1-3. (1) Kwal̦o̦k kõn ta ko rar wal̦o̦k ilo boñõn eo Eutikõs ear mej. (2) Ta eo Paul ear kõm̦m̦ane, im ta eo men in ej katakin kõj kõn Paul?

 PAUL ej kweilo̦k ippãn elõñ ro jein im jatin jãn eklejia eo ilo Troas ilo juon ruum̦ ilõñ. Eaetok an Paul kõnnaan ippãn ro jein im jatin kõnke eñin raan eo ãliktata an naaj pãd ippãer. Kiiõ, elukwõn boñ. Ebwe an lõñ l̦aam̦ ko ilo ruum̦ eo, im emaroñ kar kõm̦m̦an an mããn̦ãn̦ im baatat ilowaan ruum̦ eo. Juon likao etan Eutikõs ear jijet ilo juon iaan wũntõ ko. Ilo an kar Paul kõnnaan, Eutikõs ej lukkuun ettoñ im ej wõtlo̦k jãn wũntõ eo ilo floor eo kein kajilu!

² Kõnke Luk ear juon taktõ, emaroñ kar armej eo m̦oktata ear m̦õkaj im diwõj nabõjl̦o̦k im lale likao in. Ak ejjel̦o̦k men en̦ remaroñ kar kõm̦m̦ane ñan likao eo. “Ke rar kotake [Eutikõs] em̦õj an mej.” (Jrb. 20:9) Bõtab, ekar wal̦o̦k juon men ekabwilõñlõñ tokãlik. Paul ej bukwelõlõ iturin likao eo im ej ba ñan jarlepju eo: “Kom̦win bõjrak jãn ami jeparujruj bwe emour l̦adik e.” Paul ear kõjerkakpejeik Eutikõs!—Jrb. 20:10.

³ Jerkakpeje eo an Eutikõs ej kwal̦o̦k kõn joñan kajoorin jetõb kwõjarjar eo an Anij. Ejjab ruõn Paul kõn an kar Eutikõs mej. Meñe ãindein, ak Paul ear jab kõn̦aan bwe mej eo an likao in en kabũrom̦õj ro jein im jatin im kõm̦m̦an bwe en dikl̦o̦k aer tõmak ilo Jeova. Ikijjeen an kar Paul kõjerkakpejeik Eutikõs, ear maroñ kaenõm̦m̦an im kõkajoor ro jein im jatin bwe ren maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kijejeto ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. Ealikkar bwe Paul ear jel̦ã bwe mour ko an ro jet relukkuun aorõk. Men in ej kakeememej kõj kõn naan ko an ke ear ba: “Ejjel̦o̦k ruõ kõn bõtõktõkin aolep armej.” (Jrb. 20:26) Jen kiiõ etale wãween an joñak eo an Paul maroñ jipañ kõj ñan kaorõk mour bareinwõt.

4. Ta men eo ekauwõtata Paul ear iioone ilo Epesõs?

⁴ Ãinwõt ad kar etale ilo katak eo l̦o̦k, ewõr juon men elukkuun kaamijak  im kauwõtata ear wal̦o̦k ñan Paul ke ear pãd ilo Epesõs. Armej ro ilo Epesõs rar lukkuun inepata im illu ippãn Paul kõn an kar kwal̦o̦k naan. Aolep ro rar kõm̦m̦an ekjab ko kõn jelba im wiakaki bwe armej ro ren kabuñ ñan Artemis rar kõm̦m̦an an armej ro jum̦ae! Jerbal 20:1 ej ba: “Ke ear dikl̦o̦k poktak eo, Paul ear ijjilõkl̦o̦k ennaan ñan ri-kal̦oor ro bwe ren itok, im ãlikin an kar kõkajoor er im yokyokwe er, ear jino ial̦ eo an l̦o̦k ñan Masedonia.”

5, 6. (1) Ewi toon an Paul maroñ kar pãd ilo Masedonia, im ta eo ear kõm̦m̦ane ñan ro jein im jatin ijo? (2) Ewi wãween an kar Paul eñjake kõn ro jein im jatin?

