1. U mulandu ci uno antu aingi yatatailila Baibo ndakai?

 ANTU aingi ndakai yatamanya uno yalinzile ukutaila. Yakatwisika ndi cakuti antu yano yacindika, wakwe aaya umu vikanza vya miteekele, ya sayansi, na akacita uculuzi lyonsi yakaezya na maka ukucita ivingazipila antu. Nupya yakatwisika ndi cakuti yalinzile ukucindika ya simapepo aakailola ukuti Aina Klistu. Fwandi cisituzungusya ukulola ukuti yatataila Baibo ibuku lino intunguluzi zya mapepo zikalola ukuti zikalondela.

2. Ukulingana na Masamu 119:160, i vyani vino tulinzile ukusininkizya?

² Swe yaomvi yakwe Yeova swensi twasininkizya ukuti Leza a “Leza wacumi” nu kuti akalonda ivintu vyatuzipila lyonsi. (Masa. 31:5; Eza. 48:17) Twamanya ukuti tungataila vino tukabelenga muli Baibo ukuti “amazwi yako [Leza] yonsi acumi.” (Belengini Masamu 119:160.) Tukazumila amazwi yano uwasambilila pali Baibo umwi walemvile akuti: “Kusi icili consi cino Leza walanda ica ufi nanti cino walaya icilafilwa ukufikiliziwa. Antu yakwe Leza yangataila vino walanda pa mulandu wakuti yamutaila.”

3. I vyani vino tumasambilila umu cipande cii?

³ Uzye tungazwa uli yauze ukutaila Izwi Lyakwe Leza wakwe vino twalitaila? Katulande pa vintu vitatu ivyalenga tutaile amazwi aaya muli Baibo. Tumalola vino ivyaya muli Baibo vitasenuka, vino amausesemo ya muli Baibo yafikiliziwa, na vino Baibo yakwata amaka yakwazwa antu ukusenula.

4. I vyani ivyalenga yamwi yaelenganya ukuti Baibo yasenuka?

⁴ Yeova Leza waomvizye aonsi 40 aacisinka ukulemba mabuku aamuli Baibo. Nomba kutaya ivyalembwa vya mpiti  ivyatwalilila ukuyako ukufika na ndakai. Baibo ino twakwata ndakai yaikopolwile sile ukufuma umu vyalembwa vya mpiti pa miku iingi. Na ci calenga antu yamwi yatwisika ndi cakuti ivyalembwa muli Baibo ali viivi kwene vino aonsi yalemvile umu vyalembwa vya mpiti. Uzye mwatala mwelenganyapo pali vino vingalenga tusininkizye ukuti ivyalembwa muli Baibo i vili vimwi na viivi kwene ivyalemvilwe umu vyalembwa vya mpiti?

5. Uzye Amalembo ya Ciebele yakopolwilwe uli? (Lolini icikope icili pa nkupo.)

⁵ Pakuti ivyeo vii visungililwe, Yeova wanenyile antu yakwe ukukopolola ivyeo vivyo. Yeova wanenyile aene Aina Izlaeli ukukopolola Amasunde nupya wanenyile Aina Levi ukulasambilizya Amasunde yayo. (Malan. 17:18; 31:24-26; Neem. 8:7) Pa cisila sile lino Ayuda yafuma umu uzya uku Babiloni, iumba lyakwe ya kalemba lyatandike ukukopolola Malembo ya Ciebele. (Ezila 7:6) Aonsi yaa isileko sana amano lino yakopololanga. Fwandi yatandike ukupenda mazwi ni vilembo pakuti yasininkizye ukuti vino yakopololanga vyali i vya cumi. Nanti ciye vivyo, pa mulandu wakuti antu yaa yatali amalilike mwali mumwi muno yaluvyanyizye. Nomba yapanzile ivyalembwa ivingi ivyakweti amazwi ali yamwi na cico calenzile ciyangukile ukumanya muno yalinzile ukuzifya. Yacisile uli vivyo?

6. Uzye vino yaluvyanyizye muli Baibo vingamanyikwa uli ndakai?

⁶ Asambilila sana aayako ndakai yakwata inzila ino yakamanyilamo vino aakopololanga Baibo mpiti yaluvyanyizye. Elenganyini aonsi 100 yayanena ukukopolola ivyeo vimwi uku minwe sile. Lyene wenga pali yayo waluvyanya pamwi lino akukopolola. Inzila yonga ino tungamanyilamo vino wataluvyanya u kulinganya vino watakopolola kuli vino yauze iyakopolola. Vikwene avino caya na ndakai, aasambilila sana aayako ndakai yakakolanya vyalembwa ivya mpiti ivya muli Baibo ivipusanepusane pakuti yamanye muno yamwi yaluvyanyizye nanti vyeo vino yafumiizyemo.

