ÑE JUON ej kwal̦o̦k jouj ñan kõj, el̦ap an men in kõkajoor im kaenõm̦m̦an kõj. Ekkã ad lukkuun kam̦m̦oolol ñe jej kile an ro jet kwal̦o̦k aer kea kõn kõj. Kõnke kõj kajjojo em̦m̦an ippãd ñe ro jet rej kwal̦o̦k jouj ñan kõj, ewi wãween ad maroñ kwal̦o̦k kadkad in ekanooj in em̦m̦an?

Juon armej ejouj ej kwal̦o̦k an lukkuun kea kõn ro jet, im ej alikkar men in ilo naan ko an im kõm̦m̦an ko an jim̦or. Kõnke jouj ej wal̦o̦k ilo kõm̦m̦an ko ad, ejjab juon kadkad jej kwal̦o̦ke wõt ñan kaalikkar ad jel̦ã m̦anit. M̦oolin jouj ej itok jãn ad lukkuun yokwe im tũriam̦o kõn ro jet. Bareinwõt, jouj ej m̦õttan men ko rej leen jetõb an Anij im Baibõl̦ ej ba bwe Kũrjin ro rej aikuj kwal̦o̦ke. (Ga. 5:22, 23, UBS) Innem kõnke jej aikuj kwal̦o̦k jouj, jen etale ewi wãween an Jeova im Jesus kar kwal̦o̦k kadkad in im ewi wãween ad maroñ l̦oore joñak eo aerro.

Jeova ejouj im ej l̦õmn̦ak kõn aolep, ekoba “ro rejaje kam̦m̦oolol im ro ri-nana.” (Luk 6:35, UBS) Ñan waanjoñak, Jeova “ej kõtak al̦ ioon ro renana im ioon ro rem̦m̦an, im kawõt ioon ro ri-wãnõk im ioon ro rejjab wãnõk.” (Matu 5:45) Kõn men in, meñe ro rejjab kile Jeova bwe ej aer ri-Kõm̦anm̦an ak rein rej bar bõk tokjãn jãn jeraam̦m̦an kein ear litok im rej m̦õn̦õn̦õ kaki.

Juon waanjoñak ekanooj in em̦m̦an ej iien eo Jeova ear kwal̦o̦k jouj ñan Adam im Iv. Ãlikin wõt an kar Adam im Iv jerawiwi, erro ar “kiiji bwilikõn wõjke fig ko ippãn doon im kalbubu ãnbwinnierro.” Bõtab, Jeova ear jel̦ã bwe erro ej aikuji nuknuk ko rem̦m̦an ñan aerro naaj mour itulikin jikin kallib Iden, ijo me em̦õj ko̦o̦le bwidej eo ie bwe en “kaddek ujooj im kãlõklõk.” Kõn an Jeova jouj, ear lel̦o̦k aerro aikuj ilo an kar “kõm̦m̦an nuknuk jãn kilin menninmour im kanuknuk” erro.​—Jen. 3:7, 17, 18, 21, UBS.

Meñe Jeova ej jouj ñan ‘ro renana im ro rem̦m̦an’ jim̦or, ak el̦aptata an kõn̦aan kwal̦o̦k jouj ñan ri-karejar ro an retiljek. Ñan waanjoñak, ke juon enjel̦ ear lo bwe ri-Israel ro ilo raan ko an Zekaraia rar bõjrak jãn aer kadedel̦o̦k tampel̦ eo ilo Jerusalem, ear kwal̦o̦k an inepata kõn men in ñan Jeova. Jeova ear roñjake abn̦õn̦õ in an enjel̦ in an im ear uwaake “kõn naanin kaenõm̦m̦an.” (Zk. 1:12, 13) Jeova ear bar kõm̦m̦ane ejja men in wõt ñan ri-kanaan Ilaija. Ewõr juon iien ri-kanaan in ear lukkuun bũrom̦õj im ebbweer, joñan ear kajjitõk bwe Jeova en bõk mour eo an. Jeova ear jab kõjekdo̦o̦n eñjake ko an Ilaija ak ear jilkinl̦o̦k juon enjel̦ bwe en kõkajoore. Ear bareinwõt kõkajoore ri-kanaan in im ba bwe ejjab make iaan. Ãlikin an kar Ilaija roñ naan kein rejouj im lo an kar Jeova jipañe, ear bar maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo jerbal eo an. (1 Kñ. 19:1-18, UBS) Ak iaan aolep ri-karejar ro an Jeova, wõn eo el̦aptata an kar anõke Jeova im kwal̦o̦k jouj?

