1-2. (1) Etke Armagedon ej juon ennaan em̦m̦an ñan armej ro? (2) Ta kajjitõk ko jenaaj etale ilo katak in?

KWÕNAÑIN ke roñ an armej kõjerbal naan in “Armagedon” ñe rej kõnono kõn juon tarin̦ae me rej kõjerbal kein tarin̦ae ko rekajoor ak kõn juon l̦añ ak jorrããn el̦ap me enaaj ko̦kkure lal̦ in? Ilo Baibõl̦ eo, eoktak wãween an kõnono kõn naan in Armagedon, ej kwal̦o̦k bwe ej juon ennaan em̦m̦an, im ej juon menin lañlõñ! (Rev. 1:3) Tarin̦ae in kõn Armagedon eban ko̦kkure armej ro ak enaaj lo̦mo̦o̦ren er! Ewi wãween?

² Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe Armagedon enaaj lo̦mo̦o̦rene armej ro ilo an jol̦o̦k kien ko an armej. Tarin̦ae in enaaj lo̦mo̦o̦rene armej ro ilo an naaj ko̦kkure ro renana im kõjparoke ro rem̦m̦an. Im enaaj bar lo̦mo̦o̦rene armej ro ikijjeen an kõjparoke lal̦ in jãn an jorrããn. (Rev. 11:18) Ñan jipañ kõj kal̦apl̦o̦k ad mel̦el̦e kõn boin kein, jen etale emãn kajjitõk ko: Ta in Armagedon? Ta ko renaaj wal̦o̦k m̦okta jãn iien in? Ewi wãween ad maroñ uwaan ro me renaaj bõk lo̦mo̦o̦r ilo Armagedon? Ewi wãween ad maroñ dãpij wõt ad tiljek ilo an epaaktok Armagedon?

3. (1) Ta mel̦el̦ein naan in Armagedon? (2) Ekkar ñan Revelesõn 16:14, 16, etke jemaroñ ba bwe Armagedon ejjab lukkuun juon jikin?

³ Riit Revelesõn 16:14, 16. Naan in “Armagedon” ej wal̦o̦k juon wõt alen ilo Baibõl̦ eo, im ej itok jãn juon naan ilo kajin Hibru me ej mel̦el̦ein “Tol̦ Megiddo.” (Rev. 16:16, ftn.) Megiddo ekar juon jikin ilo kar Israel. (Jos. 17:11) Bõtab, Armagedon ejjab jitõñl̦o̦k ñan jabdewõt jikin ilo lal̦ in. Ej jitõñl̦o̦k ñan wãween eo enaaj wal̦o̦k ñe “kiiñ ro iaolepen lal̦” renaaj kobatok  ippãn doon ñan jum̦aik Jeova. (Rev. 16:14) Bõtab, ilo katak in, jenaaj bar kõjerbal naan in “Armagedon” ñan jitõñl̦o̦k ñan tarin̦ae eo me enaaj wal̦o̦k ãlikin wõt an m̦õj kakobaiktok kiiñ ro an lal̦ in. Etke jejel̦ã bwe Armagedon ej jitõñl̦o̦k ñan juon jikin ilo kõkkar? Kein kajuon, ejjel̦o̦k tol̦ etan in Megiddo. Kein karuo, el̦ap an dik pel̦aakin Megiddo ñan an “kiiñ ro iaolepen lal̦” im jarin tarin̦ae ko aer kab kein tarin̦ae ko aer pãd ie. Kein kajilu, ilo ad naaj etale ilo jem̦l̦o̦kinl̦o̦k katak in, tarin̦ae in Armagedon enaaj jinoe ilo iien eo “kiiñ ro” an lal̦ in renaaj kajjioñ ko̦kkure armej ro an Anij me rej pãdjaake aolepen lal̦ in.

4. Etke Anij ear n̦aetan raanin tarin̦ae eo an el̦ap jãn jikin eo Megiddo?

⁴ Etke Jeova ear n̦aetan raanin tarin̦ae eo an el̦ap jãn jikin eo Megiddo? Megiddo im kom̦lal̦ Jezriel, jikin eo me ear epaake Megiddo, kar jikin ko me elõñ tarin̦ae ko rar wal̦o̦k ie. Ewõr iien Jeova ear jipañ armej ro an bõk anjo̦ ilo tarin̦ae ko. Ñan waanjoñak, “iturin dãn ko an Megiddo” Anij ear jipañ ri-Ekajet eo an Israel etan Berak ñan bõk anjo̦ ioon juon jarin tarin̦ae an ri-Kenan ro, me juon kapen etan Sisera ear tõl er. Berak im ri-kanaan eo etan Debora rar kam̦m̦oolole Jeova kõn aer kar bõk anjo̦ ilo kabwilõñlõñ. Rar al im ba: “Iju ko rar tarin̦ae jãn lañ ko . . . rar tarin̦aeik Sisera. Reba Kaishon ear kinõõrl̦o̦k er.”​—Eka. 5:19-21.

