1. Ewi wãween an ri-karejar ro an Jeova kwal̦o̦k bwe rej yokwe doon?

RI-KAREJAR ro an Jeova ipel̦aakin lal̦ in rej ãinwõt juon baam̦le me rej yokwe doon. (1 Jon 4:16, 21) Jet iien rej kwal̦o̦k aer yokwe ilo wãween ko rel̦l̦ap, ak ekkã wõt aer kwal̦o̦k aer yokwe doon ilo men dikdik ko. Ñan waanjoñak, rej kwal̦o̦k aer jel̦ã l̦õmn̦ak kake doon ikijjeen naan ko aer im kõm̦m̦an ko aer. El̦aññe ejouj wãween ad kõm̦m̦an ñan ro jet im jejel̦ã l̦õmn̦ak kake er, jej “ri-kajjioñe Anij, ãinwõt ajri rejitõnbõro.”​—Ep. 5:1.

2. Ewi wãween an kar Jesus anõke wãween an Jemãn kwal̦o̦k yokwe?

² Ear lukkuun jejjet wãween an kar Jesus anõke Jemãn. Ear ba: “Kom̦win itok ñan Ippa, kom̦ otemjej rej jerbal im ban, im Inaaj kakkijeik kom̦ . . . , bwe Ij ineem̦m̦an im ettã bũruõ.” (Matu 11:28, 29) Ñe jej anõke Jesus ilo ad ‘l̦õmn̦ak kõn ro rettã,’ jenaaj kabuñbũruon Jeova im jenaaj bareinwõt m̦õn̦õn̦õ. (Sam 41:1, UBS) Kiiõ jen etale ewi wãween ad maroñ kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro ilo baam̦le ko ad, ro ilo eklejia eo, im ro jej iioon er ilo jerbalin kwal̦o̦k naan.

3. Ewi wãween an juon em̦m̦aan maroñ kwal̦o̦k an jel̦ã l̦õmn̦ak kõn lio pãleen? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

³ Bõran baam̦le ko rej aikuj kõm̦m̦an juon joñak em̦m̦an ilo aer kwal̦o̦k aer jel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro ilo baam̦le ko aer. (Ep. 5:25; 6:4) Baibõl̦ ej ba bwe l̦õm̦aro rej aikuj ‘jokwe ippãn pãleer kõn jel̦ãl̦o̦kjen̦,’ mel̦el̦ein bwe rej aikuj jel̦ã l̦õmn̦ak kõn lim̦aro pãleer im mel̦el̦e kõn eñjake ko aer. (1 Pi. 3:7) Juon em̦m̦aan eo emel̦el̦e kõn kõrã eo pãleen ejel̦ã bwe meñe kõrã eo eoktak jãne ilo elõñ wãween ko, ijoke ejjab mel̦el̦ein bwe em̦m̦anl̦o̦k jãn kõrã eo. (Jen. 2:18) Kõn men in, ej kwal̦o̦k an l̦õmn̦ak kõn eñjake ko an im ej kautieje. Juon kõrã ilo Canada ej kwal̦o̦k kõn em̦m̦aan eo pãleen im ba: “Ejjab kõjekdo̦o̦n eñjake ko aõ im ejjab ba naan kein, ‘Kwõjjab aikuj l̦õmn̦ak rot n̦e.’ Ej bar juon eo ejel̦ã roñjake, im ñe ej jipañ eõ ñan kajim̦we wãween aõ l̦õmn̦ak kõn juon men, ej kõm̦m̦ane men in ilo juon wãween ejouj.”

