1-6. Kwal̦o̦k juon waanjoñak kõn wãween an jet iaan ro jeid im jatid kwal̦o̦k naan ium̦win elõñ kain wãween ko.

 REBECCA, juon jo̦dikdik me ej juon Ri-Kõnnaan an Jeova ilo Ghana, ear watõk jikin jikuul̦ eo an ãinwõt juon an make teretore in kwal̦o̦k naan. Aolep iien ear wõr bok ko ad me rej pedped ioon Baibõl̦ ilo bag in jikuul̦ eo an. Ilo iien kakkije ko an, ear kappukot iien ko repel̦l̦o̦k ñan kwal̦o̦k naan ñan ri-jikuul̦ ro m̦õttan. Rebecca ear jino katak Baibõl̦ ippãn jet iaan ri-jikuul̦ rein.

² Ilo ãneen Madagascar, me ej pãd iturearin aelõñin Africa, ekkã an ruo bainier etetal 15 m̦ail̦ ilo det bwe ren maroñ tõpar juon bukwõn ettol̦o̦k. Ilo bukwõn in, rekar katak Baibõl̦ ippãn elõñ iaan armej ro me rar itoklimo.

³ Ñan tõpar armej ro me rej jokwe itõrerein reba Paraguay im Paraná, ri-kwal̦o̦k naan ro ilo Paraguay ekoba volunteer ro jãn 15 aelõñ ko rar koba ippãn doon ñan kõm̦m̦ane juon waan jerakrõk ekilep. Ilo wa in ekilep, ebwe ñan an 12 armej jokwe ie. Innem ri-kwal̦o̦k naan rein jeid im jatid rekijejeto rar kõjerbale wa in ñan kajeeded ennaan eo em̦m̦an ñan ijoko me epen etal ñani.

⁴ Ilo ijoko ituiõñ, ro jeid im jatid ilo Alaska rar kortokjãn juon iien epel̦l̦o̦k ñan aer kwal̦o̦k naan ilo iien an itok tourist ro ilo summer. Ilo allõñin summer ko, elõñ armej ro jãn elõñ aelõñ ko reoktak jãn doon rej itok ñan Alaska ilo tima killep ko (cruise ship). Ri-kwal̦o̦k naan ro jeid im jatid rekar kõm̦m̦an karõk im laajrak ñan kwal̦o̦k naan ilo̦bwilej ilo wab ko im kwal̦o̦k bok ko ad ilo elõñ kain kajin ko. Ilo ejja jikin eo wõt, ro jeid im jatid rar kõjerbale juon bal̦uun bwe ren tõpar bukwõn ko rettol̦o̦k im kõm̦m̦an bwe ennaan eo em̦m̦an en ajeeded im tõpar armej in Aleut, Athabascan, Tsimshian, im Tlingit.

⁵ Larry, juon jeid im jatid jãn Texas ilo America, ear wõr juon an teretore ejejuwaan ilo juon jikin rej lale rũtto ro (nursing home), ijo ear bar jokwe ie. Meñe ear pãd ilo juon wiil̦jea kõn an kar accident, ak Larry ear wõnm̦aanl̦o̦k im poub wõt. Ekar kwal̦o̦k ñan ro jet kõn ennaan eo kõn Aelõñ eo ekoba kõn kõjatdikdik eo an me ej pedped ioon  Baibõl̦ bwe ium̦win tõl eo an Aelõñ eo, juon raan enaaj bar etetal.​—Ais. 35:5, 6.

