Uzye musikuzumilizya ukuti ndi cakuti ateekwa yaaya na mafisakanwa ale nu uteeko kwene uukayateeka umaya na mafisakanwa? Ndi cakuti avino cili, lyene fwandi uteeko uutanga uye na mafisakanwa ulinzile ukufuma kuuze asi pa yantunze foo. Baibo ikalanda pali vino uteeko kwene uwo waaya—kulikuti Uwene Wakwe Leza, uteeko uno Yesu wanenyile alondezi yakwe ukuti yaapepela.—Mateo 6:9, 10.

Uwene wakwe Leza uuteeko wa cumicumi uukateeka ukwiyulu. Ulasisyapo mauteeko yonsi a yantu. (Masamu 2:8, 9; Umbwilo 16:14; 19: 19-21) Pa vintu ivisuma vino Uwene ulacita, ulasisyapo na mafisakanwa. Lekini tusambilile pa vintu 6 ivikalanga ukuti vivyo kwene avino Uwene ulacita.

UWAVYA: Mauteeko ya untunze yakafumya impiya uku yateekwa, ilingi impiya zizyo zikalipilwa ukupitila umu misonko. Ukulipila impiya kwa musango uu, kukalenga kuti aomvi yamwi amu uteeko yaiya, lyene yauze nayo yakazumila impiya zya mafisakanwa ukufuma uku yantu aakalonda kuti yataalipila impiya izingi uku misonko na malipilo yauze yano yalinzile ukutwala uku uteeko. Cii cikalenga ivintu ivitala sana. Uteeko ukakwezya sana imiteengo ya misonko, nupya cii cikalenga ukuti kuye sana amafisakanwa. Lyene ndi caya vivyo, antu aaya na ucisinka ali yano yakaculilamo.

VINO UWAVYA ULASILA: Uwene Wakwe Leza wapeelwa amaka ukufuma kuli Leza wa maka yonsi, Yeova. * (Umbwilo 11:15) Uwene Wakwe Leza wene usilondekwa kuti wapoka imisonko uku yateekwa pakuti waomba ningo. Lelo, vino Leza “wakwatisya amaka” nupya akalondesya ukupeela, alaleenga ukuti Uwene wakwe wapeela aateekwa vyonsi ivikalondekwa.—Ezaya 40:26; Masamu 145:16.

UWAVYA: Umuntu umwi (uwizina lyakuti Susan Rose-Ackerman) uwatalumbulwa umwilyasi ilifumileko, walanzile ukuti, ukwezya na maka ukusisyapo amafisakanwa, “kulinzile ukutandikila uku yakalamba ya mu uteeko.” Antu yakaata ukutaila amauteeko ndi cakuti mauteeko yaayo yakwezya na maka ukusisyapo amafisakanwa kuli yakapokola nanti aomvi aakapoka imisonko ya uteeko ukwaula ukusumba amano uku mafisakanwa akacitika uku yakalamba ya mu uteeko. Nanti kateeka umwi uwa untunze angaya sana na ucisinka, nawe angaluvyanya pa mulandu nu kukana-malilika kwa untunze. Baibo ikati, “mu nsi ii mutaya umuntu nanti umwi akacita vyaololoke lyonsi.”—Kasambilizya 7:20.

VINO UWAVYA ULASILA: Ukupusanako na antunze aatamalilika, Yesu Klistu, wino Leza wasoolola ukuya kateeka wa wene, atanga aeziwe nu kucita iviipe. Yesu walangiliile vivyo lino wakaanyile ukuzumila amafisakanwa aacila pa mafisakanwa yonsi aacitikapo umu nsi, kulikuti “mawene amu nsi yonsi nu lulumbi lwakweyo.” Satana wanenyile Yesu ukuti wali nu kumupeela mawene kwene yaayo ndi Yesu wamupepako sile panono. (Mateo 4:8-10; Yoane 14:30.) Na lino yaacuzyanga Yesu pa kumukoma, watwaliliile ukuya uwa cisinka icakuti wakanyile ukumwa umulembo uwali nu kulenga ukuti atuvwa ukuwaya pa kufwa nanti ukumulenga sile ukukoleka pakuti ate ukwelenganya ningo. (Mateo 27:34) Lyene vino Leza watuutulwile Yesu nupya ndakai ali ukwiyulu, Yesu walanga usininkizyo wakuti waliinga ukuya kateeka wa Wene wakwe Leza.—Filipi 2:8-11.

