1-2. Kõmel̦el̦eik ta ko rej wal̦o̦k ilo iien eo Jesus ej ba naan ko an ãliktata ke ear juon armej.

ERAAN iien e ilo Nisan 14, 33 C.E. Ãlikin aer riab im n̦aruon Jesus im ba bwe ewõr ruõn kõn juon men ear jab kõm̦m̦ane, rej kajjirere kake e, lukkuun kaeñtaan e, innem tokãlik, dilaiki ñan juon al̦al̦ in eñtaan. Dila ko rej pejlo̦k ilo pein im neen. Kajjojo iien ej bõk kũtuon im kõnnaan, el̦ap an kõmetake. Bõtab ej aikuj in kõnnaan​—ewõr men ko raorõk ej aikuj in ba.

² Jen etale naan ko Jesus ear ba ke ej itõn mej ioon al̦al̦ in eñtaan eo im men ko jemaroñ katak jãn naan kein an. Ak ilo bar juon wãween, jen “roñjake e.”​—Matu 17:5.

3. Wõn ro Jesus emaroñ kar kõnono kake ke ear ba: “Jema, kwõn jol̦o̦k aer bõd”?

³ Ta eo Jesus ear ba? Ãlikin aer kar dilaiki Jesus ñan jurõn al̦al̦ eo, ear jar im ba: “Jema, kwõn jol̦o̦k aer bõd.” Jol̦o̦k an wõn bõd? Jemaroñ jel̦ã wõn rein Jesus ear kõnono kake ikijjeen naan ko an tokãlik, ke ear ba: “Rejaje ta eo rej kõm̦m̦ane.” (Luk 23:33, 34) Jesus emaroñ kar kõnono kõn rũttarin̦ae in Rom ro me rar dilaiki pein im neen. Rar jab lukkuun jel̦ã wõn e. Im emaroñ kar bar kõnono kõn jet iaan ro rar uwaan kumi eo me rar kõn̦aan bwe en mej ak tokãlik rar kwal̦o̦k aer tõmak ilo e. (Jrb. 2:36-38) Jesus ear jab kõtl̦o̦k bwe men ko renana ro jet rar kõm̦m̦ani ñane, ren kõm̦m̦an an lukkuun inepata ippãer im kõm̦m̦an an dãpij an illu. (1 Pit. 2:23) Ijello̦kun an ãindein, ear kajjitõk ippãn Jeova bwe en jol̦o̦k an ro rar m̦ane bõd.

4. Ta eo jemaroñ katak jãn an kar Jesus m̦õn̦õn̦õ in jol̦o̦k an ri-jum̦ae ro an bõd?

 ⁴ Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus? Ãinwõt Jesus, jej aikuj in m̦õn̦õn̦õ in jol̦o̦k an ro jet bõd. (Kol. 3:13) Jet armej, ekoba ro nukũd, remaroñ jum̦aiki kõj kõnke rejjab mel̦el̦e kõn tõmak ko ad im wãween ad mour. Remaroñ kwal̦o̦k men ko reriab kõn kõj, kajook kõj im̦aan mejãn ro jet, ko̦kkure bok ko ad, im joñan remaroñ bar kaamijak kõj im ba bwe renaaj m̦an kõj. Ijello̦kun ad dãpij wõt ad illu, jemaroñ kajjitõk ippãn Jeova bwe en kõpel̦l̦o̦k bũruon rein rej jum̦ae kõj bwe juon raan, renaaj itok ñan m̦ool eo. (Matu 5:44, 45) Ewõr iien, emaroñ pen ñan ad jol̦o̦k an ro jet bõd, el̦aptata ñe elukkuun nana men ko rar kõm̦m̦ani ñan kõj. Bõtab el̦aññe jej dãpij wõt ad illu im inepata wõt ippãer im kõtl̦o̦k an eñjake kein eddek ilo bũruod, jej kõmetak kõj make. Juon jeid im jatid kõrã ej kõmel̦el̦e im ba: “Iar kile bwe aõ jol̦o̦k an ro jet bõd, ejjab mel̦el̦ein bwe ij l̦õmn̦ak bwe ejim̦we men ko rar kõm̦m̦ani ak bwe ij kõtl̦o̦k aer ko̦kkure eõ. Ijoke ej mel̦el̦ein bwe ij kããlõt ñan jab dãpij aõ illu.” (Sam 37:8) Ñe jej pepe in jol̦o̦k an ro jet bõd, jej kããlõt ñan jab kõtl̦o̦k bwe men ko renana rar wal̦o̦k ñan kõj ren wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jelõt kõj im kõm̦m̦an ad inepata wõt ippãer.​—Eps. 4:31, 32.

