1. Ewi wãween an kar Piter eñjake ãlikin an kar Jesus jipañe ñan ko̦jeke elõñ ek ko ilo kabwilõñlõñ?

 PITER ear eo̦ñõd aolepen boñõn eo ak ejjel̦o̦k kon̦aan ñan jidik. Ear ilbõk ke Jesus ear ba ñane: “Jen wõnmetol̦o̦k ñan ijen̦ em̦wilal̦ im kom̦win doorlal̦l̦o̦k ok kan̦e ami.” (Luk 5:4) Piter ear pere bwe enãj wõr kon̦aer ek, bõtab ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõm̦m̦ane men eo Jesus ear ba en kõm̦m̦ane. Piter im ri-eo̦ñõd ro m̦õttan rar ko̦jeke elõñ ek ko, joñan ok eo aer ear jino potak kõn an lukkuun eddo. Ke Piter im ri-eo̦ñõd ro m̦õttan rar kile bwe men eo ear wal̦o̦k ej juon menin kabwilõñlõñ, “rar kanooj bwilõñ.” Kõn men in, Piter ear ba: “Irooj, ijekkar ñan pãd iturum̦ kõnke ña juon rijjerawiwi.” (Luk 5:​6-9) Piter emaroñ kar l̦õmn̦ak bwe ear ejjel̦o̦k tokjãn ñan an pãd iturin Jesus.

2. Etke el̦ap an nãj jipañ kõj ñe jenãj etale joñak eo an Piter?

² Ejim̦we an Piter kar ba—bwe e “juon rijjerawiwi.” Jeje ko rej kwal̦o̦k bwe jet iien Piter ear ba im kõm̦m̦ani men ko me jet iien ear ajl̦o̦k kaki tokãlik. Kwõj ke bar bõk ejja eñjake in wõt an Piter? Ewõr ke juon kadkad ippam̦ me kwõj kate eok ñan kakõm̦anm̦anl̦o̦k ak ewõr ke juon m̦õjn̦o̦ ippam̦ me eto am̦ tarin̦aeiki? El̦aññe aet, kwõmaroñ katak im bõk kaenõm̦m̦an ikijjeen am̦ katak jãn joñak eo an Piter. Etke? Eokwe, l̦õmn̦ak kõn men in: Jeova emaroñ kar jab aikuj likũt likjab ko an Piter ilo Baibõl̦. Bõtab ear doore likjab kein kõnke jen maroñ katak jãni. (2 Tim. 3:​16, 17) Ñe jej katak kõn Piter im m̦õjn̦o̦ ko an im bwe ebar wõr an eñjake ãinwõt kõj, men in emaroñ jipañ kõj ñan mel̦el̦e bwe Jeova ejjab kõtmãne bwe jen weeppãn ilo ad karejar ñane. Jeova ekõn̦aan bwe jen kate kõj—aet bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab ebbweer—meñe elõñ m̦õjn̦o̦ ko ippãd.

