1. Etke kõj aolep jej aikuji mãlõtlõt eo jãn Anij? (Jabõn Kõnnaan 4:7)

 ELAÑÑE kwaar aikuj in kõm̦m̦ane juon pepe elukkuun aorõk, ejjel̦o̦k pere bwe kwaar jar kõn mãlõtlõt—juon men me kwõjel̦ã bwe kwaar lukkuun aikuji ilo kar iien eo. (Jem. 1:5) Kiiñ Solomon ear je im ba: “Mãlõtlõt ej men eo eaorõktata.” (Riit Jabõn Kõnnaan 4:7.) Alikkar bwe Solomon ear jab baj kõnono kõn jabdewõt kain mãlõtlõt. Ak ear kõnono kõn mãlõtlõt eo me ej itok jãn Jeova Anij. (JK. 2:6) Bõtab mãlõtlõt eo jãn Anij emaroñ ke jipañ kõj ñan kijenmej kõn apañ ko jej iiooni ilo raan kein? Aet, emaroñ, im eñin men eo jenaaj etale ilo katak in.

2. Ta juon iaan wãween ko jemaroñ erom juon eo elukkuun mãlõtlõt?

² Juon wãween jemaroñ erom juon eo elukkuun mãlõtlõt ej ikijjeen ad katak im jerbale katak ko an ruo em̦m̦aan me rebuñbuñ kõn aer kar lukkuun mãlõtlõt. M̦oktata, jenaaj kõnono kõn Solomon. Baibõl̦ ej ba bwe “Anij ear lel̦o̦k ñan Solomon mãlõtlõt im jel̦ãl̦o̦kjen̦ ekanooj l̦ap.” (1 Kñ. 4:29) Innem, jenaaj kõnono kõn Jesus, eo me ear armej eo emãlõtlõt tata ioon lal̦ in. (Matu 12:42) Ikijjeen Jesus, kar kanaan bwe: “Jetõb an Jeova enaaj pãd ioon, Jetõb in mãlõtlõt im jel̦ãl̦o̦kjen̦.”—Ais. 11:2.

3. Ta ko jenaaj etali ilo katak in?

³ Ikijjeen aer kõjerbal mãlõtlõt eo jãn Anij, Solomon im Jesus rar jim̦or letok naanin kakapilõk ko raorõk me remaroñ jipañ kõj aolep. Ilo katak in, jenaaj etale jilu iaaer: Ad aikuj  bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jããn, jerbal eo ad, im kõj make.

4. Ewi wãween an kar oktak wãween an Solomon im Jesus mour jãn doon?

⁴ Solomon ear lukkuun m̦weiie, im ear jokwe ilo juon em̦ eaiboojoj im em̦m̦an kõjeiien ie. (1 Kñ. 10:7, 14, 15) Ak Jesus ear wõr wõt jejjo m̦weien im ear ejjel̦o̦k make m̦õn em̦. (Matu 8:20) Meñe ãindein, ak em̦m̦aan rein jim̦or rar bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn m̦weiuk ko kõnke mãlõtlõt eo aerro ear itok jãn Jeova Anij.

5. Ta l̦õmn̦ak eo ejim̦we Solomon ear bõk kõn jããn?

⁵ Solomon ear kile bwe jããn ej kõm̦m̦an bwe jen “jab [pãd ilo] aikuj.” (Ekl. 7:12) Ikijjeen jããn, ewõr ad maroñ ñan kabwe aikuj ko ad im bareinwõt wia jet men ko me jekõn̦aan. Bõtab meñe Solomon ear lukkuun m̦weiie, ear kile bwe ewõr men ko me raorõkl̦o̦k jãn jããn. Ñan waanjoñak, ear je im ba: “Ãt em̦m̦an eaorõkl̦o̦k jãn m̦weiie.” (JK. 22:1, UBS) Solomon ear bareinwõt kile bwe armej ro me rej yokwe jããn ejeja aer m̦õn̦õn̦õ kõn men ko ewõr ippãer. (Ekl. 5:10, 12, UBS) Im ear kakkõl n̦ae ad bõk l̦õmn̦ak eo bwe jããn ej men eo el̦ap an aorõktata kõnke jabdewõt jããn me ewõr ippãd kiiõ emaroñ kajju jako ilo jidimkij.​—JK. 23:4, 5.