UWAVYA: Umu mpanga izingi kukaaya ukuvota, icikalenga ukuti antu yasisyepo amu uteeko aaya na mafisakanwa. Nomba icisinka icakuti ukucita kampeni nu kuvota vikalenga antu yacita amafisakanwa, nupya cii cikacitika  nu mu mpanga kwene zino yakaati zyaya sana ni cuma. Ukupitila umu kwazwilizya ukucita kampeni nu kucita ivintu vyuze, antu aaya sana ni cuma yangalenga kuti amu uteeko na aaliza yayepo uku nkoleelo yaacita amafisakanwa.

Kapingula umwi uwa mu cilye cikalamba uku America (Justice John Paul Stevens) walemvile ati, ukucita vivyo “kusilenga sile antu yaatwisika uteeko lelo yakata ukutaila na antu amu uteeko uwo.” Fwandi ali mulandu uno antu aingi umu nsi yonsi yakaelenganyizizya ukuti umu tu-ungwe twavikanza vya miteekele, u mwaya sana amafisakanwa.

VINO UWAVYA ULASILA: Uwene wakwe Leza ulasisyapo ukucita kampeni nanti ukuvota pano ukucita vivyo u kukalenga kuti kuye amafisakanwa, wene ulatwalilila ukuyako amanda pe. (Danieli 7:13, 14) Vino Leza aliwe wasoolola Kateeka wa Wene wakwe, Uwene uwo utaayapo pa mulandu wakuti kwali ukuvota nupya antunze yatanga yausisyepo. Lyene vino Uwene uwo ulatwalilila ukuyako, vyonsi vino ulacita vilatwalilila ukwazwa antu ukwikala ningo amanda pe.

UWAVYA: Limwi mungelenganya ukuti ukwikako amasunde nayauze apya kungalenga kuti ivintu viziipe. Nomba asambilila sana yaazana ukuti, ilingi ukuvuzya masunde kukalenga kuti kuye sana amafisakanwa. Na cuze icakuti, kukaaya ukusumba impiya izingi sana pa kupanga amasunde aakwazwa ukucefyako amafisakanwa, nomba amasunde yaayo yasiomba ivya mpomvu.

VINO UWAVYA ULASILA: Amasunde ya Wene Wakwe Leza yacindama sana ukuluta amasunde yano amauteeko ya untunze yakapanga. Tungasininkizya cii ndi twelenganya pali vino Yesu wacisile, wene atisileko amasunde aingi sana, lelo wapeezile isunde lyonga sile ilya kwazwa antu ukucita ivisuma. Walanzile ati: “Vintu vyonsi vino mukasi kuti antu yamucitile namwe kwene avino mwayacitila.” (Mateo 7:12) Limwi icacindama sana icakuti, amasunde ya Wene yakalanda sana pa mapange na vino antu yalinzile ukucita. Yesu walanzile ukuti, “Uwatemwa umuzo ndi vino waitemwa.” (Mateo 22:39) Kwene aangikako sile isunde lii, a Leza pano wene akalola umu mwenzo.—1 Samueli 16:7.

UWAVYA: Ivikalenga kuti kuye amafisakanwa uupunusi na ukaitemwe. Aomvi ya mu uteeko kumwi na ateekwa yao yakalanga imiyele kwene ii. Icalenzile kuti  icikulwa cimwi cipone uku mpanga imwi (uku Seoul) icati-cilumbulwa umwilyasi lifumileko, i cakuti, aomvi ya mu uteeko yaazumiile amafisakanwa ukufuma kuli yano yaakulaanga icikulwa cico, aamanyile ukuti ukupeela amu uteeko impiya zya mafisakanwa kwali nu kucefyako umutengo wakukalilako ivya kuomvya pa kukuula alino nu kuomvya inzila ya mikuulile iyangupale.

