UZYE INSI ILATALA IZIPEPO?
Vi yemba
MULI vi yemba u mukafuma ivyakulya ivingi vino tukalya alino ni vintu ivikalondekwa pakuti tupange imilembo. Muli vi yemba u mukafuma nu muza uwingi uno yakati oxygen nupya vikasenda umuza uno yakati carbon dioxide. Kulunda pali vii, vi yemba vikaazwilizyako nu ku kusenuka kwa micele.
Mulandu Uno Tulinzile Ukucingilila Vi Yemba
Ukusenuka kwa micele kukalenga ivimelwa, iswi (shellfish), alino ni vya umi vyuze ivya muli vi yemba ukuya umu uzanzo. Ya sayansi yakatunganya ukuti ivimelwa ivya muli vi yemba, ivikatungilila ivya umi ivingi ivyaya muli yemba, vingafwa umu myaka 30 ikwiza.
Aasambila sana yakatunganya ukuti ivyunyi ivingi ivikalya ivyakulya muli yemba vikalya ivipepala, nupya ivipepala vikakoma ivinyama ivingi cila mwaka.
Umu 2022 kalemba mukaungwe ka UN, António Guterres walanzile ukuti “tutika sana amano kuli vi yemba cii calenga twakwata intazi”
Insi Yapanzilwe Umu Nzila Iyakuti Yaizifya
Vi yemba vyapanzilwe umu nzila yakuti vyaizifya alino ni vya umi ivyayamo ukutwalilila ukuya nu umi usuma ndi cakuti antu yasikukowezya manzi. Ibuku limwi (Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation) lyalanzile ukuti ndi antu yatakowezyanga amanzi, “vi yemba vingatwalilila ukuya ivisuma nupya ivyausaka.” Lolini vimwi ivikalenga tusininkizye vivyo:
-
Utuntu utonono sana tuno yakati phytoplankton tukasunga umuza uno yakati carbon dioxide uukalenga insi ukukaya sana. Utuntu tuu tukasunga umuza uno yakati carbon dioxide uno ivimiti, isote, alino vimelwa vyuze vingasunga.
-
Utuzizi tumwi utunono sana (Microbes) tukalya inswi izifwe izingalenga manzi ukukowela. Lyene ivya umi vyuze ivya muli vi yemba vikalya utuzizi kwene tuu. Ivyeo vimwi ivyaya pa intaneti (Smithsonian Institution Ocean Portal) vyalanzile ukuti vii vikalenga vi yemba “ukutwalilila ukuya ivyausaka nupya ivisuma.”
-
Vino inswi zimwi zikalya ivyakulya zikalenga amanzi akweti asidi ukuya manzi asuma aangalenga ivimelwa, inswi, alino ni vya umi vyuze ivya muli vi yemba ukutwalilila ukuya nu umi usuma.
Vino Antu Yakacitapo
Ukuomvya ivyola na mabotolo yano tutanga tuomvye umuku onga kungacefyako ivipepala ivikaya muli vi yemba
Ndi cakuti antu yakwika ivikoona kuno vilinzile ukuya, yatanga yalondekwa ukuzifya vi yemba. Aasambilila sana yakakomelezya antu ukulaomvya ivyola, ni vibotolo vino yatanga yaomvye pa muku sile onga nu kusumba ukucila ukulaomvya ivipepala.
Lelo kwaya ivingi ivikalondekwa ukucita. Umu myaka yalikwene akaungwe akakalolekesya apa ncende izipusane pusane kakolonganike ivikona ukufuma muli vi yemba amatani 9,200 umu mwaka onga umu mpanga 112. Lelo ivikwi vii i vinono nga ukuvilinganya uku vikwi ivikaiza muli vi yemba cila mwaka.
Akaungwe kamwi (National Geographic) kalanzile ukuti “cikaloleka kwati vino amanzi yononeka muli vi yemba yatalatala yazipepo.” Vino antu yakacita vikalenga catalila ivya umi ivyaya muli vi yemba ukuzifya amanzi.”
Umulandu Uno Mungatailila Ukuti Insi Ilazipa—Vino Baibo Yalandapo
“We Yawe, wapanga ivintu ivivule. Mwaya yemba mukalamba, umukulu nupya umusalale muno umukaikala iviumbwa ivisi vyakupenda, ivikulu nga ni vinono kwene.” —Masamu 104:24, 25.
Kaumba witu wapanga vi yemba umu nzila yakuti vyaizifya ivineco. Elenganyini pali cii: Ndi cakuti Kaumba wamanya ningo vi yemba alino ni vya umi ivyayamo, ala angakwanisya ukuzifya vyonsi ivyononeka muli vi yemba. Lolini icipande icakuti “Leza Walaya Ukuti Insi Ilatwalilila Ukuyako,” apifwa 15.