3. Etke jej aikuj wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõjrak jãn ad karejar ñan Jeova?

 ³ Etke elukkuun aorõk bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõjrak? Ewõr juon jabõn kõnnaan ej ba bwe ñe jej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõm̦m̦ane juon men, ekkã an em̦m̦anl̦o̦k ad kõm̦m̦ane. Ñan waanjoñak: Juon ri-kõjañjañ emaroñ jol̦o̦k elõñ iiõ ko ñan katak kilen kõjerbal kein kõjañjañ eo an. Ilo iien eo ej katak, emaroñ kõm̦m̦an elõñ likjab ilo an kõjañjañ, ak el̦aññe ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im practice, enaaj em̦m̦anl̦o̦k an kõjañjañ. Meñe kiiõ el̦ap an jel̦ã kõjañjañ, ak jet iien enãj baj kõm̦m̦an wõt likjab. Meñe ãindein, ak ejjab ebbweer. Ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõjrak bwe en maroñ em̦m̦anl̦o̦k an kõjañjañ. Ilo ejja wãween in l̦o̦k wõt, meñe jej bõk eñjake eo bwe em̦õj ad anjo̦ ioon juon ad m̦õjn̦o̦, ak jet iien jemaroñ bar ro̦o̦l likl̦o̦k im bar kõm̦m̦ane ejja likjab eo wõt. Bõtab jej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõjrak jãn ad kakõm̦anm̦anl̦o̦k wãween ko ippãd. Kõj aolep jej ba ak kõm̦m̦ani men ko jej ajl̦o̦k kaki tokãlik, ijoke, ñe jej m̦akoko in ebbweer, Jeova enaaj jipañ kõj ñan kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k ko im kakõm̦anm̦anl̦o̦k wõt wãween ko ippãd. (1 Pit. 5:10) Kiiõ, jen etale waanjoñak eo an Piter kõn an kar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõjrak. An kar Jesus kwal̦o̦k tũriam̦o ñane meñe elõñ likjab ko ear kõm̦m̦ani emaroñ kõm̦akũt kõj ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt im karejar ñan Jeova.

4. Ãinwõt an wal̦o̦k ilo Luk 5:​5-10, ta eo Piter ear ba kõn e make, ak ewi wãween an kar Jesus kõkajoore?

⁴ Jeje ko rejjab kwal̦o̦k etke Piter ear ba bwe e “juon rijjerawiwi” ak jerawiwi ta ko ear l̦õmn̦ak kaki. (Riit Luk 5:​5-10.) Bõtab emaroñ kar kõm̦m̦an jet likjab ko rel̦l̦ap. Jesus ear kile bwe Piter ear mijak, bõlen kõnke Piter ear bõk eñjake eo bwe ejjel̦o̦k tokjãn. Ijoke, Jesus ear bar jel̦ã bwe Piter emaroñ dãpij wõt an tiljek. Kõn men in, Jesus ear ba ñan Piter ilo jouj bwe en “jab mijak.” Kõn an kar Jesus lukkuun lõke Piter, men in ear ukot mour eo an Piter. Tokãlik, Piter im l̦eo jatin etan Andru, rar jol̦o̦k peejnej in eo̦ñõd eo aer im erom ri-kal̦ooran Messaia eo, juon pepe me ear tõll̦o̦k ñan jeraam̦m̦an ko rel̦l̦ap.—Mark 1:​16-18.

5. Kõnke Piter ear jab kõtl̦o̦k bwe eñjake ko rekabbweerer ren kabõjrake jãn an l̦oore Jesus, ta jeraam̦m̦an ko ear loi?

⁵ Elõñ men ko rem̦m̦an Piter ear iiooni ãinwõt juon ri-kal̦ooran Christ. Ear loe an Jesus kõmour ro renañinmej, kadiwõjl̦o̦k jetõb ko rettoon, im kõjerkak ro remej. b (Matu 8:​14-17; Mark 5:​37, 41, 42) Piter ear bar loe juon pijen me ej kwal̦o̦k kõn ijo kun̦aan Jesus ãinwõt juon Kiiñ in Aelõñ eo an Anij ilju im jekl̦aj, juon men me  ear jab mel̦o̦kl̦o̦ke ilo mour eo an. (Mark 9:​1-8; 2 Pit. 1:​16-18) Aet, Piter ear loi men ko eban kar loi el̦aññe ear jab l̦oore Jesus. Eokwe, alikkar bwe el̦ap an kar m̦õn̦õn̦õ kõnke ear jab kõtl̦o̦k bwe jabdewõt eñjake ko rekabbweerer kõn e make ren kõm̦m̦an bwe en likjab jãn an loi jeraam̦m̦an kein!

