NAVYALILWE umu musumba wa Queensland, uku mpanga ya Australia, umu 1955. Lino paapisile insita inono, ya mayo ya Estelle, yaatandike ukusambilila Baibo ni Nte Zyakwe Yeova. Izile iyawatiziwa umu mwaka uwalondeliilepo, nupya yatata ya Ron, nayo izile iyawatiziwa lino papisile imyaka 13. Nawatiziwe umu musumba wa Queensland umu 1968.

Kufuma sile lino naali umwance, natemilwe sana ukuwelenga nu kusambilila imitundu yuze. Ndi twaya umu kutandala pamwi nu lupwa, limwi avyazi yane yatuvwanga ningo ukulola ukuti lyonsi nikalanga uku cilimba ca kucisila muli motoka ala nkuwelenga vimwi, ala ntasumvileko amano kuli vino ituya umu kutamba. Ukutemwa ukuwelenga, kwangavwile sana lino ningiile isukulu. Lino nali uku sukulu uku Glenorchy, ilyayela pa cilila ca Tasmania, yaampezile ivilambu pa mulandu nu kuomba ningo umu masambililo.

Lyene kwali insita imwi ino nalondekwanga ukupingulapo ivyakucita. Uzye naali nu kuzumila ukuya uku yuniveziti kuno yaansolwile ukuya nanti foo? Nanti icakuti natemilwe sana ukusambilila, nkataizya sana ukuti ya mayo yangavwile sana ukutemwa Yeova. (1 Kol. 3:18, 19) Avyazi yanzumiliizye ukuti ntaya uku masambililo yapapela, nupya  natandike upainiya umu 1971 lino nali ni myaka 15, ala namala isukulu.

Pa myaka 8 iyalondeliilepo, nakweti isyuko lya kuomba upainiya apa cilila ca Tasmania. Umu myaka kwene iiya, natwazile umukazyana umusuma cuze uwa pa cilila ca Tasmania, uwizina lyakuti Jenny Alcock, nupya pa myaka 4 iyalondeliilepo twaombiile pamwi muli upainiya uiyele uku Smithton nu ku Queenstown.

Umu 1978 twaile uku mpanga ya kutali pa muku wakutandikilako uku kulongana kwa mpanga izingi umu musumba wa Port Moresby, ku mpanga ya Papua New Guinea. Ncili nkaiusya ilyasi lino misyonali umwi walanzile umu lulimi lwa ciHiri Motu. Nanti icakuti ntuvwile vino walanzile, ilyasi lyakwe lyalenzile ukuti ntandike ukulondesya ukuya misyonali, ukusambilila imitundu yuze, nu kulanda amalyasi wakwe vino wene walanzile. Lyene, namanyile ukuti nalondekwanga ukutemwa Yeova alino nu kutemwa imitundu yuze.

Lino twaswilile uku Australia, catuzungwisye sana ukuzana ukuti yatiyatutuma ukuya muli umisyonali uku cilila ca Funafuti, uku Tuvalu, kuno mpiti yaamanga yakuti ivilila vya Ellice. Twatandike umulimo wa umisyonali umu Januwale 1979. Twazanyileko ya kasimikila yatatu sile uku Tuvalu.

Ukusambilila ululimi lwa ciTuvaluan kutaali ukwangupale. Ibuku sile lyonga ilyaliko umu lulimi luulu a Baibo wa “Upangano Upya.” Kutaali amabuku na yauze aakuomvya pa kusambilila ululimi, fwandi twapingwilepo ukuti cila wanda twasambilila amazwi apya 10 ukufika kuli 20. Nomba twizile twiluka ukuti tutaamanyile upiliulo wa cumi uwa mazwi aingi yano twasambililanga. Pa nsita imwi twelenganyanga ukuti tukuneena antu ukuti yatalinzile ukutaila imipasi, fwandi ala tukuyaneena ukuti yatalinzile ukuomvya intuwa alino ni vyakupimilako! Fwandi twalondekwanga ukusambilila ululimi pakuti twatungulula amasambililo nyanya yano twatandike. Twatwaliliile ukwezya na maka ukusambilila ululimi. Lino papisile imyaka, wenga pali yano twasambililanga nayo Baibo watuneenyile ati: “Tuli ni nsansa sana pano lyene mukulanda ululimi lwitu. Pa kutandika tutamanyanga vino mukulonda ukulanda!”

