1, 2. Ta men ko rar wal̦o̦k ke Paul im Barnebas rar pãd ilo Listra?

 ELUKKUUN l̦ap an armejin Listra iruj im bwilõñ kõnke ewõr juon em̦m̦aan me ear jaje etetal jãn ke ear l̦otak ej ekkãke kõn an m̦õn̦õn̦õ ãlikin an kar Paul im Barnebas kõmouri, em̦m̦aan rein ear jaje kajjier. Armej ro rar lukkuun bwilõñ im l̦õmn̦ak bwe em̦m̦aan rein ruo rej anij. Kõn men in, juon bũrij an anij eo etan Zeus ear bõktok an em̦m̦aan rein kũrawũn. Bũrij eo ear bar bõktok kau kom̦aan ko im kõppojak ñan an naaj m̦an er. Bõtab Paul im Barnebas rar kajjioñ in kabõjrak armej ro jãn men eo rej pojakin kõm̦m̦ane. Rar kekõl nuknuk ko aer im akwel̦ap ñan armej ro bwe ren jab kabuñ ñan erro, im kõn wõt aerro kar lukkuun kate er, rar maroñ kabõjrak an armej ro kabuñ ñan erro.

² Innem, jet ri-Ju ro me rar jum̦ae rar tõkeaktok jãn Antiok ilo Pisidia im bareinwõt jãn Aikoniõm. Rar ruruwe Paul im Barnebas im armej ro ilo Listra rar jino dike erro. Kiiõ, jarlepju eo me rar kõn̦aan kabuñ ñan Paul, rar oktak im kaapool̦e im kade kõn dekã m̦ae iien ear l̦otl̦o̦k im jaje ta eo ear wal̦o̦k ñane. Kõn an l̦ap bõtõktõk im mao ãnbwinnin Paul, armej ro rar l̦õmn̦ak bwe emej im rar iper nabõjl̦o̦k jãn kõjãmin jikin kweilo̦k eo.

3. Kajjitõk ta ko jenaaj etali ilo katak in?

³ Ta eo ear wal̦o̦k m̦okta jãn aer kar kade Paul? Ta eo ro rej kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an rainin remaroñ katak jãn men eo ear wal̦o̦k ñan Barnebas, Paul, im armej ro ilo Listra? Im ewi wãween an em̦m̦aan ro rej lale eklejia maroñ anõke joñak eo Barnebas im Paul rar kõm̦m̦ane ilo aer kar tiljek im kijenmej wõt ilo jerbalin kwal̦o̦k naan im “kõnono ilo peran ikijjeen maroñ eo jãn Jeova”?​—Jrb. 14:3.

4, 5. Etke Paul im Barnebas rar etal ñan Aikoniõm, im ta eo ear wal̦o̦k ijo?

⁴ Jejjo raan ko m̦oktal̦o̦k, rar jonabõjl̦o̦k Paul im Barnebas jãn  jikin kweilo̦k eo an Rom ilo Antiok ilo Pisidia ãlikin an kar jet ri-Ju ro jum̦aik er. Armej ro rar m̦akoko in roñjake Paul im Barnebas. Meñe ãindein ak ijello̦kun aerro kar ebbweer, em̦m̦aan rein ruo rar “jol̦o̦k jãn bũñalin neerro.” (Jrb. 13:50-52; Matu 10:14) Paul im Barnebas rar etal jãn er ilo aenõm̦m̦an im kõtl̦o̦k an Anij naaj ekajete armej rein kõn aer kar jum̦ae. (Jrb. 18:5, 6; 20:26) Ijoke, mijinede rein ruo rar jab luuji lañlõñ eo aer ak rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo aer. Ilo aer etetal enañin 100 m̦ail̦ ñan ijoko iturõk turear, rar tõpar juon jikin ikõtaan ijoko retol̦tol̦e ilo Taurus im Sultan.