⁵ Ilo ial̦ eo an l̦o̦k ñan Masedonia, Paul ear bõjrak ilo jikin kweilo̦k in Troas me ewõr juon wab ie im ear pãd jidik ie. Paul ear kõjatdikdik bwe Taitõs, eo me kar jilkinl̦o̦k ñan Korint, enaaj kobal̦o̦k ippãn ilo Troas. (2 Kor. 2:12, 13) Bõtab, ke ear alikkar bwe Taitõs ejjab maroñ kobal̦o̦k ippãn ilo Troas, Paul ear wõnm̦aanl̦o̦k ilo ial̦ eo an l̦o̦k ñan Masedonia, im emaroñ kar pãd ijo ium̦win juon iiõ. Ke ear pãd ilo Masedonia ear “lel̦o̦k elõñ naanin rõjañ ñan ro ilo jikin kein.” a (Jrb. 20:2) Tokãlik, Taitõs ear maroñ kobal̦o̦k ippãn Paul ilo Masedonia, im ear kwal̦o̦k ñane ennaan eo em̦m̦an bwe em̦m̦an an ro jeier im jatier em̦m̦akũt ñan lõta eo an kein kajuon. (2 Kor. 7:5-7) Men in ear kõm̦akũt Paul ñan bar je juon lõta ñan er me rainin ej bokin 2 Korint ilo Baibõl̦ eo.

⁶ Ñe jenaaj lukkuun lale, Luk ear kõjerbal naan kein “kõkajoor” im “rõjañ” ñan kõmel̦el̦eik wãween an kar Paul lol̦o̦k ro jein im jatin ilo Epesõs im Masedonia. Men in ej lukkuun kaalikkar joñan an kar Paul yokwe rũttõmak ro jein im jatin! Paul ear lukkuun oktak jãn Parisi ro kõnke rein rar l̦õmn̦ak bwe reutiejl̦o̦k im rem̦m̦anl̦o̦k jãn ro jet. Bõtab Paul ear watõk jiip ro an Jeova ãinwõt ri-jerbal ro m̦õttan. (Jon 7:47-49; 1 Kor. 3:9) Paul ear dãpij wõt kain l̦õmn̦ak rot in meñe ear aikuj lel̦o̦k naanin kauwe ko reddo.​—2 Kor. 2:4.

7. Ilo raan kein, ewi wãween an em̦m̦aan ro ewõr aer eddo maroñ l̦oore joñak eo an Paul?

⁷ Rainin, em̦m̦aan ro rej lale eklejia im em̦m̦aan ro rej lol̦o̦k eklejia rej kate er ñan l̦oore joñak eo an Paul. Meñe rej lel̦o̦k kauwe, ak mejãnkajjik eo aer ej ñan kõkajoor ro rej aikuj jipañ. Em̦m̦aan rein rej lukkuun kate er ñan mel̦el̦e kõn eñjake ko an ro jet im rõjañ er ijello̦kun aer ekajete er. Juon em̦m̦aan eo ej lol̦o̦k eklejia me el̦ap imminene ippãn ej ba: “Enañin aolep ro jeid im jatid rekõn̦aan kõm̦m̦ane men eo ejim̦we, ak ekkã aer iiooni men ko ilo mour me rej kabũrom̦õj, kainepataik, ak kaamijak er im rejaje ta eo ren kõm̦m̦ane.” Em̦m̦aan ro rej lale eklejia remaroñ lukkuun kõkajoor ro jeid im jatid.​—Hib. 12:12, 13.

8, 9. (1) Ta eo ear ukote bũl̦ããn eo an Paul ñan jerakl̦o̦k ñan Siria? (2) Etke ri-Ju ro rar lukkuun dike Paul?

