1. Ta eo emaroñ jipañ kõj bwe en wõr ad itoklimo in katak kõn kanaan ko ilo Baibõl̦?

 JUON jeid im jatid likao etan Ben ej ba: “Elukkuun em̦m̦an ippa katak kõn kanaan ko ilo Baibõl̦.” Kwõj ke errã ippãn? Ak kwõj ke l̦õmn̦ak bwe elukkuun pen katak kõn kanaan ko? Kwõmaroñ bar l̦õmn̦ak bwe elukkuun jãlimo katak kõn kanaan ko. Bõtab, el̦aññe kwõnaaj kal̦apl̦o̦k am̦ jel̦ã kõn unin an kar Jeova kitibuj kanaan ko ilo Naan eo An, kwõmaroñ ukot am̦ l̦õmn̦ak.

2. Ta ko jenaaj etali ilo katak in?

² Ilo katak in, jeban kõnono wõt kõn etke jej aikuj katak kõn kanaan ko ilo Baibõl̦, ak enaaj bareinwõt kõnono kõn kilen ad katak kõn kanaan ko. Innem, jenaaj etale ruo iaan kanaan ko ilo bokin Daniel ñan jipañ kõj lo tokjãn ko jemaroñ bũki kiiõ jãn ad mel̦el̦e kake kanaan kein.

3. Ta ko jej aikuj kõm̦m̦ani el̦aññe jekõn̦aan mel̦el̦e kõn kanaan ko ilo Baibõl̦?

³ Jej aikuj kajjitõk jipañ el̦aññe jekõn̦aan mel̦el̦e kõn kanaan ko ilo Baibõl̦. L̦õmn̦ak kõn waanjoñak in. Pijaikl̦o̦k am̦ jam̦bol̦o̦k ñan juon jikin kwõj kab etal ñane, bõtab eo m̦õttam̦ me ear iwõj ippam̦waj ejineete jikin in. Ejel̦ã tu ia eo komiro ej pãd ie im ia eo ial̦ ko rej etal ñani. Ejjel̦o̦k pere kwõn kar lukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe eo m̦õttam̦ ear m̦õn̦õn̦õ in iwõj ippam̦! Ejja ãindeinl̦o̦k wõt, Jeova ejel̦ã tu ia eo jej pãd ie ilo jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in im ejel̦ã ta ko renaaj wal̦o̦k ilo raan ko im̦aan. Kõn men in, bwe jen maroñ mel̦el̦e kõn kanaan ko, jej aikuj ilo ettã, kajjitõk jipañ jãn Jeova.​—Dan. 2:28; 2 Pit. 1:19, 20.

4. Etke Jeova ear kõm̦m̦an bwe kanaan ko ren pãd ilo Naan eo an? (Jeremaia 29:11) (Bar lale pija eo.)

 ⁴ Ãinwõt juon jemãn el̦ap yokwe ippãn, Jeova ekõn̦aan bwe ajri ro nejin ren lo m̦õn̦õn̦õ ilju im jekl̦aj. (Riit Jeremaia 29:11.) Bõtab Jeova eoktak jãn ro jemãd im jined kõnke ejel̦ã ta ko renaaj wal̦o̦k ilju im jekl̦aj. Ear kããlõt jet em̦m̦aan ro bwe ren je kanaan ko ilo Naan eo an bwe jen maroñ jel̦ã kõn m̦akũtkũt ko rel̦l̦ap m̦okta jãn aer wal̦o̦k. (Ais. 46:10) Aet, kanaan ko ilo Baibõl̦ rej menin letok jãn eo Jemãdwõj ilañ. Bõtab ewi wãween kwõmaroñ jel̦ã bwe men ko Baibõl̦ ej kanaan kaki renaaj lukkuun jejjet kũtieer?