6. Piter ear ke m̦õkaj im anjo̦ ioon m̦õjn̦o̦ ko an? Jouj im kõmel̦el̦e.

⁶ Meñe elõñ men ko rem̦m̦an Piter ear loi im roñ kaki, ak ear wõr wõt m̦õjn̦o̦ ko ippãn. Jen lale jet waanjoñak ko. Ke Jesus ear kõmel̦el̦eik wãween an naaj eñtaan im mej ñan kajejjet kanaan ko ilo Baibõl̦, Piter ear ba ñan Jesus bwe men in eban wal̦o̦k. (Mark 8:​31-33) Elõñ alen an kar Piter im rijjilõk ro jet akwããl kõn wõn eo el̦aptata iaaer. (Mark 9:​33, 34) Im ilo boñõn eo ãliktata m̦okta jãn an Jesus mej, Piter ear m̦õkaj im itõn m̦an juon em̦m̦aan im m̦wijit lo̦jilñin. (Jon 18:10) Ilo ejja boñõn eo wõt, Piter ear kaarmejjeteik Jesus, eo m̦õttan, jilu alen kõn an kar mijak armej. (Mark 14:​66-72) Men in ear kõm̦m̦an bwe Piter en lukkuun jañ.—Matu 26:75.

7. Ãlikin an kar Jesus jerkakpeje, ta eo ear pel̦l̦o̦k ñan an Piter kõm̦m̦ane?

⁷ Jesus ear jab kõjekdo̦o̦n rijjilõk in an me el̦ap an kar rup bũruon. Ãlikin an kar Jesus jerkakpeje, ear bar lel̦o̦k juon iien ñan an Piter kam̦ool bwe ej yokwe wõt e. Jesus ear lel̦o̦k juon naanin kũr ñan Piter ñan an jerbal ilo ettã ãinwõt juon jabõt ñan lale jiip ro an. (Jon 21:​15-17) Innem Piter ear ba bwe epojak in kõm̦m̦ane men in. Kõn men in, ke ear pãd ilo Jerusalem ilo raan in pentekost eo, ear erom juon iaan ro m̦oktata me jetõb kwõjarjar ear kapit er.

8. Ta bõd eo el̦ap Piter ear kõm̦m̦ane ilo Antiok?

⁸ Meñe ãlikin an kar erom juon Kũrjin rũkkapit ak ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kate e im kijenmej kõn m̦õjn̦o̦ ko an. Ilo iiõ eo 36 C.E., Piter ear pãd ijo ke jetõb kwõjarjar ear kapit em̦m̦aan eo me ejjab ri-Ju etan Korniliõs, juon men me ej kaalikkar bwe “Anij ejjab kalijekl̦o̦k” im bwe ri-aelõñ ko remaroñ kiiõ erom uwaan eklejia eo an Kũrjin. (Jrb. 10:​34, 44, 45) Ãlikin an kar wal̦o̦k men in, kiiõ Piter ear jino m̦õñã ippãn ri-aelõñ ko, juon men me eban kar kõm̦m̦ane m̦oktal̦o̦k. (Gal. 2:12) Meñe ãindein, ak ewõr jet Kũrjin ri-Ju ro rar l̦õmn̦ak bwe ri-Ju im ri-aelõñ ko rejjab aikuj m̦õñã ippãn doon. Ke jet iaan ro me rar bõk l̦õmn̦ak in rar itok ñan Antiok, Piter ear bõjrak jãn an m̦õñã ippãn ro jein im jatin me ejjab er ri-Ju, kõnke bõlen emaroñ kar mijak ñe enaaj kal̦õkatip Kũrjin ri-Ju ro. Kõn men in rijjilõk Paul ear loe wãween in etao Piter ear kõm̦m̦ane, innem ear kauweiki im̦aan mejãn ro jet. (Gal. 2:​13, 14) Meñe Piter ear bar ro̦o̦l likl̦o̦k im buñ kõn m̦õjn̦o̦ in an, ak ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab ebbweer. Ta eo ear jipañe?

