1. Ta eo bokin Revelesõn ej kwal̦o̦k kõn armej ro an Anij?

 BOKIN Revelesõn ej kwal̦o̦k bwe em̦õj an jutak Aelõñ eo an Anij ilañ im bwe em̦õj jolal̦tak Setan jãn lañ. (Rev. 12:1-9) Tokjãn men in, ro ilo lañ rar lo aenõm̦m̦an, bõtab men in ear kõm̦m̦an bwe jen iioon apañ ko. Etke? Kõnke Setan ellu im ej kajjioñ ko̦kkure ro ijin ioon lal̦ me rej tiljek ilo aer karejar ñan Jeova.​—Rev. 12:12, 15, 17.

2. Ta eo enaaj jipañ kõj ñan dãpij wõt ad tiljek ñan Jeova?

² Ewi wãween ad maroñ dãpij wõt ad tiljek ñan Jeova meñe Setan ej kajjioñ ko̦kkure kõj? (Rev. 13:10) Juon men me enaaj jipañ kõj ej ñan jel̦ã ta ko renãj wal̦o̦k ilju im jekl̦aj. Ñan waanjoñak, ilo Revelesõn, rijjilõk Jon ej kwal̦o̦k kõn jet iaan jeraam̦m̦an ko me ejjabto jãn kiiõ jenaaj m̦õn̦õn̦õ kaki. Juon iaan jeraam̦m̦an kein ej bwe naaj ko̦kkure ri-kõjdat ro an Anij. Jen kiiõ etale wãween an Revelesõn kõmel̦el̦e kõn ri-kõjdat rein im ta eo enaaj wal̦o̦k ñan er.

3. Ta jet iaan kõkal̦l̦e ko me rej wal̦o̦k ilo bokin Revelesõn?

³ Eoon eo jinointata ilo bokin Revelesõn ej kwal̦o̦k bwe mel̦el̦e ko jej pojakin riiti naaj kwal̦o̦ki “ikijjeen kõkal̦l̦e” ko ak naanin kõkkar. (Rev. 1:1) Tokãlik jej riit kõn menninmour ko rawiia me rej jutak kõn ri-kõjdat ro an Anij. Ñan waanjoñak, ewõr “juon menninmour awiia jimjuon bõran ej wal̦o̦ktok jãn lo̦meto im ewõr joñoul an doon.” (Rev. 13:1) Ãlikin menninmour awiia in, ewõr “bar juon menninmour awiia ej wanlõñtak jãn lal̦.” Menninmour awiia in ej kõnono ãinwõt juon dragon im “ej kõm̦m̦an bwe kijeek en wanlal̦tak jãn lañ.”  (Rev. 13:11-13) Innem jej lo “juon menninmour awiia ebũrõrõ,” me juon kõrã ekijoñ ej uwe ioon. Menninmour awiia kein jilu rej jutak kõn ri-kõjdat ro me eto aer jum̦ae Jeova Anij im Aelõñ eo an. Kõn men in, eaorõk bwe jen jel̦ã wõn ri-kõjdat rein.​—Rev. 17:1, 3.

4-5. Ewi wãween an Daniel 7:15-17 jipañ kõj ñan jel̦ã ta mel̦el̦ein kõkal̦l̦e kein?

⁴ Bwe jen maroñ jel̦ã wõn ri-kõjdat rein, jej aikuj m̦okta jel̦ã ta ko me kõkal̦l̦e ak naanin kõkkar ko rej jitõñl̦o̦k ñani. Wãween eo em̦m̦antata ñan kõm̦m̦ane men in ej ikijjeen ad kõtl̦o̦k bwe Baibõl̦ eo en make kõmel̦el̦eik ta mel̦el̦ein men kein. Em̦õj kwal̦o̦k ta mel̦el̦ein elõñ iaan kõkal̦l̦e ko ilo Revelesõn ilo bok ko jet ilo Baibõl̦. Ñan waanjoñak, ear wõr juon an ri-kanaan Daniel ettõn̦ak me ear lo “emãn menninmour ko rel̦l̦ap, . . . rar wanlõñl̦o̦k jãn lom̦al̦o eo.” (Dan. 7:1-3) Daniel ear kwal̦o̦k ñan kõj ta mel̦el̦eier. Menninmour awiia kein rel̦l̦ap rej jutak kõn emãn “kiiñ ro,” ak kien ko. (Riit Daniel 7:15-17.) Kõmel̦el̦e in me ealikkar ej jipañ kõj ñan mel̦el̦e bwe menninmour ko rawiia ilo Revelesõn rej bareinwõt jutak kõn kien ko.

