1, 2. Etke Ri Kõnnaan ro an Jeova rej kõjparok wãween aer nuknuk? (Lale pija eo itulõñ.)

 JUON nuujpeba ilo Netherlands ear kwal̦o̦k kõn juon kweilo̦k an kar rũtõlin kabuñ ro. Ej ba: “Elõñ iaaer rar ekpã ak jabde wãween aer nuknuk, el̦aptata ke ebwil. Bõtab, ejjab ãindein ñe Ri Kõnnaan ro an Jeova rej kweilo̦k el̦ap. . . . L̦addik im em̦m̦aan rej ekkõn̦ak suit im necktie, im joñan aetokin likko kan̦ an kõrã im ledik ran̦ . . . rem̦m̦an joñaer im rekarbõb.” Ekkã an ro jet nõbar Ri Kõnnaan ro an Jeova kõn aer “kõjparok wãween aer nuknuk, im kõn̦ak nuknuk ko rekkar . . . ãinwõt ekkar im jejjet ñan juon . . . eo ejel̦ã Anij.” (1 Timote 2:9, 10, UBS) Rijjilõk Paul ear kwal̦o̦k naan kein ñan kõrã im jiroñ ro, bõtab naanin kakapilõk kein remaroñ bar jerbal ñan em̦m̦aan im likao ro.

² Kõnke jej armej ro an Jeova, ej juon men eaorõk ñan kõj bwe en ekkar nuknuk ko jej kõn̦aki. Men in ebar aorõk ippãn Anij eo jej kabuñ ñane. (Jenesis 3:21) Baibõl̦ ej kaalikkar bwe Eo ej Irooj Bõtata ej letok ñan kõj naanin tõl ko kõn wãween ad aikuj nuknuk im tõreejab. Kõn men in, jokãlõt ko jej kõm̦m̦ani ikijjeen wãween ad nuknuk im tõreejab rejjab aikuj ekkar ñan kõn̦aan eo wõt ad make. Jej aikuj bar l̦õmn̦ak kõn kõn̦aan eo an Jeova, eo ej Irooj Bõtata.

3. Ta eo jej katak jãn kien ko an Anij ñan RiIsrael ro ikijjeen nuknuk?

³ Ñan waanjoñak, ilo kien ko an Anij ñan RiIsrael ro, ear wõr  naanin tõl ko rar kõjparok er jãn wãween mour ko rettoon an riaelõñ ko ipel̦aakier. Kien ko an Jeova rar kaalikkar bwe edike ñe kõrã ro rej kõn̦aki nuknuk ko an em̦m̦aan ro ak an em̦m̦aan ro kõn̦aki nuknuk ko an kõrã ro. Elõñ armej ilo raan kein rej ekkõn̦ak nuknuk rot kein. (Riit Duteronomi 22:5.) Naanin tõl kein rej lukkuun kaalikkar bwe Anij ejjab m̦õn̦õn̦õ kõn jitael̦ in nuknuk ko rej kõm̦m̦an bwe em̦m̦aan ro ren ãinwõt kõrã ro im kõrã ro ren ãinwõt em̦m̦aan ro, ak jitael̦ ko rej kõm̦m̦an bwe en pen ad kile el̦aññe armej ro rej em̦m̦aan ke ak kõrã.

