“Umwana witu umukazyana wali ni myaka 6 lino twalanzyanyizye nawe pa wengwa. Catuzungwisye sana pano wamanyile ivingi pa wengwa ukucila na vino twenekelanga.”—Ya Alexander.

•  Vino mulinzile ukumanya

•  Vino mulinzile ukucita

•  Vino Baibo ikalanda pa wengwa

 Ukulanzyanya na ana apa wengwa kwacindama sana. Mutalinzile ukulolela mpaka umwana waya umukazyana nanti umulumendo. Ya Khamit, aku Russia yalanzile ukuti: “Tukalangulaka ukuti fwandi ndi twalanzile nu mwanitu umonsi pali vino alinzile ukumwa uwengwa lino wali umwance. Nasambilile ukuti cacindime sana ukucita vivyo mu nzila iipe. Nizile imanya ukuti umwanane wamwanga uwengwa lyonsi ala ali ni myaka 13.”

 U mulandu ci uno mulinzile ukwikilako mano?

•   Umwana angatandika ukuvwila vino yano akasambilila nawe yakulanda nu kucita nanti vino akutamba pa TV vikalanda pa wengwa.

•   Lipoti imwi yakwe ya U.S. Centers for Disease Control and Prevention yalanzile ukuti aakamwa uwengwa lino yatatala yafisya imyaka iyazumiliziwa yakuvulilako mapesenti 11 mu United States.

 Nomba aomvi ya vipatala yakomelezya avyazi kulasambilizya ana yao pa viipe ivingafumamo mu kumwa uwengwa. Uzye mungacita uli?

 Mwaya aipekanye lyonsi ukwasuka mauzyo ya ana inu. Ana anono yakwata sana mauzyo lyene aikolo yene yacilanapo. Acino, mulinzile kuombesya pakuti lyonsi mwaya aipekanye ukuyasuka. Katulangilile:

•   Tuti limwi umwaninu akulonda kumanya vino uwengwa ukauvwika, limwi mungamunena sile ukuti waini akauvwika musasamile, nomba uwengwa wene waluta napo.

•   Ndi cakuti akulonda ukwezya, mungamunena ukuti uwengwa wakalipisya nupya utazipa ku ance. Mungamunena pa vingacitika ndi cakuti umwi wamwa ukuti: uwengwa ukalenga muntu kupuuza, nomba nga wamwesya angauvwa maka ukusila, kucita ivintu ngati umuvulungane nanti ukulanda sile iviipe vino angiza alanguluke pa cisila.—Mapinda 23:29-35

 Mwaisambilizya mweineco. “Uwamano akacita vyonsi umu kucenjela.” (Mapi. 13:16) Mwamanya vino mungaomvya ningo uwengwa nu kumwa kulingana na masunde ya ku mpanga inu. Kucita vivyo kulalenga mumanye vino mungaazwa umwana winu.

 Mwaitendekela sile kulanzyanya pilyasi kwene lii. Ya Mark yaisi akaikala ku Britain yalanzile iyati: “Ilyasi lya wengwa likavulunganya sana ance.” Nuzizye umwanane akweti imyaka 8 vino akaelenganya ndi ukumwa uwengwa u kusuma nanti ukwipe. Nacisile sile ngati tukulanzyanya, nupya calenzile ailandile kulingana na vino wamanyilepo.”

 Cilayavwa sana ndi cakuti mukulanda api lyasi lya wengwa pa nsita na zyuze. Kulingana nu musinku uno umwana winu ayelilepo, lino mukulanzyanya nawe cingazipa imulanzyanya na pa masambililo na yauze aali wakwe vino angaicingilila lino akupita pa museo, na pilyasi lya kulaalana.

 Mufwile ukuya icilangililo cisuma. Ana yakola pamba, yakakonka vino yakulola, nupya akalondelezya yazana ukuti vino avyazi yakacita vikakuma sana ana yao. Alikuti ndi cakuti muvyazi akamwako uwengwa panono pa kucefyako ukulandalanda nanti masakamika, aali vino ana yalaelenganyanga ukuti uwengwa ukacefyako masakamika ya muntu. Fwandi mwaya icilangililo icisuma ku ana inu. Mwaezya ukuomvya ningo uwengwa.