⁶ Ñan aer maroñ pãd ilo juon kweilo̦k el̦ap ilo ijoko tuiõñin Myanmar, juon kumi in ro jeid im jatid rar uwe ilo juon waan lo̦jet me ej bõkto-bõktak armej ro, im rar uwe ium̦win jilu raan jãn bukwõn in Mandalay. Kõn aer kar kijooror in kwal̦o̦k naan kõn ennaan eo em̦m̦an, rar ebbõk ippãer bok ko me rej pedped ioon Baibõl̦ im lil̦o̦k ñan bajinjea ro jet. Kajjojo iien wa eo ear bõjrak ilo juon bukwõn, ri-kwal̦o̦k naan ro rekijejeto rar to jãn wa eo im m̦õkaj im etal ñan bukwõn eo im lel̦o̦k bok ko ñan armej ro. Ilo ejja iien eo wõt, bajinjea ro rekããl me rar bar uwe ilo wa eo rar ãinwõt juon “teretore ekããl” ñan ri-kwal̦o̦k naan ro me rar bar jepl̦aak ñan wa eo.

7. Ilo wãween et ko ri-karejar ro an Jeova rej kwal̦o̦k kõn Aelõñ eo an Anij, im ta mejãnkajjik eo aer?

⁷ Ãinwõt rein jeid im jatid me kar kwal̦o̦k kaki ilo waanjoñak ko l̦o̦k im̦aan, ri-kwal̦o̦k naan ro rekijejeto an Jeova ipel̦aakin lal̦ in rej bar “kwal̦o̦k . . . kõn Aelõñ eo an Anij” ilo juon wãween elõt. (Jrb. 28:23) Rej kwal̦o̦k naan jãn em̦ ñan em̦, rej kepaak armej ro im kõnono ippãer itõrerein ial̦ ko, rej jeje lõta ko, im rej bar kwal̦o̦k naan ilo talboon. Meñe rej uwe ilo bus, etetal ilo ial̦ ko, ak meñe rej kakkije ilo jikin jerbal ko aer, ak rej kijooror in pukot jabdewõt wãween ko repel̦l̦o̦k ñan aer maroñ kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo an Anij. Emaroñ okkõtaktak wãween aer kõm̦m̦ane men in, bõtab mejãnkajjik eo aer ej juon wõt—eñin bwe ren kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an ilo jabdewõt jikin ko rej loi armej ro ie.​—Matu 10:11.

8, 9. (1) Etke an ajeededl̦o̦k jerbalin kwal̦o̦k naan eo kõn Aelõñ eo ej ãinwõt juon menin kabwilõñlõñ? (2) Kajjitõk ta eo ekãitoktoklimo jemaroñ l̦õmn̦ak kake, im ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane bwe jen maroñ lo uwaakin?

⁸ Ãinwõt juon eo ej riiti bok in, kwõj ke pãd ibwiljin ri-kwal̦o̦k naan ro rellõñ me rej kiiõ lukkuun kate er ilo elõñl̦o̦k jãn 235 aelõñ ko? El̦aññe aet, kwõmaroñ m̦õn̦õn̦õ kõnke kwõj jipañ ñan kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an ñan elõñl̦o̦k armej ro ipel̦aakin lal̦ in. Men in me armej ro an Jeova rej kõm̦m̦ane ipel̦aakin lal̦ in ej ãinwõt juon menin kabwilõñlõñ. Meñe elõñ kain menin bõbrae ko me rej kõm̦m̦an bwe en pen ad kõm̦m̦ane jerbal in—ãinwõt an kien kamo jerbal ko ad ak ijjiped im matõrtõr ko—ak Ri-Kõnnaan ro an Jeova rej kate wõt er bwe en lõt aer kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo an Anij ñan aolep armej jãn aolep aelõñ ko.

⁹ Juon kajjitõk ekãitoktoklimo ñan ad l̦õmn̦ak kake ej: Etke ejjel̦o̦k menin bõbrae ko remaroñ kabõjrak an wõnm̦aanl̦o̦k jerbalin kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo, meñe Setan ej kate e ñan jiped kõj? Ñan ad maroñ uwaake kajjitõk in, jej aikuj in reilikl̦o̦k im lale men ko rar wal̦o̦k ilo  tõre ko an rijjilõk ro. Ilo m̦ool, kõj Ri-Kõnnaan ro an Jeova rainin jej kowõnm̦aanl̦o̦k jerbal eo me Kũrjin ro ilo tõre ko etto rar jino kõm̦m̦ane.

