1. I vyani vino ibuku lya Kusokolola lyalanda pa yantu yakwe Leza?

 IBUKU lya Kusokolola lyalondolola ukuti Uwene Wakwe Leza watandika ukuteeka ukwi yulu nupya Satana wasumbilwa pano nsi ukufuma ukwi yulu. (Kuso. 12:1-9) Ivyacitikila Satana vyalenga ukuti ukwi yulu kuye umutende, lelo vyalenga ukuti pano nsi pene paye sana intazi. U mulandu ci? Pano Satana waya sana ni cipyu nupya akazanza yonsi aakaombela Yeova na ucisinka.—Kuso. 12:12, 15, 17.

2. I vyani ivingatwazwa ukutwalilila ukuya acumi kuli Yeova?

² Tungacita uli pakuti tutwalilile ukuya acumi kuli Yeova nanti cakuti Satana akatuzanza? (Kuso. 13:10) Icintu conga, u kumanya ivilacitika uku nkoleelo. Wakwe, umwi buku lya Kusokolola, umutumwa Yoani walondolwile mapaalo yamwi yano tuli nu kuipakizya likwene sile. Ipaalo lyonga pa mapaalo yayo, u kufumiziwapo ukwa yalwani yakwe Leza. Lekini lyene tulole vino ibuku lya Kusokolola lyalondolola alwani yayo alino ni vilayacitikila.

3. I vimanyililo ci vimwi vino ibuku lya Kusokolola lyalandapo?

³ Ibuku lya Kusokolola lyalanda umu cikomo ca kutandikilapo ukuti ivyeo ivyayamo vyalondololwa ukuomvya “ivimanyililo.” (Kuso. 1:1) Ibuku lii lyalanda pa vilyanyi vimwi ivikaimililako alwani yakwe Leza. Wakwe, lyalanda pa ‘cilyanyi ica mu mpanga icafumanga muli yemba.’ Cilyanyi cico “cali ni mpembe 10 ni mitwe 7.” (Kuso. 13:1) Lyene pa cilyanyi cico palondiile ‘icilyanyi ca mu mpanga na cuze icafumanga pano nsi.’ Icilyanyi cico cavwanganga wa cizoka nupya calenganga “umoto ukupona ukufuma ukwi yulu.” (Kuso. 13:11-13) Lyene ibuku lya Kusokolola  lyalanda na pa ‘cilyanyi cuze iciyenzu ica mu mpanga’ cino umwanaci cizelele wakwezilepo. Vilyanyi vii vitatu vikaimililako alwani atwalilila ukulwisya Yeova Leza nu Wene wakwe pa nsita itali. Fwandi icicindama sana ukumanya alwani yayo.—Kuso. 17:1, 3.

4-5. Uzye vino ibuku lyakwe Danieli 7:15-17 likalanda vikatwazwa uli ukuvwikisya ivimanyililo vino itulandapo?

⁴ Lino tutatala twamanya alwani yayo, inkoleelo tulinzile ukumanya yano ivilyanyi nu mwanaci cizelele vikaimililako. Baibo sile ingatwazwa ukumanya vivyo. Vimanyililo ivingi ivya mwi buku lya Kusokolola vyalondololwa nu mu mabuku yauze aa muli Baibo. Wakwe, kasesema Danieli walosile iciloto muno waweni “ivinyama vini [4] ivikulu sana nupya ivipusane vikufuma muli yemba.” (Dan. 7:1-3) Danieli walondolwile vino ivinyama vivyo vikaimililako. Vinyama vivyo vikaimililako “mawene,” nanti mauteeko. (Belengini Danieli 7:15-17.) Ulondolozi uu ukatwazwa ukuvwikisya ukuti ni vilyanyi kwene ivyalumbulwa umwi buku lya Kusokolola vifwile vikaimililako mauteeko.

