Kajjitõk ko jãn Ro Rej Riit
Ilo ãne jem̦aden, ekar ke wõr men ko jet ri-Israel ro rar m̦õñã ijello̦kun wõt manna im bao quail ko?
Manna ej m̦õñã eo el̦aptata an kar ri-Israel ro m̦õñã ke rar pãd ilo ãne jem̦aden ium̦win 40 iiõ ko. (Ex. 16:35) Bareinwõt, ruo alen an kar Jeova lel̦o̦k bao quail bwe ren m̦õñã. (Ex. 16:12, 13; Boñ. 11:31) Bõtab, ekar bar wõr men ko jet ri-Israel ro remaroñ kar m̦õñã.
Ñan waanjoñak, ewõr iien Jeova ear tõll̦o̦k armej ro an ñan juon “jikin kakkije” me elõñ dãn ko ie im m̦õñã ko jet. (Boñ. 10:33) Juon iaan jikin kein kar Ilim, “ijo joñoul ruo unin dãn, im jiljilimjuonñoul wõjke palm” rar pãd ie—wõjke palm ko me rej kalle date. (Ex. 15:27) Juon bok etan Plants of the Bible ej ba bwe wõjke palm ko me rej kalle date “ej juon wõjke me ej eddek ilo elõñ jikin ko . . . im ej menin eddek eo el̦aptata an eddek ilo ãne jem̦aden ko. Wõjke in ej kabwe aikuj ko an elõñ milien armej ãinwõt m̦õñã, weil̦, im rej bar kõjerbale ñan kalõk em̦.”
Ri-Israel ro remaroñ kar bareinwõt bõjrak ilo juon jikin el̦ap me rainin rej ba Feiran, eo me ej m̦õttan juon jikin ewõr reba ie etan Wadi Feiran. a Juon bok etan Discovering the World of the Bible ej ba bwe reba ak wadi in “ej 81 m̦ail̦ aetokin im ej juon iaan reba ko me aetok, aiboojoj, im buñbuñ tata ilo aolep reba ko (wadis) ilo Sainai.” Bok in ej bareinwõt ba bwe el̦aññe juon armej ej etal 28 m̦ail̦ jãn ijo me kom̦lal̦ in ej tõpar lo̦jet, innem enaaj tõpar jikin eo etan Feiran Oasis. Jikin in ej tarrin 2,000 ne utiejen jãn lo̦jet im ej 3 m̦ail̦ aetokan. Jikin in elukkuun obrak kõn wõjke palm ko im elukkuun aiboojoj. Joñan an aiboojoj rej ba bwe ej ãinwõt jikin kallibin Iden. Ium̦win elõñ to̦ujin iiõ ko m̦aantak, elõñ armej rej itok ñan ijin kõn an lõñ wõjke palm ko rej kalle date.
Ke ri-Israel ro rar ilo̦k jãn Ijipt, rar bõktok ippãer pilawã, jãpe in iiõk pilawã ko, im bõlen jet grain im weil̦. Alikkar bwe men kein eban to aer pãd. Armej in Israel rar bareinwõt bõktok ippãer “bwijin jiip im kau ko, aet, ekanooj lõñ menninmour ko.” (Ex. 12:34-39) Bõtab kõnke elukkuun pen mour ilo ãne jem̦aden, elõñ iaan menninmour kein remaroñ kar mej. Remaroñ kar m̦õñã jet iaan menninmour kein im jet iaaer remaroñ kar katok kaki, jet ñan anij ko rewaan. b (Jrb. 7:39-43) Meñe ãindein, ak ri-Israel ro rar kõm̦m̦an bwe en orl̦o̦k jet iaan menninmour ko. Ealikkar men in ilo naan ko an Jeova ñan ri-Israel ro ke rar jab pokake e, ear ba: “Ro nejimi renaaj jebwãbwe [im erom jabõt ro, NW] ilo ãne jem̦aden ium̦win 40 iiõ.” (Boñ. 14:33) Kõn men in, jiip ko nejier im menninmour ko jet remaroñ kar lel̦o̦k ñan er limeer milik im jet iien jãlele, bõtab ejabwe ñan naajdik enañin jilu milien armej ro ium̦win 40 iiõ ko. c
Ia eo menninmour ko rar lo dãn im m̦õñã ko ie? d Ilo tõre eo, emaroñ kar l̦apl̦o̦k an wõt im lõñl̦o̦k keinikkan ko ilo ãne jem̦aden. Bok eo Insight on the Scriptures, ilo Volume 1, ear ba bwe 3,500 iiõ ko remootl̦o̦k, “ekar lõñl̦o̦k dãn ilo Arabia ilo tõre ko ilo Baibõl̦ jãn ilo raan kein ad. Jejel̦ã men in kõnke elukkuun lõñ kom̦lal̦ ko rem̦wilal̦ im rem̦õrã me rej wal̦o̦k jãn reba ko me rar pãd m̦okta.” Meñe ãindein, ak ãne jem̦aden ear juon jikin elukkuun l̦ap im kaamijak. (Dut. 8:14-16) El̦aññe Jeova ear jab lel̦o̦k limen ri-Israel ro dãn ilo kabwilõñlõñ, renaaj kar mej im menninmour ko nejier bareinwõt.—Ex. 15:22-25; 17:1-6; Boñ. 20:2, 11.
Moses ear ba ñan ri-Israel ro bwe Jeova ear naajdik er ikijjeen manna eo “bwe en katakin [er] ke armej ren jab mour kõn bũreet wõt, ak kõn naan ko otemjej an [Jeova].”—Dut. 8:3, UBS.
a Lale The Watchtower eo an May 1, 1992, pp. 24-25.
b Baibõl̦ eo ej kwal̦o̦k kõn ruo iien ko me ri-Israel ro rar katok kõn menninmour ko ñan Jeova ilo ãne jem̦aden. Iien eo kein kajuon ear wal̦o̦k men in ej ilo tõre eo kar kapit ro renaaj bõk jerbalin bũrij; iien eo kein karuo ear wal̦o̦k ilo Kwõjkwõjin Kijoone. Iien kein ruo rar jim̦or wal̦o̦k ilo iiõ eo 1512 B.C.E., iiõ eo kein karuo ãlikin an kar ri-Israel ro etal jãn Ijipt.—Liv. 8:14–9:24; Bõn. 9:1-5.
c Ilo jem̦l̦o̦kinl̦o̦k 40 iiõ ko ilo ãne jem̦aden, ri-Israel ro rar bõk elõñ bukwi to̦ujin menninmour ko ãinwõt men ko rar rakimi jãn aer tarin̦ae. (Boñ. 31:32-34) Meñe ãindein, ak rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im m̦õñã manna m̦ae iien eo rar del̦o̦ñe Ãneen Kallim̦ur eo.—Jos. 5:10-12.
d Jemaroñ ba bwe menninmour ko rar jab m̦õñã manna kõnke Jeova ear ba ñan armej ro bwe ren aini joñan manna eo kajjojo armej enaaj aikuji, im ear jab kõnnaan kõn menninmour ko.—Ex. 16:15, 16.