10. Jerbal ta eo Jesus ear kõmaat iien im maroñ ko an ñane, im ta eo ear jel̦ã kõn jerbal in?

¹⁰ Jesus Christ, eo me ear kajutak eklejia eo an Kũrjin, ear kõmaat aolepen iien im maroñ ko an ñan jerbalin kwal̦o̦k naan kõn ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo an Anij. Jerbal eo in ekar aorõktata ippãn Jesus. Juon iien ekar kõmel̦el̦e im ba: “Ij aikuj bar kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo an Anij ilo jikin ko jet, kõnke eñin unin an kar Anij jilkintok eõ.” (Luk 4:43) Jesus ear jel̦ã bwe ear jinoe juon jerbal me eban kar maroñ kadedeikl̦o̦k ippãn make. M̦oktal̦o̦k wõt jãn an mej, ear ba bwe ennaan eo kõn Aelõñ eo enaaj ajeeded ñan “aelõñ otemjej.” (Mark 13:10) Ak ewi wãween an nãj men in maroñ wal̦o̦k, im wõn ro renaaj kõm̦m̦ane jerbal in?

11. Ta jerbal eo el̦ap im eaorõk Jesus ear lel̦o̦k ñan ri-kal̦oor ro an, im ta eo enaaj jipañ er ilo aer kõm̦m̦ane jerbal in?

¹¹ Ãlikin iien mej im jerkakpeje eo an, Jesus ear wal̦o̦kl̦o̦k ñan ri-kal̦oor ro an im lel̦o̦k ñan er jerbal in el̦ap an aorõk ilo an kar ba: “Kom̦win ilo̦k ñan ippãn armej in aelõñ otemjej im kõm̦m̦an bwe ren erom ri-kal̦oora, im peptaiji er ilo etan Jemãn, Nejin, im jetõb kwõjarjar. Kom̦win katakin er bwe ren pokake aolep men ko iar jiroñ kom̦ kaki, im keememej bwe inaaj pãd ippemi iien otemjej, ñan jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in.” (Matu 28:19, 20) Naan kein “inaaj pãd ippemi” rej kaalikkar bwe Jesus enaaj jipañ im rejetake ri-kal̦oor ro an ilo jerbalin kwal̦o̦k naan in im jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor. Renãj kar aikuji an jipañ im rejetake er kõnke Jesus ear kanaan l̦o̦k im̦aan bwe ‘armej otemjej renaaj dike er.’ (Matu 24:9) Ri-kal̦oor ro rar jel̦ã bwe ebar wõr juon men enaaj jipañ er. M̦okta jãn an kar wanlõñl̦o̦k ñan lañ, Jesus ear ba bwe renãj kar bõk kajoor jãn jetõb kwõjarjar ñan aer maroñ kwal̦o̦k kõn e “ñan ãne ko rettol̦o̦ktata ilo lal̦.”—Jrb. 1:8.

12. Ta kajjitõk ko raorõk rewanlõñtak, im etke eaorõk ad jel̦ã uwaakin kajjitõk kein?

¹² Kiiõ ewanlõñtak jet kajjitõk ko raorõk: Rijjilõk ro an Jesus im ri-kal̦oor ro jet ilo tõre ko an Kũrjin ro etto rar ke kate er joñan wõt aer maroñ ñan pokake kien eo an Jesus ñan kwal̦o̦k naan? Ear ke lukkuun lõt an kumi in Kũrjin rein reddik kwal̦o̦k kõn Aelõñ eo an Anij meñe rar iioon jum̦ae im menin kaeñtaan ko rel̦l̦ap? Jeova ear ke lukkuun jipañ er im lel̦o̦k jetõb kwõjarjar eo an ilo aer kõm̦m̦an ri-kal̦oor ro? Uwaak ko ñan kajjitõk kein im kajjitõk ko jet repãd ilo bokin Jerbal. Im el̦ap an aorõk bwe jen jel̦ã uwaakin kajjitõk kein. Etke? Kõnke  Jesus ear kallim̦ur bwe jerbal eo ear jiroñ kõj ñan kõm̦m̦ane enaaj wõnm̦aanl̦o̦k wõt “ñan jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in.” Innem alikkar bwe jerbal in ej ñan aolep Kũrjin ro rem̦ool ekoba kõj ro me jej mour ilo tõre kein ãliktata. Kõn men in, jelukkuun itoklimo im kõn̦aan katak kõn bwebwenatoun men ko rar wal̦o̦k ilo bokin Jerbal.