⁵ Lekini lyene tusambilile pa vimanyililo vimwi ivyalumbulwa umwi buku lya Kusokolola. Lino tukusambilila pa vintu vivyo tumalolanga vino Baibo ikatwazwa ukumanya vino vikapiliula. Tumatandikilapo ukulanda pa vilyanyi ivya mu mpanga ivyakonkine. Nkoleelo, tumalanda pali yano ivilyanyi vivyo vikaimililako. Lyene, twizalola ivilacitikila ivilyanyi vivyo. Nu mu kusyalikizya, twizalola vino ilyasi lilyo lyatukuma.

6. Uzye icilyanyi ca mu mpanga ica mitwe 7 icalumbulwa pali Kusokolola 13:1-4 cikaimililako cani?

⁶ Uzye icilyanyi ca mu mpanga ica mitwe 7 i cani? (Belengini Kusokolola 13:1-4.) Cilyanyi cii cikaloleka wa nangu lelo cakwata ingazo wakwe zyakwe beele nu mulomo kwati uwakwe cisama, nupya cakwata impembe 10. Vikwene ali vino ni vinyama 4 ivyalumbulwa muli Danieli cipande 7 vikaloleka. Lelo ibuku lya Kusokolola lyene lyalondolola ukuti icilyanyi conga kwene icikaloleka wa vinyama vivyo 4. Cilyanyi cii ica mu mpanga cisiimililako sile uteeko onga nanti uwene uwakwatisya amaka pano nsi. Calondololwa ukuti cikateeka “pa mitundu yonsi na pa yantu na pa ndimi na pa nko.” Fwandi cilyanyi cii cifwile cakwata sana amaka ukucila uteeko wa yantu uli onsi. (Kuso. 13:7) Cifwile cikaimililako mauteeko ya yantu aakateeka antu ukufuma na mpiti. *—Kasa. 8:9.

7. Uzye cila mutwe uwa cilyanyi ca mitwe 7 ukaimililako cani?

⁷ Uzye cila mutwe uwa cilyanyi ca mitwe 7 ukaimililako cani? Kusokolola icipande 17 yalondolola vino icilyanyi icalumbulwa muli Kusokolola icipande 13 cikaimililako. Pali Kusokolola 17:10 pakalanda ukuti: “Kuli ya mwene 7: Aali 5 yafumiziwapo, wenga apano acili nu muze nawe atatala wiza; lelo lino aliiza, alikalako sile pa nsita inono.” Pa mauteeko yonsi yano Satana waomvyapo ali sile 7 alangilila ukuti yakaimililwako ni “mitwe” ya cilyanyi pano yakwatisya amaka. Mauteeko yayo yakacuzya sana antu yakwe Leza. Pa nsita ino umutumwa Yoani waliko, ala mauteeko 5 pa mauteeko yayo yafumiziwapo, kuli kuti: uteeko wa Ejipti, Asilya, Babiloni, Madya na Pesya, na uteeko wa Gilisi. Nupya pa nsita ino Yoani walemvile usesemo uu ala uteeko wa maka uwalenga 6 ucili ukuteeka, kuli kuti uteeko wa Loma. Uuteeko ci uwali nu kuya uwalenga 7 nupya uwa kusyalikizya, nanti umutwe uwalenga 7?

8. Uuteeko ci uwa maka uwali nu kuya ali mutwe uwalenga 7 uwa cilyanyi?

⁸ Wakwe vino tumasambilila, masesemo aya umwi buku lyakwe Danieli yangatwazwa  ukumanya uteeko uwalenga 7 nupya uwa kusyalikizya. Uuteeko ci uwa maka uwatandike ukuteeka umu manda ya kusyalikizya, kuli kuti “umu wanda wa Mwene”? (Kuso. 1:10) Aamauteeko yaili aakaombela pamwi, kuli kuti Britain na United States of America, mu mazwi yauze yakawama ukuti Anglo-America, uteeko uwakwatisya maka pano nsi. Fwandi tungasondwelela ukuti uteeko kwene uu ali mutwe uwalenga 7 uwa cilyanyi ca mu mpanga icalumbulwa pali Kusokolola 13:1-4.