⁵ Jikin eo m̦oktata Paul im Barnebas rar bõjrakl̦o̦k ie ej Aikoniõm. Aikoniõm ekar juon jikin me armej ro ie rar dãpij wõt m̦antin Grik, im ej juon iaan jikin kweilo̦k ko raorõktata ilo Galetia. a Elõñ ri-Ju ro im armej ro rar oktak ñan kabuñ eo an ri-Ju ro, rar jokwe ilo jikin kweilo̦k in. Ekkar ñan m̦anit eo aer, Paul im Barnebas rar del̦o̦ñ ilowaan im̦õn kabuñ eo im jino kwal̦o̦k naan. (Jrb. 13:5, 14) “Joñan an lukkuun em̦m̦an aerro kõmel̦el̦e, elõñ ri-Ju im ri-Grik rar erom rũttõmak.”—Jrb. 14:1.

6. Etke Paul im Barnebas rar jet ri-katakin ro rem̦m̦an, im ewi wãween jemaroñ anõke joñak eo aer?

⁶ Etke Paul im Barnebas rar jet ri-katakin ro rem̦m̦an? Eokwe, Paul ear lukkuun jel̦ã kobban Jeje ko. Ear lukkuun em̦m̦an wãween an kõjerbale bwebwenatoun etto ko, kanaan ko, im Kien Moses ñan kam̦ool bwe Jesus ej Messaia eo kar kallim̦ur kake. (Jrb. 13:15-31; 26:22, 23) Im Barnebas ear kwal̦o̦k an kea kake armej ro ilo wãween an kar kõnono. (Jrb. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Em̦m̦aan rein ruo rar jab atartar ioon jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo aerro make ak rar kõnono “ikijjeen maroñ eo jãn Jeova.” Ewi wãween kwõmaroñ anõke joñak eo an mijinede rein ñe kwõj kwal̦o̦k naan? Eokwe, kwõmaroñ kõm̦m̦ani men kein: Kate eok ñan lukkuun jel̦ã kobban Naanin Anij. Kããlõt eoon ko me remaroñ kãitoklimoik ro rej roñjake eok. Pukot wãween ko ñan am̦ maroñ kaenõm̦m̦an ro kwõj kwal̦o̦k naan ñan er, im aolep iien kõjerbale naan ko an Jeova ijello̦kun am̦ atartar ioon jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo am̦ make ñe kwõj katakin ro jet.

7. (1) Ñe jej kwal̦o̦k naan, ewi wãween an armej ro em̦m̦akũt ñan ennaan eo em̦m̦an? (2) El̦aññe ejjel̦o̦k bõrokuk ilo baam̦le eo am̦ kõnke kwõj kabuñ ñan Jeova, ta eo kwõj aikuj keememeje?

⁷ Ijoke, ejjab aolep armejin Aikoniõm rar m̦õn̦õn̦õ in roñjake men ko Paul im Barnebas rar ba. Luk ear je im ba bwe “ri-Ju ro me  rar jab tõmak rar kareel armej ro ilo jikin eo im kõm̦m̦an bwe ren jum̦aik Paul im Barnebas.” Paul im Barnebas rar kile bwe eaorõk ñan aer pãdwõt im jojomare ennaan eo em̦m̦an, im “eto aerro kar pãd ijin im kõnono ilo peran.” Tokjãn men in, “jarlepju in armej ro ilo [Aikoniõm] rar jepel ñan ruo kumi, jet rar errã ippãn ri-Ju ro im ro jet rar errã ippãn rijjilõk ro.” (Jrb. 14:2-4) Ejja ãindeinl̦o̦k wõt rainin, eokkõtaktak wãween an armej ro em̦m̦akũt ñan ennaan eo em̦m̦an. Jet armej rej roñjake im el̦apl̦o̦k aer bõrokuk, ak ro jet rej kõm̦m̦an jepel kõn aer jum̦ae ennaan eo em̦m̦an. (Matu 10:34-36) El̦aññe ejjel̦o̦k bõrokuk ilo baam̦le eo am̦ kõnke kwõj kabuñ ñan Jeova, keememej bwe ekkã an armej ro jum̦aik kõj kõn aer tõmak mel̦el̦e ko reriab ak kõn an armej ruruwe kõj. Bõtab m̦wil im kõm̦m̦an ko am̦ rem̦m̦an remaroñ kam̦ool bwe eriab men ko ro jet rej ba im remaroñ ukot l̦õmn̦ak ko an ro rej jum̦ae.​—1 Pit. 2:12; 3:1, 2.

