1. Ãinwõt kar kwal̦o̦k ilo Epesõs 6:10-13, ta juon iaan wãween ko rekanooj in em̦m̦an Jeova ej kwal̦o̦k an yokwe kõj? Jouj im kõmel̦el̦e.

JUON iaan wãween ko rekanooj in em̦m̦an Jeova ej kwal̦o̦k an yokwe kõj ro me rej karejar ñane, ej ilo an jipañ kõj ñan jum̦ae ri-kõjdat ro ad. Ri-kõjdat ro ad rel̦l̦aptata ej Setan im enjel̦ ro renana. Jeova ej kakkõl kõj kõn ri-kõjdat rein, im ej letok men ko jej aikuji ñan ad jum̦aik er. (Riit Epesõs 6:10-13.) Ñe jej bõk jipañ jãn Jeova im lõke e kõn aolepen bũruod, jenaaj maroñ lo tõprak ilo ad jum̦ae Tepil̦ eo. Jemaroñ peran ãinwõt kar rijjilõk Paul ke ear je im ba: “El̦aññe Anij ej rejetak kõj, wõn emaroñ in jum̦ae kõj?”​—Rom 8:31, UBS.

2. Ta ko jenaaj etali ilo katak in?

² Kõnke jej Kũrjin ro rem̦ool, jejjab jol̦o̦k iien ko ad im l̦õmn̦ak kõn Setan im enjel̦ ro renana. Men eo el̦apl̦o̦k ad aikuj bõk iien ko ad im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake ej ñan katak kõn Jeova im karejar ñane. (Sam 25:5) Bõtab, jej aikuj jel̦ã kõn men ko Setan ej kõm̦m̦ani. Etke? Kõnke jen maroñ kõjparok kõj bwe en jab m̦on̦e kõj. (2 Ko. 2:11) Ilo katak in, jenaaj etale juon iaan wãween ko rel̦l̦aptata Setan im enjel̦ ro renana rej kõjerbale ñan kajjioñ m̦on̦e armej. Jenaaj bar etale ewi wãween ad maroñ lo tõprak ilo ad jum̦aik er.

3-4. (1) Ta in anijnij? (2) Ewi joñan an ajeeded tõmak eo kõn anijnij?

³ Juon iaan wãween ko rel̦l̦aptata Setan im enjel̦ ro renana rej kõjerbale ñan kajjioñ m̦on̦e armej ej ikijjeen anijnij. Ro rej anijnij rej ba bwe rejel̦ã ak remaroñ kõm̦m̦ani men ko me ekkã an armej ro jab maroñ jel̦ã kaki ak kõm̦m̦ani. Ñan waanjoñak,  jet rej ba bwe remaroñ jel̦ã kõn kobban ilju im jekl̦aj ilo aer bubu ak jedjed iju. Ro jet remaroñ ãinwõt ñe rej lukkuun kõnono ippãn ro remej. Im jet rej kajjetõbtõb im remaroñ kõjerbal mãjiik. *​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

⁴ Ewi joñan an ajeeded tõmak eo kõn anijnij? Ilo juon ekkatak kar kõm̦m̦ane ilo 18 aelõñ ko ilo Latin America im ilo Caribbean, rar lo bwe ewõr 1 jãn 3 armej rej tõmak ilo mãjiik, ekkõpãl, ak bubu. Rar bar lo bwe enañin bar ãindein oran armej ro rar tõmak bwe jemaroñ kõnono ippãn ro remej. Ekar bar wõr juon ekkatak kar kõm̦m̦ane ilo 18 aelõñ ko ilo Africa. Im rar lo bwe elõñl̦o̦k jãn jimattan in armej ro kar kõnono ippãer rej tõmak ilo ekkõpãl. Ealikkar bwe jabdewõt jikin eo jej jokwe ie, jej aikuj in kõjparok kõj jãn anijnij. El̦aptata kõnke Setan ej kate e ñan m̦on̦e “aolepen lal̦.”​—Rev. 12:9.