5. Ta eo jo̦dikdik ro remaroñ katak jãn bwebwenato eo an Max?

⁵ Ilo jikuul̦, jo̦dikdik ro rej pãd ibwiljin ro me rejjab lukkuun jel̦ã Baibõl̦ eo ak rejjab kautieje. Naan ko aer im kõm̦m̦an ko aer remaroñ kõm̦m̦an an jo̦dikdik ro me rej karejar ñan Jeova pere men ko rej tõmak kaki. L̦õmn̦ak kõn bwebwenato eo an juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Max. Ej ba: “Ke iar juon jo̦dikdik, iar jino pere men ko jema im jinõ rar katakini eõ, im bwe Baibõl̦ eo ej kakũrm̦ool in Anij.” Ta eo jemãn im jinen rar kõm̦m̦ane? Ej ba, “Rar kwal̦o̦k ineem̦m̦an meñe ijel̦ã bwe rar inepata.” Jemãn im jinen Max rar uwaaki kajjitõk ko an jãn Baibõl̦. Ebar wõr men ko Max ear kõm̦m̦ani ñan jipañe make. Ej ba: “Iar katak kõn kanaan ko ilo Baibõl̦ im iar bwebwenato ippãn jo̦dikdik ro jet kõn men ko iar katak kaki.” Ta tokjãn ko rar wal̦o̦k? Max ej ba: “Ãlikin aõ kar kõm̦m̦ani men kein, iar lukkuun lõke bwe Baibõl̦ eo ej kakũrm̦ool in Anij!”

6. Ta eo kwõj aikuj kõm̦m̦ane el̦aññe ewõr am̦ pere kõn Baibõl̦ eo, im etke?

⁶ El̦aññe kwõj ãinwõt Max im kwõj jino pere Baibõl̦ eo, jouj im jab inepata. Ijoke, elukkuun aorõk bwe kwõn em̦m̦akũt im jol̦o̦k am̦ pere. Pere ej ãinwõt l̦õjo. Ñe juon ejjab m̦õkaj im kõm̦adm̦õde, emaroñ jidik kõn jidik ko̦kkure juon men elukkuun aorõk. Ñan jino jol̦o̦k jabdewõt kain “l̦õjo” jãn tõmak eo am̦, kwõj aikuj kajjitõk ippam̦ make, ‘Ij ke tõmak ta eo Baibõl̦ ej ba kõn ilju im jekl̦aj?’ El̦aññe kwõjjab lukkuun jel̦ã, eokwe kwõj aikuj katak kõn kanaan ko me em̦õj aer jejjet kũtieer. Ewi wãween kwõmaroñ kõm̦m̦ane men in?

7. Joñak ta eo Daniel ear likũti ikijjeen kilen katak kõn kanaan ko? (Daniel 12:10) (Bar lale pija eo.)

⁷ Daniel ear likũt juon joñak em̦m̦an ñan kõj aolep ikijjeen kilen ad katak kõn kanaan ko. Ear katak kõn kanaan ko kõn juon un ejim̦we, un eo ej ñan jel̦ã m̦ool eo. Bareinwõt ear ettã bũruon, im ear kile bwe ro me rejel̦ã kajjien Jeova im rej mour ekkar ñan kien ko An, Jeova enaaj jipañ er bwe ren mel̦el̦e kõn kanaan ko an. (Dan. 2:27, 28; riit Daniel 12:10.) Daniel ear kam̦ool bwe ettã bũruon ikijjeen an kar atartar ioon Jeova bwe en jipañe. (Dan. 2:18) Ear bareinwõt lõt wãween an Daniel katak. Ear pukot uwaak ko ilo Jeje ko me rar pãd ilo tõre ko an. (Jrm. 25:11, 12; Dan. 9:2) Ewi wãween kwõmaroñ anõke Daniel?

8. Etke ewõr rej m̦akoko in tõmak bwe kanaan ko ilo Baibõl̦ rej jejjet kũtieer, bõtab ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane?

 ⁸ Ta unin am̦ katak kõn kanaan ko ilo Baibõl̦? Kwõj ke katak kõn kanaan ko kõnke kokõn̦aan jel̦ã m̦ool eo? El̦aññe aet, eokwe Jeova enaaj jipañ eok. (Jon 4:23, 24; 14:16, 17) Ta un ko jet unin an armej ro katak kõn kanaan ko ilo Baibõl̦? Ewõr jet rej kõm̦m̦ane men in ñan kajjioñ ba bwe Baibõl̦ eo ejjab kũrm̦ool in Anij. Ilo aer ãindein, rej l̦õmn̦ak bwe remaroñ make kõm̦m̦an aer kien ikijjeen ta ko rejim̦we im rebõd im mour ekkar ñan kõn̦aan ko aer. Meñe ãindein, ak jej aikuj katak kõn un ko rejim̦we. Kobal̦o̦k ippãn men in, ewõr juon kadkad eaorõk bwe en wõr ippãd bwe jen maroñ mel̦el̦e kõn kanaan ko ilo Baibõl̦.

