1. Ewi joñan an kar aorõk pilawã ippãn armej ro ilo Baibõl̦?

 PILAWÃ ear juon iaan m̦õñã ko raorõk ñan elõñ iaan armej ro ilo tõre ko ilo Baibõl̦. (Jen. 14:18; Luk 4:4) Joñan an kar aorõk pilawã, jet iien ñe Baibõl̦ ej kõnono kõn “pilawã,” ej jitõñl̦o̦k ñan aolep kain m̦õñã. (Matu 6:11; Jon 13:18) Bareinwõt, Jesus ear kõjerbal pilawã ilo ruo iaan menin kabwilõñlõñ ko an me rebuñbuñ. (Matu 16:​9, 10) Jon jebta 6 ej kõnono kõn juon iaan menin kabwilõñlõñ kein. Ilo ad etale bwebwenato in, jenaaj pukot boin ko jemaroñ jerbali ilo raan kein.

2. Ta eo ear wal̦o̦k bwe armej ro ren aikuj kijeer m̦õñã?

² Ãlikin an kar rijjilõk ro an Jesus jepl̦aak jãn aer ito-itak im kwal̦o̦k naan, Jesus im rijjilõk ro rar uwe ilo juon waan lo̦jet im etal ñan jait eo juon ilo lom̦al̦o in Galili bwe ren kakkije. (Mark 6:​7, 30-32; Luk 9:10) Rar etal ñan juon jikin ejjel̦o̦k armej ie ilo Betseida. Ijoke ejjabto tokãlik, elõñ to̦ujin armej ro rar tõpar ijo rar pãd ie im rar kõn̦aan lo Jesus. Jesus ear jab kõjekdo̦o̦ne armej rein. Ear kwal̦o̦k jouj ilo an kar jol̦o̦k iien ñan katakin er kõn Aelõñ eo im ear kõmour ri-nañinmej ro. Ke ear jotal̦o̦k, ri-kal̦oor ro rar jino l̦õmn̦ak ewi wãween an naaj armej rein ebbõk kijeer m̦õñã. Bõlen jet iaaer ear wõr jidik m̦õñã ippãer, ak eitõn aolepeer renaaj kar aikuj etal ñan bukwõn ko jet im kappok kijeer. (Matu 14:15; Jon 6:​4, 5) Ta eo Jesus enaaj kar kõm̦m̦ane?

JUON MENIN KABWILÕÑLÕÑ ÑAN NAAJDIK ELÕÑ ARMEJ PILAWÃ

3. Ta eo Jesus ear jiroñ rijjilõk ro an bwe ren kõm̦m̦ane ñan jarlepju eo? (Bar lale pija eo.)

³ Jesus ear jiroñ rijjilõk ro an im ba: “Rejjab aikuj ilo̦k, kom̦win lel̦o̦k kijeer m̦õñã.” (Matu 14:16) Bõtab, ear jab pidodo  men in kõnke ear wõr enañin 5,000 em̦m̦aan ro. Im ñe jej kobaiki kõrã im ajri ro, emaroñ kar wõr 15,000 armej ro rar aikuj naajdik er. (Matu 14:21) Andru ear ba: “Juon iõ l̦addik ewõr l̦alem pilawã im ruo ek ippãn. Ak ewõr ke tokjãn men kein ñan armej rein rellõñ?” (Jon 6:9) Ekkã an kar armej ro rejeram̦õl im ro jet m̦õñã pilawã kõm̦m̦an jãn baarl̦i, im ek jiddik ko remaroñ kar jo̦o̦l̦ m̦õrã. Meñe ãindein, ak joñan m̦õñã eo ippãn l̦adik in ear jabwe ñan naajdik aolep armej ro!

4. Ta ko jemaroñ katak jãn Jon 6:​11-13? (Bar lale pija ko.)

⁴ Jesus ear kõn̦aan kwal̦o̦k karwainene ñan jarlepju eo, kõn men in ear kõjenolo̦k er ilo jet kumi im jiroñ er bwe ren jijet ioon ujooj ko. (Mark 6:​39, 40; riit Jon 6:​11-13.) Jej riit bwe Jesus ear kam̦m̦oolol Jemãn kõn pilawã ko im ek ko. Ear juon men ekkar ñan kam̦m̦oolole Anij, eo me m̦õñã ko rar itok jãn E. Elukkuun aorõk bwe jen anõke joñak eo an Jesus ikijjeen ad jar m̦okta jãn ad m̦õñã, jekdo̦o̦n ñe jej make iaad ak jej pãd ibwiljin ro jet. Tokãlik, Jesus ear jiroñ ri-kal̦oor ro an bwe ren ajeji m̦õñã ko, im armej ro rar m̦õñã m̦ae iien eo remat. Joñan, ear wõr bween m̦õñã ko, im Jesus ear jab kõn̦aan bwe ren ko̦kkuri. Kõn men in, ear ba ñan ri-kal̦oor ro an bwe ren aini bween m̦õñã ko ñan aer bar m̦õñã tokãlik. Jesus ear likũt juon joñak em̦m̦an ñan ad l̦oore ikijjeen ad aikuj kõjparok men ko ewõr ippãd. El̦aññe kwõj juon jemãn ak jinen, kwõmaroñ kõjerbal bwebwenato in ñan katakin ro nejũm̦ kõn aorõkin jar, kwal̦o̦k karwainene, im m̦õn̦õn̦õ in lel̦o̦k ñan ro jet.