4. Ta eo emaroñ jipañ Kũrjin ro ñan kõm̦m̦ani pepe ko rejim̦we kõn wãween aer nuknuk?

⁴ Baibõl̦ ej kwal̦o̦k naanin kakapilõk ko remaroñ jipañ Kũrjin ro ñan kõm̦m̦ani pepe ko rejim̦we kõn wãween aer nuknuk. Naanin kakapilõk kein rej jerbal ñan aolep Kũrjin ro jekdo̦o̦n ñe eoktak aelõñ eo rej jokwe ie, m̦anit ko aer, ak ñe rej jokwe ilo jikin ko el̦ap aer m̦õl̦o ak bwil. Jejjab aikuji juon laajrak me ej kajju kwal̦o̦k nuknuk rot ko rekkar im nuknuk rot ko rejekkar ñan ad kõn̦aki. Bõtab, ewõr naanin kakapilõk ko jemaroñ l̦oori ilo Baibõl̦ me rej kõtl̦o̦k bwe jen kããlõt kain nuknuk rot ko rem̦m̦an ippãd bõtab rekkar. Jen etale jet naanin kakapilõk ko jãn Baibõl̦ me remaroñ jipañ kõj ñan kile ta ko ‘rem̦m̦an im rej kabuñbũruon Anij’ bwe jen maroñ jel̦ã kain nuknuk rot ko rekkar ñan ad kõn̦aki.​—Rom 12:1, 2, UBS.

5, 6. Ej aikuj ewi wãween an nuknuk ko ad jelõt ro jet?

⁵ Anij ear kõm̦akũt rijjilõk Paul ñan kwal̦o̦k kõn naanin kakapilõk eo eaorõk ilo 2 Korint 6:4 (UBS). (Riit.) Wãween ad nuknuk ej kaalikkar kain armej rot kõj. Elõñ ej oktak wãween aer l̦õmn̦ak kõn kõj itok wõt jãn aer ‘lale ãlikid’ ak paotokid. (1 Samuel 16:7) Kõn men in, kõnke jej jerbal ñan Anij, jej kile bwe eaorõk ñan kõjparok wãween ad nuknuk im jab ekkõn̦ak tak wõt nuknuk ko rem̦m̦an ippãd im jejjab abn̦õn̦õ im bwil kaki. Naanin kakapilõk ko jãn Naanin Anij rej aikuj jipañ kõj ñan kõjparok bwe jen jab kõn̦aki nuknuk ko rebab, rekarreelel, ak rekabwilo̦klo̦k mãj. Mel̦el̦ein bwe ejekkar ñan kõn̦aki nuknuk ko rej kwal̦o̦k m̦õttan ko ilo ãnbwinnid me ejekkar ñan aer kar wal̦o̦k. Nuknuk ko jej kõn̦aki rejjab aikuj kabwilo̦k mejãn ro jet ak kõm̦m̦an bwe ren abn̦õn̦õ.

⁶ Ñe jerreo im em̦m̦an wãween ad tõreejab im jej kõn̦aki nuknuk ko rekarbõb, ekkã an armej ro kwal̦o̦k kautiej ñan kõj kõnke rej kile bwe jej jerbal ñan Eo im ej Irooj Bõtata, Jeova. Men in ej bareinwõt kareel elõñ armej bwe ren m̦õn̦õn̦õ in katak kõn Anij eo jej kabuñ ñane. Bareinwõt, wãween ad nuknuk ej kõm̦m̦an an ro jet kwal̦o̦k kautiej ñan kabuñ in ad. Im men in emaroñ kõm̦m̦an bwe ren kõn̦aan roñjake ennaan eo em̦m̦an jej kwal̦o̦k kake ñan jipañ lo̦mo̦o̦ren armej ro.

7, 8. Ñããt ko el̦aptata ad aikuj kõn̦aki nuknuk ko rekkar im rekarbõb?

⁷ Wãween ad nuknuk ej jelõt Anij eo ad eokkwõjarjar, rũttõmak ro jeid im jatid, im ro jej kwal̦o̦k naan ñan er. Eñin unin eaorõk ñan kõn̦aki nuknuk ko rej kaalikkar ad kaorõk ennaan eo jej kwal̦o̦k kake im rej bõktok nõbar ñan Jeova. (Rom 13:8-10) El̦aptata an men in aorõk ñe jej kwal̦o̦k naan ak etal ñan kweilo̦k ko. Jej aikuj kõn̦ak nuknuk ko ‘rekkar im jejjet ñan ro rejel̦ã kõn Anij.’ (1 Timote 2:10, UBS) Jejel̦ã bwe ewõr jet nuknuk ko rekkar ilo jet jikin bõtab rejjab ekkar ilo bar jet jikin. Kõn men in, armej ro an Jeova ipel̦aakin lal̦ in rej bar l̦õmn̦ak kõn kain nuknuk rot ko rekkar ñan m̦anit eo an aelõñ eo rej jokwe ie kõnke ren jab kal̦õkatip ro jet.