9. Ewi wãween an Jon 6:​68, 69 lukkuun kaalikkar tiljek eo an Piter?

⁹ Piter ear juon eo etiljek; ear jab kõtl̦o̦k bwe jabdewõt men en kabõjrake jãn an l̦oore Jesus. Ewõr juon iien ear kaalikkar an tiljek ke Jesus ear ba juon men me ri-kal̦oor ro an rar jab mel̦el̦e kake. (Riit Jon 6:​68, 69.) Ijello̦kun an ro jet kõttar ak kappukot mel̦el̦ein men eo Jesus ear ba, rar bõjrak jãn aer l̦oore. Bõtab Piter ear jab bõjrak. Ear kile bwe Jesus wõt epãd ippãn ‘Naan ko rej tõll̦o̦k ñan mour indeeo.’

10. Ewi wãween an kar Jesus kwal̦o̦k bwe ear lõke Piter? (Bar lale pija eo.)

¹⁰ Jesus ear jab el̦l̦o̦k jãn Piter. Ilo boñõn eo m̦okta jãn an kar mej, Jesus ear jel̦ã bwe Piter im rijjilõk ro jet renaaj kõjekdo̦o̦ne. Meñe ãindein, ak Jesus ear kwal̦o̦k an lõke bwe Piter enaaj bar jutak im dãpij wõt an tiljek. (Luk 22:​31, 32) Jesus ear mel̦el̦e bwe “An ekõn̦aan ak kanniõk em̦õjn̦o̦.” (Mark 14:38) Kõn men in, meñe ãlikin an kar Piter kaarmejjeteik Jesus,  ak Jesus ear jab ebbweer kõn rijjilõk in an. Ãlikin an kar Jesus jerkakpeje, ear wal̦o̦kl̦o̦k ñan Piter—emaroñ kar ilo juon iien ke Piter ear make iaan. (Mark 16:7; Luk 24:34; 1 Kor. 15:5) L̦õmn̦ak m̦õk kõn joñan an kar men in maroñ kõkajoor Piter, eo im ear lukkuun bũrom̦õj kõn men eo ear kõm̦m̦ane!

11. Ewi wãween an kar Jesus kõkajoor Piter im ba bwe Jeova enaaj kabwe aikuj ko an?

¹¹ Jesus ear kõkajoor Piter im ba bwe Jeova enaaj kõjparok e im kabwe aikuj ko an. Ãlikin an kar jerkakpeje, Jesus ear bar kõm̦m̦an bwe Piter im rijjilõk ro jet m̦õttan ren bar ko̦jeke elõñ ek ko ilo kabwilõñlõñ. (Jon 21:​4-6) Ejjel̦o̦k pere bwe menin kabwilõñlõñ in ear kõkajoor Piter bwe en jel̦ã bwe elukkuun pidodo an Jeova nãj kabwe aikuj ko an. Im bõlen rijjilõk in ear keememej naan ko an Jesus ke ear ba bwe Jeova enaaj kabwe aikuj ko an ro rej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im “pukot m̦okta Aelõñ eo.” (Matu 6:33) Aolep men kein rar jipañ Piter ñan kõm̦m̦an bwe jerbalin kwal̦o̦k naan en men eo eaorõktata ilo mour eo an, im jab peejnej in eo̦ñõd eo an. Piter ear peran ke ear kwal̦o̦k naan ilo raan in Pentekost eo ilo iiõ eo 33 C.E., im ear jipañ elõñ to̦ujin armej ñan aer tõmak ennaan eo em̦m̦an. (Jrb. 2:​14, 37-41) Tokãlik ear bar jipañ ri-Sameria ro im ri-aelõñ ko jet bwe ren katak im l̦oore Christ. (Jrb. 8:​14-17; 10:​44-48) Alikkar bwe Jeova ear kõjerbal Piter ilo juon wãween el̦ap ñan an bõktok elõñ armej ro ñan eklejia eo.

