1. Uzye Yeova wacisile uli pa kuilondolola kuli Mose, nupya u mulandu ci uno ci cacindamile?

INSITA imwi, Leza wasokolwile izina lyakwe ni miyele yakwe kuli Mose. Imiyele ino watandikilepo ukulanda a mizu nu luse. (Welengini Kufuma 34:5-7.) Yeova atemwa nga walanzile sana pa maka na mano yakwe. Nomba pa mulandu wakuti Mose walondesyanga ukumanya ukuti Leza wamutungililanga, i calenzile ukuti Yeova alande sana pa miyele ikalangilila ukuti waiteyanya ukwazwa aomvi yakwe. (Kufu. 33:13) Uzye mutange mukomeleziwe ukuvwa ukuti Leza watandikilepo ukulanda pa miyele ii ukuluta pali yuze iyasyala? Umu cipande cii tumalanda sana pa luse, imiyele ikalangilila ukuti tukasakamala yauze nupya tukalondesya ukuyazwa.

2, 3. (a) I vyani vikalangilila ukuti antu yaumvilwe ni miyele ya luse? (b) U mulandu ci uno cicindamile ukusambilila pali vino Baibo ikalanda pa luse?

² Antu yapanzilwe umu cata cakwe Leza. Fwandi, pa mulandu wakuti Yeova wakwata uluse, ali mulandu uno antu yonsi yakwatila uluse kumwi sile na yonsi atamanya Yeova. (Utan. 1:27) Muli Baibo tukawelenga pa antu aingi ampiti alangilile ukuti yakweti uluse. Iusyini ilyasi lyakwe ya cizelele yaili apusine lino izile  kuli Solomoni pa mulandu wakuti yalondanga ukumanya uwali a nyina wa mwana. Solomoni walondanga ukumanya nyina wa cumi fwandi wayezizye lino walanzile ukuti yapandule umwana pakasi. Nomba pa mulandu wakuti nyina wa cumi wali sana nu luse uku mwanakwe calenzile apapate ukuti yatakoma umwana wiya yamupeele sile uku mwanaci muze. (1 Yamw. 3:23-27) Nanti iusyini vino umwana wakwe Falao wacisile lino wapuswisye umwana umunono Mose. Nanti icakuti wamanyile ukuti umwana wiya wali umwana wa Muyebulai nu kuti ana ya musango uwo yalondekwanga ukukomwa, ‘uvwilile umwana wilya ulanda’ nupya wapingwilepo ukusenda umwana wiyo nu kutandika ukumusunga wa mwana wakwe.—Kufu. 2:5, 6.

³ U mulandu ci uno ukulandila pa luse kucindamile kuli mwemwe? A pa mulandu wakuti Baibo ikatukomelezya ukuti tulinzile ukukolanya Yeova. (Efes. 5:1) Nomba nanti icakuti swe yantu twaumvilwe ukuti tulinzile ukuya nu luse, ukukanamalilika kwakwe Adamu kuno twapyana kukalenga twavilwa ukulanga imiyele iyo. Insita zimwi cingatutalila ukupingulapo ndi cakuti tumaazwilizya yauze nanti tumaisakamala sile sweineco. Kuli yamwi intazi ii ikatwalilila sile ukuyako. I cani cingamwazwa ukuya ni miyele iyo nu kutwalilila kutemwa yauze? Cakutandikilapo, tale elenganyini sana pali vino Yeova na yauze yakalanga uluse. Cakwe ciili, elenganyini pali vino mungacita pakuti mukolanye Leza na vino ukucita vivyo kukamwazwa.

4. (a) U mulandu ci uno Yeova watumile angeli uku Sodoma? (b) Uzye ilyasi lyakwe Loti na ana yakwe likatusambilizya cani?

⁴ Muli Baibo mwaya malyasi aingi muno Yeova walanga uluse. Elenganyini pali vino Leza wacitiile Loti. Umonsi wiya uwacitanga ivyaololoke “wanyungulukanga” pa mulandu ni vya winyi vino antu aipe amu Sodoma na Gomola yacitanga. Leza wapingwilepo ukuti antu yaya yalinzile ukukomwa. (2 Pet. 2:7, 8) Leza watumile angeli ukuyakulula Loti. Yanenyile Loti nu lupwa lwakwe ukupuka ukufuma umu misumba ii. ‘Loti watazile asitooka. Lelo Yeova wali na mizu kunoli. Icaleka angeli yalema Loti apikasa, umuci na ana yakwe, nga yayafumya kunzi ya musumba.’ (Utan. 19:16) Uzye ilyasi lii lisikulangilila ukuti Yeova akamanya intazi zyonsi zino antu yakwe acumi yakakwata?—Eza. 63:7-9; Yako. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Uzye amazwi amuli Baibo, wakwe aaya pali 1 Yoane 3:17 yangatwazwa uli ukumanya ivya kucita pakuti twaya nu luse?