5. Ewi wãween an tarin̦ae in Armagedon l̦ap an oktak jãn tarin̦ae eo an Berak?

⁵ Berak im Debora rar kõjem̦l̦o̦ke al eo aerro kõn naan kein: “O Irooj, en wãween dein an mej aolepen ri-kõjdate ro am̦; ak ro jeram̦ ren romaakl̦o̦k ãinwõt al̦ ñe ej tak!” (Eka. 5:31, UBS) Ilo Armagedon, ri-kõjdat ro an Anij renaaj bareinwõt jako, ak ro me rej yokwe Anij renaaj bõk lo̦mo̦o̦r. Bõtab ewõr juon oktak el̦ap ikõtaan tarin̦ae kein ruo. Ilo Armagedon, armej ro an Anij reban tarin̦ae. Eban wõr ippãer kein tarin̦ae ko! Aer ‘kajoor enaaj ilo [aer] tõt im lõke’ Jeova im jarin tarin̦ae eo an ilañ.​—Ais. 30:15; Rev. 19:11-15.

6. Ewi wãween an Anij naaj anjo̦ ioon ri-kõjdat ro an ilo Armagedon?

⁶ Ewi wãween an Anij naaj anjo̦ ioon ri-kõjdat ro an ilo Armagedon? Emaroñ kõm̦m̦ane men in ilo elõñ wãween ko. Ñan waanjoñak, emaroñ kõm̦m̦an bwe en m̦akũtkũt lal̦, wõt mijeljel kõn aij ko, im jourur. (Job 38:22, 23; Ezk. 38:19-22) Emaroñ kõm̦m̦an bwe ri-kõjdat ro an ren oktak im jum̦aik doon. (2 Kro. 20:17, 22, 23) Im emaroñ kõjerbal enjel̦ ro an ñan ko̦kkure ro renana. (Ais. 37:36) Jabdewõt wãween eo Anij enaaj kõjerbale, enaaj baj bõk wõt anjo̦. Naaj ko̦kkure aolep ri-kõjdat ro an. Im aolep ro me rewãnõk renaaj bõk lo̦mo̦o̦r.​—JK. 3:25, 26.

7-8. (1) Ekkar ñan 1 Tessalonika 5:1-6, ta kõjjel̦ã eo ri-tõl ro an lal̦ in renaaj kõjjel̦ã kake me ejjañin kar wal̦o̦k? (2) Etke kõjjel̦ã in ej juon naanin riab me el̦ap an kauwõtata?

⁷ Renaaj kõjjel̦ã im ba “aenõm̦m̦an im jokwane” m̦okta jãn an itok “raan eo an Jeova.” (Riit 1 Tessalonika 5:1-6.) Ilo 1 Tessalonika 5:2 naan kein “raan eo an Jeova,” ej jitõñl̦o̦k ñan “eñtaan eo el̦ap.” (Rev. 7:14) Ewi wãween ad naaj jel̦ã ñããt eo eñtaan eo el̦ap enaaj jinoe? Baibõl̦ ej kwal̦o̦k ñan kõj kõn juon kõjjel̦ã renaaj kõjjel̦ã kake me ejjañin kar wal̦o̦k. Men in enaaj juon kõkal̦l̦e ñan kaalikkar bwe em̦õj an jinoe eñtaan eo el̦ap.

