1-2. Ta ko jenaaj katak kaki ilo katak in?

EWÕR iien, jemaroñ l̦õmn̦ak kõn an kadu mour im an “obrak kõn jorrããn.” (Job 14:1) Kõn men in, jemel̦el̦e bwe ewõr iien jenaaj ebbweer. Elõñ iaan ri-karejar ro an Jeova ilo tõre ko etto rar bar bõk ejja eñjake in. Joñan, ewõr jet rar kõn̦aan mej. (1 Kñ. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16) Bõtab elõñ alen an Jeova​—Anij eo me rar lõke—​kar kaenõm̦m̦an im kõkajoor er. Kar je bwebwenato kein aer ñan kaenõm̦m̦an im katakin kõj.​—Rom 15:4.

² Ilo katak in, jenaaj katak kõn jet iaan ri-karejar ro an Jeova me rar kijenmej ium̦win wãween ko reppen me rekabbweerer, ãinwõt Josep l̦eo nejin Jekob, Neomi kõrã eo me emej l̦eo pãleen im kõrã eo kar pãleen l̦eo nejin etan Rut, ri-Livai eo me ear je Sam 73, im rijjilõk Piter. Ewi wãween an kar Jeova kõkajoor rein? Im ta ko kõj kajjojo jemaroñ katak jãn bwebwenato ko aer? Uwaak ko ñan kajjitõk kein rej kaenõm̦m̦an kõj im kwal̦o̦k bwe “Jeova ej epaak ñan ro erup bũrueer,” im bwe ej “lo̦mo̦o̦ren ro [rebbweer] wõt ilo aer.”​—Sam 34:18.

3-4. Ta eo ear wal̦o̦k ñan Josep ke ear juon likao?

³ Josep emaroñ kar 17 an iiõ ke ear wõr ruo an ettõn̦ak me rar itok jãn Anij. Ettõn̦ak kein rar kwal̦o̦k bwe juon iien Josep enaaj erom juon eo el̦ap maroñ ippãn im baam̦le eo an renaaj kautieje. (Jen. 37:5-10) Bõtab, ejjabto jãn iien eo ear wal̦o̦k ettõn̦ak kein ñan Josep, ear m̦õkaj an oktak wãween ko ilo mour eo an. Ilo kar iien in, l̦õm̦aro jein rar jab kautieje ñan jidik. Kõn men in, rar wiakake im ear oktak im juon ri-kõm̦akoko. Im ear pãd ilo m̦weo im̦õn juon em̦m̦aan in Ijipt me eutiej etan Potipar. (Jen. 37:21-28) Ium̦win juon iien ekadu, Josep ear oktak jãn juon nejin eo ejitõnbõro ippãn jemãn ñan juon  ri-kõm̦akoko ettã an juon ri-utiej ilo Ijipt.​—Jen. 39:1.

⁴ Bõtab kiiõ, ej kab naaj l̦apl̦o̦k wõt apañ ko me Josep enaaj iiooni. Lio pãleen Potipar ear riab im n̦aruon Josep im ba bwe ear kajjioñ ko̦kkure e. Ijello̦kun an kar Potipar etale men eo ear wal̦o̦k, ear kajju jol̦o̦k Josep n̦a ilo jikin kalbuuj im kar jakõl̦e kõn jeen. (Jen. 39:14-20; Sam 105:17, 18) Baj pijaikl̦o̦k m̦õk wãween an kar likao eo Josep eñjake ke kar riab n̦ae e im n̦aruon bwe ear itõn ko̦kkure kõrã eo. Im baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn joñan an men in kar maroñ kattoone etan Jeova. Alikkar bwe ekar wõr unin an Josep kar maroñ ebbweer!

5. Ewi wãween an kar Josep anjo̦ ioon an ebbweer?

⁵ Ilo iien eo Josep ear juon ri-kõm̦akoko im tokãlik ke ear pãd ilo kalbuuj, ekar wõr joñan an anemkwõj im joñan men ko emaroñ kõm̦m̦ani. Ewi wãween an kar bõk wõt l̦õmn̦ak eo ejim̦we? Ijello̦kun an kar l̦õmn̦ak wõt kõn men ko ejjab maroñ kõm̦m̦ani, ear kate joñan wõt an maroñ ñan kõm̦m̦ani jerbal ko kar lil̦o̦k ñane. Men eo el̦aptata, Josep ear likũt Jeova bwe en E eo eaorõktata ilo mour eo an. Kõn wõt men in, Jeova ear kõjeraam̦m̦an aolep men ko Josep ear kõm̦m̦ani.​—Jen. 39:21-23.