⁸ Paul ear em̦m̦akũt jãn Masedonia im etal ñan Korint. b Ãlikin an kar pãd ilo Korint ium̦win jilu allõñ, ear kijooror in etal ñan Senkria, ijo ear bũl̦ããn in jerakl̦o̦k ñan Siria. Im jãn Siria, ear maroñ etal ñan Jerusalem im lel̦o̦k m̦weiuk in jabawõt ko ñan ro jein im jatin rejeram̦õl ijo. c (Jrb. 24:17; Rom 15:25, 26) Ijoke, ewõr juon men ear wal̦o̦k ilo jidimkij me ear ukote bũl̦ããn eo an Paul. Jerbal 20:3 ej ba: “Ri-Ju ro rar pepe in m̦ane”!

⁹ Jejjab bwilõñ bwe ri-Ju ro rar lukkuun dike Paul kõnke rar watõke ãinwõt juon eo ear jum̦ae tõmak eo aer. M̦oktal̦o̦k, ke Paul ear kwal̦o̦k naan ilo Korint, em̦m̦aan eo ej bõk eddon im̦õn kabuñ eo etan Krispõs, ear oktak im erom juon Kũrjin. (Jrb. 18:7, 8; 1 Kor. 1:14) Bareinwõt,  ear wõr juon iien ilo Korint me ri-Ju ro rar n̦aruon Paul im̦aan mejãn Gallio, kom̦ja eo ilo Akeia. Ijoke, Gallio ear kwal̦o̦k pepe eo an bwe ejjel̦o̦k ruõn Paul—juon pepe me ear lukkuun kõm̦m̦an an ri-kõjdat ro an Paul illu. (Jrb. 18:12-17) Ri-Ju ro ilo Korint remaroñ kar jel̦ã bwe m̦õttan jidik Paul enaaj jerakl̦o̦k jãn Senkria. Kõn men in, rar pepe in ankõmãjuri im m̦ane ijo. Ta eo Paul enaaj kõm̦m̦ane?

10. Mel̦el̦ein ke bwe Paul ear pikõt kõnke ear pepe in jab etal ñan Senkria? Jouj im kõmel̦el̦e.

¹⁰ Paul ear pepe in jab etal ñan Senkria, ak ear bar ro̦o̦l ilo ejja ial̦ eo wõt ear bõke ilo Masedonia. Ear kõm̦m̦ane men in kõnke ear kõn̦aan kõjparok mour eo an im bar jabawõt ko an ro jein im jatin. Em̦ool bwe ial̦ eo an Paul ilo an kar etetal lal̦ ear bar kauwõtata kõnke elõñ ri-ko̦o̦t ro rej kũttiliek ilo ial̦ ko. Emaroñ bar kauwõtata jikin kakkije ko ñan ro rar ito-itak. Meñe ãindein, ak Paul emaroñ kar l̦õmn̦ak bwe edikl̦o̦k menin kauwõtata ko ilo ial̦ in jãn menin kauwõtata eo ilo Senkria. Men eo em̦m̦an ej bwe ear jab make iaan. Ro rar etal ippãn Paul ilo tõre in ekitibuj Aristarkõs, Geiõs, Sekõndõs, Sopeter, Timote, Tropimõs, im Tikikõs.​—Jrb. 20:3, 4.