4. Ewi wãween an juon em̦m̦aan kwal̦o̦k an jel̦ã l̦õmn̦ak kõn kõrã eo pãleen ñe ej kõnono ippãn kõrã ro jet?

⁴ Juon em̦m̦aan eo ejel̦ã l̦õmn̦ak kõn kõrã eo pãleen enaaj kõjparok ñe ej kõnono ippãn kõrã ro jet. Eban kattoojoj ñan kõrã ro jet im ejjab kwal̦o̦k ñan er kõn̦aan ko rejekkar im ejjab bareinwõt kõm̦m̦ane men in ñe ej kõjerbal Internet im weepjait ko me aolep armej remaroñ illik pija ko aer ie. (Job 31:1) Elukkuun alikkar bwe ej tiljek wõt ñan kõrã eo pãleen ejjab kõnke ej yokwe wõt kõrã eo, ak kõnke ej bar yokwe Anij im ej dike men ko renana.​—Riit Sam 19:14; 97:10.

5. Ewi wãween an juon kõrã maroñ kwal̦o̦k an jel̦ã l̦õmn̦ak kõn em̦m̦aan eo pãleen?

⁵ Ñe juon em̦m̦aan ej anõke joñak eo an Jesus Christ, eo ej bõran, enaaj pidodol̦o̦k an kõrã eo pãleen lukkuun “kautiej” e. (Ep. 5:22-25, 33) Im ñe kõrã eo ej kautiej l̦eo pãleen, enaaj jel̦ã l̦õmn̦ak kõn l̦eo im kwal̦o̦k jouj ñane ñe epoub kõn jerbal ko ilo eklejia eo ak ñe ej inepata. Juon em̦m̦aan ilo Britain ej ba: “Jet iien kõrã eo ippa ej kile ñe ewõr juon men ij abn̦õn̦õ kake kõnke ej lo an oktak wãween aõ kõm̦m̦an ak kõnnaan. Kõn men in, ej jerbale naanin kakapilõklõk eo ilo Jabõn Kõnnaan 20:5, jekdo̦o̦n ñe enaaj aikuj kõttar ñan iien eo ejejjet ñan an ‘tuuri’ bũruõ ñan jel̦ã l̦õmn̦ak ko aõ kõn juon men ekkar bwe in kõnono ippãn kake.”

6. Ewi wãween kõj aolep jemaroñ jipañ ajri ro bwe ren jel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro jet, im ewi wãween aer naaj bõk tokjãn jãn men in?

⁶ El̦aññe rũtto ro rej kwal̦o̦k aer jel̦ã l̦õmn̦ak kake doon, rej likũt juon joñak em̦m̦an ñan ajri ro nejier. Alikkar bwe ej an jemãn im jinen ajri ro eddo ñan katakin ro nejier bwe ren jel̦ã l̦õmn̦ak kake ro jet. Ñan waanjoñak, remaroñ katakin er bwe ren jab ettõrto ettõrtak ilo Im̦õn Kweilo̦k eo. Bareinwõt ilo iien iiãio ko, ñe aolep rej l̦ain im ebbõk kijeer m̦õñã, remaroñ ba ñan ro nejier bwe ren kõtl̦o̦k an rũtto ro l̦ain m̦okta. Ilo m̦ool, aolep ro ilo eklejia eo remaroñ jipañ im rejetak jemãn im jinen ajri ro. Ñan waanjoñak, ñe juon ajri ej kwal̦o̦k an jel̦ã l̦õmn̦ak kake kõj, bõlen ilo an kõpel̦l̦o̦k kõjãm eo ñan kõj, jen nõbare kõn an kõm̦m̦ane men in. Wãween in enaaj kõm̦m̦an bwe en em̦m̦an an ajri eo eñjake, im enaaj katak bwe “el̦apl̦o̦k m̦õn̦õn̦õ ilo lel̦o̦k jãn bõk.”—Jrb. 20:35, UBS.

7. Ewi wãween an kar Jesus kwal̦o̦k an jel̦ã l̦õmn̦ak kõn em̦m̦aan eo ejarroñroñ, im ta ko jemaroñ katak jãn joñak in an?