5. Ta eñjake eo an Jeova kõn anijnij?

⁵ Jeova ej “Anij in m̦ool.” (Sam 31:5) Innem ta eñjake eo an kõn anijnij? Edike! Jeova ear jiroñ ri-Israel ro: “Ren jab lo ippam̦ jabdewõt eo ej kõm̦m̦an bwe nejin m̦aan ak kõrã en deblo̦k kijeek, ak juon ej bubu, ak juon ej m̦adm̦õd, ak juon ej ri-kaanij, ak juon ej ri-jo̦ubwe, ak juon ej pepe ippãn ri-ekkõpãl, ri-rojak, ri-anijnij, ak eo ej kõm̦m̦ao ippãn ro remej. Bwe jabdewõt eo ej kõm̦m̦an men rot kein, ej menin jõjõik ñan Jeova.” (Dt. 18:10-12) Kũrjin ro rejjab pãd ium̦win Kien eo Jeova ear lel̦o̦k ñan ri-Israel ro. Bõtab, jejel̦ã bwe eñjake eo an Jeova kõn anijnij ejjañin oktak.​—Mal. 3:6.

6. (1) Ewi wãween an Setan kõjerbal anijnij ñan kõjorrããn armej ro? (2) Ekkar ñan Ekklisiastis 9:5, ta eo ej wal̦o̦k ñan ro remej?

⁶ Jeova ej kakkõl kõj n̦ae anijnij kõnke ejel̦ã bwe Setan ej kõjerbale men in ñan kõjorrããn armej ro. Setan ej kõjerbal anijnij ñan kowõnm̦aanl̦o̦k katak ko reriab, me ekoba katak eo bwe ro remej rej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im mour ilo bar juon lal̦. (Riit Ekklisiastis 9:5.) Setan ej bar kõjerbal anijnij ñan kaamijak armej im kõm̦m̦an bwe ren el̦l̦o̦k jãn Jeova. Kõttõpar eo an ej bwe armej ro rej anijnij ren lõke jetõb ro renana im jab Jeova.

7. Ta eo Jeova ej jiroñ kõj kake?

⁷ Ãinwõt kar kwal̦o̦k kake m̦oktal̦o̦k, Jeova ej jiroñ kõj kõn ta ko jej aikuj kõm̦m̦ani ñan kõjparok kõj bwe Setan im enjel̦ ro renana ren jab m̦on̦e kõj. Jen lale jet wãween ko jemaroñ kõm̦m̦ani me renaaj jipañ kõj ilo ad tarin̦aeik Setan im enjel̦ ro renana.

8. (1) Ta wãween eo el̦aptata enaaj jipañ kõj ñan jum̦aik jetõb ro renana? (2) Ewi wãween an Sam 146:4 kajedmatmat katak eo eriab an Setan kõn mej?

⁸ Riiti Naanin Anij im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake. Eñin wãween eo el̦aptata enaaj jipañ kõj ñan jum̦aik katak ko reriab me jetõb ro renana rej kowõnm̦aanl̦o̦ki. Naanin Anij ej ãinwõt juon jãje ekkañ im emaroñ kajedmatmat katak ko reriab Setan ej kowõnm̦aanl̦o̦k. (Ep. 6:17) Ñan waanjoñak, Naanin Anij ej kajedmatmat katak eo eriab bwe ro remej remaroñ kõnono ippãn ro remour. (Riit Sam 146:4, UBS.) Ej bar kakeememej kõj bwe Jeova wõt emaroñ kwal̦o̦k kõn kobban ilju im jekl̦aj ilo jejjet im jim̦we. (Ais. 45:21;  46:10, UBS) El̦aññe jej keini ad riiti Naanin Anij im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake, jenaaj pojak ñan ad jum̦ae im dike katak ko jetõb ro renana rekõn̦aan bwe jen tõmaki.