6. Ta l̦õmn̦ak eo ejim̦we Jesus ear bõk kõn m̦weiuk ko? (Matu 6:31-33)

⁶ Jesus ear bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn m̦weiuk ko. Ear m̦õn̦õn̦õ ilo an m̦õñã im idaak. (Luk 19:2, 6, 7) Juon iien, ear kõm̦m̦an bwe en lõñ wain enno̦—menin kabwilõñlõñ eo an m̦oktata. (Jon 2:10, 11) Im ilo raan eo ear mej, ear kõn̦ak juon nuknuk em̦m̦an me el̦ap on̦ããn. (Jon 19:23, 24) Bõtab Jesus ear jab kõtl̦o̦k bwe m̦weiuk en men eo eaorõktata ilo mour eo an. Ear ba ñan ri-kal̦oor ro an: “Ejjel̦o̦k juon emaroñ karejar ñan ruo irooj . . . Kom̦ij jab maroñ karejar ñan Anij im ilo ejja iien eo wõt karejar ñan M̦weiuk.” (Matu 6:24) Jesus ear katakin bwe el̦aññe jej pukot m̦okta Aelõñ eo, Jeova enaaj lale bwe en wõr ippãd aolep men ko jej aikuji.​—Riit Matu 6:31-33.

7. Ewi wãween an kar juon jeid im jatid em̦m̦aan bõk tokjãn jãn an bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jããn?

 ⁷ Elõñ iaan ro jeid im jatid em̦õj aer bõk tokjãn jãn aer jerbali naanin kakapilõk ko remãlõtlõt jãn Jeova kõn jããn. L̦õmn̦ak kõn joñak eo an juon jeid im jatid em̦m̦aan me ejjel̦o̦k pãleen etan Daniel. Ej ba: “Ke iar juon jo̦dikdik, iar pepe ñan kõm̦m̦an bwe aõ karejar ñan Jeova en men eo eaorõktata ilo mour eo aõ.” Kõnke Daniel ear mour wõt ilo juon wãween el̦amwaan, ear maroñ kõjerbal iien im maroñ ko an ñan jipañ ilo elõñ iaan bũrojããk ko an doulul in. Ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ba: “Imaroñ kwal̦o̦k m̦ool im ba bwe ijjab ajl̦o̦k kõn pepe eo iar kããlõte. M̦ool, emaroñ kar lukkuun lõñ aõ jããn ñe eñin men eo iar kããlõte bwe en aorõktata ilo mour e aõ. Bõtab jããn ejjab maroñ bõk jikin aolep jem̦jerã ko rem̦m̦an iar ejaaki. Im ejjab maroñ bõk jikin m̦õn̦õn̦õ eo ij loe kiiõ me ej itok jãn aõ jel̦ã bwe ij likũt Aelõñ eo m̦okta. Ejjel̦o̦k joñan jããn me emaroñ keidi ñan jeraam̦m̦an ko me em̦õj an Jeova litok ñan ña.” Alikkar bwe jej bõk tokjãn ñe jej l̦õmn̦ak wõt kõn ad jerbal ñan Jeova, im jab kõn jããn.

8. Ewi wãween ad jel̦ã bwe Solomon ear bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jerbal? (Ekklisiastis 5:18, 19)