8. Etke Paul im Barnebas rar etal jãn Aikoniõm, im ta ko jemaroñ katak jãn joñak eo aer?

⁸ Tokãlik, ri-jum̦ae ro ilo Aikoniõm rar kõm̦m̦ane juon bũl̦ããn ñan kade Paul im Barnebas. Ke mijinede rein ruo rar roñ kõn bũl̦ããn in aer, rar kããlõt ñan em̦m̦akũt ñan bar juon jikin im kwal̦o̦k naan ie. (Jrb. 14:5-7) Rainin, ro rej kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo an Anij rej bar kõm̦m̦ane ejja wãween in wõt ilo mãlõtlõt. Meñe armej ro rej kwal̦o̦k naan ko renana kõn kõj ak kõn ennaan eo ad, ak jej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõnono ilo peran. (Pil. 1:7; 1 Pit. 3:13-15) Bõtab ñe armej ro rej jino lãj im kaamijak kõj, jej kõjparok jãn ad kõm̦m̦ane juon men enaaj likũt mour ko ad im mour ko an ro jeid im jatid ilo kauwõtata.​—JK. 22:3.

9, 10. Listra ear pãd ia, im ta ko jejel̦ã kaki kõn armej ro rej jokwe ie?

⁹ Paul im Barnebas rar jibadekl̦o̦k Listra, juon jikin me ej pãd ium̦win kien eo an Rom im ej pãd enañin 20 m̦ail̦ turõk turilikin Aikoniõm. Listra ekar juon jikin me ear ãinwõt Antiok ilo Pisidia, bõtab ear jab lukkuun lõñ ri-Ju ro ie. Meñe armej ro ie rar kõnono kajin Grik, ak lukkuun kajin eo aer ej Laikeonia. Paul im Barnebas rar jino kwal̦o̦k naan ilo juon jikin ilo̦bwilej kõnke emaroñ kar ejjel̦o̦k im̦õn kabuñ ilo jikin kweilo̦k eo. Ilo Jerusalem, Piter ekar kõmour juon em̦m̦aan ear jaje etetal jãn ke ear l̦otak. Ilo Listra, Paul ear kõmour juon em̦m̦aan ejorrããn neen jãn ke ear l̦otak. (Jrb. 14:8-10) Kõn wõt menin kabwilõñlõñ eo Piter ear kõm̦m̦ane ilo Jerusalem, juon jar el̦ap ear erom rũttõmak. (Jrb. 3:1-10) Bõtab ke Paul ear kõmour em̦m̦aan eo ejorrããn neen ilo Listra, elukkuun oktak wãween an armej ro em̦m̦akũt.

¹⁰ Ãinwõt kar kwal̦o̦k kake ilo jinoin katak in, ke em̦m̦aan eo ejorrããn neen ear ekkãke, jarlepju in ri-peikan ro ilo Listra rar kajju bõk juon l̦õmn̦ak elukkuun bõd. Rar l̦õmn̦ak bwe Paul im Barnebas rej anij. Rar kũr Barnebas kõn ãt eo Zeus, eo me ej irooj in anij ko an ri-Grik ro, im rar bar kũri Paul kõn ãt eo Hermes, eo me ej nejin Zeus im ej ri-kõnono eo an anij ko. (Lale bo̦o̦k eo etan “ Listra im Kabuñ eo an Zeus im Hermes.”) Ijoke, Barnebas im Paul rar jek ippãerro make ñan kõm̦m̦an bwe jarlepju eo en mel̦el̦e bwe Jeova, Anij eo em̦ool, ear lel̦o̦k maroñ eo ñan kõnono im kõm̦m̦ane menin kabwilõñlõñ in im jab anij waan ko.​—Jrb. 14:11-14.

11-13. (1) Ta eo Paul im Barnebas rar ba ñan armej ro rar jokwe ilo Listra? (2) Ta men eo jemaroñ katak jãn naan ko an Paul im Barnebas?

