Kwaar Jel̦ã Ke?
Ewi wãween an pirõk ko me kar loi ilo Babil̦on eo etto im wãween aer kar kõm̦m̦ani pirõk kein kwal̦o̦k bwe em̦ool Baibõl̦ eo?
RO REJ ekkatak kõn mour an armej in etto rar kõb ijo Babil̦on eo etto ej pãd ie. Im elukkuun lõñ pirõk ko rar loi me ri-jem̦aan ro rekõn kõjerbali ñan kõkal jikin kweilo̦k in. Ekkar ñan juon em̦m̦aan me ej kõm̦m̦ane jerbal in, etan Robert Koldewey, ej ba bwe kar kõm̦m̦ani pirõk kein im um̦uni ilo kein um̦um̦ ko “inabõjin jikin kweilo̦k eo, ijo me em̦m̦an kũl̦e ko ie im elukkuun lõñ mar ko remaroñ kõjerbali ñan ankaane kijeek ko.”
Ro me rej ekkatak kõn mour an armej in etto rar lo kein kam̦ool ko me rej kwal̦o̦k bwe ri-kien ro ilo Babil̦on rekõn bar kõjerbali kein um̦um̦ kein ñan kõm̦m̦ani men ko renana im lãj. Paul-Alain Beaulieu, juon professor ilo University of Toronto me etijem̦l̦o̦k ilo bwebwenatoun mour an armej ro ilo Assiria eo etto im kajin eo aer, ej ba: “Ewõr jet jeje ko in Babil̦on rej kwal̦o̦k bwe kiiñ eo ear kakien bwe jabdewõt eo ejjab pokake e ak ejjab kwal̦o̦k kautiej ñan men ko rekkwõjarjar, renaaj jol̦o̦ke ilowaan kijeek eo ilo kein um̦um̦ eo.” Jet jeje ko jãn tõre ko an Kiiñ Nebukadnezar ej ba naan kein: “Ko̦kkure er, tile er, kõmatte er, . . . ilo jikin kõmat eo an ri-kõmat eo . . . kõm̦m̦an bwe en baatat, kõm̦m̦an bwe ren mej ilo am̦ jol̦o̦k er ilo kijeek eo.”
Men in ej kakeememej kõj kõn men ko rar wal̦o̦k ilo Daniel jebta 3. Ekkar ñan jebta in, Kiiñ Nebukadnezar ear kõm̦m̦ane juon annañ kileplep me ekõm̦m̦an jãn gold ilo mel̦aaj eo ilo Dura—juon jikin inabõjin jikin kweilo̦k eo an Babil̦on. Ke likao ro me er ri-Hibru etaer Shadrak, Meshak, im Abednego rar m̦akoko in kabuñ ñan ekjab in, Nebukadnezar ear lukkuun illu. Kõn men in, ear ba bwe ri-jerbal ro an ren kõjo̦ kijeek eo im ‘kõmmããn̦ãn̦ upaaj eo jiljilimjuon alen jãn joñan eo rekijoñ kõm̦m̦ane’ innem kar ‘julo̦k erjel iol̦apen upaaj in kijeek eo ebwil.’ Bõtab, juon enjel̦ ekajoor ear lo̦mo̦o̦ren er jãn aer mej.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Pirõk ko me kar loi ilo Babil̦on rej bareinwõt kwal̦o̦k bwe em̦ool Baibõl̦ eo. Elõñ iaan pirõk kein ewõr jeje ko ie me rej nõbare kiiñ eo. Juon iaaer ej ba: “Nebukadnezar, Kiiñ in Babil̦on . . . M̦weo im̦õ me ña Kiiñ eo El̦ap ear kalõke . . . Ro jãn ineõ ren irooj ie ñan indeeo.” Naan kein reitõnl̦o̦k wõt naan ko ilo Daniel 4:30 (UBS), ijo Nebukadnezar ej kõmjãje im ba: “Ejjel̦o̦k wõt l̦ap in an em̦m̦an Babil̦on! Iar kalõke bwe en aõ jikin kweilo̦k el̦ap ñan kwal̦o̦k aõ kajoor im maroñ, bareinwõt aõ aiboojoj im utiej.”