⁸ Riit 1 Korint 10:31. Ñe jej etal ñan kweilo̦k ko rel̦l̦ap, nuknuk ko ad rej aikuj ekkar im karbõb. Jejjab aikuj l̦oore jitael̦ in nuknuk ko ekkã an armej ro ilo lal̦ in kõn̦aki. Bareinwõt, ñe jej pãd ilo oteel̦ ko, im jej kakkije ak  kõm̦m̦ani men ko relimo ãlikin ak m̦okta jãn kweilo̦k el̦ap eo, jej aikuj bar kõjparok wãween ad nuknuk meñe jej ekpã. Ñe em̦m̦an im erreo wãween ad nuknuk, jeban jook in kaalikkar bwe kõj Ri Kõnnaan ro an Jeova. Im enaaj pidodo ad maroñ kwal̦o̦k naan ñan ro jet jabdewõt iien.

9, 10. Etke jej aikuj l̦oore naan ko ilo Pilippai 2:4 ñe jej pepe kõn kain nuknuk rot ko jen kõn̦aki?

⁹ Riit Pilippai 2:4 (UBS). Etke Kũrjin ro rej aikuj l̦õmn̦ak kõn wãween an nuknuk ko aer jelõt rũttõmak ro m̦õttaer? Juon un ej kõnke armej ro an Anij rej kate er ñan l̦oore naanin jiroñ eo ej ba: “Kom̦ij aikuj in julo̦ki kõn̦aan ko an lal̦ in im rej jerbal ilo kom̦, ãinwõt men kein: kijoñ, nana m̦wilin, l̦õñ.” (Kolosse 3:2, 5, UBS) Elõñ rũttõmak ro jeid im jatid rar ilo̦k jãn mour rot kein. Meñe ãindein, ak bõlen jet iaaer rej wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo aer tarin̦aeik kõn̦aan ko aer rebõd. Kõn men in, ñe jejjab kõjparok, wãween ad nuknuk emaroñ kõm̦m̦an bwe en pen aer l̦oore naanin jiroñ in ilo Baibõl̦ im tarin̦aeik kõn̦aan kein aer. (1 Korint 6:9-11) Eñin unin jejjab aikuj kõm̦m̦an bwe en penl̦o̦k wõt aer tarin̦aeik kõn̦aan kein aer.

¹⁰ Ñe jej pãd ibwiljin rũttõmak ro m̦õttad, wãween ad nuknuk ej aikuj kõm̦m̦an bwe ren kõn̦aan dãpij wõt aer erreo. Men in ej aikuj wal̦o̦k aolep iien, ekoba iien ko jej kweilo̦k ak ilo iien iiãio ko. Ewõr ad maroñ ñan make kããlõt ta ko jen kõn̦aki. Meñe ãindein, ak kõj aolep jej aikuj kõn̦aki nuknuk ko renaaj kõm̦m̦an bwe en pidodo an ro jet erreo wõt im̦aan mejãn Anij ilo wãween aer l̦õmn̦ak, kõnnaan, im kõm̦m̦an. (1 Piter 1:15, 16) Yokwe eo em̦ool “ejjab kõm̦m̦an men ko rejekkar, ejjab l̦õmn̦ak wõt kõn e make.”—1 Korint 13:4, 5, UBS.

11, 12. Ta eo jej aikuj mel̦el̦e kake ñe jej l̦õmn̦ak kõn kain nuknuk rot ko jen kõn̦aki?