12. Ewi wãween joñak eo an Piter emaroñ jipañ kõj ñe jej kijenmej kõn juon ad m̦õjn̦o̦ me epen ad jol̦o̦ke?

¹² Jeova emaroñ jipañ kõj ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab ebbweer. Emaroñ jab pidodo ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt, el̦aptata ñe jej lukkuun kate ñan kõm̦adm̦õde m̦õjn̦o̦ eo ad me epen ad jol̦o̦ke. Jet iien, jemaroñ l̦õmn̦ak bwe epenl̦o̦k m̦õjn̦o̦ ko ad jãn m̦õjn̦o̦ ko an Piter. Bõtab Jeova emaroñ letok ñan kõj kajoor bwe jen jab ebbweer. (Sam 94:​17-19) Ñan waanjoñak, m̦okta jãn an kar juon jeid im jatid em̦m̦aan katak m̦ool eo, elõñ iiõ in an kar pãlele em̦m̦aan (homosexual). Ilo m̦õkaj, ear kããlõt ñan jol̦o̦k mour im m̦anit ko renana. Meñe ãindein, ak jet iien epen an jol̦o̦k kõn̦aan ko renana. Innem ta eo ear jipañe ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab ebbweer? Ej kõmel̦el̦e im ba: “Jeova ej kõkajoor kõj, . . . im Ikijjeen jetõb kwõjarjar eo an . . . em̦õj aõ katak bwe jemaroñ [wõnm̦aanl̦o̦k wõt] im mour ekkar ñan wãween eo Anij ekõn̦aan, . . . Jeova ear kõjerbal ña, im meñe elõñ likjab ko ij kõm̦m̦ani ak ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõkajoor eõ.”

13. Ewi wãween jemaroñ l̦oore joñak eo an Piter, ãinwõt an wal̦o̦k ilo Jerbal 4:​13, 29, 31? (Bar lale pija eo.)

 ¹³ Ãinwõt ad kar loe, elõñl̦o̦k jãn juon alen an kar Piter mijak armej. Bõtab ikijjeen an kar jar bwe Jeova en lel̦o̦k kajoor im peran ñane, Piter ear maroñ em̦m̦akũt ilo peran. (Riit Jerbal 4:​13, 29, 31.) Kõj bareinwõt jemaroñ anjo̦ ioon ad mijak. L̦õmn̦ak kõn ta eo ear wal̦o̦k ñan juon jeid im jatid likao etan Horst, eo im ear jokwe ilo Nazi Germany ilo tõre eo ej wal̦o̦k Pata eo an Lal̦ kein karuo. Ke ro ilo jikin jikuul̦ rar jipede Horst bwe en ba “Heil Hitler!” elõñl̦o̦k jãn juon alen in an kar po im ba naan kein. Ijello̦kun an jemãn im jinen kajooke, rar jar ippãn im kajjitõk bwe Jeova en lel̦o̦k peran ñane. Kõn an kar jemãn im jinen jipañe im kõn an kar lõke Jeova, jidik kõn jidik, Horst ear maroñ peran ñan an jutak pen. Tokãlik ear ba: “Jeova ejjãmin ilo̦k jãn ña.” c