5. Ta eo Jesus ear kallim̦uri juon iaan ri-nana ro rar ettoto iturin, im etke ear kõm̦m̦ane kallim̦ur in?

⁵ Ta eo Jesus ear ba? Ekar wõr ruo ri-nana me rar rupe kien rar bar ettoto iturin Jesus. Ilo jinoin, ri-nana rein ruo rar bar kajjirere kake e ippãn armej ro jet. (Matu 27:44) Bõtab tokãlik, juon iaaer ear oktak bũruon. Ear oktak im kile bwe “ejjel̦o̦k men en̦ enana [Jesus] ear kõm̦m̦ane.” (Luk 23:40, 41) Ejjab men in wõt, ak ear bar kwal̦o̦k an tõmak bwe Jesus enaaj jerkakpeje im bwe juon iien, enaaj tõl ãinwõt juon kiiñ. Ear kõnnaan ippãn Jesus im ba: “Jesus, kwõn kab keememej ña ñe kwõnaaj pãd ilo Aelõñ eo am̦.” (Luk 23:42) Elukkuun kar l̦ap tõmak eo an em̦m̦aan in! Jesus ear uwaake im ba: “Ij kallim̦ur ñan kwe rainin, kwõnaaj pãd ippa [ejjab ilo Aelõñ eo, ak] ilo Pedetaij.” (Luk 23:43) Jemaroñ kile bwe ilo kallim̦ur eo an Jesus, ear lukkuun kõnono ippãn em̦m̦aan in ikijjeen an kar kõjerbal naan ko ãinwõt “ij,” “kwe,” im “ippa.” Im kõn an Jesus jel̦ã bwe el̦ap tũriam̦o ippãn Jemãn, ear kõjerbal naan ko me rar lel̦o̦k kõjatdikdik ñan ri-nana in ej itõn mej.​—Sam 103:8.

6. Ta ko jej katak jãn naan ko an Jesus ñan ri-nana eo?

⁶ Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus? Jesus ej lukkuun ãinwõt Jemãn. (Hib. 1:3) Jeova epojak im ekõn̦aan jol̦o̦k ad bõd im kwal̦o̦k tũriam̦o ñan kõj el̦aññe jej lukkuun bũrom̦õj kõn men ko renana jaar kõm̦m̦ani m̦okta im el̦aññe jej tõmak bwe Jeova emaroñ jol̦o̦k ad bõd ikijjeen bõtõktõkin Jesus Christ. (1 Jon 1:7) Emaroñ pen an jet tõmak bwe Jeova emaroñ jol̦o̦k aer bõd kõn bõd ko rar kõm̦m̦ani m̦okta. El̦aññe ewõr jet iien kwõj bõk eñjake in, l̦õmn̦ak kõn men in: Ejjabto m̦okta jãn an kar Jesus mej, ear kwal̦o̦k tũriam̦o ñan juon ri-nana me ej kab jino kwal̦o̦k an tõmak ilo e. Kõn men in, ejjel̦o̦k pere bwe enaaj l̦apl̦o̦k an Jeova kwal̦o̦k tũriam̦o ñan ri-karejar ro an retiljek me rej kate er joñan wõt aer maroñ ñan pokake kien ko an!​—Sam 51:1; 1 Jon 2:1, 2.

