1. Ewi wãween an jet eñjake kõn aer mour ñan indeeo?

 ELÕÑ armej rej kõjparok aer m̦õñã im ekkeini aer exercise bwe en em̦m̦an aer ãjmour. Meñe ãindein, ak rejjab kõtmãne bwe renaaj mour ñan indeeo. Remaroñ l̦õmn̦ak bwe ejjab juon men me emaroñ tõprak im remaroñ jab kõn̦aan mour indeeo kõn wõt an nãj l̦ap aer eñtaan ñe rerũtto. Ijoke, Jesus ear kõnono kõn “mour indeeo” ãinwõt juon jeraam̦m̦an ilo Jon 3:16 im 5:24.

2. Ta eo Jon jebta 6 ej ba kõn mour indeeo? (Jon 6:​39, 40)

² Juon raan, Jesus ear kõm̦m̦ane juon menin kabwilõñlõñ ke ear naajidiki juon jarlepju me elõñ to̦ujin uwaaer pilawã ko im ek ko. a Ear kabwilõñlõñ men in, bõtab el̦apl̦o̦k an kabwilõñlõñ men eo ear ba raan eo tok juon. Ke jarlepju eo ear anõke ñan Kaperneum, iturin parijet ilo Galili, ear ba ñan armej ro bwe remaroñ jerkakpeje im m̦õn̦õn̦õ kõn mour ñan indeeo. (Riit Jon 6:​39, 40.) Baj l̦õmn̦ak m̦õk ta mel̦el̦ein men in ñan ro m̦õttam̦ im ro rejitõnbõro ippam̦ me rar jako ilo mej. Naan ko an Jesus rej kaalikkar bwe ro me rar mej remaroñ jerkakpeje im bwe kwe im ro rejitõnbõro ippam̦ kom̦ maroñ m̦õn̦õn̦õ kõn mour ñan indeeo.  Meñe ãindein, ak epen an elõñ armej mel̦el̦e kõn naan ko an Jesus ilo eoon ko jet ilo Jon jebta 6. Jen lukkuun etale naan kein an.

3. Ekkar ñan Jon 6:​51, ta eo Jesus ear ba kõn e make?

³ Jarlepju eo ilo Kaperneum rar lo an menin kabwilõñlõñ eo an Jesus kõn pilawã ko im manna eo Jeova ear lel̦o̦k kijen ri-Israel ro ilo ãne jem̦aden ekkejell̦o̦k ippãn doon. Ilo m̦ool, eoon ko rej n̦aetan manna in, “bũreet jãn lañ.” (Sam 105:​40, UBS; Jon 6:31) Jesus ear kõjerbal manna ãinwõt juon waanjoñak ñan katakin armej ro kõn juon men eaorõk. Meñe Jeova ear kõm̦m̦ane juon menin kabwilõñlõñ im lel̦o̦k kijen armej ro, ak ro me rar m̦õñã manna rar mej tokãlik. (Jon 6:49) Ijoke, Jesus ear ba bwe ej “bũreet eo em̦ool jãn lañ,” “bũreet eo jãn Anij,” im “bũreet in mour.” (Jon 6:​32, 33, 35) Jesus ear kwal̦o̦k oktak eo ikõtaan e im manna eo. Ear ba: “Ña bũreet in mour eo ear wanlal̦tak jãn lañ. El̦aññe jabdewõt ej m̦õñã jãn bũreet in, enaaj mour ñan indeeo.” (Riit Jon 6:51.) Ri-Ju ro rar pok kõn naan kein an. Etke Jesus ear ba bwe ear itok jãn lañ ãinwõt “bũreet eo” eutiejl̦o̦k jãn manna eo Anij ear lel̦o̦k kijen ro jim̦m̦aer? Tokãlik Jesus ear ba: “Kanniõkũ ej bũreet eo inaaj lel̦o̦k.” Ta mel̦el̦ein an kar ba men in? Eaorõk bwe jen mel̦el̦e kõn naan kein kõnke uwaak eo ej kaalikkar wãween ad maroñ bõk mour indeeo, ekoba ro rejitõnbõro ippãd. Jen lale mel̦el̦ein naan kein an Jesus.

BŨREET IN MOUR IM KANNIÕKIN

4. Etke jet rar bwilõñ kõn men eo Jesus ear ba?

⁴ Jet iaan armej ro rar bwilõñ ke rar roñ an Jesus ba bwe “[kanniõkin] ej bũreet eo [enaaj] lel̦o̦k bwe armej ro ilo lal̦ in ren maroñ mour.” Bõlen rar l̦õmn̦ak bwe ekõn̦aan bwe ren lukkuun m̦õñã kanniõkin. (Jon 6:52) Ijoke, ear bar ba juon men me emaroñ kar kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k aer bwilõñ. Ear ba: “El̦aññe kom̦ij jab m̦õñã kanniõkin Nejin armej im idaak bõtõktõkin, kom̦ jãmin bõk mour.”—Jon 6:53.