6. Ewi wãween an kar Josep maroñ bõk kaenõm̦m̦an jãn ettõn̦ak ko an?

⁶ Josep emaroñ kar bar bõk kõkajoor jãn an kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn ettõn̦ak ko an me Jeova ear lel̦o̦k ñane elõñ iiõ ko m̦oktal̦o̦k. Ettõn̦ak kein rar kwal̦o̦k bwe enaaj bar lo baam̦le eo an im bwe wãween ko ej iiooni renaaj em̦m̦anl̦o̦k. Im eñin men eo ear wal̦o̦k. Ke Josep ear enañin 37 an iiõ, ettõn̦ak ko an rar jino jejjet kũtieer ilo juon wãween ekabwilõñlõñ!​—Jen. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Ekkar ñan 1 Piter 5:10, ta eo enaaj jipañ kõj ñan kijenmej wõt ium̦win wãween ko reppen?

⁷ Men ko jemaroñ katak. Bwebwenato in an Josep ej kakeememej kõj bwe lal̦ in elukkuun nana im bwe ewõr iien armej renaaj kõm̦m̦an ñan kõj ilo wãween ko rejjab jim̦we. Juon  rũttõmak jeid im jatid emaroñ bar kõmetak kõj. Meñe ãindein, ak el̦aññe jenaaj likũt Jeova bwe en ad Dekã, ak ad Likõpejñak, innem jeban lukkuun ebbweer ak bõjrak jãn ad karejar ñane. (Sam 62:6, 7; riit 1 Piter 5:10.) Bareinwõt, keememej bwe Josep emaroñ kar 17 an iiõ ke Jeova ear lel̦o̦k ettõn̦ak ko ñane. Alikkar bwe Jeova ej lõke ri-karejar ro an me em̦m̦an dettaer. Rainin, elõñ jo̦dikdik ro me rej ãinwõt Josep. Rej bar tõmak ilo Jeova ãinwõt kar e. Joñan, ewõr jet iaaer kar kalbuuji er meñe ejjel̦o̦k rueer kõnke rar jab kõn̦aan jol̦o̦k aer tiljek ñan Anij.​—Sam 110:3.

8. Ta eo ear wal̦o̦k ñan Neomi im Rut?

⁸ Kõn an kar wõr juon ñũta el̦ap, Neomi im baam̦le eo an rar em̦m̦akũt jãn kapijukuneer ilo Juda im rar jokwe ilo Moab ãinwõt ruwamãejet ro. Ilo kar ijin, l̦eo pãleen Neomi me etan Elimelek ear mej, kõn men in, kar Neomi wõt im l̦adik ro ruo nejierro. Ãlikin jet iien, l̦õm̦arein nejierro rar m̦areiki ruo kõrã in Moab, etaer in Rut im Orpa. Enañin joñoul iiõ ko tokãlik, l̦õm̦arein nejin Neomi rar bar mej, ijoke ejjel̦o̦k kar nejier. (Rut 1:1-5) Baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn joñan an kar kõrã rein jilu lukkuun bũrom̦õj! Em̦ool, Rut im Orpa remaroñ bar m̦are. Bõtab, wõn eo enaaj lale Neomi, eo me erũtto kiiõ? Joñan an kar Neomi lukkuun bũrom̦õj, juon iien ear ba: “Kom̦win jab n̦a eta Neomi; kom̦win likũt eta Mera, bwe Eo Ekajoor Bõtata ear kõm̦m̦an men eo ekanooj meo̦ ñan eõ.” Neomi, eo me ear lukkuun rup bũruon, ear pepe in bar ro̦o̦l ñan Betleem, im Rut ear etal ippãnl̦o̦k.​—Rut 1:7, 18-20.

9. Ekkar ñan Rut 1:16, 17, 22, ewi wãween an kar Rut kõkajoore Neomi?

⁹ Men eo me ekar jipañe Neomi ke ear lukkuun bũrom̦õj, ej yokwe eo em̦ool. Ñan waanjoñak, Rut ear kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan Neomi ilo an kar pãdwõt ippãn. (Riit Rut 1:16, 17, 22.) Ilo Betleem, Rut ear kate jerbal ilo an kar ae baarl̦i ñan erro Neomi. Tokjãn men in, ear em̦m̦an etan ippãn armej ro.​—Rut 3:11; 4:15.