11. Ta ko Kũrjin ro rainin remaroñ kõm̦m̦ani ñan kõjparok er make, im joñak ta eo Jesus ear likũti ilo wãween in?

¹¹ Ãinwõt Paul, Kũrjin ro rainin rej kõm̦m̦ani men ko ñan kõjparok er make ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. Ilo jet jikin ko ñe ro jeid im jatid rej kwal̦o̦k naan, rej ito-itak ippãn doon ilo juon kumi, ak ippãn bar juon jeid im jatid ijello̦kun aer make iaaer. Ak ta eo jemaroñ kõm̦m̦ane ñan kõjparok kõj make ñe jej iioon jum̦ae im matõrtõr? Kũrjin ro rejel̦ã bwe renaaj iioon jum̦ae. (Jon 15:20; 2 Tim. 3:12) Meñe ãindein, ak rej kõjparok ilo aer kwal̦o̦k naan im rejjab likũt er make ilo kauwõtata. L̦õmn̦ak m̦õk kõn joñak eo an Jesus. Juon iien ke ri-jum̦ae ro ilo Jerusalem rar ebbõk dekã bwe ren tõn kade, “ear tilekek im ilo̦k jãn tampel̦ eo.” (Jon 8:59) Innem tokãlik ke ri-Ju ro rar pepe in tõn m̦ane, “Jesus ear jab bar itoitak ilo̦bwilej ibwiljin ri-Ju ro, bõtab ear etal jãn ijo im ilo̦k ñan . . . jikin eo iturin ãne jem̦aden.” (Jon 11:54) Ke Jesus ear pãd ilo kauwõtata, ear bõk buñtõn ne ko ñan kõjparok mour eo an make bwe en maroñ kajejjet ankilaan Anij. Kũrjin ro rainin rej bareinwõt kõm̦m̦ane ejja men in wõt.​—Matu 10:16.

12, 13. (1) Ewi wãween an kar eklejia eo eñjake ke Paul ear kõjerkakpejeik Eutikõs? (2) Kõjatdikdik ta eo ilo Baibõl̦ me emaroñ kaenõm̦m̦an ro em̦õj aer luuji ro rejitõnbõro ippãer ilo mej?

¹² Paul im ro m̦õttan rar etal ilujenl̦o̦k Masedonia ippãn doon im tokãlik remaroñ kar jepell̦o̦k jãn doon ium̦win jidik iien. Bõtab, ealikkar  bwe rar bar iioon doon ilo Troas. d Baibõl̦ eo ej ba: “Ãlikin l̦alem raan, kõmar tõparl̦o̦k ijo ippãer ilo Troas.” e (Jrb. 20:6) Eñin ijo me Paul ear kõjerkakpejeik likao eo etan Eutikõs, ãinwõt an wal̦o̦k ilo jinoin katak in. Pijaikl̦o̦k m̦õk kõn wãween an ro jein im jatin eñjake ke rar bar loe an Eutikõs, likao eo m̦õttaer, bar jerkak im mour! Ãinwõt an Baibõl̦ ba, rar “lukkuun m̦õn̦õn̦õ.”—Jrb. 20:12.

¹³ Em̦ool bwe kain menin kabwilõñlõñ rot in ejjab wal̦o̦k rainin. Meñe ãindein, ak ro me em̦õj aer luuji ro rejitõnbõro ippãer ilo mej rej “lukkuun m̦õn̦õn̦õ” im bõk kaenõm̦m̦an jãn kõjatdikdik eo ilo Baibõl̦ kõn jerkakpeje eo. (Jon 5:28, 29) L̦õmn̦ak kõn men in: Eutikõs ear bar mej tokãlik kõnke ear jab weeppãn. (Rom 6:23) Bõtab ro me renaaj jerkakpeje ilo lal̦ eo ekããl an Anij remaroñ bõk jeraam̦m̦an eo ñan mour ñan indeeo! Kobal̦o̦k ippãn men in, ro me renaaj jerkak ñan aer irooj ippãn Jesus ilañ renaaj maroñ mour m̦aanl̦o̦k wõt im ban mej. (1 Kor. 15:51-53) Kõn men in, rũkkapit ro im jiip ro jet jim̦or remaroñ “lukkuun m̦õn̦õn̦õ” im bõk kaenõm̦m̦an jãn kõjatdikdik eo kõn jerkakpeje eo.​—Jon 10:16.

