Umuza uwipe ungonona ivya umi ivingi pano nsi. Ukulingana na kaungwe aakakalolekesya pa umi wa yantu (World Health Organization), antu sile anono aakafuuta umuza usuma.

Umuza uwipe ukalenga antu ukulwala ulwalwe uwakusyupikwa ukufuuta, kansa wa kuli yapwapwa, alino ni ndwala zyuze izikakoma. Umuza uwipe ukalenga antu ukucila pali 7,000,000 ukufwa zuwa cila mwaka.

Insi yapanzilwe mu nzila yakuti yapeela umuza usuma uku vya umi vyonsi ivyayamo. Nomba insi ingatwalilila ukucita vii ndi cakuti antu yasikucita ivintu ivingonona umuza. Lolini vimwi ivikalangilila vivyo.

• Antu aingi yamanya ukuti ivimiti vikaingizya umuza uno yakaama ukuti carbon dioxide. Lelo aingi yatamanya ukuti ivimiti ivikamela umu manzi vikaingizya umuza uu uwingi ukucila ivimiti ivyasyala. Ivimiti vii vikaingizya umuza uu uwingi sana ukucila ni vimiti ivyaya uku ncende kuno imvula ikatoonya sana.

• Aasambilila sana yazana ukuti ivimwelwa ivya muli yemba vino yakati kelp vikaingizya umuza uno yakati carbon dioxide nu kuuzika. Vimelwa vii vyakwata kamwi akaya wakwe kabola uku mafwa muno vikasungila umuza, na cii cikalenga ukuti vyaelela pa nsita itali. Nga vyafika ukutali sana ukufuma uku cituntu, utwakola tubola tukapoka, lyene ivimelwa vii vikaingila pansi yakwe yemba nu kuzika umuza uno yakati carbon dioxide umu musili. Vikatwalilila ukwikala pansi yakwe yemba pa myaka iingi sana.

• Twasininkizye ukuti umuza ukaizifya lino antu yatiile ukupita sana umu cikuko cakwe COVID-19. Umu 2020, amakampani aingi yayazilwe nupya imyotoka izingi zyatiile ukupita, na cii calenzile umuza ukuzipa. Kaungwe ka “2020 World Air Quality Report,” kalanzile ukuti umu mpanga izingi mwali umuza usuma pa mulandu na vino antu yatiile ukupita sana.

Uteeko watwalilila ukunena makampani ukucefyako ukucita ivintu ivikaonona umuza. Nupya ya sayansi yatwalilila ukulondelezya inzila na zyuze izyakucefezyamo ivikaonona umuza. Wakwe, yazana ukuti utuzizi tumwi tukasungulula ivikwi ukuya ivintu ivitanga vilete uzanzo uku vya umi. Nupya aasambilila sana yakakomelezya antu ukulapita ulwa pansi nanti ukuomvya majinga ukucila ukuomvya imyotoka alino nu kucefyako ukulaomvya malaiti umu mang’anda.

Lelo ukulingana na vino utungwe utupusane pusane twalondelizye umu 2022, ukwikako sile na kaungwe akakalolekesya apa umi akaungwe ka World Health Organization na kaungwe ka World Bank, kuli na vyuze vino antu yalinzile ukucita.

Lipoti imwi yalanzile ukuti umu 2020, antu aingi umu nsi yaomvyanga ivintu ivikaonona umuza pa kweleka. Umu mpanga izingi, antu anono sile aangakwanisya ukukala amasitovu.

“Yawe, Leza, wiyo uwaumvile amayulu nu kuyavungulula, wiyo uwakonzolwile insi na vyonsi ivyafuma mwenemo, nu kupeela umi kuli yonsi akapita mwenemo.”—Ezaya 42:5.

Leza waumvile umuza uno tukafuuta nu kwikako ivintu ivikazifya umuza, wakwata amaka aatakwata umwakupeleela nupya watemwa antunze. Fwandi caya sile ningo ukutaila ukuti alasisyapo vyonsi ivikaonona umuza. Lolini icipande cakuti “Leza walaya ukuti insi ilatwalilila ukuyako.”