Twati tulanda pali vino Croesus wasomvilwe kuli namapepo wa ku Delphi, icalenzile nu kuti acimviwe ku mwene wa Pesya. Nomba muli Baibo mwaya usoowelo uwalanda pa mwene wa Pesya uno wafikiliziwe kulingana na vino casowilwe.

Pa myaka mupiipi na 200 ku nkolelo lino umwene ataatala wavyalwa, kasema Ezaya Muyebulai walumbwile Kilusi alino nu kulondolola vino wali nu konona umusumba wa Babiloni.

Pali Ezaya 44:24, 27, 28, pakati: ‘Yeova, Katuula wako, wavwanga wati, ‘Nene nkakamya yemba mukalamba, nga namunena kuti akame. Nkakamya ni nguzi iziitamo.’ Nene nkanena Kilusi inti, ‘Wewe kacema uwakwane, ulafikilizya amapange yane yonsi.’ Wene alavwanga ati, ‘Lekini Yelusalemu akuulululwe.’ Ni Ng’anda ikulu yakwe Leza nayo ulati, ‘Ikini umufula wakweyo.’’’

Mugliki wi zina lyakuti Helodotasi, watiile asilika yakwe Kilusi yapaatwile manzi amuluzi lwa Yufulate ulwapitanga mu musumba wa Babiloni. Avino Kilusi watungulwile iumba lya yasilika yakwe mu mucenjelo ukulamba uluzi pa musili nu kwingila mu musumba. Pa cisila cakucimvya musumba, Kilusi wakulwile Ayuda yano yaali mu uzya mu Babiloni nu kuyazumilizya kuswilila ku kukuula musumba wa Yelusalemu uwononyilwe pa myaka 70.

Pali Ezaya 45:1, pakati: “[Yeova] wavwanga kuli Kilusi umusololwe wakwe, wino walemelela ikasa lyakwe lilunji, kuti acimvye imitundu yuze ya antu, nu kupokolola yamwene amaka, nu kupankula ivisasa kuti impongolo zitayalwa.”

Aina Pesya yaile ingilila mu musumba pa mulyango kwene, pano visaasa vyasiile casi pa wanda uwa. Ndi cakuti Aina Babiloni iyamanya ukuti Kilusi wali nu kuzanza umusumba, nga yayazile visaasa vino vyali viyulike. Nomba vino yatamanyile, musumba utaali ucingililwe.

Icumi cumi usoowelo uu wafikiliziwe, nomba kwaya na yauze aingi aalembwa muli Baibo yano yafikiliziwa umu cumi. * Vino antunze yakasowela ilingi vikafuma kuli tuleza twa ufi, lelo usoowelo uwaya muli Baibo wafuma kuli wino walanzile ukuti: “Ukutandikila sile na pa mpiti nemo nkavwanga calimwi ivili nu kucitika. Nkalanda ukuti vino nkapanga ukucita ala vilacitika.”—Ezaya 46:10.

Leza sile wenga wino wakwata izina lyakuti Yeova, aangacita sile vii. Umu cumi izina lilyo likapiliula  ukuti “Angalenga Consi Kucitika.” Upiliulo uu ukalangilila sile miyele yakwe iyakumanya nu kulenga ivya ku nkoleelo kucitika kulingana nu kulonda kwakwe. Nupya cikalenga tusininkizye ukuti alafikilizya vyonsi vino walaya.

Uzye mungatemwa ukumanya vino mausesemo amuli Baibo yalanda pa manda itu yano tukwikalamo? Imyaka 2,000 iyatipitapo, Baibo yasoowile ukuti “mu manda akusyalikizya mulaya tusita tutale.” A manda yakusyalikizya yakwe vyani? Asi amanda yakusila kwa nsi nanti kwa yantunze, lelo i vikanza, kucuula, alino nu kulwala ukwacuzya antunze pa myaka ingi cuze. Katulande pa mausesemo akalanga ukuti tuli “mu manda akusyalikizya.”