5. Etke jemaroñ lõke bwe Jesus ear jab ba bwe armej ro rej aikuj lukkuun idaake bõtõktõkin?

⁵ Ilo tõre ko an Noa, Anij ear kõmo̦ an armej ro m̦õñã ak idaak bõtõktõk. (Jen. 9:​3, 4) Jeova ear bar kõmo̦ an ri-Israel ro kõm̦m̦ane men in ke ear lel̦o̦k Kien eo ñan er. Jabdewõt eo ear m̦õñã bõtõktõk “renaaj [jol̦o̦ke] jãn ri-aelõñ ro an,” mel̦el̦ein bwe enaaj mej. (Liv. 7:27) Jesus ear katakin ri-Ju ro ñan pokake aolepen Kien Moses. (Matu 5:​17-19) Kõn men in, eban kar jiroñ juon jarlepju in ri-Ju ñan lukkuun m̦õñã kanniõkin ak idaak bõtõktõkin. Ijoke, ilo an Jesus ba naan kein, ear kõn̦aan katakin armej ro wãween aer maroñ bõk “mour indeeo.”—Jon 6:54.

6. Etke jemaroñ ba bwe Jesus ear kõnnaan ilo kõkkar ke ear kõnono kõn an armej ro m̦õñã kanniõkin im idaak bõtõktõkin?

⁶ Ta boin eo Jesus ear kajjioñ kaalikkar? Alikkar bwe Jesus ear kõnono ilo kõkkar, ãinwõt an kar kõnono ippãn kõrã in Sameria eo ke ear ba: “Jabdewõt eo ej idaak jãn dãn eo inaaj lel̦o̦k ñane, eban bar maro. Dãn eo inaaj lel̦o̦k ñane enaaj ãinwõt juon unin dãn ej pãd ilo e me ej lel̦o̦k ñane mour indeeo.” (Jon 4:​7, 14) b Jesus ear jab ba bwe kõrã in Sameria eo enaaj bõk mour  indeeo itok wõt jãn an idaak juon kain dãn. Ejja ãindeinl̦o̦k wõt, Jesus ear jab ba bwe jarlepju eo ilo Kaperneum renaaj bõk mour indeeo ñe renaaj lukkuun m̦õñã kanniõkin ak idaak bõtõktõkin.

OKTAK EO IKÕTAAN IIEN KEIN RUO

7. Ta eo jet armej rej ba kõn naan ko an Jesus ilo Jon 6:53?

⁷ Jet armej rej ba bwe naan ko an Jesus ilo Jon 6:53 kõn m̦õñã kanniõkin im idaak bõtõktõkin ej kwal̦o̦k kõn ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane ilo Kõjota eo an Irooj kõnke ear kõjerbale ejja naan kein wõt ilo kar kõjota in. (Matu 26:​26-28) Rein rej ba bwe aolep ro rej pãd ilo iien Kõjota eo an Irooj rej aikuj m̦õñã bũreet eo im idaak wain eo me rej leto-letak. Ejim̦we ke mel̦el̦e in? Eaorõk bwe jen lale ñe em̦ool men in kõnke kajjojo iiõ elõñ milien armej ro ipel̦aakin lal̦ in rej kobatok ippãd ilo iien in. Jenaaj etale oktak ko ikõtaan naan ko an Jesus ilo Jon 6:53 im naan ko an ilo Kõjota eo an Irooj.

8. Ta oktak ko ikõtaan iien ko ruo jej kõnono kaki? (Bar lale pija ko.)

⁸ Jen etale ruo oktak ko ikõtaan iien kein. Kein kajuon, ñããt eo im ia eo Jesus ear ba naan ko ilo Jon 6:​53-56? Ear ba naan kein ñan juon jarlepju in ri-Ju ro ilo Galili ilo kar 32 C.E. eo. Emaroñ kar tarrin  juon iiõ m̦okta jãn an kar kõm̦m̦ane Kõjota eo an Irooj ilo Jerusalem. Kein karuo, wõn ro ear kõnono ñan er? Enañin aolep armej ro ear kõnono ñan er ilo Galili ear l̦apl̦o̦k aer l̦õmn̦ak kõn aikuj ko aer ilo kanniõk jãn aikuj ko aer ilo jetõb. (Jon 6:26) Ilo m̦ool, ke Jesus ear kõnono kõn juon men me ear pen aer mel̦el̦e kake, em̦õkaj an jako aer tõmak ilo e. Joñan, jet iaan ri-kal̦oor ro an rar bõjrak jãn aer l̦oore. (Jon 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Kiiõ, jen keidi armej rein ñan rijjilõk ro 11 me rar pãd ilo Kõjota eo an Irooj enañin juon iiõ tokãlik ilo 33 C.E. Ilo kar kõjota in, rijjilõk rein me retiljek rar pãd ippãn Jesus meñe rar jab lukkuun mel̦el̦e kõn aolep men ko Jesus ear katakin er kaki. Rijjilõk ro 11 rar oktak jãn armej ro ilo Galili kõnke rar tõmak bwe Jesus ej eo Nejin Anij me ear wanlal̦tak jãn lañ. (Matu 16:16) Ear nõbar er im ba: “Kom̦ar pãdwõt ippa ilo iien ko iar iioon eñtaan.” (Luk 22:28) Oktak kein ruo rej kaalikkar bwe ilo Jon 6:​53, Jesus ear jab kõmel̦el̦e kõn ta ko renaaj kar wal̦o̦k ilo Kõjota eo an Irooj. Im elõñ kein kam̦ool ko jet.

