1. Kõmel̦el̦eik mejatoto eo ej wal̦o̦k ilo iien Kwõjkwõj in Pentekost eo.

 ELUKKUUN lõñ men ko rekãitoklimo im rekairujruj rej wal̦o̦k ilo ial̦ ko ilo Jerusalem. a Ewanlõñl̦o̦k baat ko jãn lokatok eo ilo tampel̦ eo ke ri-Livai ro rej al kõn al in nõbar ko etan Hallel (Sam 113 ñan 118). Elõñ ri-lotok ro rej koobrak ial̦ ko ilo Jerusalem. Armej rein rej itok jãn ijoko relukkuun ettol̦o̦k ãinwõt Ilam, Mesopotemia, Kapedosia, Pontõs, Ijipt, im Rom. b Iien ta in rej jibadektok ñan aer koba ippãn doon ie? Iien in ej iien Pentekost eo, im Baibõl̦ ej bar n̦aetan “raan in jom̦õkaj ko.” (Bõn. 28:26) Kwõjkwõj in me ej wal̦o̦k kajjojo iiõ ej wal̦o̦k ilo jem̦l̦o̦kin iien m̦adm̦õd baarl̦i eo im ilo jinoin iien m̦adm̦õd wiit eo. Im ej juon iien el̦ap an kalañlõñ.

2. Ta men ko relukkuun kabwilõñlõñ rar wal̦o̦k ilo Pentekost eo ilo iiõ eo 33 C.E.?

² Ilo enañin ratimjuon awa jibboñõn raan jab in ilo iiõ eo 33 C.E., ewõr juon men ekabwilõñlõñ ear wal̦o̦k me armej renaaj keememeje tok ñan rainin. Ilo idiñ, “juon ainikien jãn lañ ear wal̦o̦k, ãinwõt ainikien kõto el̦ap.” (Jrb. 2:2) Ainikien eo el̦ap ear koobrak m̦weo me enañin 120 ri-kal̦oor ro rej koba ippãn doon ie. Tokãlik, juon men elukkuun kabwilõñlõñ ewal̦o̦k. Jet men ko ãinwõt reurur im jekjekier wõt lo rar wal̦o̦k, im rar pãd ioon bõran kajjojo ri-kal̦oor ro. c Innem, ri-kal̦oor ro rar “obrak kõn jetõb kwõjarjar” im rar jino kõnono ilo kajin ko reoktak jãn doon! Ke ri-kal̦oor ro rar diwõjl̦o̦k jãn m̦weo, ri-lotok ro me rej pãd ilo ial̦ ko ilo Jerusalem rar lukkuun l̦o̦kjenaer kõnke ri-kal̦oor ro rej maroñ in kõnono ñan er! Aet, kajjojo iaan armej rein rej roñ an ri-kal̦oor ro “kõnono ilo kajin ko aer” make.​—Jrb. 2:1-6.

3. (1) Etke Pentekost 33 C.E. ej juon iien eaorõk ilo bwebwenatoun kabuñ eo em̦ool? (2) Ewi wãween an kar Piter kõjerbal juon iaan “ki ko an Aelõñin Lañ” ilo katak eo an ilo Pentekost 33 C.E.?