Fwandi ningati, twali ni syuko lya kusambilila ululimi luze. Lyene vino kutaali amang’anda ya kusonkela, twatandike ukwikala nu lupwa lumwi lwakwe ya Nte Yakwe Yeova umu muzi umwi. Cii calenzile tumanye sana ululimi nu wikalo wa ku muzi. Lino papisile imyaka iingi ukwaula ukuvwanga Icizungu, lulimi lwa ciTuvaluan aluno twatandike ukuomvya sana.

Lyene, antu aingi yatandike ukulondesya ukusambilila icumi. Nomba uzye twali nu kuomvya cani pa  kuyasambilizya? Tutaakweti impapulo umu lulumi lwao. Uzye yaali nu kutandika ukuisambilizya uli aeneco? Ndi yatandika ukwiza umu kulongana, yaali nu kwimba inyimbo ci, i vyeo ci vino yaali nu kuomvya, nupya yaali nu kupekanya uli ukulongana? Uzye yaali nu kulunduluka uli ukufika nu kuluwatizyo? Antu yaa yalondekwanga ukukwata impapulo zya kusambililamo pali Leza! (1 Kol. 14:9) Twatwisikanga tuti, ‘Uzye kulatala kuye impapulo umu lulimi lwa ciTuvaluan, ulukalandwa na antu anono sile aatafika na kuli 15,000?’ Yeova wasuka mauzyo yonsi yaa, pa kutupeela ivintu viili: (1) Akalonda kuti Izwi Lyakwe likosolwe uku vilila ivyayela ukutali, nupya (2) akaalonda ukuti antu yano amu nsi yakalola ukuti aasuulwe, yamutaile.—Yele. 31:10; Zefa. 3:12.

Umu 1980, iofesi lya musambo lyatupeezile umulimo wa kusenula, umulimo uno twayuvwanga ukuti tutange tuombe. (1 Kol. 1:28, 29) Apa kutandika, twakazile masyini uku uteeko, nupya twamuomvyanga ukupulintilako ivyeo vya kuomvya pa kulongana. Twasenwile ni buku lyakuti “Icumi Icingalenga Antu Ukuya nu Umi wa Pe” (The Truth That Leads to Eternal Life) umu lulimi lwa ciTuvaluan nupya twalipulinsile pali masyini kwene wiyo. Ncili nkaiusya vino inki wanunkanga sana na vino twaombesyanga pakuti tupulinte impapulo izingi ala kwati kukaya cuze. Pa nsita iiya, tutaakweti amalaiti!

Citaangupile ukusenula umu lulimi lwa ciTuvaluan, pano tutaakweti amabuku aakuwelengamo angatwazwa umu lulimi luulu. Insita zimwi uwazwilizyo wafumanga kuno tutelenganyanga ukuti akuno ungafuma. Wanda umwi naile ukwaula ukumanya apa ng’anda ya muntu umwi aatalondanga ya Nte. Umuntu wino nazanyile pa ng’anda iiyo, wali u mukombe, uwalipo mwalimu. Wanenyile ukuti tutalinzile ukuya pa ng’anda apaakwe. Nupya aiza ati: “Nkulonda ndande sile icintu conga. Umu mpapulo zino mukasenula, muli mazwi yamwi yano mukaomvya sana aasiomviwa sana umu lulimi lwa ciTuvaluan.” Nuzizye na yauze, nupya nazanyile ukuti vino walanzile vyali ivya cumi. Twazifizye imisenwile itu. Lelo, nazungwike ukuti Yeova waomvizye umuntu aatalondanga ya Nte, uwawelenganga sile impapulo zitu!