7. I vyani ivikalangilila ukuti aingi aakopololanga Baibo isileko sana mano?

⁷ Aakopololanga ivyalembwa vya mpiti vya muli Baibo yaombisye pakuti vino yakopololanga viye ningo. Lolini cimwi icikalangilila ukuti yaombisye. Ivyalembwa vya mpiti ivya Malembo ya Ciebele vyonsi ivyativilengela sana vyapanzilwe umu 1008 nanti 1009 C.E. Ivyalembwa vivyo yakavyama ukuti Lenigladi Codex. Nomba umu myaka ya likwene yazanyile ivyalembwa vya mpiti vya muli Baibo vimwi alino ni viputulwa vya vyalembwa kwene vivyo ivyativilengela ukucila Lenigladi Codex pa myaka 1,000. Yamwi yangelenganya ukuti pa cisila ca kukopolola ivyalembwa pa miku iingi pa myaka ukucila pali 1,000 ivyalembwa muli Lenigladi Codex vingapusana sana ni vyaya umu vyalembwa ivyaliko mpiti sana. Nomba vivyo asi vya cumi. Asambilila sana aakolinye ivyalembwa ivyaliko mpiti ku vyalembwa ivya ndakai yazana ukuti nanti cakuti ivyalembwa vyapusanako umu mitantikile ya mazwi, ivyayamo i vili vimwi.

8. Uupusano ci uwaya pa Malembo ya Cigiliki Aa ina Klistu alino na mabuku yauze aaliko mpiti?

⁸ Aina Klistu ya kutandikilapo nayo kwene yakopolwile Malembo ya Ciebele. Isileko sana mano lino yapanganga mabuku 27 amu Malembo ya Cigiliki yano yaomvyanga pa kulongana na pa kusimikila. Uwasambilila sana umwi uwakolinye ivyalembwa vya mpiti ivya Malembo ya Cigiliki ku mabuku yauze aaliko pa nsita kwene iya walanzile ukuti: “Tungalanda sile ukuti ndakai kwaya ivyalembwa vya mpiti ivya Malembo ya Cigiliki vingi ukucila  mabuku yauze, . . . nupya mwaya vyonsi ivyalimo mpiti.” Ibuku limwi [Anatomy of the New Testament] likati: “Tungataila ukuti vino tukabelenga ivyaya mu Malembo ya Cigiliki yano yasenula ndakai i vili vimwi na vino aalemvile ivyalembwa vya mpiti yalemvile.”

9. Ukulingana na Ezaya 40:8 i vyani vino twasininkizya pa mazwi aaya muli Baibo?

⁹ Vino aingi aakopololanga umu vyalembwa isileko sana mano pa myaka iingi vyalenga ivyeo vino tukabelenga muli Baibo ndakai nu kuisambilizya viye ivya cumi. b Ukwaula nu kutwisika, Yeova u walenga Baibo itwalilile ukuyako ni vyalembwamo vitwalilile ukuya wakwe viivi kwene vino vyalemvilwe pa kutandika. (Belengini Ezaya 40:8.) Ukuya kwene yamwi yangalanda ukuti pa mulandu wakuti Baibo itasenuka cisilangilila ukuti yafuma kuli Leza. Lekini lyene tulandeko pali vimwi ivikalangilila ukuti Baibo yafuma kuli Leza.

10. Landiniko pa mausesemo yamwi aakalangilila ukuti vino tukabelenga pali 2 Petulo 1:21 i vya cumi. (Lolini vikope.)

¹⁰ Muli Baibo mwaya mausesemo aingi sana aafiliziwa, yamwi pali yayo yafikiliziwe ala papita imyaka iingi sana ukufuma pano yalembiilwe. Ivyacitiike mpiti vikalangilila ukuti vii i vya cumi. Cii citange cituzungusye pano twamanya ukuti umwineco wa mausesemo aaya muli Baibo a Yeova. (Belengini 2 Petulo 1:21.) Elenganyini pa mausesemo aakalanda pali vino umusumba wa Babiloni uwaliko wacimviwe. Apakasi ka mwaka wa 778 na 732 B.C.E., Yeova wanenyile Ezaya ukusoowela ukuti umusumba wa maka uwa Babiloni uwaliko pa nsita iya wali nu kupokwa. Walanzile nu kuti Kilusi u wali nu kucimvya umusumba uwo nupya walanzile na vino wali nu kucita pakuti aupoke. (Eza. 44:27–45:2) Ezaya wasoowile nu kuti nga papita insita umusumba wa Babiloni wali nu kononwa nupya mutaali nu kusyala aliwensi. (Eza. 13:19, 20) Nupya vivyo kwene i vyacitike. Aina Mede na Ina Pesya yaposile umusumba  wa Babiloni umu 539 B.C.E., nupya umu musumba uwo mutaya nanti aumwi aakaikalamo.—Tambini vidyo yakuti Baibo Yasoowile Ukononwa Kwakwe Babiloni umwi buku lyakuti Mungaya ni Nsansa Manda Pe! ilya pa intaneti umwi sambililo 3 cisinka 5.