14. Ta eo Paul ear ba ñan em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs ke ear iioon er ilo Mailitõs?

¹⁴ Paul im ro m̦õttan rar etal jãn Troas ñan Assos, innem ñan Mitiline, Kaiõs, Semos, im Mailitõs. Kõttõpar eo an Paul ej ñan tõpar Jerusalem bwe en maroñ pãd ilo raanin Kwõjkwõjin Pentekost eo. Eñin unin ear jab bõjrak l̦o̦k ilo Epesõs ilo tõrein, kõnke ear kakaiuriur bwe en maroñ tõparl̦o̦k Jerusalem ñan iien Pentekost eo. Ijoke, Paul ear kõn̦aan kõnnaan ippãn em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs. Kõn men in, ear kajjitõk ñe remaroñ iioon doon ilo Mailitõs. (Jrb. 20:13-17) Ke Paul ear tõkeakl̦o̦k ilo Mailitõs, ear ba ñan er: “Kom̦ kanooj in jel̦ã kõn wãween kõm̦m̦an ko aõ ke iar pãd ippemi jãn iien eo m̦oktata iar tõpartok jikin kein ilo Eijia. Iar ri-kõm̦akoko ñan Irooj im kanooj kõttãik bũruõ ñane, im kõnke ri-Ju ro rar pepe in m̦an eõ, ear l̦ap aõ jañ im eñtaan. Iar jab bõjrak jãn aõ kõnnaanek kom̦ kõn jabdewõt men ko ewõr tokjãer ñan kom̦, im jãn aõ katakin kom̦ ilo̦bwilej im jãn em̦ ñan em̦. Ear lukkuun lõt aõ kwal̦o̦k naan ñan ri-Ju ro im ñan ri-Grik ro bwe rej aikuj ukel̦o̦k im oktak ñan Anij im ren likũt aer tõmak ilo Jesus ad Irooj.”—Jrb. 20:18-21.

15. Ta tokjãn ko jej bũki ñe jej kõm̦m̦ane jerbalin em̦ ñan em̦?

 ¹⁵ Ilo tõre kein ad, jej kõjerbal elõñ wãween ko ñan kwal̦o̦k naan ñan armej ro kõn ennaan eo em̦m̦an. Ãinwõt Paul, jej bar kate kõj ñan kwal̦o̦k naan ilo jabdewõt jikin armej rej pãd ie, ãinwõt ilo jikin kõttar bus ko, ilo ial̦ ko eobrak kõn armej, ak ilo jikin wia ko. Ijoke, wãween eo el̦aptata Ri-Kõnnaan ro an Jeova rej kajejjet jerbalin kwal̦o̦k naan eo aer ej ikijjeen jerbalin em̦ ñan em̦. Etke? Eokwe juon un ej kõnke ikijjeen jerbalin em̦ ñan em̦, ewõr an aolep armej iien ñan aer maroñ roñ kõn ennaan eo kõn Aelõñ eo. Men in ej kaalikkar bwe Anij ejjab kalijekl̦o̦k. Bar juon un ej ñan jipañ kajjojo iaan ro em̦ool bũrueer bwe ren maroñ jel̦ã kajjien Anij. Kobal̦o̦k ippãn men in, jerbalin em̦ ñan em̦ ej kõkajoor tõmak eo ad im ej katakin kõj ñan kwal̦o̦k kijenmej. Em̦ool bwe juon iaan kõkal̦l̦e ko kõkal̦l̦en Kũrjin ro rem̦ool rainin ej aer kijejeto in kwal̦o̦k naan “ilo̦bwilej im jãn em̦ ñan em̦.”

16, 17. Ewi wãween an kar Paul kwal̦o̦k peran im jab mijak, im ewi wãween an Kũrjin ro rainin l̦oore joñak eo an?

¹⁶ Paul ear kõmel̦el̦eik em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs bwe ear jab jel̦ã ta menin kauwõtata ko enaaj iiooni ilo an jepl̦aak ñan Jerusalem. Ear ba ñan er: “Meñe ãindein ak ijjab watõk bwe mour e aõ  eaorõk ippa. Men eo eaorõk in ej bwe in kam̦õjl̦o̦k ial̦ eo aõ im jerbal eo iar bõke jãn Irooj Jesus, bwe en lõt aõ kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an kõn jouj eo el̦ap an Anij.” (Jrb. 20:24) Paul ear kwal̦o̦k an lukkuun peran. Ear jab kõtl̦o̦k bwe jabdewõt men—jekdo̦o̦n ñe enana ãjmour eo an ak ñe ej iioon jum̦ae im matõrtõr—en bõbraiki jãn an kadedeikl̦o̦k jerbal eo Anij ear kõn̦aan bwe en kõm̦m̦ane.