14. Ewi wãween an jabõt ro el̦ap yokwe ippãer maroñ kõkajoor ro rej ebbweer?

¹⁴ Jeova im Jesus reban kõjekdo̦o̦n im el̦l̦o̦k jãn kõj. Ãlikin an kar Piter kaarmejjeteik Jesus, ear aikuj kõm̦m̦ane juon pepe eaorõk. Enaaj ke kam̦õje jãn an l̦oore Jesus, ak enaaj ke wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab ebbweer ãinwõt juon ri-kal̦ooran Christ? Jesus ear lukkuun akwel̦ap ñan Jeova bwe tõmak eo an Piter en jab m̦õjn̦o̦l̦o̦k. Jesus ear ba ñan Piter kõn men in ear jar kake im ear kwal̦o̦k an lõke Piter bwe tokãlik enaaj maroñ kõkajoor ro jein im jatin. (Luk 22:​31, 32) Alikkar bwe men in emaroñ kar kõkajoor Piter ke ej keememej naan kein an Jesus! Ñe jej aikuj kõm̦m̦ane juon pepe eaorõk, Jeova emaroñ kõjerbal jabõt ro el̦ap aer kea ñan aer letok kõkajoor eo jej aikuji bwe jen maroñ dãpij wõt ad tiljek. (Eps. 4:​8, 11) Juon eo me eto an bõk eddon lale eklejia etan Paul ej kajjioñ in lel̦o̦k kain kaenõm̦m̦an rot in. Ej kajjitõk ippãn ro rej itõn ebbweer ñan aer l̦õmn̦ak kõn wãween an kar Jeova jino karuwaaktok er ñan m̦ool eo.  Innem ej kaenõm̦m̦an rein bwe Jeova eban kõjekdo̦o̦n ak el̦l̦o̦k jãn er kõn wõt yokwe eo an em̦ool. Innem ear kõjem̦l̦o̦k naan ko an ilo an ba, “Em̦õj aõ loe elõñ ro me rar ebbweer rej wõnm̦aanl̦o̦k wõt kõn jipañ eo jãn Jeova.”

15. Ewi wãween an joñak ko an Piter im Horst kaalikkar an m̦ool naan ko ilo Matu 6:33?

¹⁵ Ãinwõt an kar Jeova kabwe aikuj ko an Piter im rijjilõk ro jet, Enaaj bareinwõt kabwe aikuj ko ad ilo kanniõk ñe jenaaj likũt jerbalin kwal̦o̦k naan bwe en m̦oktata ilo mour ko ad. (Matu 6:33) Ãlikin kar Pata eo an Lal̦ in kein karuo, Horst, eo me kar kwal̦o̦k kake m̦oktal̦o̦k, ear jino l̦õmn̦ak in bainier. Ak ebwe an kar jeram̦õl, im ear pere bwe emaroñ kabwe aikuj ko an make im ilo ejja iien eo wõt kwal̦o̦k naan full-time. Ta eo enaaj kõm̦m̦ane? Eokwe ear pepe in lale ñe Jeova enaaj lukkuun kabwe aikuj ko an, ikijjeen an kar jol̦o̦k juon wiik likiio ilo jerbalin kwal̦o̦k naan ilo iien lotok eo an ri-lotok eo. Ilo kar jem̦l̦o̦kin wiik eo, ear lukkuun ilbõk ke ri-lotok eo ear lel̦o̦k ñane juon envelope ak ear jab kwal̦o̦k envelope eo ej jãn wõn. Ilowaan envelope in, ear bwe joñan jããn eo ej aikuji ñan an kabwe aikuj ko an ilo an bainier ium̦win jejjo allõñ. Horst ear watõk bwe menin lel̦o̦k in ej juon kein kam̦ool bwe Jeova enaaj kabwe aikuj ko an. Kõn men in, ilo aolepen mour eo an tokãlik, ear likũt Aelõñ eo m̦oktata.—Mal. 3:10.

16. Etke ej juon men em̦m̦an ñan ad kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kõn Piter im men ko ear jei ilo lõta ko an?

¹⁶ Ejjel̦o̦k pere bwe Piter ear lukkuun m̦õn̦õn̦õ kõnke Jesus ear jab el̦l̦o̦k jãne, ãinwõt an kar kajjitõk kake! Christ ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im katakin im kammineneik Piter ñan an maroñ erom juon rijjilõk eo etiljek im bwe en juon waanjoñak ekanooj in em̦m̦an ñan Kũrjin ro. Im elukkuun lõñ men ko raorõk jej katak jãn an kar Piter bõk kamminene jãn Jesus. Piter ear kwal̦o̦k kõn jet iaan men kein im men ko jet ilo lõta ko ruo me ear jei ñan eklejia ko ilo tõre ko an rijjilõk ro. Katak eo tok juon enaaj kwal̦o̦k kõn jet naanin kakeememej ko jãn lõta kein im wãween ad maroñ jerbali rainin.