TA EO ear kõm̦m̦an bwe jema en lukkuun illu? Eokwe, in ba ñan kom̦. Iar l̦otak ilo Jul̦ae 29, 1929, im iar rũttol̦o̦k ilo juon bukwõn jidikdik ilo Bulacan, ilo aelõñin Philippine. Mour ilo bukwõn eo aõ ear pen kõnke ear l̦ap apañ kõn jããn ilo aelõñ in. Ke iar jo̦dikdik, Jepaan ear tarin̦aeik Philippine im bõk jet iaan jikin ko ie. Bõtab, kõnke bukwõn eo ammim ear lukkuun ettol̦o̦k jãn jikin ko jet, tarin̦ae eo ear jab lukkuun jelõte kõm. Ejjel̦o̦k kar retio, TV, im nuujpeba. Kõn men in, wãween eo wõt kõmar eo̦roñ ennaan kõn tarin̦ae eo ej jãn am roñnuial̦.

Ña kein karuo iaan ajri ro 8 nejin jinõ im jema. Rũtto ro jinen im jemãn m̦am̦a rar bõk eõ ke ear 8 wõt aõ iiõ. Meñe kõm kar Katlik, ak jim̦m̦a ear jab dike kabuñ ko jet, im ear m̦õn̦õn̦õ in ebbõk an bok ke ro m̦õttan rar lel̦o̦k an kein riit. Ij keememej wõt iien eo ear kwal̦o̦k jet bok me rej kajedmatmat katak ko reriab an kabuñ ko, * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) ekoba juon Baibõl̦ ilo kajin Tagalog. Ear lukkuun em̦m̦an ippa riit Baibõl̦, el̦aptata bokin Gospel ko emãn. Ke iar riiti, ekar kõm̦m̦an menin aõ kõn̦aan anõke joñak eo an Jesus.​—Jon 10:27.

Ear jem̦l̦o̦k an jikin ko ilo Philippine pãd ium̦win pein aelõñin Jepaan ilo 1945 eo. Eñin iien eo rũtto ro jinõ im jema rar kõn̦aan bwe in jepl̦aak ippãer. Im jim̦m̦a ear rõjañ eõ bwe in etal, innem iar em̦m̦akũtl̦o̦k ñan ippãer.

Ilo ejja iiõ in wõt ilo allõñin kar Tijem̦ba, juon kumi in Ri Kõnnaan ro an Jeova me rej jãn bukwõn in Angat, rar itok im kwal̦o̦k naan ilo bukwõn eo ammim. Juon iaan rũtto ro ear itok im kwal̦o̦k naan ilo m̦weo im̦õmmim. Ear kwal̦o̦k ñan kõm ta eo Baibõl̦ ej ba kõn “raan ko ãliktata.” (2 Ti. 3:1-5) Ear kũr kõm ñan kobal̦o̦k ñan juon kweilo̦k enaaj wal̦o̦k ilo juon bukwõn epaak. Iar etal meñe jinõ im jema rar jab etal. Ekar wõr joñan in 20 armej rar pãd, im ewõr jet rar kwal̦o̦k kajjitõk ko aer kõn Baibõl̦.

Iar l̦õmn̦ak in diwõj kõnke iar jab mel̦el̦e ta ko rar kõnono kaki. Ak rar jino aer al kõn al in kweilo̦k ko im joñan an kar lukkuun em̦m̦an al eo, iar pãdwõt. Ãlikin  al im jar, kar kũr aolep ñan kweilo̦k eo enaaj wal̦o̦k ilo jabõt eo tok juon, ilo bukwõn in Angat.

Elõñ iaam ar etetal ium̦win 5 m̦ail̦ im jibadekl̦o̦k m̦weo kõm naaj kweilo̦k ie, ilo m̦weo im̦õn baam̦le eo an Cruz. Iar lukkuun bwilõñ bwe iaan 50 armej ro rar pãd, ewõr ajri ro rar bar uwaak kõn katak ko rem̦wilal̦ jãn Baibõl̦. Ãlikin aõ kar jino kobal̦o̦k ilo kweilo̦k ko, juon bainier me ear juon mayor m̦okta, etan Damian Santos, ear kũrl̦o̦k ña bwe in ilen kiki im̦weo im̦õn juon boñ. Ilo aolepen boñõn eo, kõm̦ro ar l̦al̦l̦ap in bwebwenato kõn Baibõl̦.