⁸ Kõjjel̦ã in ej kõn aer naaj kõjjel̦ã bwe ewõr “aenõm̦m̦an im jokwane.” Etke ri-tõl ro an lal̦ in renaaj ba men in? Ri-tõlin kabuñ ko renaaj ke bar kobal̦o̦k ippãer im bõk kun̦aaer?  Remaroñ. Jejel̦ã bwe ñe ri-tõl ro an lal̦ in renaaj kõm̦m̦an kõjjel̦ã im ba bwe ewõr “aenõm̦m̦an im jokwane,” men in ej juon iaan naanin riab ko me ej itok jãn tim̦on̦ ro. Bõtab, naanin riab in enaaj juon men el̦ap an kauwõtata kõnke enaaj m̦on̦e armej ro ñan l̦õmn̦ak bwe rej mour ilo jokwane, ak ilo m̦ool renaaj iioon eñtaan eo ekanooj in l̦ap me ejjel̦o̦k armej enañin kar iioone. Aet, “ko̦kkure eo el̦ap enaaj itok ioer ãinwõt metak eo ej wal̦o̦k ñan juon kõrã ebõro̦ro.” Ak ta kõn ri-karejar ro an Jeova me retiljek? Remaroñ naaj ilbõk kõn an idiñ an jinoe raan eo an Jeova, bõtab renaaj pojak.

9. Ewi wãween an naaj Anij ko̦kkure lal̦ in ak jukjukun pãd in an Setan?

⁹ Jeova eban ko̦kkure aolepen lal̦ in ak jukjukun pãd in an Setan ilo juon wõt iien ãinwõt an kar kõm̦m̦ane ilo raan ko an Noa. Bõtab enaaj kõm̦m̦ane men in ilo ruo m̦õttan ko. Kein kajuon, enaaj ko̦kkure Babil̦on El̦ap, mel̦el̦ein doulul in aolep kabuñ ko reriab. Innem kein karuo, ilo Armagedon enaaj ko̦kkure aolep men ko jet ilo lal̦ in an Setan, ekoba, kien ko, jerbal ko an ri-tarin̦ae ro, im peejnej ko. Kiiõ, jen kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kõn men kein ruo rel̦l̦ap me renaaj wal̦o̦k.

10. Ekkar ñan Revelesõn 17:1, 6 im 18:24, etke Jeova enaaj ko̦kkure Babil̦on El̦ap?

¹⁰ An naaj “ekajete kõrã eo ekijoñ.” (Riit Revelesõn 17:1, 6; 18:24.) El̦ap an kar Babil̦on El̦ap ak kabuñ ko rewaan kattoone etan Anij. Ear katakin armej ro men ko reriab kõn Anij. Ãinwõt juon kõrã ekijoñ ilo kõkkar, Babil̦on El̦ap ear l̦õñ ippãn ri-tõl ro an lal̦ in ilo an kar kobal̦o̦k ippãn kien ko an lal̦. Ear kõjerbal kajoor im maroñ ko an ñan m̦on̦e armej ro doon. Im el̦ap an kar kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõk, ekoba bõtõktõkin ri-karejar ro an Anij. (Rev. 19:2) Ewi wãween an naaj Jeova ko̦kkure Babil̦on El̦ap?

11. Ta mel̦el̦ein ‘menninmour awiia eo ebũrõrõ’, im ewi wãween an naaj Anij kõjerbale ñan ko̦kkure Babil̦on El̦ap?

¹¹ Jeova enaaj ko̦kkure “kõrã eo ekijoñ” ikijjeen “doon ko joñoul” an “juon menninmour awiia ebũrõrõ.” Menninmour awiia in  ilo kõkkar ej jutak kõn United Nations. Doon ko joñoul rej jutak kõn kien ko an lal̦ ilo raan kein me rej rejetake doulul in United Nations. Im ilo iien eo Anij ear karõke, kien kein renaaj jum̦ae Babil̦on El̦ap. Rein “renaaj rakimi im kõm̦m̦an an keelwaan” ilo aer bũki m̦weiuk im jããn ko an im kwal̦o̦k joñan an nana ñan aolep armej ro. (Rev. 17:3, 16) Joñan an naaj m̦õkaj aer ko̦kkure, enaaj ãinwõt ñe kar kõm̦m̦ane men in “ilowaan juon wõt raan.” Im ro me rar rejetake kabuñ ko reriab renaaj ilbõk, el̦aptata kõnke el̦ap an kar kõrã in kõmjãje im ba: “Ij jijet ãinwõt lerooj, im ijjab juon kõrã eo ejako pãleen, im ijjãmin lo bũrom̦õj.”​—Rev. 18:7, 8.

12. Ta eo Jeova eban kõtl̦o̦k bwe aelõñ ko ren kõm̦m̦ane, im etke?

¹² Anij eban kõtl̦o̦k an aelõñ ko ko̦kkure armej ro an. Rein rej m̦õn̦õn̦õ in jutak kõn etan, im rar pokake naanin jiroñ eo an Anij ñan diwõjl̦o̦k jãn Babil̦on El̦ap. (Jrb. 15:16, 17; Rev. 18:4) Im rar bar lukkuun kate er ñan jipañ ro jet bwe ren diwõjl̦o̦k jãne. Kõn men in, ri-karejar ro an Jeova reban “bõk m̦õttan menin kaeñtaan ko an.” Bõtab, renaaj iiooni men ko me renaaj mãlejjoñe tõmak eo aer.

