Ulwi wasizile, nupya pa Cifoloma ca Ela pali sile mya ale icongo ca ulwi icisila. Lino umuza wa kasanya wapuunganga mu matenti ya mu nkambi ya asilika, alino Umwene Saulo wakolonganike iumba nu kutandika ukulanzyanya nalyo. Umwanakwe iyeli, Yonatani, wali umwi umba, ala akukutika kuli vino umulumendo wasimikanga pali vino vyamucitikile. Umulumendo wii wali a Davidi nupya wali umucincile sana nupya umucenjele. Saulo wisileko sana mano kuli vino Davidi walandanga icakuti atalondanga izwi nanti alimwi limupuse. Uzye Yonatani uvwile uli? Pa nsita ii ala wacimvya amaulwi aingi sana lino waombanga umwi umba lya yasilika yakwe Yeova. Nomba uwanda uu wene asi aliwe wacimvyizye ulwi, lelo umulumendo Davidi aliwe wacimvizye. Davidi wakomile Golyati icipombolo! Uzye Yonatani uvwile uzuwa pa mulandu na vino Davidi wali nu kulumbanyiziwa?

Vino Yonatani wacisile limwi vingamuzungusya. Tukawelenga ukuti: “Lino Davidi na Saulo yamala ukulanzyanya, alino umwenzo wakwe Yonatani umwana wakwe Saulo iuya sana kuli Davidi cakuti amutemwa wakwe vino waitemwa umwisikulu.” Yonatani wapeezile Davidi ivya kuzwala vyakwe ivya ulwi, amupeela ni sumo lyakwe. Wali u wila usuma sana pano Yonatani wamanyikwe ukuti wali u monsi wa ulwi. Ni cacizilepo i cakuti, Yonatani na Davidi yapangine icipangano icikome sana, icalenzile yaye alemane sana nupya yaazwana.​—1 Samueli 18:1-5.

Uu ali ucuza uwatandikilapo ukulumbulwa pali ucuza ukukome sana uwalumbulwa muli Baibo. Ucuza wacindama sana ku yantu ya utailo. Ndi cakuti twasoolola ningo ivyuza nupya twaya ya cuza asuma nupya acisinka kuli aliyo, tulakomya utailo witu mu manda yaa yano tulimo umutaya kutemwa. (Mapinda 27:17) Fwandi lekini tulole vino tungasambilila kuli Yonatani ivya kuya ya cuza yasuma.

Uzye ucuza wa musango uwo watandike zuwa uli vivyo? Icasuko icisintilila pali vino vyalenzile ucuza uwo utandike. Tale elenganyini pa nkulilo yao. Yonatani wali sana ni ntazi. Umwene Saulo isi, ala wasenuka pa myaka iingi nupya imiyele yakwe yayanga ikwipilako sile. Saulo uwali umonsi umuicefye, uwacuvwila nupya uwa utailo, wizile aya umunkalwe, nupya watile ukuya ni cuvwila.​—1 Samueli 15:17-19, 26.

Ukusenuka kwakwe Saulo kufwile kwawavyanga sana Yonatani umwenzo, pa mulandu wakuti uvwananga sana na isi. (1 Samueli 20:2) Yonatani wasakamalanga pa uyi uno Saulo wali nu kuleta pa luko lwakwe Yeova ulusoololwe. Uzye ucintuvwa wa mwene wali nu kulenga antu nayo kwene yate ukuya ni cuvwila nu kuleka ukuti Yeova ate ukuyatemwa? Ukulanda sile icisinka, insita ii yali itale sana ku monsi wa utailo, wakwe Yonatani.

Ivintu vii ivyacitike vingatwazwa ukuvwikisya umulandu uno Yonatani watemiilwe sana umulumendo Davidi. Yonatani waweni ukuti Davidi wakweti sana utailo. Iusyini ukuti, ukupusanako na asilika yaaya yakwe Saulo, Davidi wene atatinyile Golyati nanti i cakuti wali nu mwili ukulu sana. Walanzile ukuti ukuya ku ulwi mwi zina lyakwe Yeova kwalenzile aye sana na maka ukucila Golyati ni vyanzo vyonsi vino waakweti.​—1 Samueli 17:45-47.