³ Bwebwenato in ekãitoktoklimo elukkuun aorõk ilo bwebwenatoun  kabuñ eo em̦ool an Jeova kõnke eñin ej iien eo ear jino jutak aelõñin Israel ilo kõkkar ak eklejia eo an ri-Kapit ro. (Gal. 6:16) Bõtab ebar wõr men ko jet rar wal̦o̦k. Ke Piter ear kõnono ñan jarlepju eo, ear kõjerbale ki eo m̦oktata iaan ki ko jilu ‘ki in Aelõñin lañ.’ Kajjojo iaan ki kein renaaj kõpel̦l̦o̦k ial̦ ñan kumi in armej ro bwe ren maroñ bõk jeraam̦m̦an ko rejejuwaer. (Matu 16:18, 19) Ki eo m̦oktata ear kõmaroñ ri-Ju ro im armejin aelõñ ko jet me rar oktak ñan kabuñ eo an ri-Ju ro, bwe ren roñjake im tõmak ennaan eo em̦m̦an im bwe jetõb kwõjarjar eo an Anij en maroñ kapit er ãinwõt ri-kapit ro. d Kõn men in, renaaj erom m̦õttan aelõñin Israel eo ilo kõkkar, im enaaj wõr aer kõjatdikdik ñan tõl ãinwõt kiiñ im bũrij ilo aelõñ eo an Anij. (Rev. 5:9, 10) Ak ãlikin jet iien, jeraam̦m̦an in enaaj bar etal ñan ri-Sameria ro im tokãlik ñan armejin aelõñ ko jet. Ta eo Kũrjin ro rainin remaroñ katak jãn men ko rar wal̦o̦k ilo Pentekost eo ilo iiõ eo 33 C.E.?

4. Ewi wãween an eklejia eo an Kũrjin ro rainin kowõnm̦aanl̦o̦k jerbal eo me eklejia jinointata ekar kõm̦m̦ane ilo iiõ eo 33 C.E.?

⁴ Eklejia eo an Kũrjin ekar jinoe kõn enañin 120 ri-kal̦oor ro me “rar kobal̦o̦k ippãn doon ilo juon wõt jikin,” ilo ruum̦ eo itulõñ im kar kapit er kõn jetõb kwõjarjar. (Jrb. 2:1) Ãlikin kar jem̦l̦o̦kin raan eo, elõñ to̦ujin rar peptaij im erom m̦õttan eklejia in. Im eñin kar jinoin an eddekl̦o̦k juon doulul me ej eddekl̦o̦k wõt ñan rainin! Rainin, doulul in ej ejaakin aolep eklejia ko an Kũrjin im ej kitibuj em̦m̦aan im kõrã ro me  el̦ap aer kautiej Anij. Er eo rej kwal̦o̦k naan kõn “ennaan eo em̦m̦aan kõn Aelõñ eo ipel̦aakin lal̦ in bwe aolep armej ren roñ” m̦okta jãn an itok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in.​—Matu 24:14.

5. Ta jeraam̦m̦an eo ej itok jãn ad kõm̦m̦ao im kobal̦o̦k ippãn eklejia an Kũrjin ro ilo tõre ko an rijjilõk ro im bareinwõt ilo raan kein ad?

⁵ Eklejia eo an Kũrjin ro enaaj kar bareinwõt jipañ im kõkajoor ro uwaaer, ekitibuj ri-kapit ro im tokãlik ro uwaan ‘jiip ro jet.’ (Jon 10:16) Paul ear kwal̦o̦k ewi joñan an kar kam̦m̦oolol kõn wãween an kar ro uwaan eklejia eo rejetake im jipañ doon ke ear jeje ñan Kũrjin ro ilo Rom im ba: “Ilukkuun kõn̦aan lo kom̦, bwe in maroñ lewaj menin letok ko jãn Anij bwe kom̦win pen wõt ilo tõmak. Mel̦el̦e eo aõ in ej bwe jen kõkajoor doon ikijjeen tõmak ko ad, tõmak ko ami im tõmak e aõ.”—Rom 1:11, 12.

6, 7. Ewi wãween an eklejia eo an Kũrjin ro rainin kajejjete naanin jiroñ ko an Jesus ñan kwal̦o̦k naan ñan aolep aelõñ ko?

⁶ Kõttõpar ko an eklejia eo an Kũrjin ro rainin ej ãinl̦o̦kwõt kõttõpar ko an eklejia eo an Kũrjin ro ilo tõre ko an rijjilõk ro. Jesus ear lel̦o̦k ñan ri-kal̦oor ro an juon jerbal epen bõtab elukkuun kãitoklimo im kam̦õn̦õn̦õ ñan aer kõm̦m̦ane. Ear jiroñ er im ba: “Kom̦win ilo̦k ñan ippãn armej in aelõñ otemjej im kõm̦m̦an bwe ren erom ri-kal̦oora, im peptaiji er ilo etan Jemãn, Nejin, im jetõb kwõjarjar. Kom̦win katakin er bwe ren pokake aolep men ko iar jiroñ kom̦ kaki.”—Matu 28:19, 20.