5. Ta eo armej ro rar kajjioñ in kõm̦m̦ane ñan Jesus ãlikin aer lo men ko ear kõm̦m̦ani ilo raan eo, im ta eo Jesus ear kõm̦m̦ane tokãlik?

⁵ Armej ro rar lukkuun bwilõñ kõn wãween  an Jesus katakin im kõn menin kabwilõñlõñ ko ear kõm̦m̦ani. Rar jel̦ã bwe Moses ear kallim̦ur bwe Anij enaaj kar kajutak juon ri-kanaan ejejuwaan, kõn men in remaroñ kar l̦õmn̦ak im ba, ‘Jesus ej ke ri-kanaan in?’ (Dut. 18:​15-18) El̦aññe aet, eokwe remaroñ kar l̦õmn̦ak bwe Jesus enaaj kar juon ri-tõl ekanooj in em̦m̦an im bwe emaroñ naajdik aolepen armej ro ilo Israel. Kõn men in, armej ro rar kajjioñ “kõm̦m̦an bwe [Jesus] en kiiñ.” (Jon 6:​14, 15) El̦aññe Jesus en kar kõtl̦o̦k an men in wal̦o̦k, enaaj kar bõk kun̦aan ilo m̦akũtkũt ko an kien eo an ri-Ju ro me rar pãd ium̦win aelõñin Rom. Bõtab ear jab kõm̦m̦ane men in. Jej riit im lo bwe Jesus ear “ilo̦k ñan tol̦ eo im make iaan.” Innem meñe ear iioon ijjiped jãn ro jet, ak ear jab bõk kun̦aan ilo m̦akũtkũt ko an kien. Ear likũt juon joñak elukkuun em̦m̦an ñan kõj!

6. Ewi wãween jemaroñ kwal̦o̦k bwe jekõn̦aan anõke joñak eo an Jesus? (Bar lale pija eo.)

⁶ Alikkar bwe ro jet reban kajjitõk bwe jen kõm̦m̦ane juon menin kabwilõñlõñ ikijjeen ad koorl̦o̦k pilawã ko ak kõmour juon ri-nañinmej. Im reban kajjioñ kõm̦m̦an bwe jen juon kiiñ ak ri-tõlin juon aelõñ. Bõtab remaroñ lukkuun rõjañ kõj ñan bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt ko an kien ikijjeen ad vote ak rejetake juon eo me rej l̦õmn̦ak enaaj kakõm̦anm̦anl̦o̦k jet iaan wãween ko reppen jej iiooni. Ijoke, joñak eo an Jesus ej kaalikkar ta eo jen kõm̦m̦ane. Ear jab bõk kun̦aan ilo m̦akũtkũt ko an kien, joñan  ear ba tokãlik: “Aelõñ eo aõ ejjab m̦õttan lal̦ in.” (Jon 17:14; 18:36) Kũrjin ro rainin rej kate er ñan anõke wãween an Jesus l̦õmn̦ak im kõm̦m̦an ko an. Jej rejetake Aelõñ eo an, kwal̦o̦k naan kake, im jej bareinwõt jar kake. (Matu 6:10) Jen bar etale bwebwenato eo kõn an kar Jesus kõm̦m̦ane menin kabwilõñlõñ eo kõn pilawã ko im lale ta ko jet jemaroñ katak jãne.