13, 14. (1) Wõn eo ear je bokin Jerbal, im ewi wãween an kar bõk mel̦el̦e ko ñan an maroñ je bok in? (2) Ta eo bokin Jerbal ej kwal̦o̦k kake?

¹³ Wõn eo ear je bokin Jerbal? Bok in ejjab kajju kwal̦o̦k etan armej eo ear je, ak naan in kõppel̦l̦o̦k ko ie rej kaalikkar bwe ri-jeje eo an bokin Jerbal ej ejja ri-jeje eo wõt ear je Gospel eo an Luk. (Luk 1:1-4; Jrb. 1:1, 2) Kõn men in, jãn tõre ko etto ñan kiiõ, armej rej kile bwe Luk ej ri-jeje eo an bokin Jerbal. Armej ro rar jel̦ã kajjien Luk ãinwõt juon ‘taktõ ejitõnbõro’ im juon eo el̦ap an jel̦ã bwebwenatoun armej im men ko rar wal̦o̦k ilo tõre ko m̦okta. (Kol. 4:14) Bok in ej kwal̦o̦k kõn men ko rar wal̦o̦k ium̦win enañin 28 iiõ ko, jãn iien eo Jesus ear wanlõñl̦o̦k ñan lañ ilo 33 C.E. ñan iien eo rijjilõk Paul ear kalbuuj ilo Rom ilo enañin 61 C.E. Kõn an kar Luk kõjerbale naan in “rar” innem ukote ñan “kõmar” ilo an kar jeje, ej kaalikkar bwe emaroñ kar pãd ilo elõñ iaan iien ko ekar kõmel̦el̦e kaki. (Jrb. 16:8-10; 20:5; 27:1) Ãinwõt juon eo elõt an kõm̦m̦an etale ko, ejjel̦o̦k pere bwe Luk emaroñ kar kõnono im bõk mel̦el̦e ko jãn Paul, Barnebas, Pilip im ro jet m̦okta jãn an kar je bokin Jerbal.

¹⁴ Ta eo bokin Jerbal ej kwal̦o̦k kake? M̦oktal̦o̦k, ilo bokin Gospel eo an, Luk ear jeje kõn men ko Jesus ear ba im kõm̦m̦ani. Ijoke, ilo bokin Jerbal Luk ej kwal̦o̦k kõn men ko ri-kal̦oor ro an Jesus rar ba im kõm̦m̦ani. Innem bokin Jerbal ej kwal̦o̦k kõn bwebwenatoun armej ro me rar kõm̦m̦ane juon jerbal ekanooj l̦ap, meñe elõñ armej rar watõk er bwe rej “jet ro rettã im ejjab l̦ap jel̦ãl̦o̦kjen̦ ippãer.” (Jrb. 4:13) Ilo tukadu, bok in ej kwal̦o̦k kõn wãween an kar eklejia eo an Kũrjin jutak im wãween an kar eddekl̦o̦k. Bokin Jerbal ej kwal̦o̦k kõn wãween an kar Kũrjin ro etto kõm̦m̦ane jerbalin kwal̦o̦k naan eo aer im bareinwõt kõn wãween aer l̦õmn̦ak kõn jerbal in. (Jrb. 4:31; 5:42) Ej bar kõmel̦el̦e kõn wãween an kar jetõb kwõjarjar jipañ ñan kajeeded ennaan eo em̦m̦an. (Jrb. 8:29, 39, 40; 13:1-3; 16:6; 18:24, 25) Ãinwõt bok ko jet ilo Baibõl̦, bokin Jerbal ej bar kaalikkar ennaan eo el̦ap ilo Baibõl̦ kõn wãween an Aelõñ eo, me ej pãd ium̦win tõl eo an Christ, naaj kokkwõjarjar etan Anij. Ej bar kwal̦o̦k kõn wãween an kar ri-kal̦oor ro maroñ kwal̦o̦k wõt kõn ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo meñe elõñ rar jum̦aik er.​—Jrb. 8:12; 19:8; 28:30, 31.