⁷ Juon iien ke Jesus ear pãd ilo jikin ko ilo Dekapolis, armej ro rar “ãñintok ñan E juon [eo] ejarroñroñ, im eallo.” (Mark 7:31-35) Bõtab ijello̦kun an kar Jesus kõmour em̦m̦aan in ilo̦bwilej, ear “ãñinl̦o̦ke jãn jar eo” im kõmouri. Etke? Unin ej kõnke em̦m̦aan eo ejarroñroñ im allo, im emaroñ kar ãliklik im jook in pãd ibwiljin elõñ armej. Jesus emaroñ kar kile men in im bõlen eñin unin ear bõke im kõmouri ilo juon jikin ejjel̦o̦k armej ie. Em̦ool  bwe jejjab maroñ kõm̦m̦an menin kabwilõñlõñ ko im kõmour armej ro. Ijoke ewõr ad maroñ ñan kwal̦o̦k ad l̦õmn̦ak kõn eñjake ko an ro jeid im jatid im aikuj ko aer, im jej aikuj kõm̦m̦ane men in. Rijjilõk Paul ear ba: “Jen l̦õmn̦ak kake doon im jipañ doon, bwe jen kwal̦o̦k yokwe ñan doon im kõm̦m̦an em̦m̦an.” (Hi. 10:24, UBS) Jesus ear mel̦el̦e kõn eñjake eo an em̦m̦aan eo ejarroñroñ im ear kwal̦o̦k jouj ñane. Joñak in an elukkuun em̦m̦an ñan kõj!

8, 9. Ilo wãween et jemaroñ kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro rerũtto im ro renañinmej? (Kwal̦o̦k waanjoñak ko.)

⁸ Jel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro rerũtto im ro renañinmej. Men eo eaorõktata kõkal̦l̦en Kũrjin ro ej yokwe, im ejjab kõn aer kõm̦m̦ani jerbal ko ilo m̦õkaj bwe en l̦ap tõprak. (Jon 13:34, 35) Yokwe ej kõm̦akũt kõj bwe jen kate kõj joñan wõt ad maroñ ñan jipañ ro rerũtto im ro renañinmej bwe ren pãd ilo kweilo̦k ko im kwal̦o̦k naan. Jej jipañ er meñe emaroñ jab pidodo ñan kõj im meñe emaroñ dik joñan maroñ ko aer. (Matu 13:23, UBS) Michael, juon eo ej kõjerbal wheelchair, el̦ap an kam̦m̦oolol kõn an ro ilo baam̦le eo an im ro jeid im jatid ilo eklejia eo jipañe. Ej ba: “Kõn an l̦ap aer jipañ ña, imaroñ pãd ilo enañin aolep kweilo̦k ko im niknik ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. El̦aptata an em̦m̦an ippa kwal̦o̦k naan ilo̦bwilej.”

⁹ Elõñ ro rerũtto im ro renañinmej rej pãd ilo elõñ iaan Betel̦ ko. Ro rej loloorjake er ilo Betel̦, rej kwal̦o̦k aer l̦õmn̦ak kõn rein rerũtto ilo aer kõm̦m̦an karõk bwe ren kwal̦o̦k naan ikijjeen talboon im jeje lõta. Bill, eo ej 86 an iiõ im ej jeje lõta ñan ro ilo jikin ko ejeja armej ie, ej ba: “Kõmij m̦õn̦õn̦õ bwe ewõr ippem jeraam̦m̦an eo ñan jeje lõta.” Nancy, eo im m̦õttan jidik 90 an iiõ, ej ba: “Ñe kõmij jeje lõta, kõmij jab baj kannetak wõt nien lõta ko. Kõmij watõke men in bwe ej jerbalin kwal̦o̦k naan. Armej rej aikuj in jel̦ã kõn m̦ool eo!” Ethel, eo ear l̦otak ilo 1921 ej ba: “Ej metak ãnbwinnũ aolep raan. Jet raan eapañ aõ ekkõn̦ak aõ nuknuk.” Meñe ej iioon men kein ak ej m̦õn̦õn̦õ wõt ilo an kwal̦o̦k naan ikijjeen talboon im jeje lõta, im ej bar call ñan kõm̦m̦an bar jepl̦aak ippãn armej ro rej itoklimo. Barbara, eo ej 85 an iiõ, ej ba: “Kõnke ejjab lukkuun em̦m̦an ãjmour eo aõ, jerbalin kwal̦o̦k naan jãn em̦ ñan em̦ elukkuun pen ñan ña. Bõtab, ilo aõ kwal̦o̦k naan ikijjeen talboon, imaroñ tõpar armej ro im kõnnaan ippãer. El̦ap aõ kam̦m̦oolol Jeova!” Ejjañin de juon iiõ ak rũtto rein retiljek ekoba rũtto ro jet ilo ejja Betel̦ eo wõt rej pãd ie, rar jol̦o̦k 1,228 awa ilo kwal̦o̦k naan, rar jeje 6,265 lõta ko, rar lel̦o̦k 6,315 bok ko, im elõñl̦o̦k jãn 2,000 alen aer call ñan armej ro! Alikkar bwe Jeova ej lañlõñ kõn an rein kate er!​—JK. 27:11.