⁵ Yeova asilanga sile uluse lelo akasambilizya na antu yakwe ukuti yalinzile ukuya ni miyele iyo. Elenganyini isunde ilyapezilwe uku ina Izlaeli pa lwa kupoka ica kuzwala ca muntu muze pakuti akalipile impiya zino wamukwatila. (Welengini Kufuma 22:26, 27.) Ndi cakuti awakongwesya umuze impiya atakoma umwenzo angapoka umuze ivya kuzwala kwaula ukumuvwila uluse. Nomba Yeova wanenyile antu yakwe ukukanaya ni miyele iyo. Antu yakwe yalondekwanga ukuya nu luse. Uzye isunde lilyo likutusambilizya vyani? Tutalinzile ukusulako sile ndi twalola aina itu yakucula, lelo tulinzile ukuyazwa muli vino yakulondekwa vyonsi vino tungakwanisya.—Kolo. 3:12; Yako. 2:15, 16; welengini 1 Yoane 3:17.

6. I vyani vino tungasambilila kuli vino Yeova wayelanga aina Izlaeli uluse nanti icakuti yifyanga?

⁶ Yeova uvwilanga uluse antu yakwe aina Izlaeli na lino yayembuka. Tukawelenga ukuti: ‘Yeova Leza wa vikolwe vyao walanga watwalilila ukuyatumila yakasema,  aya nu luse apa antu yakwe alino ayapokolola nga apokolola ni Ng’anda yakwe ikulu.’ (2 Mila. 36:15) Uzye naswe tutange tuvwile uluse antu atatala yamanya Yeova lelo angalapila ku viipe vino yacitanga nu kuya ya cuza yakwe? Yeova asilonda kuti aliwensi akononeke mu upinguzi ukwiza. (2 Pet. 3:9) Fwandi lino insita itatala yafika iyakuti Leza aonone aipe, lekini twalanga uluse uku yantu yauze lino tukuyacelula pali vino Yeova wasya acite.

7, 8. U mulandu ci uno amu lupwa lumwi yasininkizizye ukuti Yeova wayalangizye uluse?

⁷ Ivyacitikila antu yakwe Leza aingi vingalangilila vino Leza akacita ivikalanga ukuti waya nu luse. Elenganyini pali vino vyacitikile ulupwa lwakwe Milan umulumendo uwa myaka 12. Mwali umu myaka yakwe ya 1990 insita lino kwali sana kapatulula. Milan, muto wakwe umulumendo, avyazi yakwe alino na ya Nte yauze yali muli basi ala yakufuma uku Bosnia yakuya uku Serbia. Yayanga uku ukongano wa citungu kuno avyazi yakwe yali nu kuwatiziwa. Nomba lino yafisile pa mupaka, asilika yayanenyile ukuti yafume muli Basi pano yali amu mutundu uze, nomba yazumilizye yauze yene ukupita. Pa cisila ca manda yaili, musilika uwangalilanga watumiile uwa mucizile pakuti amuzye vino angaomba na antu yaya. Lino umusilika walazyanyanga nu musilika muze, ala nu lupwa apano luli, fwandi yonsi yuvwileko vino wamwaswike ukuti, “Yapike sile yonsi!”

⁸ Lino umusilika wiya watandike ukulanda na asilika yauze, aonsi yaili iziile nu kunena ulupwa lulu ukuti nayo yali a Nte. Auze yayanenyile ivyacitike muli Busi. Yanenyile Milan na kalume muze ukukwela muli motoka wao pakuti yaciluke umupaka pano yakapeketa yatalolanga pa mapepala ya yance. Lyene aonsi yaya yanenyile avyazi yakwe Milan ukupita ku lusansa luze ulwa mupaka pakuti yakakomenkane uku nkoleelo. Milan camupezizye mano icakuti atamanyile ivyakucita nampo nga wali nu kulila nanti kuseka. Avyazi yakwe yuzizye aonsi yaya iyati, “Uzye mukwelenganya ukuti yamatuta sile ndi yatulola tukupita?” Nomba lino yapitanga, cali kwati asilika yasikuyalola. Avyazi na ana yaile yakomana ku mbali yuze iya mupaka, iyatwalilila nu ulendo wao uwakuya ku ukongano. Lino yafisile mu musumba umwayelile ukongano, yasininkizye ukuti Yeova ataasuka mapepo yano yapepanga kuti ayazwe. Tukawelenga muli Baibo ukuti asi lyonsi lino Yeova wacingililanga aomvi yakwe. (Mili. 7:58-60) Milan walanzile vino wayuvwile. Walanzile ati, “Cali kwati malaika watapafuzya asilika nupya Yeova watupuswisye.”—Masa. 97:10.