“MEL̦EL̦EIN MENIN KABWILÕÑLÕÑ EO . . . KÕN PILAWÃ KO”

7. Ta eo Jesus ear kõm̦m̦ane, im ewi wãween an kar rijjilõk ro em̦m̦akũt? (Jon 6:​16-20)

⁷ Ãlikin an kar Jesus naajdik jarlepju eo, ear jiroñ rijjilõk ro an bwe ren etal jãn ijo im jerakl̦o̦k ñan Kaperneum. Innem ear ilo̦k ñan tol̦ eo bwe en etal jãn jarlepju eo me rar kajjioñ kõm̦m̦an bwe en kiiñ. (Riit Jon 6:​16-20.) Ke rijjilõk ro rar ejjerakrõk, ear wal̦o̦k juon l̦añ el̦ap, ear l̦ap kõto im l̦ap n̦o. Innem tokãlik Jesus ear etetal ioon dãn bwe en jibadekl̦o̦k er. Im ear ba bwe Piter en bar etetal ioon dãn. (Matu 14:​22-31) Ke Jesus ear uwel̦o̦k ioon wa eo, ear jako an l̦ap kõto. Im men in ear kõm̦akũt ri-kal̦oor ro bwe ren ba: “Lukkuun m̦ool ke kwe Nejin Anij.” a (Matu 14:33) Ekabwilõñlõñ bwe rar jab lo wãween an menin kabwilõñlõñ in ekkejell̦o̦k ippãn menin kabwilõñlõñ eo ear kõm̦m̦ane m̦oktal̦o̦k ikijjeen pilawã ko. L̦õmn̦ak kõn ta eo Mark ear ba kõn iien in, ear ba: “[Rijjilõk ro] rar lukkuun bwilõñ kõnke rar jab jel̦ã ta mel̦el̦ein menin kabwilõñlõñ eo ear kõm̦m̦ane kõn pilawã ko. Rejjañin de mel̦el̦e ilo bũrueer.” (Mark 6:​50-52) Aet, rar jab mel̦el̦e joñan kajoor eo Jeova ear lel̦o̦k ñan Jesus ñan kõm̦m̦ani menin kabwilõñlõñ ko. Bõtab ejjabto tokãlik, Jesus ear make bõkm̦aantak menin kabwilõñlõñ eo kõn pilawã ko, im ear kwal̦o̦k juon men jemaroñ katak jãne.

8-9. Etke jarlepju eo ear pukot Jesus? (Jon 6:​26, 27)

⁸ Jarlepju eo me Jesus ear naajdik er rar l̦õmn̦ak wõt kõn kõn̦aan ko aer ilo kanniõk. Ewi wãween? Ilo raan eo tok juon, rar lo bwe em̦õj an Jesus im rijjilõk ro an ilo̦k jãn ijo Jesus ear naajdik er ie. Kõn men in, jarlepju eo rar uwe ioon wa ko me rar itok jãn Taibiriõs im rar jerakl̦o̦k ñan Kaperneum bwe ren pukot Jesus. (Jon 6:​22-24) Rar ke kõm̦m̦ane men in kõnke rar lukkuun kõn̦aan kal̦apl̦o̦k aer jel̦ã kõn Aelõñ eo? Jaab. El̦ap wõt aer kar l̦õmn̦ak kõn an Jesus bar lel̦o̦k kijeer pilawã. Etke jejel̦ã men in?

⁹ Jen lale ta eo ear wal̦o̦k ke jarlepju in armej ro rar iioon Jesus iturin Kaperneum. Jesus ear ba ñan er bwe unin aer pukote ej kõnke rar kõn̦aan m̦õñã. Meñe rar “m̦õñã jãn pilawã ko im mat,” ak Jesus ear ba bwe m̦õñã ko rar kani rej “m̦õñã ko renaaj kõt.” Ear lukkuun rõjañ er ñan jerbal kõn “m̦õñã ko reban kõt im rej letok mour indeeo.” (Riit Jon 6:​26, 27.) Jesus ear ba bwe Jemãn enaaj lel̦o̦k ñan er m̦õñã rot in. Ke armej ro rar roñ bwe ewõr m̦õñã me emaroñ lel̦o̦k ñan er mour indeeo, ejjel̦o̦k pere bwe rar lukkuun bwilõñ! Kain m̦õñã rot in emaroñ kõm̦m̦ane men in, im ewi wãween aer maroñ bõk m̦õñã in?

10. Ta eo armej ro rar aikuj kõm̦m̦ane bwe ren maroñ “bõk mour indeeo”?

¹⁰ Ri-Ju rein remaroñ kar l̦õmn̦ak bwe ewõr jet kain jerbal ak men ko rej aikuj kõm̦m̦ani bwe ren maroñ bõk m̦õñã in. Remaroñ kar l̦õmn̦ak kõn men ko Kien Moses ear ba bwe ren kõm̦m̦ani. Bõtab, Jesus ear ba ñan er: “Eñin men eo Anij ekõn̦aan bwe kom̦win kõm̦m̦ane, bwe kom̦win kwal̦o̦k ami tõmak ilo eo ear jilkintok.” (Jon 6:​28, 29) Ear aikuj wõr aer tõmak ilo Jesus, eo Anij ear jilkintok  bwe armej ren maroñ “bõk mour indeeo.” Ilo m̦ool, em̦õj an kar Jesus kõnono kake men in m̦oktal̦o̦k. (Jon 3:​16-18, 36) Im ebar wõr iien ko jet Jesus ear kõnono kõn ta ko jej aikuj kõm̦m̦ani bwe jen maroñ bõk mour indeeo.—Jon 17:3.