10. Ilo wãween et ko Jeova ear kwal̦o̦k yokwe ñan ro rejeram̦õl ãinwõt Neomi im Rut?

¹⁰ Jeova ear lel̦o̦k juon kien ñan ri-Israel ro me ear kwal̦o̦k an tũriam̦o kõn ro rejeram̦õl ãinwõt Neomi im Rut. Ear jiroñ armej ro an bwe ñe rej m̦adm̦õde leen keinikkan ko ilo jikin kallib ko, ren jab m̦adm̦õde tõrerein jikin kallib kein bwe ro rejeram̦õl ren maroñ etal im ae jãni. (Liv. 19:9, 10) Ilo wãween in, Neomi im Rut rar jab aikuj in uññar kijeer. Rar maroñ ebbõk kijeer m̦õñã ilo juon wãween ejjab kajjookok.

11-12. Ewi wãween an kar Boaz kõm̦m̦an an Neomi im Rut lañlõñ?

¹¹ Armej eo me an jikin kallib eo me Rut ear ae jãne, ear juon em̦m̦aan em̦weiie etan Boaz. Ke em̦m̦aan in ear loe wãween an Rut tiljek ñan Neomi im joñan an yokwe e, men in ear lukkuun jelõt bũruon. Kõn men in, Boaz ear m̦areiki Rut tokãlik im ear wiaiki im kõjepl̦aakl̦o̦k bwidej eo me an kar baam̦le eo an Neomi, me tokãlik ajri ro nejin Rut remaroñ naaj jolõte. (Rut 4:9-13) Innem, ear wõr nejierro etan Obed, eo me tokãlik enaaj jim̦m̦aan Kiiñ Devid.​—Rut 4:17.

¹² Baj pijaikl̦o̦k joñan lañlõñ eo an Neomi ke ej jibwe niñniñ eo Obed im lutõkl̦o̦k bũruon ilo jar im kam̦m̦oolol Jeova! Bõtab, enaaj l̦apl̦o̦k an Neomi im Rut m̦õn̦õn̦õ ñe renaaj jerkakpeje im jel̦ã bwe Obed ear juon iaan ro jim̦m̦aan Messaia eo me kar Kallim̦ur Kake, Jesus Christ!

13. Ta men ko raorõk jemaroñ katak jãn bwebwenato eo an Neomi im Rut?

¹³ Men ko jemaroñ katak. Ñe jej iioon wãween ko reppen, jemaroñ eñjake ad ebbweer,  im emaroñ bar rup bũruod. Bõlen jemaroñ l̦õmn̦ak bwe jejjab maroñ el̦l̦ã jãn apañ ko ad. Ilo iien rot kein, jej aikuj in lukkuun lõke Jemãdwõj ilañ im pãd epaake ri-karejar ro jet m̦õttad. Em̦ool bwe Jeova emaroñ jab jol̦o̦k apañ eo jej iioone. Ñan waanjoñak, ekar jab kõjepl̦aakl̦o̦k l̦eo ippãn Neomi me ear jako ilo mej ekoba l̦õm̦aro nejin. Meñe ãindein, ak enaaj jipañ kõj ñan kijenmej, emaroñ ikijjeen men ko baam̦le eo ad ilo tõmak rej kõm̦m̦ani me ej kwal̦o̦k aer lukkuun yokwe kõj.​—JK. 17:17.

14. Etke juon ri-Livai ear oktak im lukkuun ebbweer?

¹⁴ Eo me ear je Sam 73 ear juon ri-Livai. Kõn men in, ear wõr ippãn jeraam̦m̦an eo ñan jerbal ilo im̦õn kabuñ eo an Jeova. Meñe ãindein, ak ewõr juon iien ear ebbweer. Etke? Kõnke ear jino ebbanbane ro renana im eutiej bũrueer, ejjab kõn men ko renana rej kõm̦m̦ani, ak kõn an alikkar aer jeraam̦m̦an. (Sam 73:2-9, UBS, 11-14) Ear ãinwõt ñe ewõr ippãer aolep men​—rem̦weiie, relem̦õn̦õn̦õ, im ejjel̦o̦k men en̦ rej eddodo kake. El̦ak loe an rein jeraam̦m̦an, men in ekõm̦m̦an an ri-jeje sam in lukkuun ebbweer, joñan ear ba: “Em̦ool ejjel̦o̦k tokjãn aõ karreo bũruõ, im am̦wini peiũ ilo jab ruõ.” Alikkar bwe jem̦jerã eo an ippãn Jeova ear pãd ilo kauwõtata.