Ke Jesus ear kõm̦m̦ane jerbalin kwal̦o̦k naan eo an ijin ioon lal̦, ear buñbuñ kõn an juon eo  ejouj im ejel̦ã l̦õmn̦ak kõn eñjake ko an ro jet. Ear jab lãj im eddo an kõnnaan ñan armej. Kõn an kar jouj im mel̦el̦e kõn eñjake ko an armej ro, ear ba: “Kom̦win itok ñan Ippa, kom̦ otemjej rej jerbal im ban, im Inaaj kakkijeik kom̦. . . . Bwe Aõ ine ej em̦m̦an, im men eo Ij ineeke emera.” (Matu 11:28-30) Jabdewõt jikin ear etal ñane, armej ro rar l̦oorel̦o̦k kõn an lukkuun jouj. Ke Jesus ear lo jarlepju in armej ro, ear “tũriam̦okake er.” Innem ear naajdik er, kõmour ro renañinmej im utam̦we, im katakin er “elõñ men ko” kõn Jemãn.​—Mark 6:34, UBS; Matu 14:14; 15:32-38.

Kõn an kar mel̦el̦e im kwal̦o̦k lol̦o̦kjen̦ ilo wãween an kar kõm̦m̦an ñan armej ro, men in ear kaalikkar an lukkuun jouj. Ilo m̦ool, jekdo̦o̦n iien im awa ta eo armej ro em̦ool bũrueer rar pukotl̦o̦k e ak ear etal im “wõnm̦ae er.” (Luk 9:10, 11, UBS) Ñan waanjoñak, ke kõrã eo ear to̦o̦rl̦o̦k ium̦win elõñ iiõ ear tilekek ibul̦õn armej ro l̦o̦k im uñũr nuknuk eo an Jesus kõn an kõjatdikdik bwe enaaj mour jãn nañinmej eo an, Jesus ear jab luuki kõrã in. Ear jab kõm̦m̦ane men in meñe ekkar ñan kien Moses, kõrã in ear ettoon. (Lv. 15:25-28) Kõn an kar tũriam̦okake kõrã in me ear to̦o̦rl̦o̦k kõn bõtõktõk ium̦win 12 iiõ, ear ba naan kein ñane: “Nejũ, am̦ tõmak ear kõmour eok. Ilo̦k ilo aenõm̦m̦an, im kwõn mour jãn nañinmej eo am̦.” (Mark 5:25-34, UBS) Men in Jesus ear kõm̦m̦ane ej kwal̦o̦k bwe ear juon armej eo el̦ap an jouj.

Ãinwõt ad kar loe ilo waanjoñak ko l̦o̦k, m̦oolin jouj ej alikkar ilo kõm̦m̦an ko ad. Jesus ear kwal̦o̦k kõn aorõkin ad kwal̦o̦k jouj ilo waanjoñak eo an kõn ri-Sameria eo. Meñe ri-Sameria ro im ri-Ju ro rar dike doon, ak em̦m̦aan in Sameria eo ilo waanjoñak eo ear bũrom̦õj kake ri-Ju eo, me ri-nana ro rar m̦ane im ko̦o̦tte men ko m̦weien im jol̦o̦ke bwe en mej ilo ial̦ eo. Kõn an ri-Sameria eo jouj, ear jipañe em̦m̦aan eo. Ear karreoik im kori kinej ko an im ear bõke ñan juon im̦õn jokwe. Ear jab kõlãik wõt m̦weo ear pãd ie ak ear bar kõl̦l̦ãiki armej eo im̦õn m̦weo bwe en lale em̦m̦aan eo. Bareinwõt, ear ba bwe enaaj kõl̦l̦ãiki on̦ããn men ko jet enaaj kõjerbali ilo an lale e.​—Luk 10:29-37, UBS.