9. Ta jerbalin anijnij ko jej kõjparok kõj jãni?

⁹ Jab kõm̦m̦ani jabdewõt men ko me rej ekkejell̦o̦k ippãn anijnij. Kõnke jej Kũrjin ro rem̦ool, jejjab aikuj bõk kun̦aad ilo jabdewõt jerbalin anijnij. Ñan waanjoñak, jejjab etal ippãn ri-anijnij ak ri-bubu ro ak kajjioñ kõnono ippãn ro remej ilo jabdewõt wãween. Ãinwõt ad kar etale ilo katak eo l̦o̦k, jej kõjparok kõj jãn m̦antin ilomej ko me rej pedped ioon tõmak eo bwe ro remej rej mour m̦aanl̦o̦k wõt ilo bar juon jikin. Im jejjab kõjerbal ri-jedjed iju ak ri-bubu ro ñan kajjioñ jel̦ã kõn ta kobban ilju im jekl̦aj. (Ais. 8:19) Jejel̦ã bwe aolep wãween kein relukkuun kauwõtata im remaroñ jujen kõm̦m̦an bwe jen jerbal ippãn Setan im enjel̦ ro renana.

10-11. (1) Ta eo jet iaan Kũrjin ro ilo raan ko an rijjilõk ro rar kõm̦m̦ane ke rar katak m̦ool eo? (2) Ekkar ñan 1 Korint 10:21, etke jej aikuj anõke joñak eo an Kũrjin ro jinoin, im ewi wãween ad maroñ kõm̦m̦ane men in?

¹⁰ Jol̦o̦k men ko ewõr anijnij ak kajjetõbtõb ie. Ilo kar raan ko an rijjilõk ro, jet iaan armej ro rar jokwe ilo Epesõs rar ri-anijnij. Ak ke rar katak m̦ool eo, rar m̦õkaj im kõm̦m̦an oktak. Baibõl̦ ej ba: “Elõñ iaan ro rar anijnij rej aini bok ko aer, im tile im̦aan mejãn armej otemjej.” (Jrb. 19:19) Armej rein rar lukkuun kwal̦o̦k aer kõn̦aan jum̦ae jetõb ro renana. Ebwe an kar l̦ap on̦ããn bokin anijnij ko aer, bõtab ijello̦kun aer kar aji ak wiakaki ñan ro jet, rar ko̦kkuri. El̦apl̦o̦k aer kar l̦õmn̦ak kõn aer kabuñbũruon Jeova jãn joñan on̦ããn bok ko.

¹¹ Ewi wãween ad maroñ anõke joñak eo an Kũrjin ro ilo kar raan ko an rijjilõk ro? Enaaj juon menin mãlõtlõt ñan ad jol̦o̦k jabdewõt men ko emaroñ wõr ippãd im rej ekkejell̦o̦k ñan anijnij. Men in ej kitibuj kein karwaan ko  ãinwõt m̦arm̦ar ko ak pããñkõl̦ ko, im men ko ãierl̦o̦k wõt me armej rej kõn̦aki ak kaorõki ñan kajjioñ kõjparok er make jãn jetõb ro renana.​—Riit 1 Korint 10:21, UBS.

12. Ta kajjitõk ko jej aikuj kajjitõk ippãd make kaki kõn menin kam̦õn̦õn̦õ ko jej kããlõti?

¹² Lukkuun etale menin kam̦õn̦õn̦õ ko kwõj kããlõti. Kajjitõk ippam̦ make: ‘Ij ke riiti bok ko, magazine ko, ak mel̦el̦e ko ilo Internet kõn anijnij? Kain rot al ko ij roñjaki, pijain alwõj ko ij alwõji, ak keem ko (game) ij iukkure kaki? Ewõr ke m̦õttan anijnij ak kajjetõbtõb ilo menin kam̦õn̦õn̦õ ko ij kããlõti? Rej ke kwal̦o̦k kõn men kein ãinwõt vampire, ãnbwinnin ri-mej ro me rej oktak im bar mour (zombie), ak armej ro im men ko ewõr aer kajoor jãn jetõb ro? Rej ke kwal̦o̦k bwe em̦m̦an im ejjab nana mãjiik, ekkõpãl, ak ekko̦o̦l?’ Jejel̦ã bwe ewõr menin kam̦õn̦õn̦õ ko me rej kwal̦o̦k kõn ino̦ñ im bwebwenato ko rejjab lukkuun m̦ool. Bõtab, ejjab aolep men kein ak bwebwenato rot kein rej ekkejell̦o̦k ippãn anijnij. Ñe kwõj etale menin kam̦õn̦õn̦õ ko kwõj kããlõti, peek ippam̦ make ñan kããlõti men ko me renaaj kattol̦o̦k eok jãn jabdewõt men ko Jeova ediki. Jekõn̦aan kõmaat joñan ad maroñ ñan dãpij wõt juon “bõklõkõt em̦m̦an” im̦aan mejãn ad Anij.​—Jrb. 24:16. *​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