⁵ Jen kiiõ etale jet iaan kõkal̦l̦e ko ilo Revelesõn. Ilo ad ãindein, jenaaj maroñ lo wãween an Baibõl̦ eo jipañ kõj ñan jel̦ã ta mel̦el̦ein kõkal̦l̦e kein. Jenaaj jino ilo ad etale ta mel̦el̦ein menninmour ko rawiia. M̦oktata, jenaaj lale ta ko men kein rej jutak kaki. Innem, jenaaj lale ta eo enaaj wal̦o̦k ñan menninmour kein. Im ãliktata, jenaaj lale ta mel̦el̦ein men kein ñan kõj.

6. Ta mel̦el̦ein menninmour awiia eo me ewõr jimjuon bõran ilo Revelesõn 13:1-4?

⁶ Ta mel̦el̦ein menninmour awiia eo me ewõr jimjuon bõran? (Riit Revelesõn 13:1-4.) Jej kile bwe menninmour awiia in ej jekjekin juon leopard, bõtab neen ej ãinwõt neen bear im lo̦ñiin ej ãinwõt lo̦ñiin l̦aiõn, im ewõr joñoul an doon. Aolep wãween kein ear bar wõr ippãn menninmour awiia ko emãn ilo bokin Daniel jebta 7. Ijoke, ilo bokin Revelesõn, aolep wãween kein rar pãd ippãn juon wõt menninmour, im jab emãn menninmour me rejenolo̦k jãn doon. Menninmour awiia in ejjab jutak kõn juon wõt kien ak aelõñ me ekajoortata. Jon ear ba bwe ej irooj “ioon bwij otemjej, armej, kajin im aelõñ otemjej.” Kõn men in, ekajoorl̦o̦k jãn jabdewõt kien ak aelõñ. (Rev. 13:7) Innem alikkar bwe menninmour awiia in ej jutak kõn aolep kien ko ilo lal̦ in me rar irooj ioon armej jãn iien ko etto tok ñan kiiõ. *—Ekl. 8:9.

7. Kajjojo iaan bar ko jimjuon bõran menninmour awiia eo rej jutak kõn ta?

⁷ Kajjojo iaan bar ko jimjuon rej jutak kõn ta? Revelesõn jebta 17 ej jipañ kõj ñan lo uwaakin kajjitõk in kõnke ej kwal̦o̦k kõn jekjekin menninmour awiia eo ilo Revelesõn jebta 13. Ilo Revelesõn 17:10, ej ba: “Rej mel̦el̦ein jimjuon kiiñ: L̦alem em̦õj aer buñ, juon ej pãd, im eo juon ejjañin itok; bõtab ñe enaaj itok, enaaj aikuj pãd ium̦win jidik wõt iien.” Iaan aolep kien ko ilo lal̦ in me em̦õj an Setan kõjerbali, kar keidi jimjuon iaaer ñan “bar ko” kõnke ear lukkuun l̦ap aer kajoor. Kien kein rej kien ko rekajoortata ilo lal̦ in me rar lukkuun jelõt armej ro an Anij. Ilo raan ko an rijjilõk Jon, em̦õj an l̦alem iaaer tõl: Ijipt, Assiria, Babil̦on, Medo-Põrsia, im Greece. Kien eo kein kajiljino me ekajoortata im ear tõl wõt ilo tõre eo ke Jon ear bõk  ennaan in, ej kien eo an Rom. Kien ta eo enaaj kar erom kien eo kein kajimjuon me ekajoortata, ak bar eo ãliktata?

8. Bar eo kein kajimjuon an menninmour eo eawiia ej jutak kõn wõn?

⁸ Ãinwõt ad nãj loe, kanaan ko ilo bokin Daniel rej jipañ kõj ñan jel̦ã ta eo bar eo kein kajimjuon ak ãliktata an menninmour eo awiia ej jutak kake. Ta kien eo ekajoortata me em̦õj an jino tõl ilo raan kein ãliktata, ak “ilo raan eo an Irooj”? (Rev. 1:10) Kien in ej kobain aelõñ ko ruo me rej jerbal ippãn doon: United Kingdom im United States of America, ak ilo bar juon wãween ba, Aelõñ eo Ekajoortata ilo Lal̦ in Anglo-America. Kõn men in, jemaroñ ba bwe eñin ej bar eo kein kajimjuon an menninmour eo eawiia me Revelesõn 13:1-4 ej kwal̦o̦k kake.