¹⁷ Kũrjin ro rainin rej bareinwõt kijenmej ium̦win elõñ wãween ko reppen. Jet Kũrjin ro rej mour ilo aelõñ ko me em̦õj an kien eo kamo̦ik aer kabuñ ñan Jeova ie im bareinwõt jet rej iioon jum̦ae im matõrtõr. Jet ewõr aer nañinmej ko rel̦l̦ap ilo ãnbwinnier ak ilo kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ ko aer, bõtab rej kate wõt er. Bareinwõt, Kũrjin jo̦dikdik ro rej iioon ijjiped ko jãn ri-jikuul̦ ro. Jekdo̦o̦n ta wãween ko jej iiooni, ak jej jek ippãd make ñan anõke Paul im jab kõtl̦o̦k bwe jabdewõt men en kabõjrak kõj jãn ad “kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an” ilo juon wãween elõt.

18. Ewi wãween an kar Paul kõm̦m̦an bwe en erreo wõt jãn bõtõktõkin aolep armej, im ewi wãween an kar em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs maroñ kõm̦m̦ane ejja wãween in wõt?

¹⁸ Tokãlik, Paul ear lel̦o̦k naanin rõjañ ko rekajju ñan em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs im ear kakeememej er kõn wãween an kar lale im kea kõn eklejia eo. M̦oktata ear kõjjel̦ãik er bwe emaroñ iien eo ãliktata in aer naaj loe. Innem ear ba: “Ejjel̦o̦k ruõ kõn bõtõktõkin aolep armej, kõnke iar jab n̦ooje jabdewõt men jãn kom̦ ak iar kwal̦o̦k ñan kom̦ aolep naanin kakapilõk ko an Anij.” Ewi wãween an kar em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs maroñ l̦oore joñak eo an Paul, im erreo wõt jãn bõtõktõkin aolep armej? Ear ba ñan er: “Kom̦win kanooj kõjparok kom̦ make im aolep ro ilo bwij eo, ro jetõb kwõjarjar ear jitõñ kom̦ bwe kom̦win lale er, im bwe kom̦win ãinwõt jabõt ro ñan eklejia eo an Anij, eo ear wiaiki kõn bõtõktõkin eo ej make wõt Nejin.” (Jrb. 20:26-28) Paul ear kakkõl er im ba bwe “kidu ol̦ip ko rellãj” renaaj del̦o̦ñtok ilowaan eklejia eo im renaaj “ukot katak ko rem̦ool ñan kareel ri-kal̦oor ro bwe ren l̦oor er.” Ta eo em̦m̦aan ro rej aikuj kõm̦m̦ane? Eokwe Paul ear kakkõl er im ba: “Kom̦win ekkõl wõt im keememej bwe ium̦win kar jilu iiõ, raan im boñ iar jab bõjrak jãn aõ katakin kajjojo iaami kõn dãnnin kõmjaal̦al̦.”—Jrb. 20:29-31.