9. Uzye icilyanyi ca mu mpanga icakwata “impembe ziili wa mwana wa mfwele” cikaimililako cani?

⁹ Muli Kusokolola icipande 13 tukabelenga nu kuti umutwe uwalenga 7, kuli kuti uteeko uwakwatisya maka pano nsi uwa Anglo-America ukaimililwako ni cilyanyi ca mu mpanga icakwata ‘impembe ziili wa mwana wa mfwele lelo icikavwanga wa cizoka.’ Cilyanyi cico ica mu mpanga “cikacita ivimanyililo ivikalamba, kumwi sile nu kulenga umoto ukupona ukufuma ukwi yulu ukwiza pano nsi ala na antu yakulolako.” (Kuso. 13:11-15) Kusokolola icipande 16 ni cipande 19 ikalondolola ukuti icilyanyi cico ica mu mpanga a “kasesema wa ufi.” (Kuso. 16:13; 19:20) Na Danieli kwene walanzile ivikolineko na vii, watiile uteeko uwakwatisya maka pano nsi uwa Anglo-America “ulaleta uononesi uwipisye.” (Dan. 8:19, 23, 24) Nupya vivyo kwene ivyacitike lino kwali Inkondo ya Nsi Yonsi Yakwe Ciili. Ya sayansi aa ku Britain nu ku America aapanzile mabomu yaili yano yaomvizye pa kumala inkondo iya. Vii vino uteeko uwakwatisya amaka pano nsi uwa Anglo-America wacisile vyali kwati u “kulenga umoto ukupona ukufuma ukwi yulu ukwiza pano nsi.”

10. Uzye “icilubi icikolane ni cilyanyi ca mu mpanga” cikaimililako cani? (Kusokolola 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Lyene palondiile icilyanyi na cuze ica mu mpanga. Cene calolekanga wa cilyanyi ca mu mpanga ica mitwe 7, lelo cali iciyenzu. Icilubi cico cakoline ni “cilyanyi ca mu mpanga” nupya calondololwa ukuti “u mwene uwalenga 8.” * (Belengini Kusokolola 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) “Mwene” wiyo walondololwa ukuti wali nu kuloleka alino aize afumiziwepo, nupya uku nkoleelo wali nu kwizaloleka nupya kwene. Vikwene avino kaungwe akakatungilila mauteeko ya muno nsi kano yakaama ukuti United Nations kaya. Pa kutandika yakaamanga ukuti League of Nations. Lyene lino kwali Inkondo ya Nsi Yonsi Yakwe Ciili kizile ikafumiziwapo. Lelo lino papisile insita kizile ikapangwa nupya kwene, nupya ali lino yatandike ukukaama ukuti United Nations.

11. I vyani vino ivilyanyi vya mu mpanga vikacita, nupya u mulandu ci uno tutalinzile ukuvitiinila?

¹¹ Ivilyanyi vii nanti mauteeko, vikaomvya imicenjelo pa kukomelezya antu ukulalwisya Yeova na antu yakwe. Yoani walanzile ukuti lino yakucita vii cikaya kwati yakukolonganika “ya mwene yonsi aya pano nsi” uku nkondo ya Amagedoni, kuli kuti “wanda ukalamba wakwe Leza wa Maka Yonsi.” (Kuso. 16:13, 14, 16) Nomba tutalalondekwa ukutiina icili consi. Leza witu uwa maka Yeova, alapususya zuwa zuwa aakatungilila ukateeka wakwe.—Ezek. 38:21-23.