13. Ta eo jej aikuj kõjparok bwe jen jab kõm̦m̦ane?

¹³ Kõjparok ñan jab kwal̦o̦k bwebwenato ko kõn tim̦on̦. Jej aikuj anõke joñak eo an Jesus ikijjeen men in. (1 Pi. 2:21) M̦okta jãn an kar Jesus itok ñan lal̦ in, ear mour ilañ, im ekanooj l̦ap an kar jel̦ã kõn Setan im enjel̦ ro renana. Ak ear jab bwebwenato kõn men ko jetõb rein renana rar kõm̦m̦ani. Jesus ear  kõn̦aan katakin armej ro kõn Jeova, ejjab kõn Setan. Jemaroñ anõke Jesus ilo ad jab kajeeded bwebwenato ko kõn tim̦on̦ ak jetõb ro renana. Ijello̦kun ad kõm̦m̦ane men in, jej kwal̦o̦k ilo naan ko ad bwe bũruod ej m̦õn̦õn̦õ kõn “men eo em̦m̦an,” mel̦el̦ein, m̦ool eo.​—Sam 45:1.

14-15. (1) Etke jejjab aikuj mijak jetõb ro renana? (2) Ta juon iaan kein kam̦ool ko rej kwal̦o̦k bwe Jeova ej kõjparok armej ro an ilo raan kein?

¹⁴ Jab mijak jetõb ro renana. Ilo lal̦ in rainin, elõñ men ko renana remaroñ wal̦o̦k ñan kõj. Ãkjitõn, nañinmej, ak mej remaroñ wal̦o̦k ilo jidimkij. Ijoke, jejjab aikuj l̦õmn̦ak bwe jetõb ro renana rej kõm̦m̦an bwe men kein ren wal̦o̦k. Baibõl̦ ej ba bwe “iien im menin wal̦o̦k rej itok” ioon jabdewõt armej. (Ekl. 9:11) Bõtab ikijjeen jetõb ro renana, em̦õj an kar Jeova kwal̦o̦k bwe el̦apl̦o̦k an kajoor jãn er. Ñan waanjoñak, Anij ear jab kõtl̦o̦k bwe Setan en m̦an Job. (Job 2:6, UBS) Im ilo kar raan ko an Moses, Jeova ear kwal̦o̦k bwe ekajoorl̦o̦k jãn bũrij ro an Ijipt me rar ri-anijnij. (Ex. 8:18; 9:11) Tokãlik ilo lañ, Jeova ear lel̦o̦k kajoor ñan Jesus bwe en anjo̦ ioon Setan im enjel̦ ro renana im jolal̦tak er jãn lañ. Im ilo raan ko repãd im̦aan, naaj jol̦o̦k er ilowaan abys eo, ijo renaaj kalbuuj ie im reban maroñ ko̦kkure jabdewõt armej.​—Rev. 12:9; 20:2, 3.

¹⁵ Jej lo elõñ kein kam̦ool ko me rej kwal̦o̦k bwe Jeova ej kõjparok armej ro an ilo raan kein. L̦õmn̦ak kõn men in: Jej kwal̦o̦k naan im katakin ro jet kõn m̦ool eo ilo aolep jikin ko ilo lal̦ in. (Matu 28:19, 20) Tokjãn men in, jej kajedmatmat jerbal ko renana an Tepil̦ eo. Ejjel̦o̦k pere bwe el̦aññe enaaj kar wõr an Setan maroñ ñan kabõjrak jerbal eo ad, enaaj kar kõm̦m̦ane men in. Ijoke, ejjab maroñ. Kõn men in, jejjab aikuj mijak jetõb ro renana. Jejel̦ã bwe “mejãn Jeova rej ettõrl̦o̦k im ettõrtok ilo aolepen lal̦, im make kwal̦o̦k Ekajoor in jipañ ro bũrueer reweeppãn ñan E.” (2 Kr. 16:9) El̦aññe jej tiljek wõt ñan Jeova, men ko jetõb ro renana rej kõm̦m̦ani ñan kõj kiiõ reban jelõt kõj ñan indeeo.