WÃWEEN AN NAAN KO AN JESUS JELÕT EOK

9. Naan ko an Jesus ilo Kõjota eo an Irooj rej jelõt kumi ta?

⁹ Ilo Kõjota eo an Irooj, Jesus ear lel̦o̦k bũreet eo ejjab uwe ñan rijjilõk ro an im ba bwe ej kõkkar kõn ãnbwinnin. Innem ear lel̦o̦k ñan er wain eo im ba bwe ej “kõkkar kõn [bõtõktõkin], im ej kapene ‘bujen eo’ an Anij.” (Mark 14:​22-25; Luk 22:20; 1 Kor. 11:24) Elukkuun aorõk men in ear ba kõn bujen eo. Jeova ear kõm̦m̦ane bujen eo ekããl ippãn “m̦weo im̦õn Israel” ilo kõkkar, mel̦el̦ein ñan ro wõt me renaaj tõl ippãn Jesus “ilo Aelõñ eo an Anij.” Bujen in ear jab ñan aolep armej. (Hib. 8:​6, 10; 9:15) Rijjilõk ro rar jab mel̦el̦e naan kein ilo kar tõre in, bõtab ejjabto jãn iien in kar kapiti er kõn jetõb kwõjarjar im kõm̦m̦an bwe ren m̦õttan bujen eo ekããl bwe en maroñ wõr jikier ilañ ippãn Jesus.—Jon 14:​2, 3.

10. Ta oktak eo ikõtaan naan ko an Jesus ilo Galili im ilo iien Kõjota eo an Irooj? (Bar lale pija eo.)

¹⁰ L̦õmn̦ak kõn ta eo ear wal̦o̦k ilo iien Kõjota eo an Irooj, Jesus ear kõnono kõn “bwij [eo] edik.” Rijjilõk ro retiljek me rar pãd ilo kõjota in ippãn Jesus rar ro m̦oktata me rar m̦õttan kumi in. (Luk 12:32) Rijjilõk rein im ro jet me renaaj kar tokãlik m̦õttan kumi in rej aikuj m̦õñã bũreet eo im idaak wain eo. Rein rej ro me enaaj wõr jikier ilañ ippãn Jesus. Men eo Jesus ear ba ñan rijjilõk ro an ilo Kõjota eo an Irooj eoktak jãn men eo ear ba ñan jarlepju eo ilo Galili kõnke naan ko an ñan jarlepju in rar jelõt elõñl̦o̦k armej ro.

11. Ta eo Jesus ear ba ilo Galili me ej kaalikkar bwe ejjab kõnono kõn juon kumi edik?

¹¹ Eitõn aolep armej ro Jesus ear kõnono ñan er ilo Galili ilo kar 32 C.E. eo rar kõn̦aan wõt kijeer m̦õñã. Bõtab Jesus ear kajjioñ jipañ er mel̦el̦e bwe ewõr juon men eaorõkl̦o̦k jãn m̦õñã. Juon men me emaroñ lel̦o̦k ñan er mour indeeo. Joñan, Jesus ear ba bwe ro rar mej remaroñ jerkakpeje ilo raan eo ãliktata im mour ñan indeeo. Ear jab kõnono kõn kumi eo edik me ear kõnono kake tokãlik ilo Kõjota eo an Irooj. Ijoke, ilo Galili ear kõnono kõn juon jeraam̦m̦an me epel̦l̦o̦k ñan  aolep armej. Ilo m̦ool, ear ba: “El̦aññe jabdewõt ej m̦õñã jãn bũreet in, enaaj mour ñan indeeo. . . . Kanniõkũ ej bũreet eo inaaj lel̦o̦k bwe armej ro ilo lal̦ in ren maroñ mour.”—Jon 6:51. c

12. Ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane bwe jen maroñ bõk mour indeeo?