12. I vyani ivilacitikila ivilyanyi vyonsi?

¹² I vyani ivilacitikila ivilyanyi vyonsi? Tukazana icasuko pali Kusokolola 19:20 apakati: “Icilyanyi ca mu mpanga calemilwe kumwi na kasesema wa ufi uwacitanga ivizungusyo pa nkoleelo ya cilyanyi nu kuponzya aazumile ukwikwa icimanyililo ca cilyanyi ca mu mpanga na yayo aapefile icilubi icakoline naco. Lino icilyanyi ca mu mpanga na kasesema wa ufi vicili  nu umi, vyasumbiilwe muli yemba wa moto uwapyanga na maluti.” Fwandi lino mauteeko ya untunze, kuli kuti alwani yakwe Leza yacili yakuteeka, ali lino Leza alayonona amanda pe.

13. I ntazi ci ino mauteeko yamwi yakalenga aina Klistu yonsi ukukwata?

¹³ Uzye vii vyatukuma uli? Vino sweswe ina Klistu tulinzile ukutwalilila ukuya acumi kuli Leza nu ku Wene wakwe. (Yoa. 18:36) Pakuti tucite vivyo, tutalinzile ukuya umu vikanza vya miteekele. Lelo citangupala ukucita vivyo, pano mauteeko ya muno nsi yakalonda ukuti twayatungilila muli vino tukalanda na muli vino tukacita. Antu aakatungilila mauteeko yayo yakapeelwa icimanyililo ca cilyanyi ca mu mpanga. (Kuso. 13:16, 17) Lelo Yeova nawe akata ukutemwa antu yayo, nupya yatalapokelela icilambu ca umi wa pe. (Kuso. 14:9, 10; 20:4) Fwandi icicindama sana ukutwalilila ukukanaya umu vya miteekele nanti yangatupatikizya uli!

14. Kulingana na Kusokolola 17:3-5, i cintu ci ica kuzungusya cino umutumwa Yoani wizilealola nupya?

¹⁴ Belengini Kusokolola 17:3-5. Mutumwa Yoani walondolwile ukuti ‘wazungwike sana’ pa mulandu ni cintu cimwi cino waweni. I cintu ci cico kwene? Waweni umwanaci ala watakwela pa vilyanyi ivikalipe sana. Umwanaci wiyo walondololwa ukuti a “cizelele mukalamba” nupya akaamwa ukuti “Babiloni Mukalamba.” ‘Akacita uzelele’ na “ya mwene ya pano nsi.”—Kuso. 17:1, 2, 6.

15-16. Uzye “Babiloni Mukalamba” a weni, nupya twamanya uli vivyo?

¹⁵ Uzye “Babiloni Mukalamba” a weni? Umwanaci wii atanga aimilileko utuungwe twa miteekele pano walondololwa ukuti akacita uzelele ni ntunguluzi zya mu miteekele ya pano nsi. (Kuso. 18:9) Nupya vino walondololwa ukuti wakwezile pa vilyanyi, cikapiliula ukuti akaezya ukutungulula ya kateeka ya pano nsi. Alino atanga aimilileko antu aakacita mabizinesi umu nsi ii yakwe Satana aaya na ukaitemwe. Pano antu yayo yene yalondololwa umu cipande cuze umwi buku lya Kusokolola ukuti “aculuzi ya mu nsi.”—Kuso. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Muli Baibo, izwi lyakuti “cizelele” likalozya uku yantu aakalanda ukuti yakaombela Yeova lelo ala yakapepa ivilubi nanti yakacitako ivya muno nsi. (1 Mila. 5:25; Yako. 4:4) Lelo antu aakaombela Leza na ucisinka yakaamwa ukuti asanguluke nanti “ya nacisungu.” (2 Kol. 11:2; Kuso. 14:4) Mu musumba wa Babiloni mwali sana imipepele ya ufi. Fwandi Babiloni Mukalamba akaimililako imipepele yonsi iya ufi. Alino umwanaci kwene wiyo, aali mipepele yonsi iya ufi iyaya muno nsi.—Kuso. 17:5, 18; lolini cipande ca pa jw.org icakuti: “Uzye Babiloni Mukalamba A Weni?”