10. Ewi wãween jemaroñ jipañ ro jeid im jatid bwe ren lukkuun bõk tokjãn jãn kweilo̦k ko?

¹⁰ Jel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro jet ilo iien kweilo̦k ko. Jekõn̦aan bwe ro jeid im jatid ren lukkuun bõk tokjãn jãn kweilo̦k ko. Jemaroñ jipañ er ilo men in ñe jej kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn er. Ewi wãween? Juon wãween ej ilo ad m̦õkaj ñan iien kweilo̦k bwe jen jab kõm̦m̦an aer m̦ad. Em̦ool bwe ewõr iien ej wal̦o̦k men ko ilo jidimkij im ekõm̦m̦an ad rum̦wij. Ak el̦aññe eokkutkut ad rum̦wij ñan iien kweilo̦k, em̦m̦an jen bar etale ewi wãween ad maroñ kwal̦o̦k ad l̦õmn̦ak kõn ro jet. Jen bar keememej bwe Jeova im Jesus eo rej kũrtok kõj ñan iien kweilo̦k ko. (Matu 18:20, UBS) Innem eaorõk bwe jen kwal̦o̦k ad kautiej erro ilo ad jab rum̦wij!

11. Etke em̦m̦an bwe ro ewõr kun̦aaer ilo kweilo̦k ren l̦oore naanin kakapilõk eo ilo 1 Korint 14:40?

¹¹ Ñe jejel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro jeid im jatid, jenaaj l̦oore naanin kakapilõk in ilo Baibõl̦ me ej ba: “Ren kõm̦m̦an men otemjej ekkar im ilo laajrak.” (1 Ko. 14:40) Em̦m̦aan ro ewõr aer katak ilo kweilo̦k ko rej l̦oore naanin kakapilõk in ilo aer kõjparok bwe en jab l̦e jãn joñan minit ko aer. Ñe rej kõm̦m̦ane men in, rej kwal̦o̦k aer l̦õmn̦ak kõn ri-kõnono eo ãlikin im eklejia  eo. Jekõn̦aan l̦õmn̦ak kõn wãween an naaj jelõt ro jet ñe enaaj to an jem̦l̦o̦k kweilo̦k. Jet ettol̦o̦k ijoko jikier im rej aikuj ettõr, im jet rej uwe ilo taxi ak bus ñan ro̦o̦l. Im ewõr jet me ro pãleer rejjab pãd ilo m̦ool eo im rekõn̦aan bwe ren ekkaiuriur in ro̦o̦l.

12. Etke ej tõllo̦kũn em̦m̦aan ro rej lale eklejia bwe jen kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn er? (Lale bo̦o̦k eo “ Kwal̦o̦k Ad Jel̦ã L̦õmn̦ak kõn Em̦m̦aan Ro rej Tõl Kõj.”)