11. Londololini vino ilembo lyakwe Danieli 2:41-43 likufikiliziwa ndakai.

¹¹ Mausesemo ya muli Baibo yatafikiliziwanga sile mpiti lelo tukulola na kuno yakufikiliziwa ndakai. Elenganyini pali vino usesemo uukalanda pa Uteeko wa Maka Sana Umu Nsi Uwa Anglo-America wafikiliziwe. (Belengini Danieli 2:41-43.) Usesemo uu walanzile ukuti “imbali imwi ya wene ilaya ikome” wa cela ni “mbali yuze nayo ilaya itonte” wi ivu. Nupya ndakai tukulola ukuti vyonsi vii i vya cumi. Uteeko wa Britain na America u wa maka sana wa cela nupya ukacimvya Inkondo zyonsi izyayako nupya watwalilila ukukwata aasilika ya maka. Lelo uteeko uu wacepelwa maka pa mulandu na ikala mpanga aakakatukila uteeko ukupitila umu tuungwe utukalwisyanya na aakacita uculuzi nu uteeko. Uwasambilila umwi pa vya miteekele walanzile likwene ukuti: “Ndakai pa mpanga zyonsi muno yakasoolola kateeka, impanga ya United States ali mpanga iyakwata uteeko uwapaatukana sana.” Nupya umu ciputulwa cuze ica uteeko kwene uu uwa maka kuli kuti Britain, umu myaka yalikwene antu yakavilwa ukuzumilizyanya pali vino yalinzile ukuombela pamwi ni mpanga izyaya umu kaungwe ka European Union. Ukupaatukana kuu kukalenga Uteeko wa Maka Sana Umu Nsi Uwa Anglo-America wafilwa ukuomba ningo.

12. Uzye mausesemo ya muli Baibo yakalenga tusininkizye cani?

¹² Mausesemo aingi amuli Baibo aafikiliziwa yalenga tusininkizye ukuti Leza alafikizya malayo yano watulaya uku nkoleelo. Tukayuvwa wakwe vino kalemba wa masamu wayuvwile uwapefile kuli Yeova ukuti: “Umi wane wati uongoka apakulonda ukuluzi wako, lelo nemo nkapaalila umu ulayo wako.” (Masa. 119:81) Muli Baibo Yeova watulaya ukutupeela “umi usuma uku nkoleelo alino nu upaalilo.” (Yele. 29:11, NWT.) Upaalilo uno twakwata uwa ku nkoleelo utasintilila pali vino antunze yakaezya ukucita lelo wasintilila pa malayo yakwe Yeova. Lekini tutwalilile ukukomya utailo witu mwi Izwi Lyakwe Leza lino tukutwalilila ukuisambilizya Baibo nu kumanyilako mausesemo aayamo.

13. Ukulingana na Masamu 119:66, 138, i cani na cuze icingalenga tutaile Baibo?

¹³ Na cuze icalenga tutaile Baibo i cakuti ikaazwa antu ndi cakuti yalondela ivyayamo. (Belengini Masamu 119:66, 138.) Wakwe, aatwalane yamwi aalondanga ukutaana ndakai yaya ni nsansa pa mulandu wakuti yalondiile vino Baibo ikalanda. Anao yakuziwa ningo umu lupwa lwakwe ya kapepa pa mulandu wakuti avyazi yao yakayasakamala nupya yayatemwa.—Efes. 5:22-29.

