Cii cacitiike pa cisila ca mwaka wakwe 100 ukufika umu 1919. U mulandu ci uno calondekwanga ukuti kuye ukusenuka kuu?

Kwaya usininkizyo uukalanga ukuti umu 1919, Aina Klistu apakwe yafumile umu uzya muli Babiloni Mukulu nu kulonganikwa umu cilongano icisangululwe. Elenganyini pali cii: Lino Uwene Wakwe Leza watandike sile ukuteeka umu 1914, antu yakwe Leza yeziwe nupya izile yasangululwa uku mipepele ya ufi. * (Lolini futunoti.) (Malaki 3:1-4) Lyene umu 1919, Yesu wasonsile “muomvi mutailwe uwa mano” ukuti aapeela antu yakwe Leza asangululwe “vyakulya pa nsita iliinge.” (Mateo 24:45-47) Umu mwaka kwene uuwa, antu yakwe Leza yafumile umu uzya wa unkolanya kuli Babiloni Mukulu. (Umbwilo 18:4) Nomba, uzye a lilaci lino antu yakwe Leza izile yaya azya?

Mpiti, twalondolwile ukuti antu yakwe Leza izile yaya azya muli Babiloni Mukulu pa nsita inono ukutandika umu 1918. Lupungu lwakwe Maaci 15, 1992, lwalondolwile ukuti, wakwe vino aina Izlaeli yasenzilwe umu uzya uku Babiloni, avino Antu yakwe Yeova izile yaya umu uzya kuli Babiloni Mukulu umu 1918. Nomba pacisila ca kulondelezya sana, cizile cizanwa ukuti antu yakwe Leza izile yaya umu uzya imyaka ingi lino umwaka wakwe 1918 utali ufike.

Usesemo uwaya pali Ezekelo 37:1-14 walanzile ukuti antu yakwe Leza yali nu kuya azya alino nu kwiza kululwa ndi papita insita. Ezekelo waweni icilolwa ca cifoloma umwaziile mafupa. Yeova walanzile ukuti: “Aina Izlaeli yaya wa mafupa yaa.” (Cikomo 11) Cii cikalozya uku luko lwa ina Izlaeli lyene pacisila cali nu kwiza lozya kuli “Izlaeli wakwe Leza,” kulikuti apakwe. (Galatiya 6:16; Milimo 3:21) Umu cilolwa, mafupa izile yaya antu aumi aingi cuze. Cii cikalondolola vino antu yakwe Leza izile yafuma umu uzya kuli Babiloni Mukulu umu 1919. Nomba uzye usoowelo uu ukalanga uli ukuti antu yakwe Leza yaali umu uzya pa nsita itali?

 Ca kutandikilako, Ezekelo waweni ukuti amafupa ya antu afwe yaali “aume” sana. (Ezekelo 37:2, 11) Cii cikapiliula ukuti antu yaali afwe pa nsita itali sana. Cakwe ciili, Ezekelo waweni ukuti afwe izile yatandika ukuya nu umi panono panono, asi sile pa kasita kanono. Uvwile “amafupa kuno yakulila na palakata palakata, yatandika nu kulundinkana.” Lyene waweni “amafupa yaya ni milimba, ni minyefu.” Nupya, inkanda iviimba umunyefu. Lino papita insita, ‘umuza wizile iuyaputilizya, yaya aumi.’ Ni cakusyalikizya, lino antu yaya nu umi, Yeova wayapeezile impanga iyakuti yaikalamo. Paali nu kupita insita pakuti vyonsi vii vicitike.—Ezekelo 37:7-10, 14.

Wakwe vino usoowelo uu walanzile, aina Izlaeli yaali umu uzya pa nsita itali. Yatandike ukuya azya umu mwaka wakwe 740 ala Klistu atatala wiza lino imitundu 10 iya ina Izlaeli, iyatungululwanga nu wene wa kukatutu, yaipatikizye ukufuma umu mpanga yao. Lino papisile imyaka, umu mwaka wakwe 607 ala Klistu atatala wiza, aina Babiloni izile yonona Yelusalemu, nupya imitundu yuze iili, iyatungululwanga nu wene wa ku kaeya, nayo yaipatikizye ukufuma umu mpanga yao. Lyene, umu mwaka wakwe 537 ala Klistu atali aize, azya izile yakuululwa lino Ayuda anono yaswilile uku Yelusalemu ukuya kuululula ing’anda ya kupepelamo nu kutandika ukupepa Yeova nupya kwene.

Fwandi vyeo vii vyonsi vikaalanga ukuti Aina Klistu apakwe yali umu uzya kuli Babiloni Mukulu pa myaka iingi sana, asi sile ukutandika umu 1918 ukufika umu 1919. Yesu nupya walozizye apa nsita kwene ii itali, lino watiile Aina Klistu ya ufi, kulikuti kalolo, wali nu kukulila pamwi ni ngano, kulikuti “antu amu Wene.” (Mateo 13:36-43) Umu ciputulwa ca nsita kwene ii, kwali Aina Klistu acumi anono sana. Aingi alandanga ukuti a Ina Klistu yazumiile umu visambilizyo vya ufi nu kuya asangu. Ali mulandu uno tungalandila ukuti cilongano ca Ina Klistu cali umu uzya kuli Babiloni Mukulu. Uzya uu watandike pa cisila ca mwaka wakwe 100 nu kutwalilila ukufika lino ing’anda yakwe Leza iya unkolanya yasangulwilwe umu manda akusyalikizya.—Milimo 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:3, 6; 1 Yoane 2:18, 19.