⁷ Jeova ej kõjerbale eklejia eo an Ri-Kõnnaan ro an Jeova ñan katõprake jerbal in rainin. Em̦ool bwe ej juon men epen ñan tõpar armej ro ilo elõñ kajin ko reoktak jãn doon. Bõtab, em̦õj an Ri-Kõnnaan ro an Jeova kõm̦m̦ani bok ko me rej pedped ioon Baibõl̦ ilo elõñl̦o̦k jãn 1,000 kajin ko. El̦aññe kwõj ekkeini am̦ kobal̦o̦k im pãd ilo kweilo̦k ko an eklejia ko an Kũrjin ro im kwõj bõk kun̦aam̦ ilo jerbalin kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo im jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor, eokwe ewõr unin am̦ lañlõñ. Kwõj m̦õttan juon kumi edik ilo  lal̦ in rainin me epãd ippãer jeraam̦m̦an eo ñan kwal̦o̦k kõn ãt eo etan Jeova ilo juon wãween elõt!

8. Ilo wãween et eo ro uwaan eklejia eo kajjojo rej bõk jipañ?

⁸ Ñan jipañ eok ñan kijenmej im lañlõñ wõt ilo raan kein reppen, em̦õj an Jeova lewaj juon baam̦le in ro jeid im jatid ipel̦aakin lal̦ in. Paul ear jejel̦o̦k ñan Kũrjin ri-Hibru ro im ba: “Jen l̦õmn̦ak kõn doon bwe jen maroñ rõjañ doon ñan kwal̦o̦k yokwe im jerbal ko rekanooj in em̦m̦an, im jab kajejtokjãn ad kweilo̦k ippãn doon ãinwõt m̦anit an jet, bõtab jen rõjañ doon im en l̦apl̦o̦k ad kõm̦m̦ane men in ãinwõt ke kom̦ jel̦ã bwe raan eo ej epaaktok.” (Hib. 10:24, 25) Eklejia eo an Kũrjin ro ej juon menin letok jãn Jeova bwe kwõn maroñ kõkajoor ro jet im bwe ro jet ren maroñ bar kõkajoor eok. Innem, kwõn pãd epaake wõt ro jeim̦ im jatũm̦ ilo tõmak. Jab kajejtokjãn ami koba ippãn doon ilo kweilo̦k ko an Kũrjin ro!

9, 10. Ewi wãween an kar jet kõpel̦l̦o̦k iien ko aer im kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aaer bwe ren maroñ tõpar armej ro me rej kõnono kajin ko jet?

⁹ Baj pijaikl̦o̦k m̦õk kõn joñan an kar ri-Ju ro im armej ro me rar oktak ñan kabuñ eo an ri-Ju ro lukkuun m̦õn̦õn̦õ ilo Pentekost ilo iiõ eo 33 C.E. Enañin aolep armej ro me rar pãd ijin remaroñ kar kõnono kajin Grik ak kajin Hibru. Bõtab kiiõ “kajjojo iaaer ear roñ an ri-kal̦oor ro kõnono ilo kajin ko aer” make. (Jrb. 2:6) Alikkar bwe men in ear lukkuun tõpar bũruon armej ro rar roñjake ennaan eo em̦m̦an ilo kajin eo aer make. Bõtab alikkar bwe Kũrjin ro rainin ejjel̦o̦k aer maroñ ñan kajju kõnono ilo kabwilõñlõñ ilo  kajin ko jet. Ijoke, elõñ ro em̦õj aer kõjerbal iien ko aer ñan kajeeded ennaan eo kõn Aelõñ eo ñan armej jãn aolep aelõñ ko. Ewi wãween? Jet rar katak juon kajin ekããl bwe ren maroñ jipañ ilo juon eklejia epaak me ej kõnono kajin eo, ak rar etal ñan juon jikin ettol̦o̦k bwe ren maroñ jipañ ie. Im enañin aolep iien rej lo bwe ro rej roñjake er rej lukkuun bwilõñ kõn aer kate er ñan katak kajin eo aer.