7. Ta eo Jesus ear ba ñan Meri im Jon, ãinwõt an wal̦o̦k ilo Jon 19:26, 27, im etke ear ba men in?

⁷ Ta eo Jesus ear ba? (Riit Jon 19:26, 27.) Jesus ear l̦õmn̦ak kõn jinen, eo emaroñ kar mej l̦eo pãleen. Bõlen ro jatin remaroñ kar lale  jineer im kabwe aikuj ko an. Bõtab, wõn enaaj jipañ e ñan dãpij wõt an tiljek ñan Jeova? Ejjel̦o̦k juon kõmel̦el̦e ej kwal̦o̦k bwe em̦õj an l̦õm̦aro jatin Jesus erom juon ri-kal̦ooran ilo tõre in. Ijoke, Jon ear juon rijjilõk etiljek an Jesus im juon iaan ro m̦õttan epaaketata. Jesus ear watõk ro rar kobal̦o̦k ippãn im kabuñ ñan Jeova ãinwõt baam̦le eo an ilo tõmak. (Matu 12:46-50) Kõn men in, kõn an Jesus yokwe im l̦õmn̦ak kõn Meri, men in ear kõm̦akũti ñan kappeik Jon bwe en kab lale jinen, kõnke ejel̦ã bwe enaaj jipañ e ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo an karejar ñan Jeova. Ear ba ñan jinen im ba: “Jãn kiiõ im etal, nejũm̦ likao n̦e!” Im ñan Jon, ear ba: “Jãn kiiõ im etal, jinõm̦ kõrã n̦e!” Jãn kar raan eo im ilo̦k, Jon ear  oktak im ãinwõt ñe e lukkuun nejin Meri im ear lale e ãinwõt ñe ej lukkuun jinen. Jesus ear kwal̦o̦k an lukkuun yokwe kõrã in elukkuun aorõk me ear kõjparoke ke ear l̦otak im ej kiiõ jutak iturin ilo iien eo ej tõn mej!

8. Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus ñan Meri im Jon?

⁸ Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus? Kõtaan eo ad ippãn Kũrjin ro jeid im jatid emaroñ kajoorl̦o̦k jãn kõtaan eo ad ippãn ro ilowaan baam̦le eo ad. Ro nukũd remaroñ jum̦ae kõj ak joñan remaroñ bar kõjoole kõj, bõtab ãinwõt an kar Jesus kallim̦ur, ad eddãp wõt ñan Jeova im doulul eo An, enaaj kõm̦m̦an bwe en “100 alen an naaj l̦apl̦o̦k jeraam̦m̦an ko [jej] bũki” jãn joñan eo jaar luuji. Elõñ iaan baam̦le eo ad ilo tõmak renaaj oktak im ãinwõt l̦adik ro nejid rejitõnbõro, ledik ro nejid, im ro jined ak jemãd. (Mark 10:29, 30) Ta eñjake eo am̦ kõn am̦ uwaan juon baam̦le ej bõrokuk ippãn doon ilo tõmak im ilo yokwe, me rej yokwe Jeova im yokwe doon?​—Kol. 3:14; 1 Pit. 2:17.

9. Ta eo jemaroñ katak jãn naan ko an Jesus ilo Matu 27:46?

⁹ Ta eo Jesus ear ba? Ejjabto m̦okta jãn an Jesus mej, ear lam̦õj im ba: “Aõ Anij, aõ Anij, etke kwaar ilo̦k jãn eõ?” (Matu 27:46) Baibõl̦ ejjab kõmel̦el̦e etke Jesus ear ba naan kein. Bõtab, l̦õmn̦ak kõn ta ko jemaroñ katak jãn naan kein. Juon men jemaroñ katak ej bwe, ilo an kar Jesus ba naan kein, ear kajejjete kanaan eo ilo Sam 22:1. * Ejjab men in wõt, ak naan kein rej kaalikkar bwe Jeova ear jab wõnm̦aanl̦o̦k wõt im likũt juon “wõrwõr in kõpool̦” ak kein kõjparoke eo Nejin. (Job 1:10) Jesus ear mel̦el̦e bwe em̦õj an Jemãn kõtl̦o̦ke ñan ium̦win pein ri-kõjdat ro an bwe ren lukkuun kõmaat joñan aer maroñ im mãlejjoñe tõmak eo an ñan mej. Ear iioon juon kain mãlejjoñ me ejjel̦o̦k juon armej enañin iioone. Kobal̦o̦k ippãn men in, naan kein rej kaalikkar bwe ejjel̦o̦k ruõn ilo jabdewõt nana bwe ren m̦ane ñan mej.