 ¹¹ Meñe armej ro rar em̦m̦akũt ilo wãween in, Paul im Barnebas rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kajjioñ kwal̦o̦k naan ñan er. Jãn bwebwenato in Luk ear je, jej katak juon wãween em̦m̦an ñan kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an ñan ro rej kabuñ ñan anij ko jet. Lale wãween an kar Paul im Barnebas kõmel̦el̦eik im kãitoklimoik ri-roñjake ro aer: “Em̦m̦aan ran̦, etke kom̦ij kõm̦m̦ani men kein? Kõm bar armej ãinwõt kom̦ im ejjel̦o̦k oktak m̦õjn̦o̦ ko am jãn kom̦. Kõmij kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an ñan kom̦ bwe kom̦win ilo̦k jãn men kan̦e ejjel̦o̦k tokjãer im oktak ñan Anij eo emour, E eo ear kõm̦anm̦an lañ im lal̦ im lo̦jet im aolep men ko ie. Ilo epepen ko m̦oktal̦o̦k, ear kõtl̦o̦k an aolep ri-aelõñ ko kõm̦m̦an ekkar ñan aer kõn̦aan. Ijoke ear kwal̦o̦k kõn E make ikijjeen an kõm̦m̦ani men kein rem̦m̦an, ear lewaj wõt jãn lañ, leen keinikkan ilo iien aer kalle, im ear lewaj kijemi ekkan im koobrak bũruomi kõn lem̦õn̦õn̦õ.”—Jrb. 14:15-17.

¹² Ta ko jemaroñ katak jãn naan ko an Paul im Barnebas ñan armej ro? M̦oktata, Paul im Barnebas rar jab watõk erro make bwe reutiejl̦o̦k jãn armej ro rej roñjake er. Rar jab kõn̦aan bwe armej ro ren l̦õmn̦ak bwe er anij. Ijello̦kun aer kõm̦m̦ane men in, rar kwal̦o̦k ilo ettã bwe ear bar wõr aer m̦õjn̦o̦ ãinwõt er. Em̦ool bwe jetõb kwõjarjar ear jipañ Paul im Barnebas ñan aer anemkwõj jãn katak ko reriab. Bareinwõt, kar lel̦o̦k ñan er kõjatdikdik eo ñan irooj ippãn Christ. Bõtab rar jel̦ã bwe armej ro ilo Listra remaroñ bar bõk ejja jeraam̦m̦an kein wõt ñe rej pokake Christ.

¹³ Ewi wãween ad l̦õmn̦ak kõn ro jej kwal̦o̦k naan ñan er? Jej ke watõk er bwe rej ãinwõt kõj? Ñe jej jipañ ro jet ñan katak m̦ool eo jãn Naanin Anij, jej ke anõke joñak eo an Paul im Barnebas im kõjparok jãn ad bõk nõbar? Charles Taze Russell—juon eo ekanooj in em̦m̦an wãween an katakin im ear lale im tõl jerbalin kwal̦o̦k naan eo jãn enañin 1870 ñan 1916 eo—ear likũt juon joñak em̦m̦an ñan kõj. Ear je im ba: “Kõmij jab kõn̦aan bwe armej ren nõbar im kautiej kõm kab men ko kõmij jei; kõmij jab bar kõn̦aan bwe ren kũr kõm im ba Rõplen ak Ri-Kaki.” L̦õmn̦ak in ettã an Jeid im Jatid Russell ej ãinl̦o̦kwõt l̦õmn̦ak eo an Paul im Barnebas. Ãindeinl̦o̦k wõt, kõttõpar eo ad ilo kwal̦o̦k naan ej ñan jipañ armej ro bwe ren jel̦ã im karejar ñan “Anij eo emour,” im jab ñan bõk nõbar ñan kõj make.

14-16. Ta men ko jet jemaroñ katak jãn naan ko an Paul im Barnebas ñan armej ro rej jokwe ilo Listra?