Imyaka ya ku cisila, Yonatani nawe kwene walanzile ivili vimwi kwene. Wasininkizye ukuti aonsi sile yaili, alikuti aliwe nu wakumusendela ivyanzo, yangazanza nu kucimvya asilika ya maka sana nupya aakweti ivyanzo ivingi. U mulandu ci? Yonatani walanzile ukuti: ‘Kutaya nanti cimwi icingalesya Yeova ukucimvya.’ (1 Samueli 14:6) Fwandi Yonatani na Davidi yakoline mu vingi: Yonsi yoili yaataile Yeova nupya yamutemilwe sana. Vikwene ivyalenzile ukuti ucuza wao ukome sana nupya yatwalilile ukuya alemane. Nanti i cakuti Yonatani wali umwana wa maka sana uwa mwene nupya wali ni myaka mupipi na 50, nomba Davidi wene ala akacema sile nupya ala atatala wakumanya ni myaka 20, vivyo vitalenzile yafilwe ukuya ya cuza yasuma. *

Cipangano cino Yonatani na Davidi yapangiine cacingilile ucuza wao. U mu nzila ci? Davidi wamanyile ukuti Yeova wali nu ku mucitilako cimwi: Wali nu kuya umwene wakwe ciili uwa ina Izlaeli! Uzye wasunzile inkama nu kukana ukunenako Yonatani? Awe foo! Icikalenga ucuza wa musango ndi uno yaakweti ukome sana, u kulanzyanya ningo, asi ukufisana vimwi nanti ukutumpokana. Uzye lino Yonatani uvwile ukuti Davidi ali nu kuya mwene uvwile uli? Nga ndi cakuti Yonatani welenganyanga ukuti aliza aye umwene wanda umwi nu kutandika ukulungika iviipe vino isi waluvyanyizye, cali nu kuya uli? Baibo itatunena ngi cakuti Yonatani waculanga na melenganyo ya musango uwo, yatunena sile ivintu vicindame sana, alikuti ucisinka wakwe Yonatani alino nu utailo uno wakweti. Waweni ukuti umupasi wakwe Yeova wali pali Davidi. (1 Samueli 16:1, 11-13) Fwandi Yonatani wafikilizye mulapo uno walavile, atatandike ukulola Davidi wa mulwani wakwe, lelo watwalilile ukumulola ukuti a cuza wakwe. Yonatani walondanga ukusininkizya ukuti ukulonda kwakwe Yeova kwacitika.

Ucuza wao wizile iuya ipaalo sana kuli yonsi yoili. I vyani vino tukusambililako ku utailo uno Yonatani wakweti? Umuomvi wakwe Leza wensi alinzile ukulola ukuti ivyuza vyacindama. Ya cuza itu yatalinzile ukuya sile yaya yano twalingana nayo musinku nanti inkulilo, lelo yangatucitila ivisuma ivingi ndi cakuti yali nu utailo wa cumi. Yonatani na Davidi yakomelezyanyanga insita izingi. Nupya yonsi kwene yalondekwanga ukukomeleziwa kuuko, pano ucuza wao wali nu kweziwa mu nzila izingi.

Pa kutandika, Saulo watemilwe sana Davidi nupya wamusonsile ukuya mukalamba wa yasilika. Nomba paatalengile, Saulo wizile aya ni miyele iipe ino Yonatani atalondanga nanti apanono ukuya nayo, imiyele iyo, uuzuwa. Davidi wacimvyizye aina Filisti alwani ya ina Izlaeli imiku ni miku. Fwandi Davidi wacindikwe sana nupya antu yamuwanzyanga. Yamwi pa yanaci aina Izlaeli yatandike ukwimba ala yakuti: “Saulo wakoma antu amazimbi, lelo Davidi wene wakoma antu amazimbi amaila amakumi.” Saulo aatatemilwe ulwimbo luulo. Tukawelenga ukuti: “Ukutandika sile pa nsita kwene ilya Saulo atandika ukuvwila Davidi uzuwa akwata akaikila kunoli.” (1 Samueli 18:7, 9) Watiinanga ukuti Davidi angatandika kwezya ukumupoka uwene. Ukwelenganya vii wali uwelewele sana kuli Saulo. I cacumi ukuti Davidi wamanyile ukuti wali nu kupyana Saulo, nomba atatazile aelenganyepo ukupoka uwene ku mwene wino Yeova wapasile lino umwene wiyo atatala wafwa.