9. Kadkad ta eo jej aikuji bwe jen maroñ mel̦el̦e kõn kanaan ko ilo Baibõl̦? Jouj im kõmel̦el̦e.

⁹ En ettã bũruom̦. Jeova ej kallim̦ur bwe enaaj jipañ ro ettã bũrueer. (Jem. 4:6) Kõn men in, jej aikuj jar im kajjitõk bwe en jipañ kõj mel̦el̦e kõn kanaan ko ilo Baibõl̦. Jej aikuj in bar kile bwe jej aikuj jipañ eo an kumi eo ear jitõñe ñan letok ekkan ko ilo kõkkar ilo iien eo ejejjet. (Luk 12:42) Jeova ej juon Anij in laajrak, kõn men in ealikkar bwe enaaj kar kõjerbal juon wõt kumi ñan jipañ kõj mel̦el̦e kõn katak ko rem̦ool ilo Naan eo an.​—1 Kor. 14:33; Eps. 4:4-6.

10. Ta eo kwõj katak jãn joñak eo an Esther?

¹⁰ En lõt am̦ katak. Kããlõt juon kanaan me ewõr am̦ itoklimo kake im katak kake men in m̦okta. Eñin men eo juon jeid im jatid jiroñ etan Esther ear kõm̦m̦ane. Ear wõr an itoklimo kõn kanaan ko me rar kõnono kõn itok eo an Messaia eo. Ej ba: “Ke ear 15 aõ iiõ, iar jino kũbwij im pukot kein kam̦ool ko me rej kaalikkar bwe kar je kanaan kein m̦okta jãn kar tõre eo an Jesus.” Men ko ear katak kõn Bok Lemlem in Lom̦al̦o in Mej ear jipañe bwe en tõmak men in. Ej ba: “Kar je jet iaan bok lemlem kein m̦okta jãn tõre eo an Jesus, kõn men in ejjel̦o̦k pere bwe kanaan ko ie rar itok jãn Anij.” Esther ej kwal̦o̦k m̦ool im ba: “Ewõr jet men iar aikuj in bar riiti bwe in maroñ mel̦el̦e kaki.” Meñe ãindein, ak ear lukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe ear kate kõm̦m̦ane men in. Kõnke elõñ kanaan ko ear etali im elõt an kar katak kaki, ej ba: “Imaroñ lukkuun make lo bwe em̦ool Baibõl̦ eo!”

11. Ewi wãween ad bõk tokjãn jãn ad kam̦ool ñan kõj make bwe em̦ool Baibõl̦ eo?

¹¹ Ñe jej lo wãween an jet iaan kanaan ko ilo Baibõl̦ jejjet kũtieer, men in ekõm̦m̦an bwe jen lukkuun lõke Jeova im wãween an tõl kõj. Kobal̦o̦k ippãn men in, kanaan ko ilo Baibõl̦ rej jipañ kõj ñan dãpij wõt kõjatdikdik eo ad kõn ilju im jekl̦aj, jekdo̦o̦n ta mãlejjoñ ko jej jelm̦aiki kiiõ. Jen kõnono jidik kõn ruo iaan kanaan ko Daniel ear je me rej jejjet kũtieer kiiõ. Ad mel̦el̦e kaki remaroñ jipañ kõj ñan kõm̦m̦ani jokãlõt ko remãlõtlõt.

12. Ne eo me ej kõm̦m̦an jãn “mããl” im em̦õj “kãre ippãn kũl̦e,” ej jutak kõn ta? (Daniel 2:41-43)

¹² Riit Daniel 2:41-43. Ilo ettõn̦ak eo an Kiiñ Nebukadnezar me Daniel ear kõmel̦el̦eikl̦o̦k  ñan e, ne ko neen ekjab eo rej kõm̦m̦an jãn “mããl” im em̦õj “kãre ippãn kũl̦e.” Ñe jenaaj keidi kanaan in ippãn kanaan ko jet ilo bokin Daniel im Revelesõn, jenaaj lo bwe ne eo ej jutak kõn Anglo-America, aelõñ eo ekajoortata ilo tõre kein ad. Ikijjeen aelõñ in ekajoor, Daniel ej ba bwe m̦õttan aelõñ eo enaaj kajoor im m̦õttan eo juon enaaj m̦õjn̦o̦. Etke enaaj m̦õjn̦o̦ m̦õttan aelõñ in? Kõnke armej ro ie, me ej kõkkar kake ãinwõt kũl̦e, rej kõm̦m̦an bwe en pen an kõjerbal kajoor eo an ãinwõt mããl. b