13. (1) Ta in Gog? (2) Ekkar ñan Ezekiel 38:2, 8, 9, ta eo enaaj kõm̦m̦an bwe Gog en kajjioñ ko̦kkure armej ro an Anij?

¹³ Tarin̦ae eo an Gog. (Riit Ezekiel 38:2, 8, 9, UBS.) Ãlikin an Jeova ko̦kkure aolep kabuñ ko reriab, armej ro an renaaj oktak jãn ro jet ãinwõt juon wõjke eo ear el̦l̦ã jãn juon l̦añ el̦ap im ej jutak make iaan. Ejjel̦o̦k pere bwe Setan enaaj lukkuun illu. Im enaaj kwal̦o̦k an illu ilo an kõjerbal tim̦on̦ ro bwe ren kajeeded mel̦el̦e ko retao ak ‘ennaan ko rettoon’ ñan kõm̦m̦an bwe juon kumi in elõñ aelõñ ko ren kajjioñ ko̦kkure ri-karejar ro an Jeova. (Rev. 16:13, 14) Etan kumi in ej “Gog eo ej jãn aelõñin Megog.” Ilo iien eo kumi in renaaj jino tarin̦aeik armej ro an Jeova, iien eo in tarin̦ae in Armagedon enaaj jinoe.​—Rev. 16:16.

14. Ta eo Gog enaaj kile?

¹⁴ Gog enaaj lõke pã eo ‘pein kanniõk,’ mel̦el̦ein rũttarin̦ae ro an. (2 Kro. 32:8) Ak kõj  jenaaj lõke Jeova ad Anij. Im men in enaaj juon menin bwebwe ñan ri-aelõñ ko. Etke? Eokwe, kõnke Babil̦on El̦ap ekar lukkuun kajoor, ijoke anij ko an rar jab lo̦mo̦o̦rene jãn “menninmour awiia eo” im ‘doon ko an joñoul’! (Rev. 17:16) Eñin unin Gog enaaj l̦õmn̦ak bwe enaaj pidodo aer bõk anjo̦. “Ãinwõt juon kõdo̦” me ej kalbubuuk ãneo, enaaj kajjioñ ko̦kkure armej ro an Jeova. (Ezk. 38:16) Bõtab, ejjabto tokãlik Gog enaaj loe bwe em̦õj an del̦o̦ñ ilo juon aujiid. Ãinwõt kar Pero ilo Lom̦al̦o Ekilmir, Gog enaaj kile bwe ej tarin̦aeik Jeova.​—Ex. 14:1-4; Ezk. 38:3, 4, 18, 21-23.

15. Ewi wãween an naaj Jesus bõk anjo̦?

¹⁵ Christ im rũttarin̦ae ro an ilañ renaaj jojomare armej ro an Anij im ko̦kkure Gog im rũttarin̦ae ro an. (Rev. 19:11, 14, 15) Ak ta kõn ri-kõjdat eo el̦ap an Jeova, Setan, eo me ear riabe ri-aelõñ ko im kõm̦m̦an bwe ren kajjioñ ko̦kkure armej ro an Jeova ilo tarin̦ae in Armagedon? Jesus enaaj jol̦o̦ke Setan im tim̦on̦ ro an ilo abyss eo, ijo renaaj kalbuuj ie ium̦win juon to̦ujin iiõ.​—Rev. 20:1-3.

16. (1) Ewi wãween ad kwal̦o̦k bwe “[jejel̦ã] kõn Anij”? (2) Etke ad jel̦ã kõn Anij enaaj juon jeraam̦m̦an ilo Armagedon?