Ilo tõre ko, elõñ iaammim ar m̦õkaj im peptaij ãlikin wõt am kar katak im wõr ammim jel̦ã kõn jet iaan katak ko rem̦ool im raorõk jãn Baibõl̦. Emaroñ jejjo wõt iien aõ kar kobal̦o̦k im pãd ilo iien kweilo̦k ko, ak em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo rar kajjitõk ippa im ro jet, “Kom̦ kõn̦aan ke peptaij?” Innem iar uwaak, “Aet, ikõn̦aan.” Eñin kar baj kõn̦aan eo wõt aõ bwe in erom juon ‘rũkarejeran Irooj’ Jesus. (Kol. 3:24) Innem kõmar etal ñan juon reba epaak, ijo ña im bar juon armej ar peptaij ie ilo kar Pãpode 15, 1946.

Iar kile bwe ro me em̦õj aer peptaij im erom Kũrjin, rej aikuj kwal̦o̦k naan aolep iien ãinwõt kar Jesus. Bõtab jema ekar dike aõ kõm̦m̦ane men in. Ear jiroñ tok eõ naan kein, “Kwõlukkuun dik ñan am̦ itõn kwal̦o̦k naan. Ejjab mel̦el̦ein bwe am̦ kar tulo̦k ilo dãn kwõj kiiõ juon rukwal̦o̦k kõn naanin Anij.” Iar kõmel̦el̦e im ba ñane bwe ej ankilaan Anij bwe jen kwal̦o̦k naan kõn nuuj eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo. (Matu 24:14, UBS) Iar bar ba ñane, “Ij aikuj kajejjet kallim̦ur eo aõ ñan Anij.” Iien eo in jema ear kaamijak eõ kõn naan ko iar ba ilo jinoin. Iar kile bwe eban oktak l̦õmn̦ak eo an jema kõn an kajjioñ kabõjrak aõ kwal̦o̦k naan. Eñin iien eo jinointata iar likũt men otemjej im kaarmejjeteik ña make bwe in karejar ñan Jeova.

Baam̦le eo an Cruz ar ba bwe in etal im jokwe ippãer ilo m̦weo im̦weer ilo Angat. Im rar rõjañ ña im jiroñ eo nejier ediktata etan Nora, ñan bainier. Innem, kõm̦ro Nora ar jino bainier ilo Nobõm̦ba 1, 1947. Nora ear bainier ilo bar juon bukwõn, ak iar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im rejetake jerbalin kwal̦o̦k naan ilo Angat.

Ilo iiõ eo kein kajilu in aõ bainier, juon iaan em̦m̦aan ro ilo ra eo etan, Earl Steward, ear kwal̦o̦k juon katak ilo juon jikin ilo Angat me kobain aolep rukweilo̦k ro kar 500 jim̦a armej. Ear kwal̦o̦k katak eo an ilo kajin Pãlle, im ãlikin iar ukote ilo tukadu ñan kajin Tagalog. Kar 7 wõt iiõ in aõ kar jikuul̦, bõtab aolep iien rũkaki ro aõ rar kajin Pãlle ñe rej katakin kõm. Iar bareinwõt riiti im katak elõñ iaan bok ko ad ilo kajin Pãlle kõnke ear jabwe bok ko ad ilo kajin Tagalog. Kõn men in, ebwe an kar lõñ naanin Pãlle ko iar katak im jel̦ã im rar jipañ eõ ñan ukot katak eo im katak ko jet tokãlik.