13. Ta men ko raorõk jemaroñ katak jãn kanaan in?

¹³ Ilo an kar Daniel kõmel̦el̦eik ettõn̦ak eo kõn ekjab eo im el̦aptata kõn neen, ewõr jet men ko raorõk jej katak. Kein kajuon, Aelõñ eo Ekajoortata ilo Lal̦ in Anglo-America em̦õj an kwal̦o̦k joñan an kajoor ilo jet wãween ko. Ñan waanjoñak, kien in ear uwaan aelõñ ko me rar bõk anjo̦ ilo Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon im Pata eo an Lal̦ Kein Karuo. Bõtab kien in ejino m̦õjn̦o̦l̦o̦k kõnke armej ro ie rej jum̦aik doon im kien eo. Kein karuo, kien in enaaj aelõñ eo ãliktata me enaaj tõl m̦okta jãn an Aelõñ eo an Anij ko̦kkure aolep kien ko an armej. Meñe aelõñ ko jet remaroñ kajjioñ in jum̦aik Anglo-America, ak reban anjo̦ ioon. Jejel̦ã men in kõnke “dekã eo” me ej jutak kõn Aelõñ eo an Anij enaaj ko̦kkure neen ekjab eo, m̦õttan eo me ej jutak kõn Anglo-America.​—Dan. 2:34, 35, 44, 45.

14. Ñe jej mel̦el̦e kõn kanaan eo kõn ne eo me ej kõm̦m̦an jãn aen im kũl̦e, ewi wãween men in emaroñ jipañ kõj kõm̦m̦ani jokãlõt ko rejim̦we?

¹⁴ Kwõj ke tõmak bwe em̦ool kanaan eo an Daniel kõn ne eo me ej kõm̦m̦an jãn aen im kũl̦e? El̦aññe aet, men in enaaj jelõt men ko kwõj kõm̦m̦ani ilo mour eo am̦. Ñan waanjoñak, kwõban kajjioñ koorl̦o̦k m̦weiuk ko ilo lal̦ in me m̦õttan jidik enaaj jako. (Luk 12:16-21; 1 Jon 2:15-17) Am̦ mel̦el̦e kõn kanaan in enaaj bareinwõt jipañ eok ñan lo aorõkin jerbalin kwal̦o̦k naan im katakin eo ad. (Matu 6:33; 28:18-20) Ãlikin am̦ katak kõn kanaan in, kajjitõk ippam̦ make, ‘Jokãlõt ko aõ rej ke kaalikkar bwe ilukkuun tõmak bwe m̦õttan jidik Aelõñ eo an Anij enaaj ko̦kkure aolep kien ko an armej?’

15. Wõn “kiiñ eo an eañ” im “kiiñ eo an rak” ilo raan kein? (Daniel 11:40)

¹⁵ Riit Daniel 11:40. Daniel jebta 11 ej kõnono kõn ruo kiiñ, ak kien ko rekajoor, me rej jiãiik doon. Ilo ad keidi kanaan in ippãn kanaan ko jet ilo Baibõl̦, jej kile bwe “kiiñ eo an eañ” ej Russia ekoba aelõñ ko rej jerbal ippãn im “kiin̄ eo an rak” ej Aelõñ eo Ekajoortata ilo Lal̦ in Anglo-America. c

16. Ta apañ ko me ro rej mour ium̦win “kiiñ eo an eañ” rej jelm̦aiki?

¹⁶ Armej ro an Anij me rej mour ium̦win “kiiñ eo an eañ” rej kijenmej kõnke kiiñ in ej jum̦ae im kaeñtaan er. Em̦õj an m̦ane im kalbuuji jet iaan armej ro an Anij kõn wõt tõmak eo aer. Ijello̦kun an “kiiñ eo an eañ” kaamijake rein jeid im jatid, kõm̦m̦an ko an kien in rej kõkajoore tõmak eo aer. Etke? Kõnke ro jeid im jatid rejel̦ã bwe aer jum̦ae im kaeñtaan er ej kajejjet kũtien kanaan eo me Daniel ear kwal̦o̦k kake. d (Dan. 11:41) Ad jel̦ã men in emaroñ jipañ kõj dãpij wõt kõjatdikdik eo ad im ad tiljek ñan Jeova.