Umu ciputulwa ca nsita kwene ii ikulu, intunguluzi zya mu macalici ni ntunguluzi zya vikanza vya mitekele, zyalondanga ukutwalilila ukutungulula antu. Intunguluzi zya macalici, zitazumilizyanga antu ukukwata nanti ukuwelenga Baibo umu lulimi luno yamanya. Antu yamwi yano yalemanga ala yakuwelenga Baibo, yayanyepelelanga pa cimuti nu kuyoca. Na yaayo aatalandanga ivisuma pali vino intunguluzi zya macalici zyacitanga yayazunyanga sana. Catalanga sana pakuti umuntu asambilile icumi nanti ukusambilizya yauze pa nsita iiya.

Nupya tukasambilila uku cilolwa cakwe Ezekelo  ukuti antu yakwe Leza izile yatandika panono panono ukuya nu umi nu kukululwa uku mipepele yaufi. Uzye fwandi a lilaci lino icintu cii catandike ukucitika, nupya cali uli? Umu cilolwa mwaya mazwi yakuti kwatandike ukuvwika “icongo ca mafupa.” Cii catandike ukucitika lino kwasile imyaka inono ukuti amanda ya kusyalikizya yatandike. Umu ciputulwa ca myaka kwene ii, kwali antu yamwi acumi aalondanga ukuzana icumi nu kutandika ukuombela Leza nanti icakuti kwali ivisambilizyo vya ufi. Yasambilile Baibo nupya yaombesyanga ukunenako antu vino yasambililanga. Yamwi nayo yaombisye ukusenula Baibo ukutwala umu ndimi zino antu yuvwanga.

Lyene, uku mpela ya myaka yakwe ya 1800, cali kwati umunyefu ni nkanda vyatandika ukuvimbilikizya amafupa. Umwina Charles Taze Russell na yauze yaombisye sana ukuti yazane icumi ca muli Baibo nu kuombela Yeova. Yazwanga na antu yauze ukumanya icumi ukuomvya Ulupungu Lwa Mulinzi luno yaamanga yakuti Zion’s Watch Tower ni mpapulo zyuzye. Lino papisile insita, izile yatandika ukuomvya vidyo wakuti “Photo-Drama of Creation” umu 1914 ni buku lyakuti The Finished Mystery umu 1917, impapulo zii zyakomizye utailo wa yantu yakwe Yeova. Lyene umu 1919, cali kwati antu yakwe Yeova yapeelwa umi ni mpanga ipya iyakwikalamo. Ukufuma umu mwaka kwene uuwa, antu aaya nu upaalilo wakwiza ika pano nsi amanda pe yakaombela pamwi na apakwe. Yonsi yakapepa Yeova, nupya yonsi capamwi yaaya “iumba ilikulu” cuze. —Ezekelo 37:10; Zakaliya 8:20-23. *—Lolini futunoti.

Fwandi tutanga tutwisike ukuti antu yakwe Leza izile yaya azya kuli Babiloni Mukulu pa cisila ca mwaka wakwe 100. Cii ali ciputulwa ca nsita lino antu aingi izile yaya asangu nu kuzumila ivisambilizyo vya ufi ivyaya umu mipepele yaufi nu kukana icumi. Pa myaka ingi, catazile sana ukuombela Yeova, wakwe vino cali uku ina Izlaeli lino yali azya. Nomba ndakai antu yakwe Leza yakasimikila icumi konsi ukwaya antu. Twaya ni nsansa cuze ukuti tukaikala umu nsita ino “Antu akwata amano . . . yakaengesa wa kuswepa kwa mwiyulu”! Antu aingi lyene ndakai ‘yangaisangulula,’ nu kuzumila ukupepa kwa cumi!—Danieli 12:3, 10.

Mauzyo Yano Aakawelenga Yakauzya

Tutaamanya vino Satana walangizye ing’anda ya kupepelamo kuli Yesu.

Ya kalemba yakwe Baibo Mateo na Luka yonsi yoili yalemba ivyacitiike. Mateo walanzile ukuti ‘Ciwa wasenzile’ Yesu uku Yelusalemu nu ‘kuyamwika pa kansonsi ka ng’anda ya kupepelamo,’ kulikuti, apatumpukisye. (Mateo 4:5) Luka walanzile ukuti Ciwa ‘wasenzile Yesu ku Yelusalemu nu kuyamwika pa kansonsi ka ng’anda ya kupepelamo.’—Luka 4:9.