⁸ Solomon ear ba bwe ñe juon armej ej lo m̦õn̦õn̦õ kõn an kate jerbal, men in ej juon “menin letok jãn Anij.” (Riit Ekklisiastis 5:18, 19.) Ear je im ba: “Ewõr tokjãn jabdewõt jerbal.” (JK. 14:23) Solomon ear jel̦ã bwe em̦ool naan kein. Ear juon eo me eniknik ilo jerbal! Ear kalõk em̦ ko, kallib jikin kallib ko, im kõm̦m̦an atake ko im l̦we ko. Ear bareinwõt kalõk jikin kweilo̦k ko. (1 Kñ. 9:19; Ekl. 2:4-6) Ear aikuj in lukkuun kate jerbal, im ejjel̦o̦k pere bwe men in ear kõm̦m̦an bwe en jubũruon. Bõtab Solomon ear jel̦ã bwe ñan an lukkuun lo m̦õn̦õn̦õ eo em̦ool, ear aikuj in bar kõm̦m̦ani men ko jet. Ear bareinwõt kõm̦m̦ani elõñ jerbal ko ñan Jeova. Ñan waanjoñak, ear loloodjake jerbalin ekkal eo an juon tampel̦ eaiboojoj me ear ñan kabuñ ñan Jeova—juon jerbal me ear bõk jimjuon iiõ ñan kadedeikl̦o̦k! (1 Kñ. 6:38; 9:1) Ãlikin an kar Solomon bõk kun̦aan ilo elõñ kain jerbal ko, ear kile bwe men eo eaorõktata juon armej emaroñ kõm̦m̦ane ej karejar ñan Jeova. Ear je im ba: “Ãliktata, ewõr wõt juon men inaaj ba: Kwõn kautiej Anij im kabuñ ñane, kwõn pokake kien ko an.”—Ekl. 12:13, UBS.

9. Ewi wãween an kar Jesus kõjparok bwe jerbal eo an en jab men eo eaorõktata ilo mour eo an?

⁹ Jesus ear juon eo eniknik ilo jerbal. Ilo iiõ ko jinoin in an kar pãd ijin ioon lal̦, ear jerbal ãinwõt juon ri-kaam̦tõ. (Mark 6:3) Ejjel̦o̦k pere bwe jemãn im jinen rar kam̦m̦oolole kõn an jipañ er ilo aer lukkuun kate er ñan kabwe aikuj ko an baam̦le eo aer me elõñ uwaaer. Bareinwõt, Jesus ear weeppãn im aolep jerbal ko an rar weeppãn, kõn men in elõñ armej remaroñ kar kõn̦aan men ko me ear kõm̦m̦ani! Emaroñ kar lukkuun em̦m̦an ippãn Jesus jerbal eo an. Bõtab meñe ear juon eo etiljek ilo an jerbal, Jesus ear lale bwe aolep iien ewõr an iien ñan karejar ñan Jeova. (Jon 7:15) Tokãlik, ke ear juon ri-kwal̦o̦k naan full-time, ear rõjañ ri-roñjake ro an im ba: “Kom̦win jab jerbal kõn m̦õñã ko renaaj kõt, ak kom̦win jerbal kõn m̦õñã ko reban kõt im rej letok mour indeeo.” (Jon 6:27) Im ilo Katak eo an Ioon Tol̦ Eo, Jesus ear ba: “Kom̦win koorl̦o̦k m̦weiuk ilañ.”—Matu 6:20.

10. Ta wãween eo epen jet remaroñ iioone ilo jikin jerbal eo aer?

¹⁰ Mãlõtlõt eo jãn Anij ej jipañ kõj ñan bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jerbal eo ad. Ãinwõt  Kũrjin ro, em̦õj katakin kõj bwe jen “kate [kõj ñan] kõm̦m̦ani jerbal ko rem̦m̦an.” (Eps. 4:28) Ekkã an bo̦o̦j ro ad kile ad kwal̦o̦k m̦ool im ad niknik ilo jerbal, im remaroñ ba ñan kõj bwe rej kaorõk wãween ad kõm̦m̦ani jerbal ko ad. Innem men in emaroñ kõm̦m̦an bwe jen kal̦apl̦o̦k awa ko jej julo̦ki ilo jikin jerbal kõnke jekõn̦aan bwe en em̦m̦anl̦o̦k wõt an bo̦o̦j eo ad kalimjek ak watõk Ri-Kõnnaan ro an Jeova. Bõtab ejjabto tokãlik, jemaroñ jino kile bwe ejjel̦o̦k ad iien ñan pãd ippãn baam̦le eo ad ak ñan kõm̦m̦ani men ko an Jeova. Jej aikuj kõm̦m̦an oktak—ñan bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jerbal eo ad.