¹⁴ L̦õmn̦ak kõn men eo kein karuo jemaroñ katak jãn naan ko an Paul im Barnebas. Erro ar jel̦ã ukoktak. Armejin Listra rar jab ãinwõt  ri-Ju ro im ro rar oktak ñan kabuñ eo an ri-Ju ro kõnke edik aer kar jel̦ã kõn Jeje ko im kõn wãween an kar Anij kõm̦m̦an ñan Aelõñin Israel. Meñe ãindein, ak armej ro rar roñjake Paul im Barnebas rar jel̦ã kõn jerbalin kallib. Listra ekar juon jikin el̦ap an wõt im elõñ keinikkan ko remmourur. Kõn men in, ilo iien m̦adm̦õd ko, armej ro remaroñ kar loe elõñ kein kam̦ool ko kõn kadkad ko kadkadin ri-Kõm̦anm̦an eo. Innem, Paul im Barnebas rar kõjerbale mel̦el̦e in ñan kwal̦o̦k naan ñan armej ro.​—Rom 1:19, 20.

¹⁵ Kõj bareinwõt jej ke bar kõm̦m̦an ukoktak? Meñe juon ri-kallib ej ekkat juon wõt kain ine ilo aolep atake ko an, ak ej aikuj ukoktak ilo wãween an kõpooje bwidej ko ilo atake ko an. Jet iaaer remaroñ m̦õj aer pidodo kadede im pojak ñan an ekkat ie. Bõtab, bwidej ko jet emaroñ bõk el̦apl̦o̦k iien ñan an kõpooji. Ejja ãindeinl̦o̦k wõt, ine eo jej katõke, me ej jitõñl̦o̦k ñan ennaan eo kõn Aelõñ eo ilo Naanin Anij, ejjab oktak. Ijoke, el̦aññe jenaaj l̦oore joñak eo an Paul im Barnebas ñe jej kwal̦o̦k naan, jenaaj kajjioñ in lale ta ko armej ro rej tõmaki im wãween ko rej iiooni. Ad jel̦ã men kein enaaj jipañ kõj ñan jel̦ã ukoktak ilo ad kwal̦o̦k ennaan eo kõn Aelõñ eo ñan er.​—Luk 8:11, 15.

¹⁶ Jemaroñ katak men eo kein kajilu jãn bwebwenato in kõn Paul, Barnebas, im armej ro ilo Listra. Meñe jemaroñ lukkuun kate kõj, ak jet iien ine eo emaroñ wõtlo̦k ioon bwidej ko redekãke ak juon emaroñ kajjioñ ko̦kkure. (Matu 13:18-21) El̦aññe men in ej wal̦o̦k, eokwe jab ebbweer. Ãinwõt an Paul kar kakeememej Kũrjin ro ilo Rom, “kajjojo iaad [ekitibuj kajjojo armej ro jej etale Naanin Anij ippãer] enaaj uwaak kõn e make ñan Anij.”—Rom 14:12.

17. Ãlikin aer kar etal jãn Derbe, ia eo Paul im Barnebas rar etal ñan e, im etke?

¹⁷ Ãlikin an kar armej ro ilo Listra ipere nabõjl̦o̦k Paul jãn jikin kweilo̦k eo im l̦õmn̦ak bwe emej, Kũrjin ro rar jipañe im lel̦o̦k jikin an naaj kiki. Ilo raan eo tok juon, Paul im Barnebas rar jino tũreep eo aer l̦o̦k ñan Derbe me kar 60 m̦ail̦ aetokan. Ejjel̦o̦k pere bwe tũreep in ear lukkuun pen ñan Paul kõn an lukkuun metak ãnbwinnin kõnke armejin Listra rar kade jejjo awa ko m̦oktal̦o̦k . Meñe ãindein, ak erro Barnebas ar kijenmej wõt im ke rar tõparl̦o̦k Derbe, rar “jipañ elõñ armej ñan erom ri-kal̦oor.” Tokãlik, ijello̦kun aer kar bõk juon ial̦ ekadul̦o̦k ñan Antiok ilo Siria, “erro kar bar ro̦o̦l ñan Listra, Aikoniõm, im Antiok [ilo Pisidia].” Etke rar ro̦o̦ll̦o̦k ñan jikin kein? Eokwe, kõnke rar kõn̦aan kõkajoor “ri-kal̦oor ro im rõjañ er bwe ren  dãpij wõt aer tõmak.” (Jrb. 14:20-22) Em̦m̦aan rein ruo rar likũt juon joñak elukkuun em̦m̦an! Ear l̦apl̦o̦k an aorõk ippãer ñan jipañ ro jeier im jatier jãn aer jipañ er make. Ri-lotok ro im mijinede ro ilo raan kein rej bar anõke joñak ko aer.