Saulo wapekanyizye ukuti Davidi akomwe mu ulwi, nomba vitaomvile. Davidi watwalilile ukucimvya maulwi, antu yamutemilwe nupya yamucindike sana. Lyene Saulo watandike ukuvwana na amu ng’anda yakwe, alikuti aomvi yakwe alino nu mwanakwe iyeli kuti yakome Davidi. Mutale mwelenganye vino Yonatani uvwile ulanda pa kulola vino isi walondanga ukucita! (1 Samueli 18:25-30; 19:1) Yonatani wali u mwana wa cisinka, nomba pa nsita iliyonga kwene wali a cuza wa cumi. Uzye lyene Yonatani wali nu kuya uwacisinka kuli weni?

Yonatani walanzile ati: ‘Musambazi, ala utafyenga umuomvi wako Davidi. Wene atakuluvyanya nanti cimwi, ni milimo ino akakuombela yonsi kwene isuma wakwe cimwi. Nupya wene atali ni ntete zya kufwa lino wakomile umwina Filisti. Yeova wacimvizizye aina Izlaeli, nawe waciweni nga uzanga. Uzye lyene pacani cino ungafyengela umuntu asi nu mulandu, apakulonda ukukoma Davidi apaula umulandu?’ Pa nsita ii, Saulo uvwile kuli vino Yonatani walanzile nupya walafile ukuti atalakoma Davidi. Nomba Saulo atasunzile umulapo wakwe. Pa mulandu wakuti Davidi watwalilile ukucimvya, uzuwa wakwe Saulo wakulileko icakuti walondanga nu kumutota ni sumo. (1 Samueli 19:4-6, 9, 10) Nomba Davidi wapuusile nu kufuma mwi sano lyakwe Saulo.

Uzye cimwi catala camicitikilapo cino mwalinzile ukusoololapo wino mulinzile ukuyela ni cisinka? Ala cikatala sana! Ndi vya musango uu vyacitika, yamwi yangamunena ukuti lyonsi mulinzile ukuya acisinka kuli ya lupwa. Nomba Yonatani wene wamanyile ukuti asi vino cilinzile ukuya. Uzye angaya uli ku lusansa lwakwe isi lino watamanya nu kumanya ukuti Davidi u muomvi wakwe Yeova uwa cisinka nupya waya ni cuvwila? Fwandi Yonatani walesile ukuti ucisinka uno wali nao kuli Yeova utungulule vino wali nu kupingulapo. Uli mulandu kwene uno wasoolwilepo ukuvwangila Davidi. Nomba nanti i cakuti Yonatani wakolezizye ukuya ni cisinka kuli Leza, watwalilile ukuya uwa cisinka kuli isi pa mulandu wakuti wamuneniilepo sile ukwaula nu kupita mu mbali, ukucila ukumunena sile ivintu vino wali nu kutemwa ukuvwa. Swensi kwene ivintu vingatuzipila ndi caktui tukukolanya ucisinka uno Yanatani wali nao.

Nupya kwene Yonatani wezizye ukwazwa Saulo ukupanga mutende na Davidi, nomba umuku uu wene Saulo wakanyile ukuvwa. Davidi wizile kuli Yonatani mu umfisolo, nu kumunena ukuti akutiina ukuti limwi Saulo angamukoma. Wanenyile cuzakwe Yonatani ati: “Kwasyala panono sile kuti nemo imfwe.” Yonatani walanzile ukuti amalondelezya pakuti alole ndi cakuti isi akulonda kukoma Davidi, nupya walavile ukuti alamunena ndi cakuti Saulo wazumila kupanga mutende nawe. Vino Davidi wafisime, Yonatani wali nu kumumanyisya vino isi wali nu kulanda, kuomvya ulapwa ni nceto. Yonatani wanenyile Davidi ukuti: ‘Uce uye nu luse ululi lumwi ku akazi kane amanda pe, nu mu nsita kwene ino Yeova waca wamala ukulovya anisi yakwe Davidi yonsi pano nsi.’ Davidi wazumiile ukuti lyonsi alasakamala nu kucingilila amu ng’anda yakwe Yonatani.​—1 Samueli 20:3, 13-27.