9. Menninmour awiia eo me ewõr “ruo an doon ãinwõt doon ko an juon koon in jiip” ej jutak kõn ta?

⁹ Revelesõn jebta 13 ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kwal̦o̦k bwe bar in kein kajimjuon, me ej jutak kõn Aelõñ eo Ekajoortata ilo Lal̦ in Anglo-America, ej bareinwõt kõm̦m̦an ãinwõt juon menninmour awiia me ewõr “ruo an doon ãinwõt doon ko an juon koon in jiip, bõtab ear jino kõnono ãinwõt juon dragon.” Im “ej kõm̦m̦ani menin bwilõñ ko rel̦l̦ap im̦aan mejãn armej ro, joñan ej kõm̦m̦an bwe kijeek en wanlal̦tak jãn lañ ñan lal̦.” (Rev. 13:11-15) Revelesõn jebta 16 im 19 ej n̦aetan menninmour awiia in “ri-kanaan eo eriab.” (Rev. 16:13; 19:20) Daniel ear kwal̦o̦k kõn juon men ej ãinl̦o̦kwõt men in, eñin bwe Aelõñ eo Ekajoortata ilo Lal̦ in Anglo-America, enaaj bõktok juon “ko̦kkure el̦ap jãn joñan.” (Dan. 8:19, 23, 24) Im eñin men eo ear wal̦o̦k ilo Pata eo an Lal̦ Kein Karuo. Ro me rar kõm̦m̦ane baam̦ (atomic bomb) ko ruo me rar tõll̦o̦k ñan an jem̦l̦o̦k pata in ilo kar jikin ko ilo Pacific, kar jaintiij ro an Britain im America. Ikijjeen aer kar kõm̦m̦ani men kein, ear ãinwõt ñe Aelõñ eo Ekajoortata ilo Lal̦ in Anglo-America, ear “kõm̦m̦an bwe kijeek en wanlal̦tak jãn lañ ñan lal̦.”

10. “Ekjabin menninmour awiia eo” ej jutak kõn ta? (Revelesõn 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Innem jej lo bar juon menninmour awiia. Menninmour in eitõn ãinwõt menninmour awiia eo me ewõr jimjuon bõran, bõtab men eo wõt ej bwe ebũrõrõ. Kar n̦aetan “ekjabin menninmour awiia eo,” im kar kwal̦o̦k bwe ej “kiiñ eo kein karalitõk.” * (Riit Revelesõn 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Em̦õj kwal̦o̦k bwe “kiiñ” in ear wal̦o̦k, innem jako, im tokãlik ear bar wal̦o̦k. Men in elukkuun jejjet ñan men eo ear wal̦o̦k ñan doulul eo etan United Nations, me ej kowõnm̦aanl̦o̦k m̦akũtkũt ko an aolep kien ko an lal̦ in! M̦okta ear wal̦o̦k ãinwõt League of Nations. Innem ear jako ilo Pata eo an Lal̦ Kein Karuo. Im tokãlik ear bar wal̦o̦k ãinwõt United Nations tok ñan rainin.

11. Ta eo menninmour ko rawiia rej kõm̦m̦an bwe en wal̦o̦k, im etke jejjab aikuj lõl̦ño̦ñ kake er?

¹¹ Ikijjeen naanin riab ko aer, menninmour ko rawiia, ak kien ko, rej kõm̦m̦an bwe armej ro ren jum̦aik Jeova im armej ro an. Ilo kõkkar, rej kakobaiktok “kiiñ ro iaolepen lal̦” ñan tarin̦ae in Armagedon, me ej “raan eo el̦ap an Anij, eo Ekajoor Bõtata.” (Rev. 16:13, 14, 16) Meñe ãindein, ak ejjel̦o̦k unin ad aikuj lõl̦ño̦ñ. Anij eo ad ekajoor, Jeova, enaaj m̦õkaj im lo̦mo̦o̦ren aolep ro rej rejetake an tõl im irooj.​—Ezk. 38:21-23.

12. Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan aolep menninmour ko rawiia?