11. Ta eo juon jeid im jatid likao ear katak kõn ad aikuj bõk juon l̦õmn̦ak ejim̦we kõn jerbal?

¹¹ Juon jeid im jatid likao etan William ear lo aorõkin ad aikuj bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn jerbal eo ad. Ikijjeen juon em̦m̦aan ej lale eklejia me William ekõn jerbal ñane, William ej ba: “[Em̦m̦aan in jeid im jatid] ear juon eo me ejel̦ã pel̦ane an jerbal. El̦ap an kate jerbal, im em̦m̦an jem̦jerã eo an ippãn ro ej jerbal ñan er kõn an em̦m̦an an jerbal. Kajjojo raan ñe ej m̦õj jerbal, ejel̦ã ke en ro̦o̦l im jab jerbal wõt, kõnke en maroñ pãd ippãn baam̦le eo an im kõm̦m̦ani m̦akũtkũt ko an ilo [an karejar ñan Jeova]. Im kwõn ba ta? Em̦m̦aan in ej juon iaan armej ro ijel̦ã kajjier me el̦aptata aer m̦õn̦õn̦õ!” *

12. Ewi wãween an kar Solomon kwal̦o̦k bwe ear bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn e make, bõtab ewi wãween an kar luuji men in?

¹² Ilo iien ko me ear juon ri-karejar etiljek ñan Jeova, Solomon ear bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn e make. Ke ear juon likao, ear kwal̦o̦k an etta bũruon ke ear kile joñan maroñ ko an im kajjitõk bwe Jeova en jipañe im tõle. (1 Kñ. 3:7-9) Ilo jinoin an kar kiiñ, Solomon ear bareinwõt kile kauwõtata eo ñe juon ej oktak im utiej bũruon. Ear je im ba: “Utiej bõro ej tõll̦o̦k ñan jorrããn; im juon eo ejejjej enaaj buñ.” (JK. 16:18, UBS) Ekabũrom̦õjm̦õj bwe  tokãlik Solomon ear jab jerbale naanin kakapilõk in an make. Ãlikin jet iien, ear oktak im utiej bũruon im ear jino kõjekdo̦o̦ne kien ko an Anij. Ñan waanjoñak, juon iaan kien ko ear ba bwe juon kiiñ in ri-Hibru en jab “bõk elõñ pãleen, kõnke men in enaaj kõm̦m̦an bwe en el̦l̦o̦k jãn Irooj.” (Dut. 17:17, UBS) Solomon ear jab pokake kien in im ear bõk ñan e 700 pãleen im 300 konkubain ko, me elõñ iaaer rar ri-peikan ro! (1 Kñ. 11:1-3) Bõlen Solomon ear l̦õmn̦ak bwe men in eban juon men ekauwõtata ñane. Bõtab jekdo̦o̦n ta un eo, tokãlik, Solomon ear iioon wãween ko reppen itok wõt jãn an kar jab pokake Jeova.​—1 Kñ. 11:9-13.

13. Ta eo jemaroñ katak jãn ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Jesus im an ettã bũruon?

¹³ Jesus ear kõttãik wõt bũruon im dãpij wõt l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn e make. M̦okta jãn an kar Jesus itok ñan lal̦ in, elõñ men ko rekanooj in em̦m̦an ear kõm̦m̦ani ke ear jerbal ñan Jeova. Ikijjeen Jesus, “kar kõm̦anm̦an men otemjej ilo lañ im ilo lal̦ in.” (Kol. 1:16) Ilo iien eo ear peptaij, Jesus ear ememejtok men ko ear kõm̦m̦ani ke ear pãd ippãn Jemãn. (Matu 3:16; Jon 17:5) Bõtab ãlikin an kar jel̦ã kõn men kein, Jesus ear jab oktak im utiej bũruon. Ijello̦kun men in, ejjel̦o̦k juon iien ear kwal̦o̦k bwe em̦m̦anl̦o̦k jãn ro jet. Ear ba ñan ri-kal̦oor ro an bwe “ear jab itok [ñan lal̦ in] bwe ro jet ren jerbal ñane, ak ear itok bwe en jerbal ñan er.” (Matu 20:28) Ear bareinwõt kwal̦o̦k etta bõro ilo an kwal̦o̦k bwe ejjab maroñ kõm̦m̦ane jabdewõt men kõn maroñ eo an make. (Jon 5:19) Jesus ear lukkuun ettã bũruon! Ear likũt juon joñak elukkuun em̦m̦an bwe jen l̦oore.