16-17. Kwal̦o̦k juon waanjoñak kõn an juon aikuj kwal̦o̦k peran ñan jum̦ae jetõb ro renana.

¹⁶ Jej aikuj peran bwe jen maroñ jum̦ae jetõb ro renana, el̦aptata ñe ro m̦õttad im baam̦le  ko ad rej jum̦ae kõj kõn aer l̦õmn̦ak bwe el̦aññe jejjab kobal̦o̦k ippãer ilo m̦anit ko aer ewõr juon men enana enaaj wal̦o̦k ñan kõj. Bõtab, Jeova ej kõjeraam̦m̦an ro rej kwal̦o̦k aer peran ilo wãween in. L̦õmn̦ak kõn waanjoñak eo an juon jeid im jatid jiroñ etan Erica, eo im ej jokwe ilo Ghana. Ke Erica ear 21 an iiõ, ear jino katak Baibõl̦. Kõnke jemãn ej juon bũrij me ej kõm̦m̦an jerbalin m̦adm̦õd, rar kõtmãne bwe en bõk kun̦aan ilo juon m̦anit me ej kitibuj aer m̦õñã kanniõk ko kar katok kaki ñan anij ko an jemãn. Ke Erica ear m̦akoko in bõk kun̦aan, baam̦le eo an ear watõk bwe men in ear kõm̦m̦ane ej kalluuk anij ko aer. Rar tõmak bwe anij ko aer renaaj kajeik er ilo aer kõm̦m̦an bwe ren bwebwe im nañinmej.

¹⁷ Baam̦le eo an Erica ear kajjioñ iuuni bwe en l̦oore m̦anit eo ak ear jutak pen wõt meñe ear aikuj etal jãn m̦weo im̦õn kõn an jab l̦oore er. Ijoke, jet Ri-Kõnnaan ro an Jeova rar bõke bwe en jokwe ippãer. Ilo wãween in, Jeova ear kõjeraam̦m̦ane Erica kõn juon an baam̦le ekããl. Im rein rej rũttõmak ro m̦õttan me rar ãinwõt lukkuun ro jein im jatin. (Mark 10:29, 30) Meñe baam̦le eo an ekar jol̦o̦ke etan jãn baam̦le eo im tũli men ko m̦weien, ak Erica ekar tiljek wõt ñan Jeova, ear peptaij, im kiiõ ej juon rekũl̦ar bainier. Erica ej kwal̦o̦k an jab mijak jetõb ro renana. Im ikijjeen baam̦le eo an, ej ba, “Aolep raan ij jar bwe juon iien baam̦le eo aõ en lo jeraam̦m̦an eo ñan jel̦ã kõn Jeova im lo anemkwõj eo ej itok jãn an juon karejar ñan Anij eo ad me el̦ap yokwe ippãn.”

18. Ta jeraam̦m̦an ko jenaaj loi jãn ad lõke Jeova?

¹⁸ Bõlen ejjab kõj aolep jenaaj iioon wãween rot in me ej mãlejjoñe tõmak eo ad. Bõtab, kõj aolep jej aikuj in jum̦ae jetõb ro renana im lõke Jeova. El̦aññe jenaaj kõm̦m̦ane men in, elõñ jeraam̦m̦an ko jenaaj loi, im jenaaj kõjparok kõj make jãn an Setan m̦on̦e kõj kõn katak ko an reriab. Bareinwõt, jeban bõjrak jãn ad karejar ñan Jeova kõn ad mijak jetõb ro renana. Ilõñin men otemjej, jenaaj kõkajoorl̦o̦k jem̦jerã eo ad ippãn Jeova. Ri-kal̦oor Jemes ear je im ba: “Kom̦win kõttãik kom̦ ñan Anij; a kom̦win jum̦ae tepil̦, im enaaj ko jãn kom̦. Kom̦win ruwaakl̦o̦k ñan Anij, im Enaaj ruwaakwaj ñan kom̦.”​—Jem. 4:7, 8.