“Antu Yano Yeova Ali Leza Wao”
“Antu Yano Yeova Ali Leza Wao”
“Aansansa antu yano Yeova Ali Leza Wao!”—MASAMU 144:15, NW.
LOLINI NDI MUNGASUKA
Alilaci lino Yeova watandiike ukukwata antu pano nsi? Uzye caali nu kuya uli pakuti aina Izlaeli yaye uluko lwa nte?
Uzye aina Izlaeli yalangiliile uli ukuti yataali na ucisinka, nupya Yeova wasoowile vyani?
1. Uzye i vyani vino yamwi yakaelenganya pa yantu aakapepa Leza?
ANTU aingi yakaati aaya umu mipepele iyalumbuka sana umu nsi yasiombesya ukuti ya-avwa antunze. Yamwi yakaelenganya ukuti Leza atanga atemwe imipepele iiyo pano yasimapepo aayamo yasisambilizya ivya cumi pali Leza nupya yakacita ivintu iviipisye. Lelo, yaazumila ukuti umu mipepele yonsi mwaya antu afumacumi nu kuti Leza wayamanya nupya akayalola ukuti aakapepa yakwe. Yasielenganya ukuti antu yaayo yalinzile ukuta ivicitwa ivyaya umu mipepele yaufi pakuti yatandike ukupepa Leza umu nzila iyiyele. Nomba uzye vivyo kwene ali vino na Leza akaelenganya? Lekini tuzane icasuko lino tukupituluka umu malyasi yamwi aaya umu Malembelo aakalanda pali yakapepa yakwe Yeova acumi.
CIPANGANO CAKWE LEZA NA ANTU YAKWE
2. Aaweni aizile yaya antu yakwe Yeova, nupya i cani icalanganga ukuti yaali aiyele uku nko zyuze? (Lolini cikope ca kutandikilapo.)
2 Apiipi ni myaka 4,000 iyapitapo, Yeova wasoolwile iumba limwi ukuya antu yakwe. Abulaamu walondololwa muli Baibo ukuti “cikolwe ca antu yonsi ataila Leza,” nupya wali u mutwe wa lupwa alino na aomvi nyanya. (Loma 4:11; Utandiko 14:14) Yakateeka aali umu mpanga ya Kenani yaalolanga Abulaamu ukuya ‘intunguluzi ya maka’ nupya yamucindikanga sana. (Utandiko 21:22; 23:6) Yeova wapangiine cipangano na Abulaamu na amu luko lwakwe. (Utandiko 17:1, 2, 19) Leza wanenyile Abulaamu ati: “Wewe na amu mupanda wako mulinzile kuzumila ukuti umonsi wensi wa munomuli alinzile kusilamulwa. . . . Nga cii cilaya cili cilangililo ca upangano pakasi kakwe mwemwe nani.” (Utandiko 17:10, 11) Avino Abulaamu na onsi yonsi amu lupwa lwakwe yasilamwilwe. (Utandiko 17:24-27) Ukusilamulwa kwapusanyangako amu luko lwakwe Abulaamu ukuti aaliyo sile aali umu upangano na Yeova.
3. Uzye caali uli pakuti amu luko lwakwe Abulaamu iize yaye antu aingi?
3 Yakobo nanti Izlaeli, umwizikulu wakwe Abulaamu, waviile ana aonsi 12. (Utandiko 35:10, 22b-26) Mukuya kwa nsita, ana yaayo izile iyaya yaisi ya mitundu 12 iya ina Izlaeli. (Milimo 7:8) Pa mulandu ni cipowe, Yakobo na amu ng’anda yakwe yakukiile uku Eguputo, kuno Yosefu mwana Yakobo wenga waombanga umulimo wakwangalila ivyakulya. (Utandiko 41:39-41; 42:6) Amu luko lwakwe Yakobo izile iyavula cuze, iyaya “inko zivule.”—Utandiko 48:4; welengini Milimo 7:17.