10. Ta eo jemaroñ katak jãn naan ko an Jesus ñan Jemãn?

¹⁰ Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus? Juon men jemaroñ katak ej bwe jen jab kõtmãne bwe Jeova enaaj kõjparok kõj jãn wãween ko reppen me renaaj mãlejjoñe tõmak eo ad. Ãinwõt aer kar mãlejjoñe tõmak eo an Jesus ñan mej, kõj bareinwõt jej aikuj in pojak ñan kam̦ool ad tiljek ñan mej, ñe ej menin aikuj. (Matu 16:24, 25) Ijoke, jemaroñ lõke bwe Anij eban kõtl̦o̦k bwe jen iioon mãlejjoñ ko el̦apl̦o̦k jãn joñan eo jemaroñe. (1 Kor. 10:13) Juon men jej bar katak ej bwe ãinwõt Jesus, jemaroñ bar eñtaan kõn wãween ko rejjab jim̦we. (1 Pit. 2:19, 20) Ro rej jum̦aiki kõj rej ãindein, ejjab kõnke ewõr men en̦ ebõd jaar kõm̦m̦ane, ak kõnke jejjab m̦õttan lal̦ in im jej kwal̦o̦k naan kõn m̦ool eo. (Jon 17:14; 1 Pit. 4:15, 16) Jesus ear mel̦el̦e etke Jeova ear kõtl̦o̦k bwe en eñtaan. Ijoke, ewõr ri-karejar ro retiljek rej iioon mãlejjoñ ko me jet iien ekõm̦m̦an aer l̦õmn̦ak etke Jeova ej kõtl̦o̦k bwe en wal̦o̦k jet wãween ko reppen ñan er. (Hab. 1:3) Anij eo ad me el̦ap tũriam̦o im kijenmej ippãn, emel̦el̦e bwe ejjab dik tõmak eo an rein; rej aikuji kaenõm̦m̦an eo me E wõt emaroñ lel̦o̦k ñan er.​—2 Kor. 1:3, 4.

11. Etke Jesus ear ba naan ko ilo Jon 19:28?

¹¹ Ta eo Jesus ear ba? (Riit Jon 19:28.) Etke Jesus ear ba: “Imaro”? Ear ba men in “ñan kajejjet kũtien men eo Jeje ko rej ba” ​—eñin ej kanaan eo ilo Sam 22:15, me ej ba: “Aõ kajoor ej aemedl̦o̦k [“m̦õrãl̦o̦k,” NW] ãinwõt m̦õttan bowl dekã; loõ ej eddãp ñan ñatũ.” Bareinwõt, ãlikin an kar Jesus eñtaan kõn aolep men ko ear iiooni, ekoba an kar lukkuun eñtaan kõn an metak ioon al̦al̦ in eñtaan eo, emaroñ kar lukkuun maro. Ear aikuji an juon kaidaake ñan jol̦o̦k an maro.