¹⁰ L̦õmn̦ak m̦õk kõn joñak eo an Christine, eo me ear bõk juon kilaaj in katak kajin Gujarati, ippãn jimjuon iaan Ri-Kõnnaan ro an Jeova. Ke ear iioone juon armej ej jerbal ippãn me ej kõnono kajin Gujarati, ear yokyokwe jiroñ in ilo kajin eo an. Jiroñ in ear lukkuun bwilõñ im ear kõn̦aan jel̦ã etke Christine ekar lukkuun kate e ñan katak kajin Gujarati. Innem Christine ear maroñ kwal̦o̦k naan ñan jiroñ in. Jiroñ in ear ba ñan Christine: “Ejjel̦o̦k bar juon kabuñ enaaj rõjañ ro uwaan ñan katak juon kajin me elukkuun pen. Alikkar bwe ewõr juon men eaorõk kwõj kõn̦aan ba.”

11. Ewi wãween jemaroñ pojakl̦o̦k im̦aan ñan kwal̦o̦k kõn ennaan eo kõn Aelõñ eo ñan armej ro jãn kajin ko jet?

¹¹ Ak em̦ool bwe ejjab aolep remaroñ katak bar juon kajin. Meñe ãindein, ak jemaroñ pojak ñan kwal̦o̦k naan kõn ennaan eo an Aelõñ eo ñan armej ro rej kõnono kajin ko jet. Ewi wãween? Eokwe, juon wãween ej ilo am̦ kõjerbale JW Language^® app eo ñan am̦ maroñ katak naanin yokyokwe ko ilo kajin eo me armej ro rej kõnono kake ilo ijo kwõj pãd ie. Kwõmaroñ bareinwõt katak jet naan ko ilo kajin eo me emaroñ kõm̦m̦an bwe armej ro rej roñjake ren itoklimo. Kwal̦o̦k ñan er jw.org, im kwõmaroñ bar kwal̦o̦k elõñ kain pijain alwõj ko im bok ko rej wal̦o̦k ilo kajin eo aer make. Ilo ad kõjerbal kein jerbal kein ilo kwal̦o̦k naan, jemaroñ bar bõk ejja kain m̦õn̦õn̦õ eo wõt me ro jeid im jatid ilo tõre ko etto rar bar bõke  ke armej in aelõñ ko jet rar lukkuun bwilõñ ke rar roñ kõn ennaan eo em̦m̦an ilo “kajin ko aer” make.

12. (1) Ta eo ri-kanaan Joel ekar ba me ear jitõñl̦o̦k ñan menin kabwilõñlõñ eo ear wal̦o̦k ilo Pentekost eo ilo iiõ eo 33 C.E.? (2) Etke ri-kal̦oor ro an Jesus rar kõtmãne bwe enaaj bar jejjet kũtien kanaan eo an Joel ilo raan ko aer?

¹² “Piter ear jutak” im kõnono ñan jarlepju in armej ro me rar kõnono kajin ko reoktak jãn doon. (Jrb. 2:14) Ekar kõmel̦el̦e im ba bwe Anij ear lel̦o̦k ñan ri-kal̦oor ro maroñ eo ekabwilõñlõñ ñan kõnono ilo elõñ kajin ko reoktak jãn doon. Men in ear kajejjet kũtien kanaan eo an Joel me ear ba: “Inaaj lutõkl̦o̦k Aõ Jetõb ioon kanniõk otemjej.” (Joel 2:28) M̦oktal̦o̦k wõt jãn an kar wanlõñl̦o̦k ñan lañ, Jesus ear ba ñan ri-kal̦oor ro an: “Inaaj kajjitõk ippãn Jema im enaaj lewaj bar juon rijjipañ.” Innem Jesus ear kaalikkar bwe ri-jipañ in ej “jetõb kwõjarjar.”—Jon 14:16, 17.