Ulupapulo lwa kutandikilako ukupulintwa umu ciTuvaluan luno twapeezileko antu, lwali a kapepala  kakwamilapo antu ku Ciusyo. Lyene twizile tupulinta kapepala ki Landwe Lya Wene Na. 30, akapulintiilwe pamwi na ka Cizungu. Twali ni nsansa sana ukupeelako antu impapulo umu lulimi lwao! Panono-panono, twizile tukwata utubuku na mabuku yamwi umu lulimi lwa ciTuvaluan. Umu 1983, aina aakwi ofesi lya musambo ilya ku Australia yatandike ukutupulintila Lupungu lwa mafwa 24 umu ciTuvaluan, ulwapulintwanga ndi paapita imyezi itatu, luno twasambililanga amapalagalafu apiipi na 7 cila mulungu. Uzye antu yuvwile uli uku ncende iiya? Vino uku Tuvalu antu yaatemwa ukuwelenga, impapulo zitu zizile zimanyikwa sana. Lyonsi lino ulupapulo lupya lwafuma, kwayanga ukumanyisya antu ukuomvya umulawasa wa uteeko, insita zimwi icimanyisyo ciico cayanga pa nkupo yakwe nyunzipepa! *

Lino twatandike sile ukusenula impapulo umu ciTuvaluan, twalembanga ukuomvya bopeni. Lyene ndi twamala vino twalembanga, yavitaipanga iyatuwezezya, nupya itupitulukamo lino vitatala vyatumwa ukwi ofesi lya musambo ilya ku Australia kuno yatupulintilanga impapulo. Pa nsita imwi, ukwi ofesi lya musambo kwali ya nkazi yaili aingizyanga ivyeo pali kompyuta vino twatuma, nanti icakuti yatuuvwanga ululimi lwa ciTuvaluan. Ukwingizya ivyeo imiku iili nu kupitulukamo ukulola ndi pali upusano, kwalenganga ukuti mutaaya utwakuluvyanya utwingi. Ndi iika pamwi ivyeo, yaatutumilanga ukuti tupitulukemo alino itwiza tuvituma nupya pakuti yakapulinte impapulo.

Ala ivintu vyasenuka wakwe cimwi! Ndakai yakasenula yakalemba ivyeo ukuomvya kompyuta. Ilingi, ivyeo vivyo yakaviika pamwi kuuko kwene ukwaya ya kasenula, ukupanga amafaelo ya kutuma ukwi ofesi ilikapulinta impapulo. Lyene ndakai kusiya ukutuma ivyeo ukwi ofesi ilikapulinta ukuomvya positi.

Lino papisile imyaka, Jenny nani yatutumanga uku vilila ivipusane-pusane. Ukufuma uku Tuvalu, yatutumile ukwi ofesi lya musambo ilya ku Samoa umu 1985. Lino twaile kuuku, twatandike ukwazwilizya umulimo wa kusenula umu ndimi zya ciSamoan, ciTongan, ni ciTokelauan ukulunda pa mulimo uno twaombanga umu ciTuvaluan. * Umu 1996, twapeezilwe umulimo ukolaneko ukwi ofesi lya musambo ilya ku Fiji, kuno twavwilizyanga umulimo wa kusenula umu ndimi zya ciFijian, ciKiribati, ciNauruan, ciRotuman, ni ciTuvaluan.

Lyonsi nkazunguka pa kucincila kwakwe ya kasenula ya mpapulo zitu. Mulimo uu utangupala nupya ukatonsya sana. Lelo, aomvi kwene yaa acumi, yakaezya na maka ukuombesya pakuti landwe lisuma likosolwe uku yantu “amisango yonsi, mitundu, indimi ni inko zyonsi.” (Umbw. 14:6) Lino kwali amapekanyo ya kusenula Lupungu lwakutandikilako umu lulimi lwa ciTongan, nakomanyile na ya eluda yonsi avwanganga ciTongan nu kuzya ndi cakuti paali yamwi aalondanga ukusambiliziwa umulimo wa kusenula. Wenga pali ya eluda, uwaombanga umulimo wa kulungisya ya motoka, waipeezile ukuti wali nu kuta ukuomba umulimo uuwa nu kutandika umulimo wa kusenula. Calesile sana uluzango, pano umwina wiyo wali nu lupwa nupya ataamanyile kuno wali nu kutandika ukufumya impiya izyakusakamalila ulupwa lwakwe. Nomba Yeova wamwazwilizye pamwi nu lupwa lwakwe, nupya watwaliliile ukuomba umulimo wa kusenula pa myaka ingi.