¹¹ Ñe rũkarejar ro an Anij rej kõm̦m̦an pepe kõn ta ko ren kõn̦aki, rej keememej bwe “men otemjej armej rej kõm̦m̦ani rej wal̦o̦k ekkar ñan iien ko aer.” (Ekklisiastis 3:1, 17, UBS) Kõj aolep jemel̦el̦e bwe an oktak wãween mejatoto eo ilo kajjojo jikin, ej jelõt wãween ad nuknuk. Wãween ko rej wal̦o̦k ñan kõj rej bar jelõt wãween ad nuknuk. Meñe wãween mejatoto eo ilo ijoko jikid ej oktak jãn iien ñan iien, ak naanin kakapilõk ko an Jeova rejjab oktak.​—Malakai 3:6.

¹² Ilo jikin ko rebwil, emaroñ l̦apl̦o̦k an pen ñan nuknuk ilo juon wãween ekkar im ej kwal̦o̦k kautiej. Eñin unin, rũttõmak ro jeid im jatid rej lukkuun kam̦m̦oolol ñe jej kõjparok bwe jen jab kõn̦aki nuknuk ko me joñan aer bab ak ippidtoto, rekõm̦m̦an bwe en wal̦o̦k ijoko ilo ãnbwinnid me ren kar jab wal̦o̦k. (Job 31:1) Bareinwõt, ñe jej kakkije ilo jikin piknik ko iturin lo̦jet ak ilo jikin aõ ko, nuknukun tutu ko jej kõn̦aki rej aikuj ekkar im karbõb. (Jabõn Kõnnaan 11:2, 20, UBS) Meñe elõñ ilo lal̦ in rej kõn̦ak nuknukun tutu ko me el̦ap aer kwal̦o̦k ãnbwinnier, ak kõj ro im jej karejar ñan Jeova jej kate kõj ñan lel̦o̦k aiboojoj ñan Anij eo ad eokkwõjarjar im jej yokwe.

13. Etke naanin kakapilõk eo ilo 1 Korint 10:32, 33 ej aikuj jipañ kõj ñan kããlõt kain nuknuk rot ko jen kõn̦aki?

¹³ Ebar wõr juon naanin kakapilõk eaorõk im ej jipañ kõj ñan kããlõt nuknuk ko rekkar. Jej aikuj l̦õmn̦ak kõn bõklõkõt ko an ro jet. Rein rekitibuj rũttõmak ro jeid im jatid im ro jet. (Riit 1 Korint 10:32, 33, UBS.) Ej ad eddo ñan lale bwe nuknuk ko ad ren jab kal̦õkatip ro jet. Rijjilõk Paul ear ba: “Kajjojo iaad en kabuñbũruon jein ak jatin ilo men ko rem̦m̦an bwe en kõkajoore ilo tõmak.” Innem ear wõnm̦aanl̦o̦k im kwal̦o̦k unin ad aikuj kõm̦m̦ane men in ilo an ba: “Bwe Kũraij ear jab kabuñbũruon make.” (Rom 15:2, 3, UBS) Jijej ear jab l̦õmn̦ak kõn kõn̦aan ko an make. Ear watõk bwe eaorõkl̦o̦k ñan an kõm̦anm̦an ankilaan Anij im jipañ ro jet. Eñin unin jejjab kõn̦aki jitael̦ in nuknuk ko remaroñ kõm̦m̦an bwe ro jet ren jab roñjake kõj ñe jej kwal̦o̦k naan, meñe jitael̦ kein remaroñ em̦m̦an ippãd.