19. Ta eo ear jino wal̦o̦k enañin 60 iiõ ko ãlikin an kar Jesus mej, im ta eo ear wal̦o̦k elõñ bukwi iiõ ko tokãlik?

¹⁹ “Kidu ol̦ip ko rellãj” rar del̦o̦ñtok ilowaan eklejia eo enañin 60 iiõ ko ãlikin an kar Jesus mej. Ilo enañin 98 C.E. eo, rijjilõk Jon ear je im ba: “Kiiõ elõñ ri-jum̦ae Christ . . . Rein rar ilo̦k jãn kõj, kõnke ilo m̦ool  rar jab lukkuun ro uwaad, el̦aññe rar innem renaaj kar pãdwõt ippãd.” (1 Jon 2:18, 19) Enañin 200 jim̦a iiõ ko ãlikin an kar Jesus mej, ro rar jum̦ae katak ko rem̦ool im rar watõk er bwe reutiejl̦o̦k jãn ro jet ilo eklejia eo, rar ejaake juon kumi. Innem enañin 300 jim̦a iiõ ko ãlikin mej eo an Jesus, Irooj eo an Rom etan Constantine ear kõweeppãne kabuñ in me rej ba “Kũrjin” ak ilo m̦ool em̦õj an oktak im juon kabuñ eriab im enana. Ri-tõlin kabuñ rein rar “ukot katak ko rem̦ool.” Rar kobaik katak ko ilo Baibõl̦ ippãn tõmak im m̦anit ko an ri-peikan ro im ba bwe ej kabuñ in “Kũrjin.” Innem tõmak im m̦anit kein me rar jebar im wal̦o̦k jãn ro rar jum̦ae katak ko rem̦ool ilo tõre ko etto rej bar wal̦o̦k ilo katak im m̦anit ko an kabuñ ko rainin.

20, 21. Ewi wãween an kar Paul kwal̦o̦k jitũbõn kaarmejjeteik e make, im ewi wãween an Kũrjin em̦m̦aan ro rej lale eklejia rainin maroñ bar kõm̦m̦ane ejja men in wõt?

²⁰ Paul ear lukkuun oktak jãn ro me tokãlik rar kõjerbal eklejia eo ñan aer bõk tokjãn ñan er make. Ear jerbal ñan kabwe aikuj ko an make bwe eklejia eo en jab kabwe aikuj ko an. Paul ear lukkuun kate ñan jerbal ñan ro jein im jatin im ear jab kõtmãne bwe ren lel̦o̦k an jããn. Paul ear rõjañ em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs bwe ren kwal̦o̦k jitũbõn kaarmejjeteik er make. Ear ba: “Kom̦ij aikuj jipañ ro rem̦õjn̦o̦ ilo ami kate kom̦ im kom̦ij aikuj keememej naan ko an Irooj Jesus, ke ear make ba: ‘El̦apl̦o̦k m̦õn̦õn̦õ ilo lel̦o̦k jãn bõk.’”—Jrb. 20:35.

²¹ Ãinwõt Paul, Kũrjin em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo rainin rej bar kaarmejjeteik er make. Rejjab ãinwõt ri-tõlin kabuñ ko me rej bõk jããn jãn armej bwe ren maroñ m̦weiie. Remel̦el̦e bwe Anij ear lel̦o̦k eddo eo ñan aer jabõte eklejia eo An im rej kõm̦m̦ane men in ilo ejjel̦o̦k kũbbon̦ im ilo aer kaarmejjeteik er make. Ro eutiej bũrueer im ro rekõn̦aan bwe ro jet ren kautiej er rejjab maroñ pãd ilo eklejia eo. Baibõl̦ eo ej ba bwe ro rej wel̦o̦k im rej ‘pukot nõbar ñan er make,’ naaj kõttãik er.​—JK. 11:2; 25:27.

22. Ta eo ear kõm̦m̦an an Paul lukkuun aorõk ippãn em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ilo Epesõs?

²² Kõn an kar lukkuun m̦ool an Paul yokwe ro jein im jatin, men in ear kõm̦m̦an bwe ro jein im jatin ren bar lukkuun yokwe im kaorõk e. Kõn men in, ke ear iien an jino tõn em̦m̦akũt jãn er, “er aolep rar kanooj jañ im rar atbo̦kwõje Paul im mejenmaiki.” (Jrb. 20:37, 38) El̦ap an Kũrjin ro lukkuun kaorõk im yokwe ro rej l̦oore joñak eo an Paul ilo aer kaarmejjeteik er make ñan jipañ ro jeier im jatier. Ãlikin ad katak kõn joñak eo elukkuun em̦m̦an an Paul, ealikkar bwe ear jab kõmjãje ak kõl̦l̦apl̦ap ke ear ba: “Ejjel̦o̦k ruõ kõn bõtõktõkin aolep armej.”—Jrb. 20:26.