14. Langililini vino Baibo ikaazwa antu ukusenuka.

¹⁴ Ukulondela vino Baibo ikalanda kukaazwa na antu aali ya cipondoka ukusenula imiyele yao. Lolini vino ukucita vii kwazwilizye umufungwa uwi zina lyakuti Jack. c Wali u munkalwe sana, wamanyikwe ukuti wali pa yafungwa yano yapingwile ukukomwa. Nomba wanda umwi wazanyilweko api sambililo lya Baibo. Pa mulandu wakuti aina aatungululanga isambililo yali ni cikuuku vino yasambilizyanga vyamufisile sana pa mwenzo  na cico calenzile nawe kwene atandike ukusambilila. Jack watandike ukusenula imiyele yakwe ni milolekele pa mulandu wakuti walondelanga icumi cino wasambililanga muli Baibo. Lino papisile insita, Jack wizile aya kasimikila nupya wabatiziwe. Wasimikilanga afungwa yauze pa Wene Wakwe Leza nupya wazwilizye na ali 4 ukusambilila icumi. Lino uwanda wa kumukoma wafisile, ala wasenuka. Wenga pali ya loya yakwe watiile: “Ya Jack yasi vino yali imyaka 20 uku cisila. Vino ya Nte Yakwe Yeova yayasambilizyanga vyalenga yasenuke.” Nanti icakuti Jack wakomilwe, ilyasi lya mufungwa wii likutusambilizya vino tungataila Izwi Lyakwe Leza na vino lyakwata amaka ya kusenula antu.—Eza. 11:6-9.

15. Uzye ukulondela icumi ca muli Baibo kukapusanya uli antu yakwe Yeova uku yantu yauze? (Lolini cikope.)

¹⁵ Pa mulandu wakuti antu yakwe Yeova yakalondela icumi ca muli Baibo yalemana. (Yoa. 13:35; 1 Kol. 1:10) Umutende uno twakwata na vino twalemana vikalenga tupusaneko na yauze pano antu aingi ndakai yasiuvwana pa mulandu nu kupusana pali vino yakaelenganya pa vya miteekele, ukupusana kwa nkanda nanti mikalile. Lino umulumendo uwi zina lyakuti Jean waweni vino ya Nte Yakwe Yeova yalemana, wazungwike sana. Wakuliile umu mpanga ya mu Africa. Lino inkondo ya ikala mpanga yatandike, wingile usilika nomba lino papisile insita utukiile uku mpanga yuze iyali umupiipi. Kuuku akuno waile alolanila na ya Nte Yakwe Yeova. Jean watiile: “Nasambilile ukuti ya kapepa ya cumi yasiika umu vikanza vya miteekele nupya yalemana. Alino yatemwana.” Walanzile nu kuti: “Napeezile umi wane pakuti nazwe impanga itu ukucimvya. Nomba lino nasambilile icumi napingwilepo ukuipeela kuli Yeova.” Jean wasenwike muli vyonsi. Ukucila ukulalwisyanya na antu apusana nawe inkulilo, ndakai lyene akanenako wensi wino wazana ilyasi lya mutende ilya muli Baibo. Pa mulandu wakuti vino Baibo ikalanda vikaazwa antu aingi ankulilo izipusanepusane cikalangilila ukuti tungataila Izwi Lyakwe Leza.

16. U mulandu ci uno cacindamila ukukomya utailo witu umwi Izwi Lyakwe Leza?

¹⁶ Lino insi ii ikuya ikwipilako sile, cilaya cikututalila ukutaila Izwi Lyakwe Leza. Antu yangalenga twatwisika ukuti vino Baibo ikalanda i vya cumi nu kutwisika ukuti Yeova wasonta muomvi mutailwe nupya uwa mano ukutungulula antu yakwe ndakai. Nomba ndi cakuti twasininkizya ukuti lyonsi Izwi Lyakwe Yeova i lya cumi, tulacimvya matunko yonsi amusango uu aangezya utailo witu. Tulalondesya ukulondela ‘masunde yako Yeova mpaka uwanda uno tulafwa.’ (Masa. 119:112) Tutalauvwa “insonyi” ukunena yauze pa cumi nu kuyakomelezya ukulalondela vino Baibo ikalanda. (Masa. 119:46) Nupya ‘tulateeka umwenzo nu kuya ni nsansa’ lino tukuzizimizya intazi izitale ukwikako sile nu kucuziwa.—Kolo. 1:11; Masa. 119:143, 157.

17. I vyani vino ilembo lya mwaka lilatwiusyako?

¹⁷ Tukataizya sana pali vino Yeova walenga ukuti tumanye icumi. Icumi cikatwazwa ukuteeka umwenzo nu kuya nu utailo nupya cikatusambilizya na vino tulinzile ukwikala umu nsi ii ikuya ikwipilako sile. Cikalenga tuye nu upaalilo wakuti ivintu vilazipa uku nkoleelo lino Uwene Wakwe Leza ulateeka. Ilembo lya mwaka wa 2023 lilatwazwa ukutwalilila ukusininkizya ukuti vyonsi vino Izwi Lyakwe Leza likalanda i vya cumi.—Masa. 119:160.