YEOVA WAPUSWISYE ANTU YAKWE
4. Uzye pa kutandika aina Eguputo yuvwananga uli na amu luko lwakwe Yakobo?
4 Amu luko lwakwe Yakobo ikazile umu Eguputo imyaka ukuluta pali 200, umu cifulo icayelile umu nkumba ya luzi lwa Nailo cino yamanga ukuti Gosyeni. (Utandiko 45:9, 10) Falao wamile aina Izlaeli ukuti yakaikala uku Eguputo pano wamanyile Yosefu nupya wamucindiike sana. (Utandiko 47:1-6) Apiipi ni myaka 100, aina Izlaeli yaali pa mutende na ina Eguputo. Aina Izlaeli ikalanga umu tumizi utunono nupya yaakweti iviteekwa. Nanti icakuti aina Eguputo yapasile antu aateekanga imfwele, yuvwilile Falao nu kuzumilizya aina Izlaeli ukwikala umu cifulo ciici.—Utandiko 46:31-34.
5, 6. (a) Uzye ivintu vyasenwike uli uku yantu yakwe Yeova umu Eguputo? (b) Uzye Mose wapuswike uli, nupya i cani cino Yeova wacitiile antu yakwe yonsi?
5 Nomba ivintu vyali nu kusenuka kuli yakapepa yakwe Leza. ‘Lyene umwene muze wino atamanyile nanti cimwi pali Yosefu, apyana atandika kuteeka Eguputo. Umwene mupya anena inkombe zyakwe ati, “Lolini, aina Izlaeli yaa impendwa yao yatikula cuze nupya yakweti maka wakwe cimwi cakuti cikuleta ingofyo kunotuli.” Lyene aina Eguputo yalenga kuti aina Izlaeli yatakwata upuzo pamulandu wa kuyapatikizya ukuomba wa azya. Umi wa ina Izlaeli wali uwakucululuka pamulandu wakuti aina Eguputo yayakuwizyanga ukuomba incito ikome mu kutama injelwa nu kukanda indaka mumakuule nga nu mu milimo yamu vyalo vyao kwaula ukuya nu luse panoyali.’—Kufuma 1:8, 9, 13, 14.
6 Falao wisileko ni sunde lyakuti ndi uku ina Izlaeli kwavyalwa umwana umonsi wali nu kukomwa papokwene sile. (Kufuma 1:15, 16) Mose wavilwe pa nsita kwene iiya. Lino wali ni myezi itatu iya kuvyalwa, nyina wamufisile umu matete amu luzi lwa Nailo, muno mwana Falao umukazyana wamuzanyile. Wizile atoola Mose ukuti aye umwanakwe. Mwana Falao wazumiliizye ukuti Yokebedi nyina wakwe Mose aliwe aasakamala Mose lino wakulanga. Mukuya kwa nsita Mose wizile aya umuomvi wakwe Yeova. (Kufuma 2:1-10; Ayebulai 11:23-25) Yeova waweni ukuti antu yakwe yaculanga nupya wapingwilepo ukuyakulula ukufuma umu Eguputo ukuomvya Mose. (Kufuma 2:24, 25; 3:9, 10) Vikwene avino Yeova “wapuswisye” aina Izlaeli.—Kufuma 15:13; welengini Malango 15:15.
ANTU YAKWE LEZA IZILE IYAYA ULUKO
7, 8. Uzye cali uli pakuti antu yakwe Yeova yaye uluko lwamuzilo?
7 Nanti icakuti pa nsita iiya Yeova ataapekinye aina Izlaeli ukuya uluko, wayalolanga ukuya antu yakwe. Acino, Leza wanenyile Mose na Aloni ukuti yakaneene Falao yati: ‘Yeova, Leza wa ina Izlaeli, watavwanga ati, “Ta antu yane yaapita, pakuti yangaya yakacite uzevyo wa cimulo ca kuncindika mu lwanga.”’—Kufuma 5:1.