Ilo kar raan eo iar ukok ñan Earl, ear ba ñan eklejia eo bwe ra eo ej kajjitõk ñe ewõr juon ak ruo bainier rem̦õn̦õn̦õ in jerbal ilo ra eo. Rekar aikuj jipañ ilo iien eo kõnke mijinede ro rar etal ñan New York ñan juon kweilo̦k el̦ap ear wal̦o̦k ilo 1950 eo. Kar ña eo juon rar kajjitõk ippa ñan jerbal ilo Betel̦. Eñin iien eo iar bar likũt men otemjej iar jel̦ã im imminene kaki im etal, ak ilo iien in ej ñan jerbal ilo Betel̦.

Iar etal im jino jerbal ilo Betel̦ ilo allõñin Juun 19, 1950. Ra eo ear juon em̦ kileplep im ebwe an kar to an pãd. Im ear pãd ibul̦õn wõjke im joñan kilepen mel̦an eo kar ruo jimattan eka (acre). Ewõr kar 12 oran likao ro rar jerbal ilo tõre in. Ilo jibboñtata, iar jipañ ilo jikin kõmat eo im l̦o̦k 9 awa, iar jerbal ilo jikin kwal̦kol̦ eo im aen nuknuk. Kar bar ãindein jikejuul̦ eo aõ in raelep. Im ãlikin an kar mijinede ro jepl̦aaktok jãn kweilo̦k el̦ap eo ilo New York, iar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jerbal ilo Betel̦. Kõn men in, iar jipañ kõpooji Naan in Keeañ im bok ko jet im jilkinl̦o̦k ñan ro jeid im jatid, im iar bar uwaak talboon. Iar kõm̦m̦an jabdewõt jerbal ko kar kajjitõk bwe in kõm̦m̦ani.

Ilo iiõ eo 1952, ekar wõr 7 uwaameañ jãn Philippine me kar kũr er ñan pãd ilo jikuul̦in Gilead eo kein ka 20. El̦ap aõ kar m̦õn̦õn̦õ kõn jeraam̦m̦an in! Ke kõmar tõparl̦o̦k Amedka, elõñ men ko rar kããl im kõmar bwilõñ kaki ke kõmar loi. Elukkuun kar l̦ap an oktak ñe ij keidi ñan bukwõn jidikdik eo iar itok jãne.

Ñan waanjoñak, kõmar aikuj katak kilen kõjerbal jitoob jarom im injin in kwal̦kol̦ ko, im bareinwõt jibuun im kein m̦õñã ko me kõmij jañin kar kõjerbali. Kwõjjab ba wõt mejatoto eo ijo. Elukkuun kar l̦ap an oktak! Juon jibboñ ke iar diwõj jãn im̦õn jokwe eo iar pãd ie, ear lukkuun aiboojoj nabõj kõn an mouj aolep  jikin. Eñin jinoin aõ kar ellolo jin̦o (snow). Ejjabto jãn iien eo, iar jino eñjake aõ pio̦ joñan an kar lukkuun m̦õl̦o!

Bõtab, joñan an kar em̦m̦an jikuul̦ eo, iar jab inepata kõn wãween kein reoktak me iar jab imminene kaki. Ro rar katakin kõm ilo jikuul̦ eo rar katakin kõm kõn kilen katak ippem make im kappukot mel̦el̦e ko rem̦wilal̦. Jikuul̦in mijinede ear l̦ap an jipañ eõ ñan kõkajoorl̦o̦k kõtaan eo aõ ippãn Jeova.

Ãlikin aõ kar kadiwõjl̦o̦k jãn Jikuul̦in mijinede, iar jipejel̦ bainier (special pioneer) ium̦win jidik iien ilo bukwõn in Bronx ilo New York City. Kõn men in ilo Jul̦ae 1953 eo, iar maroñ pãd ilo kweilo̦k el̦ap eo ear wal̦o̦k ilo Bronx. (New World Society Assembly) Ãlikin kar kweilo̦k el̦ap eo, iar jepl̦aak ñan Philippine im jerbal ie.