12. Ta eo jemaroñ katak jãn naan ko an Jesus ke ear ba “Imaro”?

¹² Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus? Jesus ear jab l̦õmn̦ak bwe ej juon kõkal̦l̦en m̦õjn̦o̦ ñan kwal̦o̦k eñjake ko an; kõj bareinwõt jen jab bõk l̦õmn̦ak in. Ilo enañin aolepen mour eo ad, jemaroñ kar pepe ñan jab ba ñan ro jet kõn aikuj ko ad. Bõtab ñe jej aikuj jipañ, jen jab ãliklik in kajjitõk jipañ jãn ro jet. Ñan waanjoñak, ñe jej juon eo erũtto ak ejjab em̦m̦an ãjmour eo an, jemaroñ aikuj kajjitõk ippãn juon m̦õttad ñan bõkl̦o̦k kõj ñan im̦õn wia ko ak ñan etal im taktõ. El̦aññe jej bũrom̦õj ak ebbweer, jemaroñ aikuj kajjitõk ippãn juon em̦m̦aan ej lale eklejia ak juon Kũrjin erũtto ilo tõmak bwe en roñjake ak letok “naan em̦m̦an” ñan rõjañ kõj. (JK. 12:25) Jen keememej bwe ro jeid im jatid rej yokwe kõj im rekõn̦aan jipañ kõj ilo “iien jorrããn.” (JK. 17:17) Bõtab rejjab maroñ riiti l̦õmn̦ak ko ad. Remaroñ jab jel̦ã bwe jej aikuj jipañ el̦aññe jejjab make em̦m̦akũt im ba ñan er.

13. Ta ko Jesus ear maroñ katõpraki itok jãn an kar tiljek wõt m̦ae iien eo emej?

¹³ Ta eo Jesus ear ba? Ke ear enañin jilu awa ãlikin raelep ilo Nisan 14 eo, Jesus ear lam̦õj im ba: “Ededel̦o̦k!” (Jon 19:30) Ke ej epaak an tõn mej, Jesus ear kadedel̦o̦k aolep men ko Jeova ear kõtmãne bwe en kõm̦m̦ani. Kõn an kar dãpij wõt an tiljek m̦ae iien eo ear mej, elõñ men ko Jesus ear katõpraki. Kein kajuon, ear kam̦ool bwe Setan ej juon ri-riab. Jesus ear kwal̦o̦k bwe juon eo eweeppãn emaroñ dãpij wõt an tiljek jekdo̦o̦n ta eo Setan emaroñ kõm̦m̦ane ñane. Kein karuo, Jesus ear aje mour eo an. An kar katok kõn mour eo an, men in ear kõmaroñ armej ro rejjab weeppãn bwe ren maroñ wãnõk im̦aan mejãn Anij, im ear lel̦o̦k ñan er kõjatdikdik eo ñan mour indeeo. Kein kajilu, Jesus ear kam̦ool bwe ej tõllo̦kũn Jeova ñan tõl men otemjej im ear karreoik etan Jemãn jãn jabdewõt men me ej kattoone etan.

14. Ta eo jej aikuj in jek ippãd make ñe ej itok ñan wãween ad mour kajjojo raan? Jouj im kõmel̦el̦e.

¹⁴ Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus? Jej aikuj in jek ippãd make ñan dãpij wõt ad tiljek kajjojo raan. L̦õmn̦ak kõn naan ko an Jeid im Jatid Maxwell Friend, juon iaan ro rar katakin ilo Jikuul̦ in Giliad eo. Ilo kar juon international ak juon kweilo̦k el̦ap, Jeid im Jatid Maxwell Friend ear ba naan kein ilo katak eo an ikijjeen tiljek wõt: “Jab kõttar ñan ilju im kõm̦m̦ani men ko kwõmaroñ kar kõm̦m̦ani ak ba rainin. Kwõlukkuun ke jel̦ã bwe kwõnaaj mour ilju? Kwõn mour kajjojo raan ãinwõt ñe ej iien eo am̦ ãliktata ñan kam̦ool bwe ej tõllo̦kũm̦ ñan bõk mour indeeo.” Jen mour kajjojo raan ãinwõt ñe en kar iien eo ad ãliktata ñan dãpij wõt ad tiljek! Innem, mekarta jenaaj jelm̦ae mej, ak jenaaj maroñ ba, “Jeova, iar kate eõ joñan wõt aõ maroñ ñan dãpij wõt aõ tiljek, ñan kam̦ool bwe Setan ej juon ri-riab, im ñan jojomare ãt eo etam̦ im irooj bõtata eo am̦!”