¹² Jesus ear jab ba ñan ri-Ju ro ilo Galili bwe naaj lel̦o̦k jeraam̦m̦an in ñan armej otemjej. Ro wõt me renaaj bõk mour indeeo ej ro rej “m̦õñã jãn bũreet in,” ak ro rej kwal̦o̦k aer tõmak ilo Jesus. Elõñ ro me rej ba er Kũrjin, rej l̦õmn̦ak bwe renaaj bõk lo̦mo̦o̦r el̦aññe rej ‘tõmak ilo Jesus’ im bõk e bwe en aer ri-lo̦mo̦o̦r. (Jon 6:​29, UBS) Ijoke, jet iaan ro ilo jarlepju eo me rar tõmak ilo Jesus m̦oktal̦o̦k, rar oktak im kõjekdo̦o̦n e. Etke?

13. Ta ko jej aikuj kõm̦m̦ani bwe jen erom juon ri-kal̦ooran Jesus me em̦ool?

¹³ Enañin aolep armej ro ilo jarlepju eo me Jesus ear naajdik er rar m̦õn̦õn̦õ in l̦oore toon wõt an kar lel̦o̦k ñan er men ko rekõn̦aan. Rar kõn̦aan bwe Jesus en kõmour er jãn nañinmej ko aer, lel̦o̦k kijeer m̦õñã ilo ejjel̦o̦k on̦ããn, im kwal̦o̦k katak ko rar rejetake kõn̦aan ko aer. Bõtab Jesus ear kaalikkar bwe ear jab wanlal̦tak ñan lal̦ in bwe en kajejjet kõn̦aan ko aer. Ear itok bwe en katakin er kõn ta ko rej aikuj kõm̦m̦ani bwe ren erom ri-kal̦oor ro an rem̦ool. Rar aikuj eo̦roñ naanin kũr eo an ke ear ba bwe ren “itok ñan” ippãn ikijjeen aer tõmak im pokake aolep men ko ear katakin er.—Jon 5:40; 6:44.

14. Ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane bwe jen maroñ bõk tokjãn jãn kanniõkin im bõtõktõkin Jesus?

 ¹⁴ Jesus ear katakin jarlepju eo bwe ilo an naaj katok kõn kanniõkin im bõtõktõkin, men in enaaj kõpel̦l̦o̦k ial̦an aer maroñ bõk mour indeeo. Im rar aikuj kwal̦o̦k bwe ewõr aer tõmak ilo men in. Ear aorõk bwe ri-Ju rein ren kõm̦m̦ane men in, im ebar aorõk ñan kõj ilo raan kein. (Jon 6:40) Aet, bwe jen maroñ bõk tokjãn jãn kanniõkin im bõtõktõkin Jesus, ãinwõt an Jon 6:53 ba, jej aikuj kwal̦o̦k ad tõmak ilo katok in pinmuur eo an Jesus. Jeraam̦m̦an in ej pel̦l̦o̦k ñan elõñ armej ro.—Eps. 1:7.

15-16. Ta men ko raorõk jaar katak jãn Jon jebta 6?

¹⁵ Ilo Jon jebta 6, jej katak kõn elõñ men ko raorõk im rekõketak me kõj im ro rejitõnbõro ippãd jej bõk tokjãn jãni. Jej katak bwe el̦ap an Jesus kea kake armej ro. Ke ear pãd ilo Galili, ear kõmour armej ro jãn aer nañinmej, katakin er kõn Aelõñ eo, im ear lale bwe en wõr kijeer. (Luk 9:11; Jon 6:​2, 11, 12) Men eo eaorõkl̦o̦k, ear katakin armej ro bwe ej “bũreet in mour.”—Jon 6:​35, 48.

¹⁶ Ro me Jesus ear n̦aetaer ‘jiip ro jet,’ ren jab im rejjab aikuj m̦õñã bũreet eo im idaak wain eo ilo iien Kõjota eo an Irooj me jej kõm̦m̦ane kajjojo iiõ. (Jon 10:16) Meñe ãindein, ak rej bõk tokjãn jãn kanniõkin im bõtõktõkin Jesus Christ ikijjeen aer kwal̦o̦k aer tõmak ilo katok in pinmuur eo an Jesus im jeraam̦m̦an ko rej itok jãne. (Jon 6:53) Ijo turãjet, ro me rej aikuj m̦õñã bũreet im idaak wain rej kaalikkar bwe em̦õj aer del̦o̦ñ ilo bujen eo ekããl ãinwõt ro me ewõr aer kõjatdikdik ñan tõl ippãn Jesus ilo Aelõñ eo ilañ. Kõn men in, meñe jej uwaan rũkkapit ro ak jiip ro jet, ak kõj aolep el̦ap ad bõk tokjãn jãn Jon jebta 6. Ej kaalikkar aorõkin ad aikuj kwal̦o̦k ad tõmak bwe jen maroñ bõk mour indeeo.