Em̦m̦aan ro ilo ra eo rar ba ñan ña bwe inaaj bõk jerbalin lol̦o̦k eklejia ko. Ear juon jerbal ejejjet ñan aõ lukkuun kiiõ l̦oore buñtõn neen Jesus, eo im ear itoitak ñan jikin ko rettol̦o̦k, ko reddik im ko rel̦l̦ap, ñan jipañ jiip ro an Jeova. (1 Pi. 2:21) Jikin eo rar letok bwe in lol̦o̦k eklejia ko ie ebwe an l̦ap im ej pãd ilo ãne eo el̦aptata ilo Philippine etan, Luzon. Im ear bar kitibuj jikin kein Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac im Zambales. Bwe in kar maroñ etal ñan jet bukwõn, iar aikuj kijoone tol̦ ko redekãke etaer Sierra Madre. Ekar ejjel̦o̦k train ak bus rej ettõr ñan bukwõn kein. Ekar wõr wõt truck ko rekkillep me rej ektaki kããn wõjke killep ko. Kõn men in, iar kepaak ro rej kattõri wa kein im kajjitõk ñe imaroñ uwe im jijet ioon kããn wõjke kein. Enañin aolep iien rej kõtl̦o̦k aõ uwe, ak ebwe an kar apañ aõ uwe ioon wa kein.

Enañin aolep eklejia ko ilo jikin kein ekar iiet uwaaer im rej kab jutak. Innem ear l̦ap an ro jeid im jatid kam̦m̦oolol ke iar etal im jipañ er kõm̦m̦an bwe en laajrak im kon̦ wãween aer kweilo̦k im kwal̦o̦k naan.

Tokãlik kar kajjitõk bwe in lol̦o̦k eklejia ko ilo aolepen jikin ko ilo Bicol. Ilo jikin kein, ear jutak jet kumi in rukwal̦o̦k ro ie im ear wõr jipejel̦ bainier ro me rar jipañ er kwal̦o̦k naan ilo jikin ko rettol̦o̦k im rejjañin kar etal ñani. Ilo kar juon em̦, jikin kõppojak eo ie ear wõr juon ro̦ñ im ewõr ruo al̦al̦ ko rej pãd imejãn roñ eo. Ke iar jutak ioon al̦al̦ ko, rekar wõtlo̦k lal̦l̦o̦k ñan lowaan roñ eo im iar bar wõtlo̦k. Ebwe an kar to aõ tutu im lukkuun karreoik eõ bwe in pojak ñan m̦õñã in jibboñ!

Ilo iien in me iar jerbal ilo Bicol, iar jino l̦õmn̦ake tok Nora, eo ear jino an kar bainier ilo Bulacan. Ak ilo iien in, ear jipejel̦ bainier ilo Dumaguete im iar lol̦o̦k e ilo jikin in. Ãlikin aõ kar lol̦o̦ke, kom̦ro ar jino jeje ñan doon im ilo kar iiõ eo 1956, kõm̦ro ar m̦are. Wiik eo ãlikin wõt am̦ro kar m̦are, kõm̦ro ar lol̦o̦k juon eklejia ilo ãne eo etan Rapu Rapu. Ilo jikin in, kõmar aikuj etetal ioon tol̦ ko im ñan jikin ko rettol̦o̦k. Meñe ãindein, ak el̦ap am̦ro kar m̦õn̦õn̦õ kõnke kiiõ kõm̦ro ar jerbal ippãn doon im jipañ ro jeid im jatid ilo jikin ko rettol̦o̦k!

Ãlikin 4 iiõ in am̦ro kar pãd ilo jerbalin lol̦o̦k eklejia ko, rar kajjitõk ippemro ñan etal im jerbal ilo ra eo. Innem jino jãn kar Jãnwõde 1960 eo, kõm̦ro ar jerbal ilo Betel̦. Ium̦win iiõ lõñlõñ ko in am̦ro jerbal ilo Betel̦, elõñ men ko iar katak jãn aõ jerbal ippãn em̦m̦aan ro jet me el̦ap eddo ko aer ilo doulul eo an Jeova. Im Nora ear maroñ jipañ kõm̦m̦ani elõñ kain jerbal ko ilo ra eo.