¹⁶ Meñe elõñ iiõ in ad pãd ilo m̦ool eo ak jaab, bwe jen maroñ bõk lo̦mo̦o̦r ilo Armagedon, jej aikuj kwal̦o̦k bwe “[jejel̦ã] kõn Anij” im jej “pokake ennaan eo em̦m̦an kõn ad Irooj Jesus.” (2 Tes. 1:7-9) “[Jejel̦ã] kõn Anij” ñe jejel̦ã men ko rem̦m̦an im rejjab em̦m̦an ippãn, im bareinwõt kien ko an. Jej bareinwõt kwal̦o̦k bwe jejel̦ã kõn e ñe jej yokwe im pokake e im kabuñ ñane wõt. (1 Jon 2:3-5; 5:3) Ad kwal̦o̦k bwe jejel̦ã kajjien Anij ej juon jeraam̦m̦an kõnke Anij enaaj ‘jel̦ã kajjied,’ im men in enaaj kõm̦m̦an bwe jen bõk lo̦mo̦o̦r ilo Armagedon! (1 Kor. 8:3) Ewi wãween? Eokwe, kõn an Anij ‘jel̦ã kajjied,’ emaroñ mel̦el̦ein bwe ebuñbũruon ippãd.

17. Ta mel̦el̦ein “pokake ennaan eo em̦m̦an kõn ad Irooj Jesus”?

¹⁷ “Ennaan eo em̦m̦an kõn ad Irooj Jesus” ej kitibuj aolep katak ko rem̦ool me Jesus ear  kwal̦o̦k kaki, me rej pãd ilo Naanin Anij. Jej pokake ennaan in em̦m̦an ñe jej l̦oori im jerbali ilo mour ko ad. Ejjab men in wõt, ak jej pokake ilo ad bar likũt men ko an Aelõñ eo m̦oktata, mour ekkar ñan kien ko an Anij me rejim̦we, im kwal̦o̦k naan kõn Aelõñin Anij. (Matu 6:33; 24:14) Ad pokake ej bar kitibuj ad rejetake rũkkapit ro jatin Christ ilo aer kõm̦m̦ani jerbal ko aer rel̦l̦ap.​—Matu 25:31-40.

18. Ewi wãween an rũkkapit ro jatin Christ naaj maroñ karo̦o̦ll̦o̦k jouj eo kar kwal̦o̦k ñan er?

¹⁸ Ejjabto jãn kiiõ, rũkkapit ro ri-karejeran Anij renaaj karo̦o̦ll̦o̦k jouj eo “jiip” ro jet rar kwal̦o̦k ñan er. (Jon 10:16) Ewi wãween? M̦okta jãn an jinoe Armagedon, aolep ro 144,000 renaaj pãd ilañ ãinwõt jetõb ro me rejjãmin mej. Innem renaaj m̦õttan jarin tarin̦ae eo ilañ me enaaj ko̦kkure Gog im kõjparok “juon jar el̦ap” in armej ro an Jeova. (Rev. 2:26, 27; 7:9, 10) Aet, enaaj juon jeraam̦m̦an ñan jar eo el̦ap kõn aer kar maroñ rejetake rũkkapit ro an Jeova ilo tõre ko rar pãd ijin ioon lal̦!

19-20. Meñe jej iioon mãlejjoñ ko, ewi wãween ad maroñ dãpij wõt ad tiljek ilo an epaaktok Armagedon?

¹⁹ Ilo raan kein ãliktata, elõñ iaan armej ro an Jeova rej iioon mãlejjoñ ko. Meñe ãindein, ak jemaroñ lañlõñ wõt im kijenmej ium̦win mãlejjoñ kein. (Jem. 1:2-4) Juon men me enaaj lukkuun jipañ kõj ej ilo ad keini ad jar jãn bũruod. (Luk 21:36) Im jejjab jar wõt ak jej aikuj bar katak kõn Naanin Anij aolep raan im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake, ekoba kanaan ko rekabwilõñlõñ kõn raan kein ad. (Sam 77:12) Ñe jej kõm̦m̦ani men kein im lukkuun bõk kun̦aad ilo jerbalin kwal̦o̦k naan, men kein renaaj jipañ kõm̦m̦an bwe tõmak im kõjatdikdik eo ad en pen wõt!

²⁰ L̦õmn̦ak m̦õk kõn ewi joñan am̦ naaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ ñe Babil̦on El̦ap ejako im ejem̦l̦o̦k Armagedon! El̦aptata, l̦õmn̦ak m̦õk kõn ewi joñan am̦ naaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ ñe aolep armej renaaj kautiej etan Anij im bareinwõt maroñ im jim̦we eo an ñan Irooj! (Ezk. 38:23) Kõn men in, Armagedon ej juon ennaan em̦m̦an ñan ro rejel̦ã kõn Anij, rej pokake Nejin, im rej kijenmej ñan jem̦l̦o̦kin.​—Matu 24:13.