8 Leza walenzile ukuti kucitike ivizungusyo 10 alino nu kukoma Falao pamwi ni vita vyakwe muli Yemba Muyenzu pakuti aina Izlaeli yakululwe ukufuma umu Eguputo muno yayacuzyanga cuze. (Kufuma 15:1-4) Lino kwasiile sile panono ukuti imyezi itatu ikwane, Yeova wapangiine icipangano na ina Izlaeli pa Mwamba wa Sinai nupya wayapeezile nu ulayo wa lulumbi ati: “Ndakai ndi mumanguvwila nu kusunga upangano wane, lyene mumayanga antu yane pakasi ka mitundu yonsi ya antu, . . . umutundu wamuzilo.”—Kufuma 19:5, 6.
9, 10. (a) Ukulingana na Malango 4:5-8, uzye Isunde lyalenzile aina Izlaeli ukuya aiyele uku nko zyuze umu nzila ci? (b) Uzye aina Izlaeli yali nu kuomba uli pakuti yaalanga ukuti yaali aantu yamuzilo kuli Yeova?
9 Pa myaka iingi, aomvi yakwe Yeova yatungululwanga ni mitwe yandupwa aombanga wakwe yakateeka, apinguzi, na yasimapepo. Lino aina Izlaeli yaali umu Eguputo ala yatatala yaya azya, yalondelanga utunguluzi wa musango kwene uu. (Utandiko 8:20; 18:19; Yobo 1:4, 5) Lelo, ukupitila muli Mose, Yeova wayapeezile amasunde aali nu kuyalenga ukuya aiyele uku nko zyuze. (Welengini Malango 4:5-8; Masamu 147:19, 20.) Isunde lyalenzile ukuti kuye iumba lyakwe yasimapepo ya luko lwa ina Izlaeli, nu kuti “intunguluzi” zino antu yacindikanga sana pa mulandu nu kumanya ningo ivintu alino nu kuya na mano, i zyali nu kuya yakapingula. (Malango 25:7, 8) Isunde lyalondolwile ningo sana pa mipepeple ni micitile ya vintu iya luko lupya ulwa ina Izlaeli.
10 Lino kwasile sile panono ukuti aina Izlaeli ingile umu Mpanga ya Ulayo, Yeova waswilizyepo ukuyaneena amasunde yano wayapeezile, nupya Mose wayaneenyile ati: ‘Ilelo Yeova nawe watazumila ukuti mwemwe antu yakwe kololo, wakwe vino wamulavile. Watapeela ilamulo kunomuli kuti mwayela amasunde yakwe yonsi. Mwemo alaleka muye uluko lukulu ukuluta antu amu nko zyuze yano waumba, nga namwe mulamulumbanya nu kumucindika.’—Malango 26:18, 19.
AATAALI AINA IZLAELI NAYO YAPEPANGA NA ANTU YAKWE LEZA
11-13. (a) Uzye aaweni aizile yatandika ukupepela pamwi na antu yakwe Yeova? (b) Uzye umuntu aataali umwina Izlaeli wali nu kucita uli ndi cakuti walondanga ukupepa Yeova?
11 Nanti icakuti Yeova lyene wakweti uluko ulusoololwe pano nsi, ataalesizye antu aataali aina Izlaeli ukuti yataikala pamwi na antu yakwe. Wazumilizye “impendwa ikulu ya antu yauze” aataali aina Izlaeli, kumwi na ina Eguputo, ukuya pamwi na antu yakwe lino wayakulwile ukufuma umu Eguputo. (Kufuma 12:38) Lino icizungusyo icalenga 7 cacitiike, yamwi muli “yacilolo yakwe Falao” yuvwile intete pa mazwi yakwe Yeova nupya ukwaula nu kutwisika izile yaya pamwi na ina Izlaeli aafumile umu Eguputo.—Kufuma 9:20.