15. Ekkar ñan Sam 73:16-19, 22-25, ewi wãween an kar ri-Livai eo me ear je sam in anjo̦ ioon an ebbweer?

¹⁵ Riit Sam 73:16-19, 22-25, UBS. Ri-Livai eo ear del̦o̦ñl̦o̦k ñan jikin kwõjarjar an Anij. Ilo ijin, emaroñ kar pãd ibwiljin ri-karejar ro jet m̦õttan, im ear maroñ etale wãween eo ej iioone ilo ineem̦m̦an, lukkuun bar l̦õmn̦ak kake, im jar kake. Tokjãn men in, ear maroñ lo bwe ejjab jim̦we wãween an kar l̦õmn̦ak im bwe em̦õj an jino etetal ilo juon ial̦ me enaaj kõjepel e jãn Jeova. Ear bar maroñ kile bwe ro renana rej pãd “ilo jikin ko rejjir” im bwe “jem̦l̦o̦kier ekanooj kajjõjõ.” Bwe en maroñ jako an ri-Livai eo ebbanban im ebbweer, ear aikuj in ukot wãween an l̦õmn̦ak im bõk l̦õmn̦ak eo an Jeova kõn men in. Ãlikin an kar kõm̦m̦ane men in, ear maroñ bar lo aenõm̦m̦an, im ear m̦õn̦õn̦õ. Ear ba: “Kõn am̦ pãd ippa ejjel̦o̦k men en̦ ij aikuji ilal̦.”

16. Ta ko jemaroñ katak jãn juon ri-Livai?

 ¹⁶ Men ko jemaroñ katak. Jen jab ebbanbane ro renana me jej l̦õmn̦ak bwe rejeraam̦m̦an. M̦õn̦õn̦õ eo ippãer ejjab m̦õn̦õn̦õ eo em̦ool im ej ñan jidik wõt iien, bareinwõt ejjel̦o̦k juon aer ilju im jekl̦aj me ej ñan indeeo. (Ekl. 8:12, 13) Ñe jej ebbanbane er, jej kõm̦m̦an bwe jen ebbweer im emaroñ bar ko̦kkure jem̦jerã eo ad ippãn Jeova. Kõn men in, ñe kwõj kile am̦ ebbanbane an ro renana jeraam̦m̦an, anõke men eo ri-Livai eo ear kõm̦m̦ane. Pokake naanin jipañ ko an Jeova me rej kaalikkar an yokwe, im kõm̦m̦ao ippãn ro me rej kõm̦anm̦an ankilaan Jeova. Ñe Jeova ej e eo eaorõktata ippam̦, kwõnaaj lo m̦õn̦õn̦õ eo em̦ool. Im kwõnaaj pãdwõt ilo ial̦ eo me ej tõll̦o̦k ñan “mour eo em̦ool.”​—1 Tim. 6:19.

17. Ta un ko unin an kar Piter oktak im ebbweer?

¹⁷ Rijjilõk Piter ear juon em̦m̦aan me ekijejeto; bõtab ear bar juon eo me ejjab l̦õmn̦ak m̦okta, im ewõr iien, ej kajju kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko an. Kõn men in, jet iien ej ba ak kõm̦m̦ani men ko me tokãlik ej ajl̦o̦k kaki. Ñan waanjoñak, ilo iien eo Jesus ear ba ñan rijjilõk ro an bwe enaaj eñtaan im mej, Piter ear kauweiki im ba: “Men kein reban wal̦o̦k ñan kwe.” (Matu 16:21-23) Bõtab, Jesus ear kajim̦weik Piter. Innem, ke juon kumi in ri-jum̦ae rar etal bwe ren kalbuuji Jesus, ijello̦kun an kar Piter l̦õmn̦ak m̦okta, ear kajju jeke lo̦jilñin juon iaan ri-karejar ro an bũrij l̦apl̦ap eo. (Jon 18:10, 11) Innem, Jesus ear aikuj in bar kajim̦we rijjilõk in. Ejjab men in wõt, ak Piter ear kõmjãje im ba bwe meñe rijjilõk ro jet remaroñ buñ kõn wõt men eo enaaj wal̦o̦k ñan Christ, ak ear ba bwe ejjãmin buñ! (Matu 26:33) Bõtab, meñe ear lukkuun kwal̦o̦k an lõke e make ilo an kar ba men in, ijoke tokãlik ear oktak im mijak armej ke ear kaarmejjeteik ri-Tõl eo an jilu alen. Piter ear lukkuun ebbweer, im ear “diwõjl̦o̦k im lukkuun jañ.” (Matu 26:69-75) Emaroñ kar l̦õmn̦ak el̦aññe Jesus enaaj jol̦o̦k an bõd.