¹² Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan aolep menninmour  ko rawiia? Revelesõn 19:20 ej uwaak im ba: “Rar jibwe menninmour awiia eo kab ri-kanaan eo eriab me ear kõm̦m̦an menin bwilõñ ko im̦aan mejãn ñan m̦on̦e ro rar bõk kõkal̦l̦e eo an menninmour awiia eo, im ro rar kabuñ ñan ekjab eo ekjabin. Im ke erro ej mour wõt, kar jol̦o̦k erro jim̦or ñan lom̦al̦o in kijeek eo ej bwil kõn sulfur.” Innem ilo iien eo wõt me kien kein ak ri-kõjdat rein an Anij rej tõl wõt, naaj ko̦kkure er ñan indeeo.

13. Ta apañ eo aolep Kũrjin ro rej jelm̦aiki kõn wõt kien ko?

¹³ Ta mel̦el̦ein men in ñan kõj? Ãinwõt Kũrjin ro, jej aikuj tiljek ñan Anij im Aelõñ eo an. (Jon 18:36) Bwe jen maroñ ãindein, jej aikuj jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt ko an kien ko an lal̦ in. Bõtab emaroñ lukkuun pen ñan kõm̦m̦ane men in kõnke kien ko an lal̦ in rekõn̦aan bwe jen lukkuun rejetake er ilo naan im ilo kõm̦m̦an. Ro me rej po im l̦oor kien kein, renaaj bõk kõkal̦l̦e eo an menninmour awiia eo. (Rev. 13:16, 17) Ijoke, jabdewõt eo ej bõk kõkal̦l̦e in enaaj jako an Jeova buñbũruon ippãn im eban bõk mour indeeo. (Rev. 14:9, 10; 20:4) Innem elukkuun aorõk bwe kajjojo iaad en jab bõk kun̦aan ilo m̦akũtkũt ko an kien ñan jidik, jekdo̦o̦n ewi joñan ijjiped ko jej iiooni jãn kien kein ñan rejetak er!

14. Ta men eo ekabwilõñlõñ rijjilõk Jon ear loe, ãinwõt an wal̦o̦k ilo Revelesõn 17:3-5?

¹⁴ Rijjilõk Jon ear ba bwe ear “kanooj in bwilõñ” ke ear lo juon men. Ta eo ear loe? Juon kõrã ej uwe ioon juon iaan menninmour awiia ko. (Rev. 17:1, 2, 6) Kõrã in ej juon “kõrã eo ekijoñ im ebuñbuñ” im em̦õj n̦aetan “Babil̦on El̦ap.” Im ej “l̦õñ” ippãn “kiiñ ro an lal̦.”—Riit Revelesõn 17:3-5.

15-16. Wõn “Babil̦on El̦ap,” im ewi wãween ad jel̦ã men in?

¹⁵ Wõn “Babil̦on El̦ap”? Kõrã in ejjab maroñ jutak kõn kien ko an lal̦ in kõnke bokin Revelesõn ej ba bwe ej l̦õñ ippãn ri-tõl ro an kien. (Rev. 18:9) Ilo m̦ool, an uwe ioon menninmour awiia eo ej kwal̦o̦k bwe ej kajjioñ kõjbwebweik ri-tõl rein. Bareinwõt, ejjab maroñ jutak kõn peejnej ko rekũbbon̦ ilo lal̦ in an Setan. Em̦õj kwal̦o̦k kake rein ilo bar juon jebta ilo Revelesõn im kar n̦aetaer “ri-wiakake ro an lal̦.”—Rev. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Ilo Baibõl̦ eo, naan kein ‘kijoñ’ im “l̦õñ” remaroñ jitõñl̦o̦k ñan ro rej ba bwe rej karejar ñan Anij, ijoke rej bõk kun̦aaer ilo kabuñ ñan ekjab ak ilo bar jet wãween ko me rej kwal̦o̦k aer jem̦jerãik lal̦ in. (1 Kro. 5:25; Jem. 4:4) Ñe keidi ippãn ro me rej tiljek ilo aer karejar ñan Anij, em̦õj n̦aetaer ro ‘rerreo’ ak “bõjin” ro. (2 Kor. 11:2; Rev. 14:4) Babil̦on eo etto ear jikin eo me aolep kabuñ ko rewaan rar ejaak jãne. Kõn men in, Babil̦on El̦ap ej jutak kõn aolep men ko me rej m̦õttan kabuñ waan. Ilo m̦ool, ej doulul in aolep kabuñ ko reriab.​—Rev. 17:5, 18; lale katak eo etan “Ta Mel̦el̦ein ‘Babil̦on El̦ap’?” ilo kõmel̦el̦e ko jet ilo bok eo Ta eo Baibõl̦ Ej Lukkuun Katakin Kõj?

17. Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan Babil̦on El̦ap?

¹⁷ Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan Babil̦on El̦ap? Revelesõn 17:16, 17 ej uwaake kajjitõk in ilo wãween in: “Doon ko joñoul im menninmour awiia eo kwaar loe, renaaj dike kõrã eo ekijoñ im renaaj rakimi im kõm̦m̦an an keelwaan, im renaaj kañ kanniõkin im lukkuun tile kõn kijeek. Bwe Anij ear likũt ilo bũrueer ñan aer kajejjete l̦õmn̦ak eo an.” Aet, Jeova enaaj kõm̦akũt aelõñ ko ñan kõjerbal menninmour awiia eo ebũrõrõ, ak United Nations, bwe en oktak im jum̦aik doulul in kabuñ ko reriab im lukkuun ko̦kkure.​—Rev. 18:21-24.

18. Ewi wãween ad maroñ lale bwe jen jab rejetak Babil̦on El̦ap ñan jidik?

 ¹⁸ Ta mel̦el̦ein men in ñan kõj? Jej aikuj wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo ad “kabuñ ilo wãween eo erreo im ejjab ettoon im̦aan mejãn Anij.” (Jem. 1:27) Jejjab aikuj kõtl̦o̦k bwe jen po ilo katak ko reriab, raanin kwõjkwõj ak raan ko rel̦l̦ap me rej ejaakin ri-peikan ro, m̦anit ko renana im rettoon, im jerbalin anijnij ko me rej m̦õttan Babil̦on El̦ap! Bareinwõt jej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kakkõl armej ro ñan “diwõjtok jãne,” bwe en jab wõr rueer im̦aan mejãn Anij.​—Rev. 18:4.

19. Wõn “dragon [eo] el̦ap im ebũrõrõ”?

¹⁹ Bokin Revelesõn ej bar kõnono kõn “juon dragon el̦ap im ebũrõrõ.” (Rev. 12:3) Dragon in ej tarin̦ae ippãn Jesus im enjel̦ ro an. (Rev. 12:7-9) Ej kajjioñ ko̦kkure armej ro an Anij, im ej lel̦o̦k kajoor im maroñ ñan menninmour ko rawiia, ak kien ko an armej. (Rev. 12:17; 13:4) Wõn dragon in? Ej “jedpãnit eo jãn etto, etan Tepil̦ im Setan.” (Rev. 12:9; 20:2) E eo ej pãd ilikin aolep ri-kõjdat ro jet an Jeova.

20. Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan dragon eo?

²⁰ Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan dragon eo? Revelesõn 20:1-3 ej kõmel̦el̦e bwe juon enjel̦ enaaj jol̦o̦k Setan ilo juon abyss, eo me ej jutak kõn an naaj kalbuuj. Ilo tõre in me ej kalbuuj, Setan eban “bar m̦on̦e aelõñ ko m̦ae iien ejem̦l̦o̦k 1,000 iiõ.” Tokãlik, naaj ko̦kkure Setan im tim̦on̦ ro an ñan indeeo, me ej kõkkar ilo aer naaj jol̦o̦ke er ñan “lom̦al̦o in kijeek im sulfur.” (Rev. 20:10) Baj l̦õmn̦akel̦o̦k m̦õk ad naaj mour ilo juon lal̦ me ejako Setan im tim̦on̦ ro an jãne. Ejjel̦o̦k pere bwe iien in enaaj juon iien ekanooj in em̦m̦an!

21. Etke jemaroñ m̦õn̦õn̦õ kõn men ko em̦õj ad riiti ilo bokin Revelesõn?

²¹ El̦ap ad bõk kõketak jãn ad jel̦ã ta mel̦el̦ein kõkal̦l̦e kein ilo bokin Revelesõn! Jaar jab baj etale wõn ro rej ri-kõjdat ro an Jeova, ak jaar bareinwõt lale ta ko renaaj wal̦o̦k ñan er. Aet, “em̦õn̦õn̦õ eo ej riit kõn juon ainikien el̦l̦aaj, im ro rej roñjake naan ko ilo kanaan in”! (Rev. 1:3) Bõtab ãlikin an naaj jako ri-kõjdat ro an Anij, jeraam̦m̦an ta ko me ro retiljek renaaj m̦õn̦õn̦õ kaki? Jenaaj etale men in ilo katak eo tok juon.