Mpiti, impapulo zitu zyalanzile ukuti limwi Satana atasenzile Yesu uku ng’anda ya kupepelamo lino wamwezizye. Lupungu lwa Cizungu lwakwe Maaci 1, 1961, lwakolinye cii kuli vino Satana walangizye Yesu amawene ya mu nsi ala yali yoili pa mwamba utali. Lwalanzile ukuti kutaaya umwamba utali sana pano umuntu angimilila nu kulola amawene yonsi amu nsi. Lyene Ulupungu lwalanzile ukuti umu nzila iliyonga kwene, cikaloleka ukuti Satana atasenzile Yesu uku ng’anda ya kupepelamo. Nomba  umukuya kwa nsita, amalyasi amu Lupungu yalanzile ukuti, Yesu atoloka pa ng’anda ya kupepelamo nga wafwile.

Yamwi yakati vino Yesu ataali umwina Levi, nga yatamuzumilizye ukwimilila apapela ya ng’anda ya kupepelamo. Fwandi yakati Satana wezizye Yesu ukuomvya icilolwa. Imyaka iingi lino Yesu atali eziwe, Ezekelo nawe kwene yamutwazile papela ya ng’anda ikulu yakwe Yeova umu cilolwa.—Ezekelo 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Yamwi nayo yakauzya ukuti nomba ndi cakuti Yesu yamutwazile umu cilolwa apapela ya ng’anda ikulu yakwe Yeova:

• Uzye nga cali uwezyo kuli Yesu ukutoloka pa ng’anda ikulu yakwe Yeova?

• Insita yuze nayo lino Satana wezizye Yesu, wamunenyile ukuti asangule amawe ukuya umukate, nupya wanenyile Yesu ukuti amupepe. Fwandi limwi tunguzya tuti, Uzye i cacumi Satana wanenyile Yesu ukuti atoloke ukufuma papela ya ng’anda yakupepelamo?

Yamwi nayo yakaelenganya yati, nomba ndi cakuti Satana ataomvizye icilolwa lelo wamutwazile sile umu cumicumi apapela ya ng’anda ikulu yakwe Yeova:

• Uzye Yesu watamile isunde vino wakwezile papela ya ng’anda ya kupepelamo?

• Uzye cali uli pakuti Yesu afume umu lwanga ukuya uku ng’anda ya kupepelamo umu Yelusalemu?

Lekini tusambilile pa vyeo na vyuze ivimatwazwa ukwasuka amauzyo yaa yaili akusyalikizya.

Umuntu umwi uwasambilila sana (Professor D. A. Carson) walemvile ukuti izwi lyakuti ‘ing’anda ya kupepelamo’ ilyaomviwa muli Mateo na Luka, likalozya uku ncende yonsi iya ng’anda ya kupepelapo, isilozya sile uku ncende ino aina Levi yazumiliziwe ukwingilako. Umuputule wa pa koona ya ng’anda ya kupepelamo uwayelile uku kaeya wakweti ipaala ilitali sana. Limwi Yesu ali pano yamutwazile. Ukufuma paapa ukwiza fika pansi apaayelile manyika ya Kiduloni paali mamita 140. Uwasambilila pa malyasi ya mpiti, Josephus walanzile ukuti incende ii yayelile patali sana icakuti umuntu ndi wataimililapo alino wasungamila pansi wali nu kuvwa ulunzingwa. Fwandi nanti icakuti Yesu atali umwina Levi, afwile wimililepo ukwaula ukumupeela umulandu.

Nomba cali uli pakuti Yesu afume umulwanga nu kwiza pa ng’anda ya kupepelamo umu Yelusalemu? Tutamanya ningo vino cali. Baibo yene ikalanda sile ukuti Yesu yamutwazile umu Yelusalemu. Isilanda intamfu ino Yesu wapisile ukufuma uku Yelusalemu nanti utali wa nsita ino Yesu weziwe. Fwandi limwi Yesu wapisile ukufuma umulwanga ukwizafika uku Yelusalemu, nanti cakuti limwi casenzile insita.

Lino Satana walangizye Yesu “mawene amu nsi yonsi,” limwi lyene waomvizye icilolwa, pano kutaya umwamba pano nsi uno umuntu angimililapo nu kulola mawene yonsi amuno nsi. Icilicimwi sile na vino umuntu angaomvya vidyo ukulangizya umwi ivikope vya ncende zimwi. Limwi Satana waomvizye icilolwa, lelo walondanga ukuti Yesu afukame nu kumupepa. (Mateo 4:8, 9) Lino Satana watwazile Yesu apa ng’anda ya kupepelamo, limwi walondanga ukuti Yesu aike umi wakwe umu uzanzo ndi watoloka. Nomba Yesu wamukanyizye. Fwandi Yesu atoloka nu kwika umi wakwe umu uzanzo nga caifile sana, ukuluta vino cali nu kuya iyamulanga sile icilolwa!

Acino fwandi Yesu afwile waile uku Yelusalemu nu kuya imilila papela ya ng’anda ikulu yakwe Leza. Kuya kwene wakwe vino tulanzilepo pa kutandika, tutamanya ningo ningo vino Satana wacisile pakulangizya Yesu ing’anda ikulu yakwe Leza. Lelo twamanya ukwaula nu kutwisika ukuti Satana watwalilile ukwezya Yesu pakuti Yesu acite icipe nupya twamanya nu kuti Yesu wamukanyizye.