9. Uzye Yesu wacitanga uli uku yantu amukonkanga? (Lolini cikope cakutandikilako.)

⁹ Tungasambililako kuli Yesu. Uvwilanga sana antu uluse, pano “yali apelelwe nupya aculisye, kwati imfwele izitakweti kacema.” Wacisile uli pa kulanga ukuti wayayelile uluse? Watandike “ukuyasambilizya vintu ivingi.” (Mate. 9:36; welengini Mako 6:34.) Imiyele yakwe yapusiine sana na vino Afaliseo yali, pano yene yatazwilizyanga antu yaweyawe. (Mate. 12:9-14; 23:4; Yoa. 7:49) Uzye namwe mukalondesya ukwazwa antu atamanya Leza wakwe vino Yesu wacitanga?

10, 11. Uzye alyonsi lino tulinzile ukulanga uluse? Londololini.

¹⁰ Nomba cisikupiliula ukuti tulinzile ukuya nu luse muli vyonsi. Uluse luno Leza walanganga ku antu alembwa muli Baibo yano itulandapo lwali ululinge. Nomba Umwene Saulo atuvwilile Leza lino wene walolanga ukuti walanganga uluse. Wakanyile ukukoma Agagi uwali umulwani wa  yantu yakwe Leza, nupya wakanyile ukukoma ni vinyama ivyali ivisuma sana. Lelo, Yeova wakanyile Saulo nu mu kufumya pa wene. (1 Sam. 15:3, 9, 15.) Yeova a kapingula wa ololoke. Aakamanya ivili umu mwenzo wa muntu, nu kumanya lino uluse lukulondekwa nanti foo. (Ndosya 2:17; Ezek. 5:11) Insita ikwiza lino alapingula yonsi akakana ukumuvwila. (2 Tesa. 1:6-10) Iiya italaya insita yakuti Yeova akayela uluse antu yano alapingula ukuti aipe. Nomba ukonona aipe kulaya ukulanga uluse ululinge uku yantu yakwe aololoke, yano alakulula.

¹¹ Fwandi cii cikulangilila sile apaswe ukuti asi umulimo witu uwakupingula antu yauze ndi cakuti yalinzile ukupusuka nanti foo. Lelo tulinzile ukwezya na maka ukuombesya ukwazwa antu. Nomba tungacita uli pakuti tulange uluse ululinge uku yantu yanji? Lekini tulande pali vimwi vino tungacita.

12. Uzye mungacita uli pakulanga uluse uku yantu yauze?

¹² Twaazwa antu yauze lyonsi. Yonsi akalonda ukukolanya Yesu yalinzile ukulanga uluse uku ina mupalamano alino na Ina Klistu yauze. (Yoa. 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) Upiliulo onga uwa luse uwakuti “culini mwensi.” Umuntu uwakwata uluse akauvwa uyi ndi walola umwi akucula limwi nu kulonda ukwazwilizya yauze lino walola ukuti yali ni ntazi. Mwalonda inzila zya kucitilamo vivyo! Uzye mungaipeelesya ukwazwa yauze ukuomba imilimo imwi ino yalinzile ukuomba?—Mate. 7:12.

13. I miyele ci ino antu yakwe Leza yakalanga ndi cakuti kwacitika uzanzo?

¹³ Mwaazwilizyako lino kwaya uzanzo. Pa mulandu wakuti antu yano amazanzo yakacitikila yakacula sana, cikalenga aingi ukulanga uluse pa nsita iya. Antu yakwe Yeova yamanyikilwa ukukwazwilizyako antu yauze lino kwaya amazanzo. (1 Pet. 2:17) Nkazi umwi uwa ku Japan wikalanga uku ncende kuno kwapisile icimuza icipisye icononyile sana ivintu umu 2011. Watiile “wakomeleziwe nu kutekeziwa sana” pa mulandu na vino aingi afumile umu ncende zyuze izya mu Japan alino nu uku mpanga zyuze yaipeelisye ukuzifya ivintu.  Walemvile ukuti: “Ivyacitike insita ii vyalenzile niluke ukuti Yeova watusakamala alino na ya Nte yanji yakasakamalana sana. Aina aingi na ya nkazi umu nsi yonsi yakutupepelako.”