17. I vyani ivilacitikila Babiloni Mukalamba?

¹⁷ I vyani ivilacitikila Babiloni Mukalamba? Icasuko caya pali Kusokolola 17:16, 17 apakati: “Nupya impembe 10 zino watulola alino ni cilyanyi ca mu mpanga, vilapata cizelele nupya vilamupoka vyonsi nu kumusya tupu, nupya vilalya umwili wakwe nu kumoca wensi umu moto. Pano Leza wiika ipange lyakwe umu myenzo yao . . . kufika lino mazwi yakwe Leza yalafikiliziwa.” Yeova alalenga inko ziomvye icilyanyi ciyenzu kuli kuti kaungwe ka United Nations, uku kuzanza imipepele yonsi iya ufi iyaya muno nsi nu kuyonona yonsi pyu.—Kuso. 18:21-24.

18. Tungacita uli pakuti tutatungilila Babiloni Mukalamba nanti apanono sile?

¹⁸ Uzye ilyasi lii lyatukuma uli? Tulinzile ukutwalilila ukuya umu “upefi usanguluke nupya utakowela kuli Leza witu.” (Yako. 1:27) Tutalinzile ukulatungululwa ni visambilizyo vya ufi, ukuzevya kwa mu mipepele ya ufi, masunde asiuvwana nu kulonda kwakwe Leza, alino ni vya mipasi ivyaya muli Babiloni  Mukalamba. Nupya tukatwalilila ukuneena antu yanji ukuti “fumini muli aliwe,” pakuti Leza atakayapingwile pamwi nawe.—Kuso. 18:4.

19. Uzye “icizoka ciyenzu” cikaimililako weni?

¹⁹ Ibuku lya Kusokolola lyalondolola na “icizoka ciyenzu.” (Kuso. 12:3) Cizoka cico calwisyanyizye na Yesu na ya malaika yakwe. (Kuso. 12:7-9) Cikazanza antu yakwe Leza, nupya icikapeela amaka uku vilyanyi vya mu mpanga, kuli kuti mauteeko ya untunze. (Kuso. 12:17; 13:4) Uzye icizoka cikaimililako weni? Cikaimililako “icizoka ca pa kutandika, icikaamwa ukuti Ciwa nupya Satana.” (Kuso. 12:9; 20:2) Nupya icikatungulula alwani yauze yonsi yakwe Yeova.

20. I vyani ivilacitikila icizoka?

²⁰ I vyani ivilacitikila icizoka? Pali Kusokolola 20:1-3 pakalondola ukuti malaika alalema Satana nu kumusumbila umu ciwina icaula impela, nupya iciwina kwene cico i cilaya ali cifungo cakwe. Pa nsita ino Satana alaya umu ciwina cico ‘atalaponzya antu ya mu nsi nupya kufikila lino imyaka 1,000 ilasila.’ Nu mu kusyalikizya, Satana ni viwa vyakwe yalononwa, icikaimililwako nu kusumbilwa muli “yemba wa moto na maluti.” (Kuso. 20:10) Ala mwandini, insi ilazipa sana lino Satana ni viwa vyakwe yalononwa!

21. U mulandu ci uno tungayela ni nsansa pa mulandu na vino twasambilila umwi buku lya Kusokolola?

²¹ Twakomeleziwa sana pa kuvwikisya vino ivimanyililo ivyaya umwi buku lya Kusokolola vikapiliula! Itusambilila nu kumanya alwani yakwe Yeova, nupya itulola ni vilayacitikila. Icumi kwene “uwa nsansa u muntu aakabelengela auze na aakauvwa mazwi ya usesemo uu”! (Kuso. 1:3) Uzye lyene lino alwani yakwe Leza yalononwa, a mapaalo cino yano antu aya na ucisinka yalaipakizya? Tulasambilila vivyo umu cipande ca kusyalikizyako umu vipande vii ivyativikonkana.