18. Ewi wãween an kar Jesus jipañ Piter ñan anjo̦ ioon an ebbweer?

 ¹⁸ Ijoke, Piter ear jab kõtl̦o̦k bwe en l̦e jãn joñan an ebbweer. Ãlikin an kar kõm̦m̦an bõd, ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im karejar ñan Jeova ippãn rijjilõk ro jet. (Jon 21:1-3; Jrb. 1:15, 16) Ta eo ekar jipañe bwe en bar em̦m̦an an mour? Juon iaaer ej bwe Jesus ear jar m̦oktal̦o̦k im kajjitõk bwe en jab m̦õjn̦o̦l̦o̦k tõmak eo an Piter, im Jesus ear lukkuun rõjañe bwe en bar jepl̦aak im kõkajoore l̦õm̦aro jein im jatin. Jeova ear uwaake men eo me Jesus ear jar kake. Tokãlik, Jesus ear wal̦o̦k ñan Piter, ejjel̦o̦k pere ñan kõkajoore. (Luk 22:32; 24:33, 34; 1 Kor. 15:5) Ãlikin an kar rijjilõk ro jab lo tõprak ilo aer kar eo̦ñõd ium̦win juon boñ, Jesus ear wal̦o̦k ñan er. Ilo kar iien in, Jesus ear bar lel̦o̦k juon iien ñan Piter bwe en maroñ kam̦oole yokwe eo an ñan e. Jesus ear jol̦o̦k bõd eo an eo m̦õttan me eaorõk ippãn im ear lel̦o̦k elõñl̦o̦k eddo ko ñane.​—Jon 21:15-17.

19. Ewi wãween an Sam 103:13, 14 jipañ kõj ñan bõk l̦õmn̦ak eo an Jeova ñe jej jerawiwi?

¹⁹ Men ko jemaroñ katak. Wãween an kar Jesus kõm̦m̦an ñan Piter ej kaalikkar an l̦ap an tũriam̦o, im an lukkuun ãinwõt Jemãn. Kõn men in, ñe jej kõm̦m̦an bõd, jen jab ekajete kõj make im l̦õmn̦ak bwe Jeova ejjãmin jol̦o̦k ad bõd. Jekõn̦aan keememej bwe Setan ekõn̦aan bwe jen bõk l̦õmn̦ak rot in. Ijello̦kun ad ãindein, jen lukkuun kate kõj ñan watõk kõj make​—im ro rej bõd n̦ae kõj—​ãinwõt an Jemãdwõj ilañ eo me el̦ap an yokwe im l̦ap an tũriam̦o watõk armej ro.​—Riit Sam 103:13, 14.

20. Ta eo jenaaj etale ilo katak eo tok juon?

²⁰ Bwebwenato ko an Josep, Neomi im Rut, juon ri-Livai, im Piter rej kaenõm̦m̦an kõj im kaalikkar bwe “Jeova ej epaak ñan ro erup bũrueer.” (Sam 34:18) Ej kõtl̦o̦k bwe jen iioon wãween ko reppen im ñan ebbweer jet iien. Meñe ãindein, ak ñe jej anjo̦ ioon wãween ko reppen ikijjeen jipañ eo jãn Jeova, tõmak eo ad ej kajoorl̦o̦k. (1 Pit. 1:6, 7) Ilo katak eo tok juon, enaaj l̦apl̦o̦k ad loe wãween an Jeova jipañ ri-karejar ro an retiljek me rej ebbweer, emaroñ kõn aer jab weeppãn ak kõn wãween ko reppen rej iiooni.