 Ya kasenula kwene yaa, yakaelenganya wakwe vino aina aaya umwi Umba Likatungulula yakaelenganya, aasumba sana amano ku ndimi izikalandwa na antu anono sile. Pa nsita imwi, icuzyo cakatwike, ukuuzya ndi cakuti cali sile ningo ukutwalilila ukusenula impapulo umu lulimi lwa ciTuvaluan. Nakomeleziwe sana ukuwelenga icasuko ukufuma ukwi Umba Likatungulula icakuti: “Pasi icingalesya ukuti tute ukusenula impapulo umu lulimi lwa ciTuvaluan. Nanti icakuti antu aakavwanga ciTuvaluan aanono sana ndi twakolanya uku ndimi zyuze, antu yalinzile ukupokelela icumi umu lulimi lwao.”

Umu 2003, Jenny nani yatufumizye ukwi ofesi lya musambo ilyayela uku Fiji nu kututuma uku Patterson, New York, kuno twatandike ukuomba umulimo wa kwazwa yakasenula umu nsi yonsi. Cali kwati icintu cino twalondesyanga cacitika! Twatandike ukuombela pamwi ni umba lyakwe yaayo avwilizyanga indimi na zyuze izikutandika sile ukusenula impapulo zitu. Apiipi ni myaka iili iyalondeliilepo, twapeezilwe isyuko lya kutandalila impanga izipusane-pusane ukwazwilizyako ukusambilizya yakasenula.

Lyene lekini ndande pali vino twali nu kulondolwela yaayo ali muli Komiti iikaangalila umulimo wa kulemba, vino nali nalanda pa kutandika. Lino umwaka wa 2000 wafisile, aina aaya umwi Umba Likatungulula yaaweni ukuti calondekwanga ukukomya amaumba yakwe ya kasenula umu nsi yonsi. Ukufika umu mwaka kwene uuwa, ya kasenula aingi yataatazile yasambiliziwe ivingi pa mulimo wa kusenula. Lino twalondolwile vivyo kuli Komiti iikaangalila umulimo wa kulemba, Iumba Likatungulula lyazumilizye ukuti ya kasenula umu nsi yonsi yalinzile ukusambiliziwa ningo umulimo wa kusenula. Pali vino yaali nu kusambilila, paali nu kusambilila ukuvwikisya ululimi lwa Cizungu, ukusambilila pa misenwile isuma, na vino ya kasenula yalinzile ukuombela pamwi.

Uzye lyene caya uli ndakai pa mulandu nu kusumba sana mano uku mulimo wa kusenula? Conga icacitika icakuti misenwile ya mpapulo zitu yazipa. Nupya ndakai kwaya indimi izingi zino kwaya ya kasenula, aakasenula impapulo zitu. Lino twatandike umulimo wa umisyonali umu 1979, magazini wa Lupungu wapulintwanga umu ndimi 82. Umu ndimi izingi magazini wafumanga ala patipapita imyezi kufuma pano uwa Cizungu wafumiile. Ndakai lyene, Lupungu lwayako umu ndimi ukucila pali 240, nupya umu ndimi izingi magazini wii akafumila pamwi nu wa Cizungu. Lyene impapulo zitu zyaya umu ndimi ukuluta pali 700. Mpiti tutelenganyanga napo ukuti ica musango uu cingacitika.

Umu 2004 Iumba Likatungulula lyapingwilepo pa cintu na cuze icisuma. Yaapingwilepo ukuti umulimo wa kusenula Baibo ulinzile waombwa zuwa. Lino papisile sile imyezi inono ukufuma pano yalandile vivyo, kusenula Baibo nako kwizile kuya wakwe vino ukusenula impapulo zyuze kwaya, na cii calenzile kuti Baibo uwa Malembo ya Calo Cipya atandike ukusenulwa umu ndimi izingi. Lino umwaka wa 2014 wafisile, Baibo wi ala wapulintwa wensi nanti iciputulwa sile umu ndimi 128, ukwikako ni ndimi izikavwangwa uku South Pacific.