12 Lino aina Izlaeli yatatala yalamba uluzi lwa Yodani ukuti yakikale umu musumba wa Kenani, Mose wanenyile aina Izlaeli ati, ‘yaatemwa ainamasi’ yano yaali nayo. (Malango 10:17-19) Antu yakwe Leza yaali nu kuzumila ukuya pamwi na antu aataali aina Izlaeli alondanga ukuvwila masunde aapeezilwe ukupitila muli Mose. (Aina Levi 24:22) Antu yamwi aataali aina Izlaeli izile yaya yakapepa yakwe Yeova, wakwe vino Luti umwina Moabu wacisile, uwa nenyile Naomi umwina Izlaeli ati: “Antu yako yalaya antu yane na Leza wako alaya a Leza wane.” (Luti 1:16) Antu kwene yaayo aataali aina Izlaeli yayamanga yakuti asenusi, nupya aonsi yazumilanga nu kusilamulwa. (Kufuma 12:48, 49) Yeova wayapokelelanga ukuya apiumba lya yantu yakwe asoololwe.—Mpendwa 15:14, 15.
13 Lino ing’anda ikulu iyakupepelamo Yeova ino Solomoni wakuuzile yapeezilwe kuli Yeova, antu aataali aina Izlaeli nayo yalumbwilwe, wakwe vino amazwi aaya umwipepo lyakwe Solomoni yakalangilila ukuti: “Umwinamasi wino akaikala umu mpanga mbuze, nga uvwa ululumbi lwako na maka yano wakwata, na vino wemo waya umuiteyanye insita zyonsi ukucita cimwi, alino wiza kukupepa umu Ng’anda ikulu ino yakwe Leza, lyene uwauvwa ipepo lyakwe ukwiyulu, kuko kuno wikala, nu kumucitila consi cino wakulenga, pakuti antu yonsi umu mpanga zyonsi yamanye izina lyako nupya yakoopa, ndi vino antu yako aina Izlaeli yakacita, nu kumanya ukuti ing’anda ii ikulu ino nakuula ali ng’anda sile umwa kupepela.” (2 Milandu 6:32, 33) Wakwe vino cali nu mu manda yano Yesu wali pano nsi, umuntu wensi aataali umwina Izlaeli uwalondanga ukupepa Yeova wali nu kupepela pamwi na antu yano Yeova wapangine nayo icipangano.—Yoane 12:20; Milimo 8:27.
ULUKO LWA NTE
14-16. (a) U munzila ci muno aina Izlaeli yaali nu kuya uluko lwakwe yakambone yakwe Yeova? (b) Uzye antu yakwe Yeova ndakai yalinzile ukucita uli?
14 Aina Izlaeli yapepanga Leza wao, Yeova, lelo antu amu nko zyuze yene yapepanga tu leza twao. Pa nsita ino Ezaya wali nu umi, Yeova wakoliinye ivyacitikanga umu nsi wakwe viivi ivikacikika umu cilye ca milandu. Yeova wanenyile tu leza twa munko tonsi ukupeela usininkizyo wa kuti twali na maka, lino walanzile ati: “Mitundu yonsi iya antu ikongane, antu amu nko zyonsi yazanwe ukwi tengo. Uzye a ka leza ci akaluwi akangasokolola ivya nkoleelo? Uzye a ka leza ci akaluwi akangalanda ivyacitike mpiti? Kayalete tuvwe yakambone yao pakuti yatusinile ukuti yene yakalungika. Kayalete antu yayuvwe tulole ndi cakuti ivyacumi.”—Ezaya 43:9.
15 Tu leza twa nko tutaacisile nanti cimwi uku kusininkizya ukuti twali na maka. Twali utuluwi ututavwanganga nupya yatunyemulanga sile ukututwala konsi kuno yakulonda. (Ezaya 46:5-7) Lyene Yeova wanenyile antu yakwe aina Izlaeli ati: ‘Mwemwe muli yakambone yane. Anene namusolwile kuti muye aomvi yane, pakuti mungamanya nu kunzumila, nu kumanya ukuti nene indi Leza nenga mpo. Inkoleelo yane kutatala kwapangwa Leza muze, nupya kutalatala kuye muze. Nene indi Yeova, nga kutaya katuula namuze alusile nene. . . . Anene kwene, . . . nupya mwemwe yakambone yane pali cii.’—Ezaya 43:10-12.