14. Ewi wãween an ro ewõr nejier katakin ajri ro nejier ñan kaiboojoj Anij ilo wãween aer nuknuk?

¹⁴ Ro ewõr nejier ebar wõr aer eddo ñan katakin ajri ro nejier ñan l̦oori naanin kakapilõk ko ilo Baibõl̦. Men in ekitibuj aer lale bwe er make im ro nejier ren kate er ñan kabuñbũruon Anij ilo aer kõn̦aki nuknuk ko rekkar im tõreejab ilo juon wãween ekkar. (Jabõn Kõnnaan 22:6; 27:11) Rũtto ro remaroñ jipañ ajri ro nejier ñan kautiej Anij eo eokkwõjarjar rej kabuñ ñane ilo aer likũt juon joñak em̦m̦an ñan er im katakin er ilo yokwe kõn wãween aer maroñ l̦oore naanin tõl ko an. Elukkuun em̦m̦an ñe jemãn im jinen ajri ro rej katakin ajri ro nejier ñan jel̦ã wãween aer maroñ lo nuknuk ko rekkar! Ajri ro rej aikuj jel̦ã kilen kããlõt nuknuk ko me rejjab baj em̦m̦an wõt ippãer ak rebar ekkar im rej kaalikkar aer kõn̦aan kaiboojoj Jeova, Anij eo rej jutak kõn etan.

15. Ta eo ej aikuj jipañ kõj ñan kõm̦m̦ani pepe ko rejim̦we kõn kain nuknuk rot ko jej kõn̦aki?

¹⁵ Baibõl̦ ej letok naanin kakapilõk ko remaroñ jipañ kõj ñan kõm̦m̦ani pepe ko rejim̦we im renaaj bõktok nõbar im aiboojoj ñan Anij. Bõtab, ewõr ad maroñ ñan kããlõt nuknuk ko rem̦m̦an ippãd. Ealikkar bwe emaroñ oktak jitael̦ in nuknuk ko rem̦m̦an ippãd jãn doon im joñan jããn ko ad ñan wia nuknuk. Meñe ãindein, ak nuknuk ko ad rej aikuj aolep iien erreo, karbõb, ekkar ñan iien eo, im ekkar ñan m̦anit eo an aelõñ eo jej pãd ie.

16. Etke ewõr tokjãn ad kate kõj ñan kõn̦ak nuknuk ko rekkar?

 ¹⁶ Jej kile bwe ejjab aolep iien epidodo ñan kõm̦m̦ani pepe ko rejim̦we kõnke epen ñan ellolo nuknuk ko me rekkar im rekarbõb. Elõñ m̦õn wia ko rej wiakaki wõt jitael̦ in nuknuk ko rekããltata im rem̦m̦an ippãn armej ro. Kõn men in, emaroñ bõk iien im pen ñan ad ellolo likko im nuknuk ko rekarbõb im rejjab bab ak kadu, ak jõõt im jedo̦ujij ko rejjab lukkuun bab. Meñe ãindein, ak ñe jej kate kõj ñan pukot nuknuk ko rekkar im rekarbõb, rũttõmak ro jeid im jatid renaaj kile men in im el̦ap aer naaj kam̦m̦oolol kõn ad kate kõj. Bareinwõt, meñe jej kaarmejjeteik kõn̦aan ko ad bwe jen maroñ kõn̦ak wõt nuknuk ko rekkar im rekarbõb, ak jenaaj m̦õn̦õn̦õ kõnke jejel̦ã bwe jej kaiboojoj Jemãd ilañ.

17. Ta jet iaan men ko em̦m̦aan im likao ro rej aikuj l̦õmn̦ak kaki ñan lale ekkar ke bwe en wõr aer kwõdeak?

¹⁷ Ekkar ke bwe en wõr an em̦m̦aan im likao ro kwõdeak? Ilo Kien Moses, ear aikuj wõr an em̦m̦aan ro kwõdeak. Bõtab, Kũrjin ro kiiõ rejjab mour ium̦win Kien Moses im ejjab menin aikuj ñan aer l̦oore. (Livitikõs 19:27; 21:5; Galetia 3:24, 25, UBS) Ilo jet aelõñ ko, ñe ej wõr an em̦m̦aan ro kwõdeak me erreo im em̦m̦an joñan aer kõkaduuki, men in ejjab juon men armej ro rej kananaiki im ejjab kõm̦m̦an aer l̦õkatip im jab kõn̦aan roñjake ennaan eo em̦m̦an. Ilo m̦ool, ewõr jet em̦m̦aan ak likao ro ewõr aer eddo ilo eklejia im ewõr aer kwõdeak. Meñe ãindein, ak jet em̦m̦aan ak likao ro rej pepe in jab kõm̦m̦an aer kwõdeak. (1 Korint 8:9, 13; 10:32) Ilo aelõñ ko jet, ejjab juon m̦anit bwe en wõr an em̦m̦aan ro kwõdeak im armej ro rej watõk bwe ro rej Kũrjin rejjab aikuj wõr aer kwõdeak. Ilo m̦ool, el̦aññe juon em̦m̦aan ak likao ilo jikin kein ej kõm̦m̦an an kwõdeak, emaroñ jab bõktok nõbar im aiboojoj ñan Anij im emaroñ kõm̦m̦an bwe en wõr “n̦otaan.”​—Rom 15:1-3, UBS; 1 Timote 3:2, 7, UBS.