11. Ta eo ear kaalikkar bwe el̦ap wõt an ri-Ju ro l̦õmn̦ak kõn aer m̦õñã pilawã? (Sam 78:​24, 25)

¹¹ Ri-Ju rein rar jab tõmak men eo Jesus ear katakin er kõn aer aikuj likũt aer tõmak ilo e. Rar kajjitõk ippãn: “Ta kõkal̦l̦e n̦e kwõnaaj kõm̦m̦ane bwe kõmin loe im tõmak eok?” (Jon 6:30) Innem rar ba ñan Jesus bwe kar lel̦o̦k kijen ro jibwier im jim̦m̦aer ilo raan ko an Moses manna, eo me emaroñ kar ãinwõt pilawã. (Nih. 9:15; riit Sam 78:​24, 25.) Alikkar bwe el̦ap wõt aer kar l̦õmn̦ak kõn aer m̦õñã pilawã. Im tokãlik ke Jesus ear kõnono kõn “bũreet eo em̦ool jãn lañ,” eo me ejjab ãinwõt manna kõnke emaroñ lel̦o̦k ñan er mour indeeo, rar jab kajjitõk ippãn Jesus ta mel̦el̦ein men in. (Jon 6:32) Kõn an l̦ap wõt aer l̦õmn̦ak kõn aikuj ko aer ilo kanniõk, rar kõjekdo̦o̦ne katak ko rem̦ool Jesus ear kajjioñ in katakin er. Ta ko jemaroñ katak jãn bwebwenato in?

MEN EO EAORÕKTATA IPPÃD

12. Ewi wãween an kar Jesus kaalikkar ta eo eaorõktata?

¹² Eñin ej juon men eaorõk jemaroñ katak jãn Jon jebta 6. Jej katak bwe men eo ej aikuj aorõktata ippãd ej jem̦jerã eo ad ippãn Jeova. Keememej bwe Jesus ear kaalikkar boin in ke ear jum̦aik aujiid eo an Setan. (Matu 4:​3, 4) Im ilo Katak eo an Jesus Ioon Tol̦ Eo, ear lukkuun kaalikkar aorõkin ad aikuj kile bwe jej aikuji tõl eo an Anij. (Matu 5:3) Kõn men in, jemaroñ kajjitõk ippãd make, ‘Ij ke kaalikkar ilo wãween aõ mour bwe el̦apl̦o̦k aõ kaorõk jem̦jerã eo aõ ippãn Jeova jãn aõ katõprak kõn̦aan ko aõ ilo kanniõk?’

13. (1) Etke ejjel̦o̦k jorrããn ñe jej m̦õñã im m̦õn̦õn̦õ? (2) Ta eo Paul ear kakkõl kõj kake? (1 Korint 10:​6, 7, 11)

¹³ Ejjel̦o̦k jorrããn ñe jej jar kõn aikuj ko ad ilo kanniõk im m̦õn̦õn̦õ kaki men kein. (Luk 11:3) Ñe jej kate kõj jerbal, jemaroñ “m̦õñã im idaak” im lo lañlõñ, im men kein ‘rej jãn pein Anij.’ (Ekl. 2:24; 8:15; Jem. 1:17) Meñe ãindein, ak jej aikuj kõjparok bwe jen jab kõtl̦o̦k bwe m̦weiuk en men eo eaorõktata ilo mour ko ad. Rijjilõk Paul ear kaalikkare men in ke ear jejel̦o̦k ñan Kũrjin ro rar mour ilo tõre eo epaak an jeepepl̦o̦k Jerusalem im tampel̦ eo ie. Ear bõkm̦aantak men ko rar wal̦o̦k ilo iien ko etto ilo Israel, ekoba ta eo ear wal̦o̦k ilo Tol̦ Sainai. Ear kakkõl Kũrjin ro bwe ren “jab kõn̦aan men ko renaaj ko̦kkure [er], ãinwõt [an kar ri-Israel ro] kõn̦aan” men kein. (Riit 1 Korint 10:​6, 7, 11.) Jeova ear kõm̦m̦ane juon menin kabwilõñlõñ im lel̦o̦k kijen ri-Israel ro. Bõtab kõnke el̦ap aer kar l̦õmn̦ak wõt kõn aer m̦õñã, men in ear oktak im juon men ear “ko̦kkure er.” (Bõn. 11:​4-6, 31-34) Im ke rar kabuñ ñan juon koon in kau me kõm̦m̦an jãn gold, ri-Israel ro rar kwal̦o̦k bwe el̦apl̦o̦k aer kea kõn aer m̦õñã, idaak, im limo jãn aer pokake Jeova. (Ex. 32:​4-6) Paul ear kwal̦o̦k kõn waanjoñak in aer ñan kakkõl Kũrjin ro rar mour ilo tõre eo epaak an jeepepl̦o̦k Jerusalem im tampel̦ eo ie ilo 70 C.E. Rainin jej mour ilo jem̦l̦o̦kinl̦o̦k jukjukun pãd in, kõn men in jej aikuj in lukkuun eo̦roñe naanin kakkõl in an Paul.