Men eo em̦m̦antata ippa kõn aõ jerbal ilo Betel̦, ej bwe iar maroñ loe wõnm̦aanl̦o̦k ko rar wal̦o̦k ilo Philippine. Jinoin aõ kar jerbal ilo Betel̦ ke iar juon likao, oran aolep rukwal̦o̦k naan ro ilo tõre eo kar 10,000. Ak kiiõ elõñl̦o̦k jãn 200,000 rukwal̦o̦k naan ro ilo Philippine, ekitibuj oran aolep rijerbal ro ilo Betel̦ me rej rejetake jerbal eo eaorõk, jerbalin kwal̦o̦k naan.

Ke ear lõñl̦o̦k jerbal ko kõmar kõm̦m̦ani ilo ra eo im lõñl̦o̦k oran rijerbal ro ie, ear kiiõ dikl̦o̦k ra eo ñan aolep. Innem Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova ear kajjitõk bwe kõmin kappok wãto ñan kalõk juon ra ekããl im ekilepl̦o̦k. Kõn men in, ña im em̦m̦aan eo ej loloorjake jikin bũriin bok ko, kõm̦ro kar itoitak jãn em̦ ñan em̦ ilo m̦õko rej pãd iturin ra eo im kajjitõk ippãer ñe ewõr en̦ ekõn̦aan wiakake wãto eo an. Ak ejjel̦o̦k juon ear kõn̦aan, joñan juon iaaer ear ba: “Kõm RiJaina kõmij jab wiakake wãto, ak kõmij wia wõt.”

Bõtab, juon raan ilo am kar jab kõtmãne kake, juon iaan armej ro rũturum ear kajjitõk ñe kõm kõn̦aan wiaiki wãto eo an kõnke ej em̦m̦akũtl̦o̦k ñan Amedka. Innem tokãlik juon armej ear bar kõn̦aan wiakake wãto eo an ñan kõm, im ear rõjañ ro jet rũturin bwe ren bar wiakake wãto ko aer. Kõmar maroñ bar wiaiki wãto eo jãn em̦m̦aan eo me ear ba, “Kõm RiJaina kõmij jab wiakake wãto.” Innem ium̦win juon iien ekadu, ear l̦ap wãto eo an ra eo im kar jilu alen l̦apl̦o̦k. El̦ap aõ tõmak bwe Jeova eo ear kõm̦m̦an bwe men in en wal̦o̦k.

Ilo 1950 eo, kar ña eo diktata ilo baam̦le eo ilo Betel̦. Ak kiiõ, kõm̦ro lio pãleõ rũtto tata iaan aolep. Ijjab ajl̦o̦k ñan jidik kõn aõ kar l̦oore Jesus im kõm̦m̦ane jabdewõt men ear jiroñ eõ bwe in kõm̦m̦ane. Em̦ool bwe rũtto ro jinõ im jema rar kadiwõjl̦o̦k eõ jãn m̦weo im̦weer, ak Jeova ear letok juon aõ baam̦le me el̦ap uwaan im rej yokwe E. Ejjel̦o̦k aõ pere ñan jidik bwe Jeova ej kajejjet aolep aikuj ko ad, jekdo̦o̦n ta jerbal eo jej kõm̦m̦ane ilo doulul eo an. El̦ap am̦ro Nora kam̦m̦oolol Jeova kõn an jouj im kõjeraam̦m̦an kõm̦ro. Im kõm̦ro ej rõjañ ro jet bwe ren mãlejjoñe Jeova.​—Mal. 3:10.

Juon iien Jesus ear ba ñan juon rũtõltõl owõj etan Matu Livai: “Kwõn l̦oor Eõ.” Ta eo Matu ear kõm̦m̦ane? ‘Ear likũt men otemjej im jutak, im l̦oor Jesus.’ (Luk 5:27, 28) Iar bar maroñ likũt men otemjej im l̦oor Jesus, im ij rõjañ ro jet bwe ren bar kõm̦m̦ane men in im lo an Jeova naaj lukkuun kõjeraam̦m̦an er.