14. Uzye mungacita uli pa kwazwilizya alwale na akoloci?

¹⁴ Mwaazwa alwale na akoloci. Ndi cakuti twalola yauze yakucula pa mulandu ni iifyo lyakwe Adamu, cikalenga twalondesya ukulanga ukuti twakwata uluse. Tukalondesya ukulola lino ukulwala nu ukote vilafumiziwapo. Fwandi tukapepa ukuti Uwene Wakwe Leza wize. Pali ino nsita, tulinzile ukwezya na maka ukwazwilizya alwale alino na akoloci. Uvwini vino kalemba wa mabuku umwi walemvile pali ya nyina akoloci, alwile ulwale wa Alzheimer. Wanda umwi, ifizye umu vyakuzwala. Lino yatandike ukuzifya ivyakuzwala yuvwile umwi wakonkonsya. Aenyi yayo yali a Nte yaili aizanga ilingi umu kutandalila umukoloci wiya. Ya nkazi yuzizye ndi kuli vino yangazwilizyako. Umukoloci wiya waswike ukuti “inuvwa insonyi nomba mungangazwa.” Aenyi yaya yamwazwile ukuzifya. Lyene yamupangileko tii iizyako nawe. Umwana wataizye sana nupya watiile: “Yakacita vino yakasambilizya.” Uzye uluse luno mwakwata ukuyalwale na akoloci lukalenga ukuti mwaezya na maka ukucita ivili vyonsi vino mungakwanisya pakuti muyazweko muli vino yakucula?—Filipi 2:3, 4.

15. Uzye umulimo witu uwa kusimikila ukaazwilizya uli yauze?

¹⁵ Mwaazwa antu ukumanya Yeova. Intazi zino antu yakapitamo alino ni vikayasakamika vikalenga twalondesya ukuyazwa. Inzila yonga isuma ino tungacitilamo vivyo u kuyasambilizya pali Leza alino na pali vino Uwene ulacitila antunze. Inzila yuze u kuyazwa ukumanya vino ukulondela amasunde yakwe Leza kwacindama. (Eza. 48:17, 18) Uzye mungalundako imiombele inu umu mulimo wa kusimikila, umulimo ukalenga Yeova acindikwe nu kulanga ukuti mwaya nu luse kuli yauze?—1 Tim. 2:3, 4.

16. I visuma ci ivikacitika ndi cakuti tuli nu luse?

¹⁶ Aasambilila sana pa umi yakalanda ukuti ndi cakuti mukulanga sana uluse kuli yauze cilalenga umi winu uye ningo nupya mulakwata ucuza usuma na yauze. Ndi cakuti mwazwilizya yauze aakucula, mulaya ni nsansa, mulaya sana nu upaalilo, mutalazukilwa sana, nupya mutalaelenganya sana pa viipe. Fwandi umu cumi cumi ukuya nu luse kuli yauze kulamwazwa. (Efes. 4:31, 32) Aina Klistu akaitemelwa ukwazwa yauze yakapalwa pano yakaya na kampingu musuma, pano ala iyamanya ukuti yakucita ivintu ukulingana ni visinte vyakwe Leza. Ukucita vivyo kukalenga umwi ukuya umuvyazi musuma, iya nanti umuci musuma, alino na cuza musuma. Yonsi akatemwa ukulanga uluse zuwa zuwa nayo kwene kukaya antu akuyazwa lino yakulondekwa ukwazwiwa.—Welengini Mateo 5:7; Luka 6:38.

17. U mulandu ci uno mukulondela ukuya nu luse?

¹⁷ Mutalinzile ukuya nu luse pa mulandu wakuti mwamanya ukuti kungamwazwa. Umulandu ukalamba ulinzile ukumilenga ukuya nu luse uwakuti mukulondesya ukukolanya nu kucindika Yeova Leza ukwata sana ukutemwa. (Mapi. 14:31) Akatulangilila ningo ningo ivya kucita. Fwandi lekini twaezya na maka ukumukolanya pakuti twalanga vino twatemwa sana ina nu kuya na ucuza usuma na inamupalamano lino tukuyalanga uluse.—Gala. 6:10; 1 Yoa. 4:16.