13, 14. Ewi wãween an kar Piter kate bwe en maroñ tõpar bũruon armej ro rej roñjake, im ewi wãween jemaroñ anõke joñak eo an?

¹³ Naanin kõjjem̦l̦o̦k ko an Piter ñan jarlepju eo rar lukkuun kajoor ke ear ba: “Aolep armej in Israel ren kanooj in jel̦ã bwe Anij ear kõm̦m̦an bwe Jesus, eo kom̦ar m̦ane ilo ami dilaiki ilo jurõn al̦al̦, en Irooj im Christ.” (Jrb. 2:36) Bõtab em̦ool bwe enañin aolep armej ro rar roñjake Piter rar jab lukkuun pãd ilo iien eo Jesus ear mej ilo al̦al̦ in eñtaan eo. Ak kõnke armej rein rar m̦õttan aelõñ eo me ear m̦ane Jesus, er bareinwõt ebar wõr rueer. Meñe ãindein, ak Piter ekar kõnnaan ñan ri-Ju ro m̦õttan ilo kautiej im ilo juon wãween ear tõpar bũrueer. Piter ear jab kõn̦aan ekajete er ak mejãnkajjik eo an ekar ñan kõm̦akũt ri-roñjake ro an bwe ren ukel̦o̦k im oktak. Armej ro rar ke illu im l̦õkatip kõn naan ko an Piter? Ejjab ñan jidik. Ijello̦kun an armej ro illu, ear “lel bũrueer.” Rar kajjitõk im ba: “Ta  eo kõmij aikuj kõm̦m̦ane?” Kõn an kar Piter kõnono ilo juon wãween ekautiej im ekõmmaanwa, men in emaroñ kar jipañe bwe en tõpar bũruon elõñ armej ro im kõm̦akũt er bwe ren ukel̦o̦k.​—Jrb. 2:37.

¹⁴ Jemaroñ anõke wãween an kar Piter kõnono im wãween an tõpar bũruon armej ro. Ñe jej kwal̦o̦k naan ñan ro jet, jejjab aikuj kajim̦we aolep l̦õmn̦ak ko me rejjab pedped ioon Baibõl̦ me ri-m̦weo emaroñ kwal̦o̦ki. Ijello̦kun ad ãindein, em̦m̦anl̦o̦k ñan kõnono kõn men ko jemaroñ errã kaki. El̦aññe jej kõnono kõn men ko em̦õj aer tõmaki kadede, innem ilo kautiej, jemaroñ jipañ er ñan mel̦el̦e kõn Naanin Anij. Ñe jej anõke wãween an kar Piter katakin, enañin aolep iien ro em̦m̦an bũrueer renaaj em̦m̦akũt.

15. (1) Ta eo Piter ekar ba, im ewi wãween an armej ro kar em̦m̦akũt ñan naan ko an? (2) Etke ear ekkar ñan an elõñ to̦ujin ro rar roñ kõn ennaan eo em̦m̦an peptaij ilo ejja raan eo wõt ilo Pentekost eo?