15. Ekkar ñan Luk 23:46, ta eo Jesus ear lõke?

¹⁵ Ta eo Jesus ear ba? (Riit Luk 23:46.) Kõn an Jesus lukkuun lõke Jemãn, ear ba: “Jema, ij likũt mour e aõ n̦a ilo̦piden peim̦.” Jesus ear  jel̦ã bwe ilju im jekl̦aj eo an ej pedped ioon Jeova, im ear lõke bwe Jemãn enaaj keememej wõt e.

16. Ta eo kwaar katak jãn bwebwenato eo an juon jeid im jatid me 15 an iiõ?

¹⁶ Ta eo jemaroñ katak jãn naan kein an Jesus? Ej bwe, jen m̦õn̦õn̦õ in likũt mour eo ad n̦a ilo̦piden pein Jeova. Ñan ad maroñ kõm̦m̦ane men in, jej aikuj ‘lõke Jeova kõn aolepen bũruod.’ (JK. 3:5) L̦õmn̦ak kõn waanjoñak eo an Joshua, juon jeid im jatid me 15 an iiõ im ear wõr juon an nañinmej el̦ap an kauwõtata. Ear m̦akoko in bõk kein kõm̦adm̦õd ko me rej ko̦kkure kien eo an Anij. M̦okta jãn an kar mej, ear ba ñan jinen: “M̦am̦a, ij pãd ilo lo̦piden pein Jeova. . . . Imaroñ ba waj ñan kwe M̦am̦a, bwe ij lukkuun tõmak men in: El̦ap aõ jel̦ã bwe Jeova enaaj bar kõmour eõ ilo iien jerkakpeje eo. Ejel̦ã kobban bũruõ, im ejel̦ã bwe elukkuun m̦ool aõ yokwe e.” * Em̦m̦an ñe kõj kajjojo jen kajjitõk ippãd make, ‘El̦aññe in kar iioone juon wãween ekauwõtata ñan mour e aõ im ej mãlejjoñe tõmak e aõ, inaaj ke likũt mour e aõ ilo lo̦piden pein Jeova im lõke e bwe enaaj keememej wõt eõ?’

17-18. Ta men ko em̦õj ad katak kaki? (Bar lale bo̦o̦k eo etan “ Men ko Jej Katak jãn Naan ko Ãliktata an Jesus.”)

¹⁷ Elukkuun lõñ men ko raorõk jemaroñ katak jãn naan ko ãliktata an Jesus! Naan kein rej kakeememej kõj kõn aikuj eo ñan jol̦o̦k an ro jet bõd im ñan lõke bwe Jeova enaaj jol̦o̦k ad bõd. El̦ap ad jeraam̦m̦an bwe ewõr juon ad baam̦le ilo tõmak me jej jemjein jemjati im repojak in jipañ kõj. Bõtab ñe jaikuj jipañ, jej aikuj make em̦m̦akũt im kajjitõk jipañ. Jejel̦ã bwe Jeova enaaj jipañ kõj ñan kijenmej ium̦win jabdewõt apañ ko jej iiooni. Im jej loe aorõkin ad aikuj mour kajjojo raan ãinwõt ñe ej iien eo ãliktata ñan ad kam̦ool ad tiljek, im lõke bwe mour ko ad repãd ilo lo̦piden pein Jeova.

¹⁸ Em̦ool bwe naan ko an Jesus me ear kwal̦o̦ki ke ej itõn mej ioon al̦al̦ in eñtaan eo, el̦ap aer aorõk! Ilo ad jerbali men ko em̦õj ad katak kaki, jej pokake naan ko an Jeova ikijjeen eo Nejin, me ej ba: “Kom̦win roñjake e.”​—Matu 17:5.