15. Ilo wãween et ko jemaroñ bõk tokjãn jãn ad katak im etale bokin Jerbal?

 ¹⁵ Ejjel̦o̦k pere bwe el̦ap an kãitoktoklimo im ej kõkajoor tõmak eo ad ñan katak im etale bokin Jerbal! El̦aññe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn waanjoñak ko an ri-kal̦oor ro jinoin an Christ kõn aer kar peran im kijejeto, men in enaaj tõpar bũruod. Men in enaaj kõm̦akũt kõj ñan anõke tõmak eo an ro jeid im jatid ilo tõre ko an rijjilõk ro. Innem men in enaaj jipañ kõj ñan pokake naanin jiroñ eo an Jesus ñan ‘ilo̦k . . . im kõm̦m̦an ri-kal̦ooran.’ Kar kõm̦m̦ane bok in me kwõj riiti kiiõ ñan jipañ eok bwe kwõn lukkuun etale im katak kõn bokin Jerbal.

16. Ta un ko jilu unin kar kõm̦m̦ane bok in?

¹⁶ Ta unleplep in kar kõm̦m̦ane bok in? Ewõr jilu un ko. Un eo kein kajuon ej ñan kõkajoor tõmak eo ad bwe ikijjeen jetõb kwõjarjar eo an, Jeova ej rejetake jerbalin kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo im jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor eo. Kein karuo ej ñan kairuj kõj ñan kwal̦o̦k kijejeto ilo ad etale waanjoñak ko an ri-kal̦oor ro an Christ ilo tõre ko an rijjilõk ro. Un eo kein kajilu ãliktata ej ñan kal̦apl̦o̦k ad kautiej doulul eo an Jeova im ñan ro rej tõl ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo im ilo eklejia ko.

17, 18. Ewi wãween kar karõke im kõllaajrake katak ko ilo bok in, im ta men ko jet ilo bok in renaaj jipañ eok ilo am̦ katak ippam̦ make?

¹⁷ Ewi wãween kar karõke im kõllaajrake katak ko ilo bok in? Kwõnaaj kile bwe em̦õj kõjenolo̦k bok in ilo ralitõk m̦õttan ko, im kajjojo m̦õttan kein rej kwal̦o̦k kõn jet bwebwenato ko ilo bokin Jerbal. Bokin katak in ejjab kwal̦o̦k kõn mel̦el̦e ko jãn kajjojo eoon ko ilo bokin Jerbal. Ijoke, kõttõpar eo an katak ko ilo bok in ej ñan pukot men ko jemaroñ katak jãn bwebwenato ko ie im ñan jipañ kõj bwe jen jerbali men ko jaar katak kaki. Ilo jinoin kajjojo katak, ewõr juon kõmel̦el̦e jidikdik me ej  kwal̦o̦k kõn boin eo el̦ap ilo katak eo, im juon eoon me ej kaalikkar ia ilo bokin Jerbal jenaaj katak kake.

