Uzye mwatala mwelenganyapo pali vino umi winu ulaya ku nkolelo nu lupwa lwinu? Uzye mukaelenganya ukuti mulaya akankala, apina, atemwikwe nanti mulaaya sile nu ulanda? Uzye mulikala imyaka ingi nanti umi winu ulaya sile uwa pa kasita kanono? Pa myaka ingi antu yakaelenganyapo sana pa mauzyo yaa.

Ndakai asambilila sana yakasoowela vimwi ivingacitika ku nkolelo. Nanti icakuti vimwi vino yaalanda vyacitika, vimwi visyacitika, vyuze vyene vikaleta sile intazi. Umu 1912, umuntu umwi (Guglielmo Marconi) uwali mucenjele mu vyakupangapanga walanzile ukuti “uku nkolelo ivyakupangapanga vingalenga inkondo ukucepako.” Namuze uwali muli ya kimba ya nyimbo mu 1962 walanzile ukuti kulizya ya gita kutalatwalilila.

Yamwi yakaya kuli yano yakauzya ku mipasi pakuti yayanene ivilacitika ku nkolelo. Yamwi nayo yakaya kuli ya sing’anga nupya malyasi ya vya mipasi kwene vii yakazanwa sana na muli ya magazini naya nyuzipepala. Yamwi nayo yakauzya kuli ya kasaapola, aakayaneena ivilacitika ku nkolelo ukuomvya sile ma kadi nanti misilwa ya mu minwe.

Pakulondesya sile ukumanya ivya ku nkolelo, antu aingi aliko mpiti yuzyanga ya kasema, ya simapepo nanti ya namapepo ayanenanga ivyeo vino aeneco yatangi vifumile kuli leza. Wakwe Umwene Croesus uwa ku Lydia watumile amawila aingi kuli namapepo uwali mu Delphi, ku Greece pakuti sile amunene ivyali nu kucitika nga waya mu kulwa nu Mwene Kilusi uwa ku Pesya. Nawe wamunenyile ukuti wali nu kucimvya ndi cakuti wazanza umwene Kilusi. Pa mulandu wakutaila mazwi yaa, Croesus waile ku ulwi, lelo ivita vyakwe i vyacimviwe.

Vino namapepo wiya wasowile vyali ivya silesile pano vitalangilile ningo uwali nu kucimvya nu wali nu kucimviwa. Croesus wasumvile ivyuma ivingi sana pilyasi lya ufi ilyamuletelile pa cisila. Uzye lyene vino yakasoowela ndakai vikacitika kulingana na vino yalanda?