18, 19. Ewi wãween an bokin Maika 6:8 jipañ kõj ilo ad kate kõj bwe nuknuk ko ad ren kabuñbũruon Anij?

¹⁸ El̦ap ad kam̦m̦oolol bwe Jeova ejjab letok juon laajrak me ej kajju kwal̦o̦k nuknuk rot ko emo ad kõn̦aki im kain tõreejab rot ko rejjab em̦m̦an. Bõtab, ej letok ñan kõj maroñ ñan kããlõt im kõm̦m̦ani pepe ko ad ilo ad l̦oori naanin kakapilõk ko an ilo Baibõl̦. Kõn men in, ñe jej kõm̦m̦an pepe kõn wãween ad nuknuk im tõreejab, jemaroñ kwal̦o̦k bwe jekõn̦aan ‘etetal ippãn Anij eo ad kõn juon bõro ettã.’​—Maika 6:8.

¹⁹ Ad kwal̦o̦k ettã bõro ekitibuj ad kile joñan an Jeova erreo im kwõjarjar. Men in enaaj kõm̦m̦an ad kile bwe jaikuji naanin tõl im kakapilõk ko an kõnke rem̦m̦antata ñan kõj. Ad kwal̦o̦k ettã bõro ebar kitibuj ad kautiej l̦õmn̦ak im eñjake ko an ro jet. Kõn men in, jej kaalikkar ad ‘etetal ippãn Anij kõn juon bõro ettã’ ilo ad mour ekkar ñan naanin kakapilõk ko an im kwal̦o̦k ad kautiej l̦õmn̦ak im eñjake ko an ro jet.

20. Ewi wãween an nuknuk ko ad im wãween ad tõreejab aikuj jelõt ro jet?

²⁰ Wãween ad nuknuk ej aikuj kaalikkar ñan ro jet bwe kõj rũkarejeran Jeova im bwe ren jab bõk l̦õmn̦ak ko rebõd kõn kõj. Rũttõmak ro jeid im jatid im ro jet rej aikuj kile bwe jej m̦ool ilo ad jutak kõn etan Anij eo ad eokkwõjarjar. Ewõr naanin kakapilõk ko Jeova ej litok ñan kõj im jej kate kõj ñan l̦oori. Jej nõbar im kam̦m̦oolol rũttõmak ro jeid im jatid me rej kate er bwe en em̦m̦an im ekkar wãween nuknuk im kõm̦m̦an ko aer. Kõn wõt an em̦m̦an kõm̦m̦an ko an rein im wãween aer nuknuk, elõñ armej ro em̦ool bũrueer rej m̦õn̦õn̦õ in eo̦roñ ennaan eo ilo Baibõl̦ me ej lo̦mo̦o̦ren mour ko aer. Men in ej bareinwõt bõktok nõbar ñan Jeova im kam̦õn̦õn̦õik bũruon. Jenaaj wõnm̦aanl̦o̦k im bõktok nõbar im aiboojoj ñan Eo ej “nuknuk kõn utiej im aiboojoj” el̦aññe jej kõm̦m̦ani pepe ko rejim̦we kõn wãween ad nuknuk.​—Sam 104:1, 2, UBS.