Lyonsi Yonatani wezyanga ukulanda visuma pali Davidi kuli Saulo, nomba umwene wasosile sana! Wanenyile Yonatani ukuti, “Wewe mwana wa mwanaci umutalame” nupya wamunenyile nu kuti vino wali ni cisinka kuli Davidi walesile umuzewanya ku lupwa. Nupya watandike ukunena Yonatani amazwi akulyombeleka akuti: “Uzye utamanyile ukuti lino umwana wakwe Yese acili nu umi pa mpanga ya pano pansi, wemo utalatala uye umwene wa mpanga ii?” Nomba Yonatani wakanyile ukusenuka, nupya wanenyile isi ati: “Uzye icano cino Davidi amafwila? Uzye icamano cino wene watacita?” Saulo wakalipe sana! Nanti cakuti walanga Saulo watakula, wali umusilika wa maka sana. Watozile isumo nu kulonda ukutota Yonatani! Nomba asi mulandu na malunga yano wakweti, wapusile. Yonatani camuwavile sana icakuti wafumilepo ala watakalipa.​—1 Samueli 20:24-34.

Uwanda uwalondelilepo katondo, Yonatani waile mu mpanga mupipi nu kwafisime Davidi. Watandike ukusumba inceto wakwe vino yazumilizyanyizye, izyali nu kulenga Davidi amanye ukuti Saulo acili akulonda ukumukoma. Lyene Yonatani wanenyile muomvi wakwe kuswilila ku musumba. Lyene wene na Davidi yasyazile yoili, pakuti yakwate kasita ka kulanda. Yonsi yoili yalizile sana, nupya Yonatani uvwile sana ulanda pa kulola cuza wakwe Davidi wapita ku kuyatandika uwikalo upya uwa mbutusi.​—1 Samueli 20:35-42.

Nanti icakuti Yonatani wali ni ntanzi zyonsi zii, walangilile ukuti wali sana ni cisinka nupya ataali na ukaitemwe. Satana umulwani wa yantu yonsi acisinka, nga watemilwe sana ukulola Yonatani walondela vino Saulo wamunenyile, nu kutandika ukukolezya vino akulonda umwineco nanti ukulonda ukucindikwa. Iusyini ukuti Satana akalondesya ukuti antu yaya na ukaitemwe. Walenzile ukuti Adamu na Eva avyazi itu akutandikilapo, yaye na ukaitemwe. (Utandiko 3:1-6) Nomba, kuli Yonatani kwene wafizilwe. Satana camuwavile sana! Uzye namwe mulacimvya amatunko? Tukwikala mu nsita ino antu mupipi na yonsi yakulwisyanya na ukaitemwe. (2 Timoti 3:1-5) Uzye tungasambilila kuli vino Yonatani watwalilile ukuya ni cisinka nu kukana ukuya na ukaitemwe?

Ulupato luno Saulo wakweti pali Davidi lwayanga lukukulilako sile. Yonatani wafizilwe ivya kucita lino waweni isi akuya akupenelako sile, nu kukolonganika asilika yakwe ukuyatungulula mu mpanga kuti yakalonde nu kukoma umuntu wakaele. (1 Samueli 24:1, 2, 12-15; 26:20) Uzye Yonatani wazwilizyeko? Baibo italandapo ukuti watazile alondelapo iumba lyakwe isi ku kulonda Davidi. Ucisinka uno Yonatani wali nao kuli Yeova, kuli Davidi nu ku mulapo uno walafile pali ucuza uno yapanzile na Davidi walenzile atacita icintu ca musango uwo.

Vino wayuvwanga pali cuzakwe uwacance vitasenwike. Paatalengile, wazanyile inzila yakulolanilamo na Davidi nupya. Yaloline ku Holesyi, izina ilikapiliula ukuti, “Incende ya Vimuti.” Holesyi yali mu mpanga, umwali sana imyamba kupipi nu ku Hebuloni. I cani cino Yonatani waikiile mu uzanzo ukuya mukulola imbutusi ii? Baibo ikatunena ukuti walondanga ukukomelezya Davidi nu kumwazwa ukumanya ukuti ‘Yeova alamucingilila.’ (1 Samueli 23:16) Uzye Yonatani wacisile uli vivyo?