Meñe ad jouj ekkã wõt an alikkar ilo kõm̦m̦an ko ad, ak emaroñ bar alikkar ilo naan ko ad rejouj im rekam̦õn̦õn̦õ. Baibõl̦ ej ba: “Inepata emaroñ in bõk m̦õn̦õn̦õ jãn juon armej, ak naan ko rejouj renaaj kaenõm̦m̦ane.” (JK. 12:25, UBS) Ñe jej jouj im em̦m̦an ñan ro jet, jenaaj ba naan ko rekõketak ñan er im men in enaaj kõm̦m̦an bwe ren m̦õn̦õn̦õ. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Naan ko ad rejouj renaaj kaalikkar bwe jej kaorõk er. Kõnke jej rõjañ im kõkajoor er kõn naan ko rejouj, enaaj pidodol̦o̦k aer kijenmej ium̦win mãlejjoñ im apañ ko rej iiooni.​—JK. 16:24.

Aolep armej ewõr aer maroñ ñan kwal̦o̦k jouj kõnke ‘Anij ear kõm̦anm̦an er ilo wãween wõt E.’ (Jen. 1:27) Ñan waanjoñak, juon ri-tõlin jarin tarin̦ae an Rom etan Juliõs, eo im ear bõk eddon lale rijjilõk Paul m̦ae iien eo ear tõparl̦o̦k Rom, ear “kanooj jouj ñan Paul im ear kõtl̦o̦k bwe en lol̦o̦k armej ro jeran” im “bwe ren lel̦o̦k aikuj ko an” ilo Saidon. (Jrb. 27:3, UBS) Jet iien tokãlik, armejin Malta rar kwal̦o̦k “jouj” ñan Paul im ro jet me rar uwe ilo wa eo ear itaak im rup. Joñan an kar ri-ãnin lukkuun jouj rar kõjo̦e l̦o̦k juon kijeek bwe ren rañrañ iturin. (Jrb. 28:1, 2, UBS) Meñe men in rar kõm̦m̦ane elukkuun em̦m̦an, bõtab ro rejouj rejjab kwal̦o̦k wõt jouj ilo jet wõt iien.

Bwe jen maroñ lukkuun kabuñbũruon Anij, jej aikuj kwal̦o̦k jouj aolep iien. Jouj ej aikuj juon iaan kadkad ko kadkadid im jej aikuj kwal̦o̦ke ilo mour ko ad. Eñin unin Jeova ej jiroñ kõj bwe jen  “kõn̦ak” jouj. (Kol. 3:12) Bõtab, ejjab aolep iien epidodo ñan kwal̦o̦ke kadkad in an Anij. Etke? Bõlen kõnke jej juon eo me ejjookok, jej jãlõke kõj make, jej iioon jum̦ae im matõrtõr, im jekabde kõn̦aan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make. Bõtab, jemaroñ anjo̦ ioon men kein ikijjeen ad atartar ioon jipañ eo jãn jetõb kwõjarjar im ilo ad anõke wãween an Jeova kwal̦o̦k jouj.​—1 Ko. 2:12.

Ewõr ke men ko jej aikuj kakõm̦anm̦anl̦o̦k bwe jen maroñ kwal̦o̦k jouj ñan ro jet? Em̦m̦an jen kajitũkin kõj make kõn kajjitõk kein: ‘Ij ke juon eo ejel̦ã roñjake im ej kaalikkar an mel̦el̦e kõn eñjake ko an ro jet? Ijel̦ã ke kõn aikuj ko an ro jet? Ñããt eo ãliktata iar kwal̦o̦k jouj ñan juon armej me ejjab jãn baam̦le eo aõ ak ejjab m̦õtta?’ Innem jemaroñ kõm̦m̦an ad mejãnkajjik ñan kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kajjien ro jet, el̦aptata ro jeid im jatid ilo eklejia eo. Wãween in enaaj jipañ kõj ñan jel̦ã kõn aikuj ko aer im wãween ko reppen rej iiooni. Jemaroñ bar kate kõj ñan kwal̦o̦k jouj ñan ro jet ilo ejja wãween eo wõt jenaaj kar kõn̦aan bwe ren kwal̦o̦k jouj ñan kõj. (Matu 7:12) Ãliktata, Jeova enaaj jipañ kõj ñan kwal̦o̦k jouj el̦aññe jenaaj jar im kajjitõk ippãn bwe en jipañ kõj.​—Luk 11:13.