14. Ta eo jemaroñ kõtmãne kake ikijjeen m̦õñã ilo lal̦ eo ekããl?

¹⁴ Ke Jesus ear ba bwe jen jar ñan Jeova im kajjitõk bwe en “letok [kijed] ñan rainin” ear bar katakin kõj ñan jar bwe en jejjet ankilaan Anij “ilo lal̦ in ãinwõt an jejjet ilo lañ.” (Matu 6:​9-11) Kwõl̦ak pijaikl̦o̦k, enaaj ewi wãween mour ilo lal̦ eo ekããl? Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe m̦õñã ko renno̦ ej m̦õttan ankilaan Anij ijin  ioon lal̦. Ekkar ñan Aiseia 25:​6-8 (UBS) enaaj lukkuun lõñ m̦õñã ko jenaaj m̦õn̦õn̦õ kaki ium̦win Aelõñ eo an Jeova. Sam 72:16 (UBS) ej kanaan im ba: “Ãneo en obrak kõn wiit; keinikkan ko ren kabwe ioon tol̦ ko.” Kwõj ke reim̦aanl̦o̦k ñan am̦ kõjerbale wiit kein bwe kwõn maroñ iiõk pilawã eo enno̦ ippam̦ ak ñan kajjioñe bar juon kain iiõk? Ejjab men in wõt ak kwõnaaj m̦õn̦õn̦õ kake leen jikin kallibin kũreep eo kwaar make katõke. (Ais. 65:​21, 22) Im kwõban make iaam̦ kõnke aolep armej ioon lal̦ in renaaj bareinwõt m̦õn̦õn̦õ kake men kein.

15. Ta eo ro renaaj jerkakpeje renaaj katak kake ilo lal̦ eo ekããl? (Jon 6:35)

¹⁵ Riit Jon 6:35. Ta kõjatdikdik eo ñan armej ro me Jesus ear naajidiki er pilawã ko im ek ko? Ilo naaj iien jerkakpeje eo kwõmaroñ iioon jet iaaer. Meñe rar jab kwal̦o̦k aer tõmak ilo Jesus m̦oktal̦o̦k, ak remaroñ jerkakpeje. (Jon 5:​28, 29) Ijoke, renaaj aikuj katak im jel̦ã kõn mel̦el̦ein naan ko an Jesus ke ear ba: “Ña bũreet in mour. Jabdewõt eo ej itok ñan ippa, ejjãmin kwõle.” Enaaj aikuj wõr an rein tõmak ilo katok in mour eo an Jesus im bwe ear aje mour eo an kõn er. Ilo naaj tõre en̦, enãj wõr juon iien katakin ro rar jerkakpeje im jabdewõt ajri me renaaj l̦otak ilo iien en̦. Enaaj juon jeraam̦m̦an ñan bõk kun̦aad ilo jerbalin katakin in! Aet, ad naaj jipañ ro jet ejaak juon jem̦jerã ippãn Jeova enaaj bõktok el̦ap lañlõñ jãn jabdewõt pilawã ak m̦õñã jenaaj kani ilo lal̦ eo ekããl.

16. Ta eo jenaaj etale ilo katak eo tok juon?

¹⁶ Em̦õj ad etale jidikin Jon jebta 6, bõtab elõñl̦o̦k men ko Jesus ear katakin kõn “mour indeeo.” Men in ear kõm̦akũt ri-Ju ro ñan kõn̦aan roñjake men ko Jesus ear katakin er im ej bareinwõt kõm̦akũt kõj ñan kõn̦aan roñjake. Jenaaj wõnm̦aanl̦o̦k wõt im etale Jon jebta 6 ilo katak eo tok juon.