Yonatani wanenyile cuza wakwe ati: “Utuvwa intete.” Nupya wamukomizye lino wamunenyile ati: ‘Tata Saulo atalakulema.’ Yonatani wataile sana ukuti Yeova alaleka ukuti ukulonda kwakwe kufikiliziwe. Wakonkinyepo ukunena Davidi ati: “Wemo ulaya umwene wa ina Izlaeli.” Yeova wanenyile Samueli kulanda amazwi yayo imyaka ya ku cisila, nupya Yonatani paa wiusyangako Davidi ukuti amazwi yakwe Yeova lyonsi yaya akutailwa. I vyani vino Yonatani welenganyanga ukuti avino alacita ku nkoleelo? Walanzile ukuti: “Ndaya wakwe ciili kunuli.” Yonatani walangilile ukuti waicefizye sana! Waitemiilwe ukulatungululwa nu monsi wino walusile imyaka 30, nupya waiteinye ukulamutungilila. Yonatani walekelizye na mazwi yakuti: ‘Na tata Saulo wamanya ningo icintu cii.’ (1 Samueli 23:17, 18) Ukuya kwene, Saulo wamanyile ukuti ataali nu kucimvya umuntu wino Yeova wasoolwile ukuti aalaya umwene ndi Saulo wafwa!

Umu myaka iyalondelilepo, Davidi afwile wiusyanga amazwi yano yalanzyanyizye na Yonatani uwanda uwa. Wali ali wanda wakusyalikizyako ukulolana. Icaulanda i cakuti vino Yonatani wenekelanga ukuti alaya wakwe ciili kuli Davidi vitacitike.

Yonatani waile na isi ku ulwi, mu kulwa na ina Filisti aali alwani ya ina Izlaeli. Watungililanga isi mu ulwi pa mulandu wa kuti atalondanga iviipe vino isi wacitanga vimulesye ukwika amano ku kuombela Yeova. Waile alwa ulwi wakwe vino wacitanga lyonsi ala watasipa, nomba nanti ciye vivyo ivintu vipiile aina Izlaeli. Saulo wifile icakuti watandike nu kutaila imipasi, icintu cino Leza walesizye mu Masunde yakwe, fwandi Yeova watiile ukupaala Saulo. Ana yakwe Saulo yatatu apaali na Yonatani yafwile mu ulwil. Saulo wacisike sana nupya waikomile.​—1 Samueli 28:6-14; 31:2-6.

Davidi uvwile sana uyi. Umonsi wiya uwali sana ni cikuuku nupya uweleelanga, waloosizye na Saulo kwene, uwamucuzizye sana nu kumukomezya uwikalo. Davidi walemvile nu lwimbo lwa kulanga ulanda uno wakweti pali Saulo na Yonatani. Nomba amazwi asuma sana yano Davidi walemvile yalozyanga kuli kazwa wakwe nupya cuzakwe, walemvile ati: “Nakulosya, we mwinane Yonatani. Silola vino nakutemilwe wakwe cimwi. Icitemwiko cako kunondi cali icakuzunguka. Calusile icitemwiko ca anaci.”​—2 Samueli 1:26.

Davidi atatazile ailile mulapo uno walafile kuli Yonatani. Imyaka iyalondelilepo walondwile Mefibosyeti umwana wakwe Yonatani nupya uwali umulemale nu kutandika ukumusakamala. (2 Samueli 9:1-13) Icisinka icakuti, Davidi wasambilile ivingi kuli ucisinka wakwe Yonatani nu mucinzi uno wakweti alino na vino waitemiilwe ukutwalilila ukuya uwa cisinka kuli cuzakwe nanti cakuti ucuza uwo wali nu kulenga apite mu ntanzi izingi. Uzye naswe tungasambililako amasambililo yayo acindame? Uzye tungakwata ya cuza aya wakwe Yonatani? Uzye naswe tungalanga ucuza wa musango uwo? Ndi cakuti tukwazwa ya cuza itu ukukomya utailo wao muli Yeova, ukutandikilapo ukuya acisinka kuli Leza, alino nu kutwalilila ukuya acisinka ukuluta ukuya na ukaitemwe, tulaya ya cuza asuma wakwe vino Yonatani wali. Nupya tulakolanya utailo wakwe.