17. Ta mãlejjoñ ko armej ro an Anij rej jelm̦aik kõn aer mour ium̦win “kiiñ eo an rak”?

 ¹⁷ Ilo kar m̦okta, “kiiñ eo an rak” ear bareinwõt jum̦ae im kaeñtaan armej ro an Jeova. Ñan waanjoñak, ilo kar Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon im Pata eo an Lal̦ Kein Karuo, kar kalbuuji elõñ iaan ro jeid im jatid im jol̦o̦k ajri ro me rej karejar ñan Jeova jãn jikuul̦ ko aer kõn wõt aer jab rejetake kien. Im ilo iiõ ko rej kab mootl̦o̦k, ri-karejar ro an Jeova me rej mour ium̦win kien eo an kiiñ in rej jelm̦ae wãween ko me rej mãlejjoñe aer tiljek ñan Aelõñ eo an Anij. Ñan waanjoñak, ilo iien ko rej kõm̦m̦an election ak ekkããlel ko, juon Kũrjin emaroñ l̦orak im jujen wõr an kõn̦aan ñan rejetake juon iaan armej rein. Emaroñ jab vote; bõtab emaroñ jait ippãn juon iaaer ilo bũruon im l̦õmn̦ak eo an. Elukkuun aorõk bwe jen jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt ko an kien, ejjab ilo kõm̦m̦an ko ad wõt ak bareinwõt ilo l̦õmn̦ak ko ad im bũruod!—Jon 15:18, 19; 18:36.

18. Ewi wãween ad em̦m̦akũt ñan apañ eo ikõtaan “kiiñ eo an eañ” im “kiiñ eo an rak”? (Bar lale pija eo.)

¹⁸ Ro rejjab tõmak ilo kanaan ko ilo Baibõl̦  remaroñ jino lukkuun inepata ñe rej loe an “kiiñ eo an rak” “tarin̦aeik” “kiiñ eo an eañ.” (Dan. 11:40) Kiiñ rein ruo ewõr aer nuclear baam̦ me remaroñ ko̦kkure aolep armej im menin kõm̦anm̦an ko ilo lal̦ in. Meñe ãindein, ak jejel̦ã bwe Jeova eban kõtl̦o̦k bwe men in en wal̦o̦k. (Ais. 45:18) Innem ijello̦kun ad lukkuun inepata kõn an “kiiñ eo an eañ” im “kiiñ eo an rak” tarin̦aeik doon, men in ej kõkajoore tõmak eo ad kõnke ej kam̦ool bwe jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in epaak.  

19. Ta eo jej aikuj kile kõn kanaan ko ilo Baibõl̦?

¹⁹ Jejjab jel̦ã ewi wãween an naaj jejjet kũtien jet iaan kanaan ko ilo Baibõl̦. Ri-kanaan Daniel ear bareinwõt jab mel̦el̦e kõn aolep men ko ear je. (Dan. 12:8, 9) Innem ñan kõj, meñe jejjab jel̦ã ñããt eo enaaj jejjet kũtien juon kanaan bõtab ejjab mel̦el̦ein bwe eban jejjet kũtien. Ejjel̦o̦k pere, jemaroñ lõke bwe Jeova enaaj kwal̦o̦k ñan kõj men ko jej aikuj in jel̦ã ilo iien eo ejejjet im ekkar, ãinwõt an kar kõm̦m̦ane m̦okta.​—Amos 3:7.

20. Ta kanaan ko rekãitoktoklimo ilo Baibõl̦ me m̦õttan jidik renaaj jejjet kũtieer, im ta ko jej aikuj in wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõm̦m̦ani?

²⁰ Naaj kõm̦m̦an kõjjel̦ã im ba bwe ewõr “Aenõm̦m̦an im jokwane!” (1 Tes. 5:3) Tokãlik, kien ko an lal̦ in renaaj jum̦ae kabuñ ko reriab im julo̦k aolepeer. (Rev. 17:16, 17) Innem tokãlik, renaaj kajjioñ tarin̦aeik armej ro an Anij. (Ezk. 38:18, 19) Men kein renaaj tõll̦o̦k ñan tarin̦ae eo ãliktata, Armagedon. (Rev. 16:14, 16) Jemaroñ lõke bwe m̦õttan jidik men kein renaaj wal̦o̦k. M̦ae iien in, jekõn̦aan wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kwal̦o̦k ad kam̦m̦oolol Jemãdwõj ilañ ilo ad lukkuun etale im mel̦el̦e kake kanaan ko ilo Baibõl̦, im ilo ad jipañ ro jet ñan aer bareinwõt kõm̦m̦ane men in.