¹² Em̦m̦aan ro rej lale eklejia rej lukkuun kate er ñan kõm̦m̦ani jerbal ko aer ilo eklejia eo im kijejeto ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. Kõn men in, ej tõllo̦kier bwe jen kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn er. (Riit 1 Tessalonika 5:12, 13, UBS.) Ejjel̦o̦k pere bwe el̦ap am̦ kam̦m̦oolole er kõn aolep jerbal ko rej kõm̦m̦ani. Innem kwõmaroñ kaalikkar men in ilo am̦ m̦õn̦õn̦õ in pokake er im rejetake er, kõnke “rej lale [eok], ãinwõt ro renaaj kwal̦o̦k kõn aer kõm̦m̦an.”​—Hi. 13:7, 17.

13. Ta eo jej katak jãn wãween an kar Jesus kõm̦m̦an ñan armej ro?

¹³ Aiseia ear kanaan kõn Jesus im ba: “Ejãmin bwilo̦ke bwã eo ekob, bareinwõt ejãmin kune l̦aam̦ eo edik an urur.” (Ais. 42:3, UBS) Jesus ear jel̦ã l̦õmn̦ak kõn eñjake ko an armej ro kõnke ear yokwe er. Ear mel̦el̦e kõn eñjake ko an ro rar ãinwõt “bwã eo ekob” ak “l̦aam̦ eo edik an urur” kõn aer ebbeer im m̦õjn̦o̦. Kõn men in ear kwal̦o̦k jouj im meanwõd ñan er. Joñan, ajri ro rar bar kõn̦aan pãd ippãn Jesus. (Mark 10:14) Em̦ool bwe jejjab maroñ katakin armej im mel̦el̦e kõn eñjake ko aer ãinwõt kar Jesus! Ijoke, ewõr ad maroñ ñan jel̦ã l̦õmn̦ak kõn armej ro ilo teretore ko ad im jej aikuj kõm̦m̦ane men in. Men in ekitibuj wãween ad kõnnaan ñan er, ñããt jej kõnnaan ippãer, im ewi toun ad kõnnaan ippãer.

14. Etke jej aikuj lukkuun kõjparok wãween ad kõnnaan ippãn armej ro?

 ¹⁴ Ewi wãween ad aikuj kõnnaan ippãn armej ro? Ilo raan kein, elõñ milien armej ro rej “parõk im jeplõklõk ãinwõt jiip ko” kõn wõt jerbal ko rejjab jim̦we an peejnej ko, kien ko, im ri-tõlin kabuñ ko. (Matu 9:36) Kõn wõt men kein, elõñ armej rejjab lõke ro jet im ejjel̦o̦k aer kõjatdikdik. Innem elukkuun aorõk bwe jen kwal̦o̦k jouj im tũriam̦o ikijjeen naan ko jej ba ñan armej ro im ton̦ in ainikied ñe jej kõnnaan ippãer! Ilo m̦ool, elõñ rem̦õn̦õn̦õ in roñjake ennaan eo ejjab kõn wõt ad jel̦ã kilen kõjerbale Baibõl̦ eo, ak ej bareinwõt kõn ad lukkuun itoklimo kake er im jel̦ã l̦õmn̦ak kõn er.

15. Ta ko jemaroñ kõm̦m̦ani ñan kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn armej ro jej kwal̦o̦k naan ñan er?