Fwandi pakuti antu yate ukucita amafisakanwa, yalinzile ukusambiliziwa ivya kuta ukuya na mapange aipe wa upunusi na ukaitemwe. Nomba, amauteeko ya untunze yataakwata amaka yakucita vivyo nupya yasiilonda ukusambilizya aateekwa yao kuti yaasenka uku miyele kwene ii.

VINO UWAVYA ULASILA: Uwene Wakwe Leza ulasisyapo amafisakanwa ukupitila umu kusambilizya aateekwa ya Wene ivyakucita pa kutaluka uku mapange aakalenga kuti kuye amafisakanwa. * Ukusambilizya kwa musango uu, kuka-azwa aateekwa ya Wene na ndakai kwene ukuya ni ‘myenzo nga na yakampingu’ ivipya. (Efeso 4:23) Ndi yasambiliziwa, yakaata ukuya nu upunusi alino na ukaitemwe iyatandika nu kulanga ukuti yaatemwa antu yauze nupya yakaata ukusumba mano umu kukwata ivintu ivingi sana.—Filipi 2:4; 1 Timoti 6:6.

UWAVYA: Nu mumpanga zino antu yakakuziwa ningo nu kusambiliziwa ningo sana ukuya ni miyele isuma, antu yamwi yakaiza iyasoolola ukukaanaya na ucisinka nupya yakatandika ukucita amafisakanwa. Aasambilila sana yakati fwandi acino amauteeko ya untunze yatanga yasisizyepo amafisakanwa. Amauteeko yakapaalila ukuti yangacefyako amafisakanwa ni ntazi zino amafisakanwa yaayo yakaaleta.

VINO UWAVYA ULASILA: Akaungwe kamwi (aka United Nations Convention Against Corruption) kalanzile ukuti, pa kucimvya amafisakanwa, mauteeko yalinzile ukuneena ateekwa ukuya “afumacumi, acisinka nu kusunga ningo ivikwatwa vya uteeko.” Nanti icakuti ukucita vivyo kwaya sile ningo, Uwene Wakwe Leza wene usineena sile aateekwa pa miyele iiyo, lelo ukalonda ukuti aateekwa yaye ni miyele kwene iiyo. Baibo ikati, antu “alwiswa” na ‘akatumpoka’ yatalaya ateekwa ya Wene Wakwe Leza.—1 Kolinto 6:9-11; Umbwilo 21:8.

Antu yangasambilila ukuya ni miyele isuma, wakwe vino Aina Klistu yakutandikilako yacisile. Lino umusambi wino yaamanga ukuti Simoni wezizye ukuti akale umupasi wamuzilo ukuyatumwa, yaakanyile ukupokelela amafisakanwa nu kumuneena yati: “Zenzuka ku kwelenganya kwako kwipe.” Lino Simon waweni uzanzo uwali muli vino walondesyanga ukucita, wanenyile atumwa kuti yamupepeleko pakuti acimvye uwavya uwo.—Milimo 8:18-24.

Asi mulandu ni mpanga kuno mwavyaliilwe, mwakwata isyuko lya kuya umuteekwa wa Wene Wakwe Leza. (Milimo 10:34, 35) Pulogalamu ya masambililo yano Uwene wikako umu nsi yonsi ndakai ili nu kumulanga ivya kucita. Ya Nte Yakwe Yeova yalatemwa sana ukumulanga vino yakacita pa kusambilila Baibo ukwaula ukulipilisya, kukaya ukusambilila nanti amamineti 10 sile umuku onga cila mulungu. Mungasambilila ivingi ‘apilandwe lisuma ilya Wene Wakwe Leza,’ na vino Uwene Wakwe Leza ulasisyapo amafisakanwa aaya umu mauteko ya untunze. (Luka 4:43) Tukumulaalika ukuti mukalolane na ya Nte Yakwe Yeova kuno mwikala nanti mukayule apa Webusaiti itu pajw.org..