¹⁵ Ilo raan eo ekam̦õn̦õn̦õ ilo Pentekost 33 C.E. eo, Piter ear ba ñan ri-Ju ro im ro rar oktak ñan kabuñ eo an ri-Ju ro im ba: “Kom̦win ukel̦o̦k im kajjojo iaami en peptaij.” (Jrb. 2:38) Kõn men in, enañin 3,000 armej rar peptaij. Remaroñ kar peptaij ilo l̦we ko ilowaan ak iturin Jerusalem. e Armej rein rar ke m̦õkaj im peptaij m̦okta jãn aer pojak? Bwebwenato in ej ke mel̦el̦ein bwe em̦m̦an ñe ri-katak Baibõl̦ ro im ajri ro me jemãer im jineer rej Kũrjin, rej aikuj m̦õkaj im peptaij m̦okta jãn aer lukkuun pojak? Jaab ñan jidik. Keememej bwe ri-Ju ro im ro rar oktak ñan kabuñ eo an ri-Ju ro me rar peptaij ilo raanin Pentekost 33 C.E. eo rar jet ro el̦ap aer katak jãn Naanin Anij. Im rar m̦õttan juon aelõñ me em̦õj aer kar ajel̦o̦k er make ñan Jeova. Ejjab men in wõt, ak em̦õj aer kadede kaalikkar aer kijejeto. Ñan waanjoñak, jet iaaer rar  itok jãn ijoko relukkuun ettol̦o̦k bwe ren maroñ pãd ilo kwõjkwõj in me ej wal̦o̦k kajjojo iiõ. Ãlikin aer kar kile im tõmak bwe elukkuun aorõk ijo kun̦aan Jesus Christ ilo karõk ko an Anij, kiiõ rar pojak in wõnm̦aanl̦o̦k wõt im karejar ñan Anij, ãinwõt ri-kal̦oor ro an Christ me em̦õj aer peptaij.

16. Ewi wãween an kar Kũrjin ro ilo tõre ko an rijjilõk ro kwal̦o̦k jitũbõn kaarmejjeteik er make?

¹⁶ Alikkar bwe jeraam̦m̦an ko jãn Jeova rar pãd ippãn kumi in. Bwebwenato in ej wõnm̦aanl̦o̦k im ba: “Aolep ro rar erom rũttõmak rar koba ippãn doon im ajeji men ko m̦weieer ñan doon, im rar wiakaki men ko m̦weieer im bwidej ko aer im ajeji tõprak ko ñan aolep, ekkar ñan joñan eo kajjojo armej ej aikuji.” f (Jrb. 2:44, 45) Ejjel̦o̦k pere bwe aolep Kũrjin ro rem̦ool rekõn̦aan kwal̦o̦k kain yokwe rot in wõt im jitũbõn kaarmejjeteik er make.

17. Ta buñtõn ne ko juon armej ej aikuj kõm̦m̦ani bwe en maroñ peptaij?

¹⁷ Baibõl̦ eo ej kwal̦o̦k bwe ewõr jet men ko juon armej ej aikuj kõm̦m̦ani m̦okta jãn an maroñ ajel̦o̦k mour eo an ñan Jeova im peptaij. Juon armej ej aikuj katak kõn Naanin Anij. (Jon 17:3) Ej aikuj jerbale tõmak eo an im ukel̦o̦k jãn kõm̦m̦an ko an kar m̦okta im kaalikkar an bũrom̦õj im ajl̦o̦k kaki. (Jrb. 3:19) Innem, ej aikuj kõm̦m̦an oktak ko ilo mour eo an im jino kõm̦m̦ani men ko rem̦m̦an me rej ekkar ñan ankilaan Anij. (Rom 12:2; Eps. 4:23, 24) Innem ãlikin an kõm̦m̦ani buñtõn ne kein, kiiõ emaroñ ajel̦o̦k mour eo an ñan Anij ilo jar im peptaij.​—Matu 16:24; 1 Pit. 3:21.

18. Ta jeraam̦m̦an eo epel̦l̦o̦k ñan ri-kal̦oor ro an Christ me em̦õj aer peptaij?

¹⁸ Kwõj ke juon ri-kal̦ooran Jesus Christ me em̦õj an ajel̦o̦k mour eo an im peptaij? El̦aññe aet, kwõn m̦õn̦õn̦õ im kwal̦o̦k am̦ kam̦m̦oolol kõn jeraam̦m̦an in me em̦õj lewaj ñan kwe. Ãinwõt ri-kal̦oor ro ilo tõre ko an rijjilõk ro me rar obrak kõn jetõb kwõjarjar, Jeova emaroñ bareinwõt kõjerbale kwe ilo juon wãween el̦ap ñan kwal̦o̦k naan ilo juon wãween elõt im ñan kõm̦anm̦an ankilaan!