¹⁵ Elõñ wãween ko jemaroñ kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn armej ro jej kwal̦o̦k naan ñan er. Ñan waanjoñak, ad kwal̦o̦k kajjitõk ko ej juon wãween em̦m̦an jemaroñ kõjerbale ilo ad katakin ro jet. Bõtab, eaorõk bwe jen kwal̦o̦k kajjitõk ko ilo juon wãween ejouj im ilo kautiej. Ewõr juon bainier ej jerbal ilo juon teretore me armej ro ie rejookok, im ej kõjparok jãn an kwal̦o̦k kajjitõk ko remaroñ kõm̦m̦an an armej ro jook. Men in ej kitibuj kajjitõk ko emaroñ pen ak bõd aer uwaaki. Ñan waanjoñak, ej kõjparok jãn an kwal̦o̦k kajjitõk ko ãinwõt: ‘Kwõjel̦ã ke etan Anij?’ ak ‘Kwõjel̦ã ke ta in Aelõñ eo an Anij?’ Ijoke ej kwal̦o̦k kajjitõk ko ãinwõt, “Iar katak jãn Baibõl̦ bwe ewõr etan Anij. Imaroñ ke kwal̦o̦k ñan kwe ãt eo etan?” Em̦ool bwe eoktak armej ro im m̦anit ko aer jãn doon im jejjab aikuj kõm̦m̦an kien kõn wãween ad kõnono ippãn armej ro. Bõtab, jej aikuj kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn armej ro im kwal̦o̦k kautiej ñan er aolep iien. Bwe jen kõm̦m̦ane men in, jej aikuj kate kõj ñan lukkuun jel̦ã kajjier.

16, 17. Ñe jej l̦õmn̦ak kõn armej ro, ewi wãween an men in jipañ kõj ñan jel̦ã (1) ñããt eo jej aikuj lol̦o̦k er im kõnono ippãer? (2) ewi toun ad aikuj kõnono ippãer?

¹⁶ Ñããt eo jej lol̦o̦k armej ro? Ñe jej em̦ ñan em̦, armej rejjab kõtmãne bwe jen kar etal ñan m̦õko im̦weer. Kõn men in, elukkuun aorõk bwe jen lol̦o̦k er ilo iien ko renaaj m̦õn̦õn̦õ in bwebwenato ippãd! (Matu 7:12) Ñan waanjoñak, ekkã an ke armej ro ilo teretore eo am̦ mãjurlep in wiikããn? El̦aññe aet, eokwe ñe kwõj kwal̦o̦k naan kwõmaroñ m̦okta jinoe ilo tõrerein ial̦, ilo̦bwilej, ak kwõmaroñ kõm̦m̦an bar jepl̦aak ko ippãn ro kwõjel̦ã bwe renaaj mãjinmuur im repel̦l̦o̦k ñan aer kõnnaan ippam̦.

¹⁷ Ewi toun ad aikuj kõnono ippãn armej ro? Elõñ armej el̦ap aer poub, innem em̦m̦an ñe jej kõjparok bwe en jab aetok ad kõnono ippãer el̦aptata ñe jej kab jino iioone er. Em̦m̦anl̦o̦k ñe em̦õkaj ad kõnono ippãer jãn ñe eaetok ad bwebwenato ippãer. (1 Ko. 9:20-23) Ñe armej ro rej kile bwe jejjab kõn̦aan ko̦kkure iien ko aer kõnke repoub, remaroñ naaj m̦õn̦õn̦õ in kõnnaan ippãd ñe jenaaj bar jepl̦aakl̦o̦k. El̦aññe jej kwal̦o̦k kadkad ko rej jãn jetõb kwõjarjar eo an Anij, innem jej lukkuun “ri-jerbal ippãn Anij.” Joñan Jeova emaroñ kõjerbal kõj bwe jen jipañ juon armej ñan jel̦ã kõn m̦ool eo.​—1 Ko. 3:6, 7, 9.

18. Ñe jej l̦õmn̦ak kõn ro jet, ta jeraam̦m̦an ko jemaroñ kõjatdikdik kaki bwe jenaaj loi?

¹⁸ Jen lukkuun kate kõj ñan kwal̦o̦k ad jel̦ã l̦õmn̦ak kõn ro ilo baam̦le eo, ro ilo eklejia eo, im ro jej iioone er ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. El̦aññe jej kõm̦m̦ane men in, elõñ jeraam̦m̦an ko jenaaj loi kiiõ im ilju im jekl̦aj. Sam 41:1, 2 (UBS) ej ba: ‘Em̦õn̦õn̦õ eo ej l̦õmn̦ak kõn ro rettã; Irooj enaaj jipañe ñe ej pãd ilo inepata. Enaaj kam̦õn̦õn̦õik e ilo ãneo.’