¹⁸ Ewõr men ko jet ilo bok in me renaaj jipañ eok ilo am̦ katak ippam̦ make. Pija ko raiboojoj me rej kwal̦o̦k kõn men ko rekãitoktoklimo im rar wal̦o̦k ilo bokin Jerbal, renaaj jipañ eok ñan pijaikl̦o̦k men ko rar wal̦o̦k ilo am̦ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn bwebwenato eo kwõj riiti. Elõñ iaan katak ko rej kitibuj bo̦o̦k ko me rej jipañ kõj ñan jel̦ã kõn mel̦el̦e ko jet. Jet iaan bo̦o̦k ko rej kwal̦o̦k kõmel̦el̦e ko kõn jet armej ilo Baibõl̦ me el̦ap tõmak ko aer im jemaroñ anõke joñak ko aer. Jet bo̦o̦k ko el̦apl̦o̦k aer kwal̦o̦k kõn jikin ko, men ko rar wal̦o̦k, m̦anit ko, im armej ro jet me bokin Jerbal ej kwal̦o̦k kake.

19. Ta eo jej aikuj make kõm̦m̦ane jãn iien ñan iien im etke?

¹⁹ Bok in emaroñ jipañ eok bwe en m̦ool am̦ etale eok make. Jekdo̦o̦n ewi toun am̦ kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo, ak jãn iien ñan iien em̦m̦an ñan bõjrak im etale men ko raorõk ilo mour eo am̦ im wãween am̦ l̦õmn̦ak kõn jerbalin kwal̦o̦k naan eo am̦. (2 Kor. 13:5) Kajjitõk ippam̦ make: ‘Ij ke kõm̦m̦an bwe jerbalin kwal̦o̦k naan en aorõk wõt ippa im bwe ej juon jerbal in ekkaiuriur? (1 Kor. 7:29-31) Ij ke kijejeto ilo aõ kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an im ij ke kõm̦m̦ane ilo juon wãween ej kaalikkar aõ lukkuun tõmak men ko ij kwal̦o̦k kaki? (1 Tes. 1:5, 6) Ij ke bõk kun̦aõ joñan wõt aõ maroñ ilo jerbalin kwal̦o̦k naan im jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor?’—Kol. 3:23.

20, 21. Etke jerbal eo ad elukkuun aorõk im menin ekkaiuriur, im ta eo jej aikuj jek ippãd make ñan kõm̦m̦ane?

²⁰ Jen keememej bwe em̦õj jiroñ kõj ñan kõm̦m̦ane juon jerbal elukkuun aorõk—ñan kwal̦o̦k naan im kõm̦m̦an ri-kal̦oor. Kajjojo raan ej epaaktok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in. Kõn men in, kien in ñan kõm̦m̦ane jerbalin kwal̦o̦k naan im kõm̦m̦an ri-kal̦oor el̦apl̦o̦k an aorõk im menin ekkaiuriur jãn m̦okta. Innem eñin unin elukkuun aorõk ñan an armej ro jel̦ã ta ko rej aikuj kõm̦m̦ani bwe ren el̦l̦ã im mour jãn Armagedon. Jejjab jel̦ã ñe ej wõr wõt ro em̦m̦an bũrueer me remaroñ kõn̦aan em̦m̦akũt ñan ennaan eo jej kwal̦o̦ke. (Jrb. 13:48) Bõtab ej ad eddo ñan jipañ rein m̦okta jãn an itok jem̦l̦o̦kin.​—1 Tim. 4:16.

²¹ Innem elukkuun aorõk bwe jen anõke joñak ko an ri-kwal̦o̦k naan ro rekijejeto kõn Aelõñ eo ilo tõre ko an rijjilõk ro. Kõmij kõjatdikdik bwe am̦ katak bok in enaaj kõm̦akũt eok bwe en l̦apl̦o̦k am̦ kijejeto im peran ilo am̦ kwal̦o̦k naan. Am̦ katak kõn bokin Jerbal en kõm̦akũt eok ñan jek ippam̦ make bwe en jab bõjrak an “lõt [am̦] kwal̦o̦k . . . kõn Aelõñ eo an Anij.”—Jrb. 28:23.