Rijjilõk Paul ear kobaik “jouj” ke ear kõllaajraki men ko me rar kaalikkar bwe ej juon ri-karejeran Anij. (2 Ko. 6:3-6, UBS) Paul ear lukkuun itoklimo kõn armej ro im ear alikkar men in ilo naan im kõm̦m̦an ko an rejouj. Kõn an kar jouj, men in ear kaaltok armej ro ñan ippãn. (Jrb. 28:30, 31) Ejja ãindeinl̦o̦k wõt, jenaaj maroñ kaaltok armej ro ñan m̦ool eo ikijjeen ad kwal̦o̦k jouj ñan er. Ñe jej jouj ñan aolep armej, ekoba ro rej dike kõj, jemaroñ kõm̦akũt bũrueer im kõm̦m̦an bwe en medl̦o̦k aer illu. (Rom 12:20) Im tokãlik, bõlen renaaj kõn̦aan roñjake kõj ñe jej kwal̦o̦k naan ippãer.

Ilo naaj Pedetaij, ñe ro remej renaaj jerkakpeje tok im lo an aolep kwal̦o̦k jouj, renaaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ kõnke bõlen ej kab itõn juon alen aer loe men in ilo mour ko aer. Im kõn aer naaj kam̦m̦oolol, men in enaaj kõm̦akũt er ñan bar kwal̦o̦k jouj ñan ro jet. Ilo pedetaij, jabdewõt eo enaaj m̦akoko in kwal̦o̦k jouj ñan ro jet im jipañ ro jet, eban mour ñan indeeo ium̦win tõl eo an Aelõñ eo an Anij. Bõtab, armej ro Anij enaaj kõtl̦o̦k aer mour indeeo ilo pedetaij, renaaj kwal̦o̦k jouj im yokwe doon. (Sam 37:9-11) Ej baj naaj l̦ap aenõm̦m̦an im jokwane ilo lal̦ eo ekããl! Ijoke, m̦okta jãn an itok iien in me enaaj kanooj em̦m̦an mour, ta tokjãn ko jemaroñ loi kiiõ jãn ad kwal̦o̦k jouj?

Baibõl̦ ej ba: “Kwõj jipañ eok make el̦aññe kwõj jouj.” (JK. 11:17, UBS) Epidodo an ro jet kepaak armej rot en̦ ejouj, im eitok wõt bwe ren bar kwal̦o̦k jouj ñane. Jesus ear ba: “Bwe kõn joñak eo kom̦ij joñak kake, naaj bar joñak ñan kom̦.” (Luk 6:38) Kõn men in, epidodo an ro rejouj ellolo m̦õttaer im wõr m̦õttaer.

Rijjilõk Paul ear rõjañ eklejia eo ilo Epesõs bwe ren ‘jouj im em̦m̦an bũrueer ñan doon, im ren jol̦o̦k an doon bõd.’ (Ep. 4:32, UBS) El̦ap an naaj aolep jipañ eklejia eo, el̦aññe rej kwal̦o̦k tũriam̦o im jouj im rej pukot wãween ko ñan jipañ doon. Reban l̦õmn̦ak bwe rej aikuj kõjerbal naan ko reddo, ak naan ko rekajju im rej kajooke ro jet, ak kwal̦o̦k kõm̦m̦an kõjak ko rej kõmetak eñjake ko an ro jet. Im ijello̦kun aer ruruwe, rej kate er ñan kõjerbal loer ilo wãween eo enaaj jipañ ro jet. (JK. 12:18, UBS) Tokjãn men in, eklejia eo enaaj kajoor im aolep renaaj lañlõñ ilo aer karejar ñan Jeova.

Kõn men in, jouj ej juon kadkad ej alikkar ilo naan im kõm̦m̦an ko ad. Ñe jej jouj, jej kaalikkar ad anõke kadkad eo kadkadin Anij eo ad ejouj, Jeova. (Ep. 5:1) Im tokjãn men in, jej kõkajoor eklejia eo ad im kaal ro jet ñan kabuñ eo erreo. Jen kate kõj bwe jen juon eo me armej rejel̦ã kajjien kõn an lukkuun jouj!