 Icintu conga icandetile sana uluzango, u kuntuma ukuya umu kulongana kwa citungu uku Tuvalu umu 2011. Pa myezi iingi, uku mpanga yonsi iya Tuvalu kwali cilala, nupya calolekanga kwati kutalaya ukulongana kwa citungu. Lelo, uwanda uno twafisile amanguzi, imvula yatoonyizye sana, nupya kwizile kuya nu kulongana kwa citungu! Naali ni syuko lya kufumya Baibo uwa malembelo ya ciGliki umu lulimi lwa ciTuvaluan. Cali ica nsansa ukupokelela uwila uu usuma cuze umu lulimi ulukalandwa na antu anono sana. Lino ukulongana kwasizile, nupya kwene imvula yatoonyizye sana. Fwandi ukongano wasizile ala yonsi yatiyapokelela amanzi aaya umwizwi lyakwe Leza alino na manzi ya mvula!

Icaifileko sile icakuti, Jenny, mamane uwali na ucisinka wino twaombiile pamwi apa myaka 35, wafwile ala icintu cii icisuma cuze citali cicitike. Wafwile umu 2009 uku ndwala yakwe kansa iyamucuzizye pa myaka 10. Lino alatuutuluka, alatemwa sana ukumanya ukuti Baibo wafumile umu lulimi lwa ciTuvaluan.

Ukufuma pa nsita kwene iiya, Yeova wampeela cuza muuze umusuma, uwizina lyakwe Loraini Sikivou. Loraini na Jenny yaombelanga pamwi apa Betele uku Fiji, nupya Loraini nawe kwene waombanga umulimo wa kusenula ululimi lwa ciFijian. Nupya kwene nakwata mama uwaya na ucisinka, tukaombela pamwi umu mulimo uno Yeova watupeela nupya twatemwa indimi zyuze!

Ndi nelenganya pa vintu ivyacitika, nkakomeleziwa sana ukulola vino Tata witu Yeova uwaya nu kutemwa watwalilila ukusakamala indimi izingi, izikalandwa na antu anono alino ni zikalandwa na antu aingi. (Masa. 49:1-3) Naalola na vino ukutemwa kwakwe Yeova kukalenga antu ukuzanga cuze lino yalola impapulo umuku wakutandikilako nanti ukwimba inyimbo zya kulumbanya Yeova umu lulimi ulukayafika pa mwenzo. (Mili. 2:8, 11) Ncili nkaelenganya pa mazwi ya mwina uwa cikalamba Saulo Teasi, uwa ku Tuvalu. Lino wimvile ulwimbo lwa Wene umuku wa kutandikilako umu lulimi lwakwe, walanzile ati: “Mukaneene aina aaya umwi Umba Likatungulula ukuti inyimbo zii zikuvwika ningo umu lulimi lwa ciTuvaluan ukuluta vino zikauvwika umu Cizungu.”

Ukutandika umu 2005 mu Sepetemba, napeezilwe isyuko ilya kuya umwi Umba Likatungulula Ilya Nte Zyakwe Yeova. Nanti icakuti ndakai nsiomba umulimo wa kusenula, nkataizya sana Yeova pa kunzumilizya ukutwalilila ukwazwilizya aina umu umulimo wa kusenula uukaombwa umu nsi yonsi. Cikaleta sana uluzango ukumanya ukuti Yeova akasakamala antu yonsi nupya akayasambilizya, kumwi na yaayo aaya pa vilila ivyaya pakasi kakwe Yemba uwa Pacific! I cumicumi, wakwe vino kalemba wa masamu walanzile, “[Yeova] aliwe akuteeka, insi kizange. Ni vilila vyonsi ivivule ka visansamuke!”—Masa. 97:1.