18. Ta eo ej wal̦o̦k m̦okta jãn an juon jeid im jatid em̦m̦aan erom juon eo ej lale eklejia?

¹⁸ Kobal̦o̦k ippãn aer kõkajoor ro jeier im jatier kõn naan im joñak ko aer, Paul im Barnebas rar kããlõt “jet em̦m̦aan bwe ren loloodjake eklejia kein kajjojo.” Meñe “jetõb kwõjarjar ear jilkinl̦o̦k er” ilo tũreep in mijinede in, ak Paul im Barnebas rar jar im jitlo̦k wõt ke rar “likũt [em̦m̦aan ro rej lale eklejia] ium̦win kõjparok eo an Jeova.” (Jrb. 13:1-4; 14:23) Ãindein aer bar kããlõt em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo rainin. M̦okta jãn an kumi in em̦m̦aan ro rej lale eklejia kwal̦o̦k bwe juon em̦m̦aan emaroñ bõk jerbalin lale eklejia, rej lukkuun jar im etale laajrak ko ilo Baibõl̦ ñan lale el̦aññe em̦m̦aan in ekkar im epojak ñan an bõk eddo in. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tai. 1:5-9; Jem. 3:17, 18; 1 Pit. 5:2, 3) Men eo eaorõktata ejjab kõn ewi toon an em̦m̦aan in jeid im jatid pãd ilo m̦ool eo, ak ej kõn wãween an kõnnaan, kõm̦m̦an, im ãt eo etan. Men kein rej letok kein kam̦ool ko kõn ewi joñan an jetõb kwõjarjar tõl e ilo mour eo an. El̦aññe em̦m̦aan in ej kajejjete naanin tõl ko ilo Baibõl̦ kõn ro rej lale eklejia eo, innem emaroñ ekkar im pojak ñan an bõk jerbal in. (Gal. 5:22, 23) Bõtab ej eddo eo an ri-lotok eo ñan kããlõt wõn ro remaroñ jerbal ãinwõt juon em̦m̦aan ej lale eklejia.​—Keidi 1 Timote 5:22.

19. Em̦m̦aan ro rej lale eklejia rejel̦ã bwe renaaj uwaak ñan wõn, im ewi wãween aer anõke joñak eo an Paul im Barnebas?

¹⁹ Em̦m̦aan ro em̦õj kããlõt er bwe ren lale eklejia eo rejel̦ã bwe renaaj uwaak ñan Anij kõn wãween aer kõm̦m̦an ñan ro ilo eklejia. (Hib. 13:17) Ãinwõt Paul im Barnebas, em̦m̦aan ro rej lale eklejia rej tõl ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. Rej kõkajoor rũttõmak ro m̦õttaer ikijjeen naan ko aer, im rej m̦õn̦õn̦õ in likũt aikuj im kõn̦aan ko an ro ilo eklejia eo m̦okta jãn kõn̦aan ko aer make.​—Pil. 2:3, 4.

20. Ewi wãween ad bõk tokjãn ñe jej riit kõn jerbal ko an ro jeid im jatid me retiljek?

²⁰ Ke Paul im Barnebas rar jepl̦aak ñan Antiok ilo Siria, rar kwal̦o̦k kõn “aolep men ko Anij ear kõjerbal erro ñan kõm̦m̦ani, im kõn an kar kõpel̦l̦o̦k ial̦ ñan ri-aelõñ ko bwe ren maroñ tõmak.” (Jrb. 14:27) Ejja ãindeinl̦o̦k wõt, ñe jej riit kõn jerbal ko an Kũrjin ro jeid im jatid rainin me retiljek, im lo wãween an Jeova kõjeraam̦m̦an aer kate er, men in enaaj rõjañ kõj ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt im “kõnono ilo peran ikijjeen maroñ eo jãn Jeova.”