14. Ta eo jemaroñ katak jãn Jesus kõn ad aikuj bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn kõj make?

¹⁴ Jesus ear katakin ri-kal̦oor ro an bwe ren bõk l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn er make. Juon iien, Jesus ear kaenõm̦m̦an er im ba: “Anij ebar jel̦ã kõn oran aolep kool̦ ko ilo bõrami.” (Matu 10:30) Naan kein rej lukkuun kaenõm̦m̦an kõj, el̦aptata ñe ekkã ad bõk l̦õmn̦ak ko rejjab em̦m̦an kõn kõj make. Men in ej mel̦el̦ein bwe eo Jemãd ilañ ej lukkuun itoklimo kõn kõj—bwe jaorõk im̦aan mejãn. Innem ñe Jeova ej kõtl̦o̦k bwe jen ri-karejeran im ej watõk  bwe ej tõllo̦kid ñan bõk mour indeeo ilo naaj lal̦ eo ekããl, jejjab kõn̦aan pere ak kwal̦o̦k ad jab errã kõn l̦õmn̦ak in an Jeova.

15. (1) Ekkar ñan juon Naan in Keeañ ilo kajin pãlle, ta l̦õmn̦ak eo ejim̦we kõn kõj make me ej rõjañ kõj ñan kaddekl̦o̦k? (2) Ãinwõt an wal̦o̦k ilo pija ko ilo peij in, el̦aññe el̦ap wõt ad l̦õmn̦ak kõn kõj make, ta jeraam̦m̦an ko jeban bõk tokjãer jãni?

¹⁵ Enañin 15 iiõ ko remootl̦o̦k, juon Naan in Keeañ ilo kajin pãlle ear rõjañ kõj ñan bõk juon l̦õmn̦ak ejim̦we kõn kõj make, ke ear ba: “Alikkar bwe jejjab kõn̦aan bwe en lukkuun le jãn joñan ad l̦õmn̦ak kõn kõj make ñan joñan eo me jej l̦õmn̦ak bwe jem̦m̦anl̦o̦k jãn ro jet; bõtab jejjab kõn̦aan bwe en l̦e jãn joñan ad bõk l̦õmn̦ak eo juon bwe ejjel̦o̦k tokjãd ñan jidik. Ijello̦kun men in, jej aikuj kate kõj ñan kaddekl̦o̦k juon l̦õmn̦ak ejim̦we kõn kõj make, mel̦el̦ein men in bwe jej aikuj mel̦el̦e bwe ewõr men ko rem̦m̦an ippãd ekoba m̦õjn̦o̦ ko. Juon kõrã me ej Kũrjin ej kõmel̦el̦eiki ilo wãween in: ‘Ijjab juon armej eo me elukkuun nana, bõtab ijjab bar juon armej eo me elukkuun em̦m̦an. Ewõr men ko rem̦m̦an im rejjab em̦m̦an ippa, im ãindein ippãn bar aolep armej.’” * Kwõj ke lo wãween ad bõk tokjãn ñe jenaaj kaddekl̦o̦k l̦õmn̦ak ko rejim̦we kõn kõj make?

16. Etke Jeova ej letok ñan kõj naanin kakapilõk ko remãlõtlõt?

¹⁶ Ikijjeen Naan eo an, Jeova ej letok ñan kõj naanin kakapilõk ko remãlõtlõt. Ej yokwe kõj, im ekõn̦aan bwe jen m̦õn̦õn̦õ. (Ais. 48:17, 18) Wãween eo em̦m̦antata—wãween eo me enaaj kõm̦m̦an bwe jen lukkuun m̦õn̦õn̦õ—ej ñan likũt men ko an Jeova m̦oktata ilo mour ko ad. El̦aññe jenaaj ãindein, jeban iiooni elõñ iaan apañ ko me ro rej l̦õmn̦ak wõt kõn jããn, jerbal eo aer, ak er make, rej iiooni. Innem jen aolep kate kõj ñan kwal̦o̦k mãlõtlõt im kam̦õn̦õn̦õik bũruon Jeova!—JK. 23:15.