16 Wakwe yakambone umucilye ca milandu, antu yakwe Yeova yaakweti isyuko lya kulanda ukuti Yeova sile ali Leza wa cumi. Wayamile ukuti, “yaya kwene ali yantu yano naipangile, kuti yaimbila inyimbo zyakundumbanya.” (Ezaya 43:21) Ali yantu yano yakosoolanga api zina lyakwe Yeova. Vino Yeova wayapuswisye ukufuma umu Eguputo, yaalinzile ukumuvwila nu kumupeela ululumbi pano u wali kateeka wao. Mika walanzile pa myelenganyizizye ino aina Izlaeli yali nu kuya nayo wakwe vino antu yakwe Leza ndakai yaaya ati: ‘Antu amu nko zyonsi yakapepa nu kuyela leza wao, lelo swemo tumapepanga nu kuyela Yeova, Leza witu mpaka umuyayaya.’—Mika 4:5.
ANTU YA CIPONDOKA
17. Ukulingana ni milolele yakwe Yeova, uzye aina Izlaeli izile yaya uli wa “muti wa matingi uole”?
17 Icaulanda cali cakuti, aina Izlaeli yataali na ucisinka kuli Yeova, Leza wao. Yaatandiike ukukolanya antu aapepanga tu leza twaufi utwapanzilwe ukuomvya imiti na mawe. Lino papisile imyaka apiipi na 2,800, kasema Oseya walemvile ukuti: “Aina Izlaeli yakoline wa mutingi utambilile . . . Yakuula utuvuwa natuze. . . . Myenzo yao iyausomvi. Ndakai yalinzile ukuvunukwa.” (Oseya 10:1, 2) Nupya lino papisile imyaka umupiipi na 150, Yelemiya nawe wakolinye aina Izlaeli yacipondoka uku mutingi ati: “Nemo walanga nakulema wa muti wa matingi uwa mbezu, ulondoloke. Lyene tala lola vino watuya! Uli wa muti wa matingi uole, uwa ciwelewele sile. Tu leza tuno wapanzile we mweneco tuli kwi? Leka tukatuke, tulole ndi cakuti tungakutuula mu nsita ya ntazi zyako, . . . antu yane yatiyanjilila.”—Yelemiya 2:21, 28, 32.
18, 19. (a) Uzye Yeova wasoowile uli ukuti wali nu kusoolola antu yauze pano nsi? (b) I vyani vino tulasambilila umwilyasi ililondeliilepo?
18 Aina Izlaeli yalondekwanga ukuseeka ivizao ivisuma ukupitila umu mipepele isanguluke nu kucita ivintu wakwe yakambone yakwe Yeova acumi, nomba yataacisile vivyo foo, yaseekanga ivizao iviole ivyaya umu kupepa utuluwi. Ali mulandu kwene uno Yesu waneniile yasimapepo ya ciYuda ausomvi ati: “Isyuko lyakuya mu Wene wakwe Leza lilapokwa kufuma kunomuli nu kupelwa ku antu yauze, yano alacita milimo ino akalonda.” (Mateo 21:43) Yaayo sile aaya umu “upangano upya,” yano Yeova wasoowile ukupitila muli kasema Yelemiya, aaliyo sile yaali nu kuya umu luko lupya, kulikuti Izlaeli wakwe Leza. Yeova wasoowile pali yaayo aali nu kuya umu upangano upya, ati: “Ndaya Leza wao, nayo yalaya antu yane.”—Yelemiya 31:31-33.
19 Lino aina Izlaeli yapondwike, Yeova wizile asoolola yaayo aizile yaya umwiumba lyakwe Izlaeli wakwe Leza umu nsita ya atumwa ukuya antu yakwe. Nomba uzye antu yakwe Yeova aaya pano nsi ndakai aaweni? Uzye antu aaya ni myenzo ya ufuma cumi ndakai, yangamanya uli yakapepa yakwe Leza acumi? Vii ali vino tulasambilila umwilyasi ililondeliilepo.
[Mauzyo ya Masambililo]
[Cikope api’fwa 25]
Aina Izlaeli yatemilwe antu yano yaali nayo aataali aina Izlaeli (Lolini amapalagalafu 11-13)