2 Timoti 3:1-5: “Mu manda akusyalikizya . . . . Antu yalaitemwa, atemwisya impiya, yalaitumika, a cilumba, akanyati, yatalayela akwasi yao, yatalataizya, nupya yatalalonda vyauleza. Yene yatalaya nu luse na mizu, yene yalaya akwakwa, alwete nupya akakate. Yalapata visuma. Yalaya asomvi, azakantike nupya yalaya na mataki. Yene yalatemwa vyakuizanzya kuluta kutemwa Leza. Yene yalailanga kuya apefi, lelo upefi wao utalaloleka uwa cumi.”

Uzye musikuzumila ukuti vintu vii vikuvulilako sile ndakai? Uzye mwailolela mweineco ukuti antu yaitemwa, atemwa impiya, nupya yaaya sana ni cilumba? Uzye mutalola ukuti antu yaatala sana nupya yasilonda kuvwana na antu yauze? Umu cumi mwailolela ukuti ndakai ana yasiuvwila avyazi yao nu kuti antu aingi yatemwa sile kuizanzya kuluta kutemwa Leza. Nupya ndakai ivintu vikuya vikwipilako sile.

Mateo 24:6, 7: “Muluvwa inkondo [mupiipi nu] kutali, . . . Inko zilakatukilana, na mawene yalakatukilana.”

Yamwi yatunganya cipendo ca antu afwa mu nkondo umu mpanga zimwi ukutandika mu 1914 ukuti yacila pali 100 milyoni, impendwa ino yaluta ni mpendwa zya nko zimwi. Mutale mwelenganye pali vino antu yakalosya, kuvwa ulanda na vino yakacula ndi vino kaungwe kamwi kalangilile. Uzye lyene inko zyasambilila kuli vino vikacitika nu kulesya inkondo kuti itayako?

Mateo 24:7: “Kulaya vipowe.”

Akaungwe kamwi (World Food Programme) katiile: “Umu mpanga muno tukapeela aali wensi ivyakulya, namo kwene mwaya antu 815 yano yakaalala sile kwaula kulya; ngu kwankanya cipendo cii tungati apali antu 9 ala wenga atalilepo icakulya. Nanti sile apali yatatu kwene, ala wenga walwala indwala yanzala.” Nupya cazanwa ukuti cila mwaka, ana kufika ku mamilyoni yatatu yakafwa ku nzala.

Luka 21:11: “Kulaya vilundumusi vikulu.”

Cila mwaka, vilundumusi ivikalamba kufika kuli 50,000 vikacitika. Lyene ukufika kuli 100 vikaonona ivikulwa, nupya cilundumusi cikulu sana cikacitika mu pipi na cila mwaka. Ukulingana nu kutunganya kumwi ukwacitiike, apakasi kakwe 1975 na 2000, vilundumusi vyakoma antu kufika ku cipendo cakwe 471,000.

Mateo 24:14: “Ni landwe lisuma lii lya Wene lilakosolwa mu nsi yonsi kuya umboni ku antu amu nko zyonsi, alino mpelelekezyo iliiza.”

Ya Nte Yakwe Yeova, kucila pali 8 milyoni, yakakosoola nu kusimika unte api landwe lisuma ilya Wene Wakwe Leza umu mpanga ukufika kuli 240. Yakakosoola pi landwe lisuma ukuli konsi, mu misumba, mumizi nupya yakapita mumpanga zitale nu mu myamba kwene. Usoowelo walanda ukuti lino umulimo uu ulasila kulingana nu kulonda kwakwe Leza, “Alino mpelelekezyo iliiza.” Uzye lyene i mpelelekezyo yakwe vyani? I mpelelekezyo ya miteekele ya untunze yonsi. Nga lyene pa cisila Uwene Wakwe Leza aali uno ulateeka. A malayo ci alafikiliziwa umu Wene Wakwe Leza? Iwelengelini pakuti mumanye icasuko.