JUON lel̦l̦ap etan Diana, ewõr joñan in 80 jim̦a an iiõ. L̦al̦l̦ap eo ippãn ear wõr an nañinmej in emmãlele im ear jokwe ilo m̦õn rũtto ium̦win jet iiõ m̦okta jãn an kar mej. Diana ear jab baj kijenmej wõt kõn an kar l̦adik ro ruo nejin mej ak ear bar aikuj kijenmej kõn an kããnjer ittin. Bõtab, ñe ro ilo eklejia eo an rej loe ilo Im̦õn Kweilo̦k eo ak ilo kwal̦o̦k naan, rej ba bwe aolep iien ej m̦õn̦õn̦õ.

John ear juon eo ej itoitak im lol̦o̦k eklejia ko ium̦win elõñl̦o̦k jãn kar 43 iiõ. Ear yokwe jerbal in im ear lukkuun kaorõke ilo mour eo an. Bõtab, ear aikuj bõjrak jãn an kõm̦m̦ane jerbalin lol̦o̦k eklejia bwe en lale juon ilo baam̦le eo an. Kiiõ ej jerbalin lale eklejia ilo bukwõn eo an. Ke ro rar jel̦ã kajjien John jãn iien ko m̦okta rar iioone ilo juon iaan kweilo̦k ko rel̦l̦ap, rej ba bwe rel̦ak lale ãinwõt ejjañin oktak. Elukkuun alikkar an m̦õn̦õn̦õ wõt.

Etke Diana im John rej maroñ lo wõt lañlõñ im m̦õn̦õn̦õ ilo mour ko aer? Ewi wãween an juon eo me ej iioon wãween ko reppen kõn an bũrom̦õj im wõr an nañinmej maroñ in m̦õn̦õn̦õ wõt? Im ewi wãween an juon eo ejako an kõm̦m̦ane juon jerbal eaorõk maroñ m̦õn̦õn̦õ wõt? Baibõl̦ ej ba: “Ro rem̦m̦an renaaj m̦õn̦õn̦õ ilo Jeova.” (Sam 64:10) Enaaj l̦apl̦o̦k ad mel̦el̦e kõn men in em̦ool el̦aññe jejel̦ã kõn ta ko rej kõm̦m̦an bwe jen m̦õn̦õn̦õ im ta ko rejjab.

Jejel̦ã bwe ewõr jet men ko rej bõktok el̦ap lañlõñ ñan kõj. L̦õmn̦ak m̦õk kõn ruo armej me relukkuun yokwe doon im rej pojak in m̦are. Ak ta kõn rippãlele ro me ej pojak in wõr nejier ak ro me kar lel̦o̦k ñan er juon jerbal ilo doulul eo? Men kein rej kalañlõñ im kam̦õn̦õn̦õik kõj im ejim̦we ad m̦õn̦õn̦õ kaki kõnke rej itok jãn Jeova. Jeova ear karõk mourin pãlele im kõm̦m̦an bwe rippãlele ro ren maroñ neji. Bareinwõt, ej lel̦o̦k jerbal im eddo ko ñan ro ilo eklejia eo.​—Jen. 2:18, 22; Sam 127:3; 1 Ti. 3:1, UBS.

Bõtab men kein me rej kõm̦m̦an ad lañlõñ im m̦õn̦õn̦õ, remaroñ kam̦õn̦õn̦õik kõj ium̦win jidik wõt iien. Ñan waanjoñak, ekabũrom̦õjm̦õj bwe juon rippãlele emaroñ oktak im jab tiljek ñan eo pãleen ak mej jãne. (Ezk. 24:18, UBS; Hos. 3:1) Jet ajri rejjab pokake jemãer im jineer im Anij, im jet iien rej aikuj bukwel̦o̦k. L̦õm̦aro nejin Samuel rar jab kõm̦m̦ani men ko rejim̦we ke rar karejar ñan Jeova, im jerawiwi eo  an Devid ear bõktok jorrããn ñan e im ro ilowaan m̦weo im̦õn. (1 Sa. 8:1-3, UBS; 2 Sa. 12:11, UBS) Men kein rej bõktok inepata im bũrom̦õj. Alikkar bwe rejjab bõktok lañlõñ im m̦õn̦õn̦õ ñan kõj.

Ejjel̦o̦k oktak jãn bar jerbal im eddo ko jej bũki ilo doulul eo an Jeova. Emaroñ bar jako men kein bõlen kõn ad nañinmej, wõr ad eddo ilo baam̦le eo, ak kõn an wõr oktak ko rekããl ilo doulul eo. Elõñ iaan ro rej iiooni wãween kein rej ba bwe el̦ap aer oñkake iien ko rar lo m̦õn̦õn̦õ im jubũrueer ke rar kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aaer ilo jerbal eo an Jeova.

Kõn men in, jej lo bwe men kein me rej bõktok lañlõñ ñan kõj remaroñ kam̦õn̦õn̦õik kõj ium̦win jidik iien. Ak jemaroñ ke lañlõñ wõt meñe jej iiooni wãween ko reppen? Aet, kõnke Samuel, Devid, im ro jet rar lañlõñ wõt meñe rar iiooni apañ im mãlejjoñ ko reppen.

Jesus ear jel̦ã kõn lañlõñ eo em̦ool. M̦okta ke ear pãd ilañ im ejjel̦o̦k apañ ear iioone, ear “m̦õn̦õn̦õ iien otemjej im̦aan” mejãn Jeova. (JK. 8:30) Ak ke ear pãd ioon lal̦ in, ewõr iien ear iiooni wãween ko relukkuun eppen. Bõtab, Jesus ear lañlõñ wõt ilo an kõm̦anm̦an ankilaan Jemãn. (Jon 4:34) Ak ta kõn awa ko ãliktata in an kar eñtaan im mour ioon lal̦ in? Baibõl̦ ej ba, ‘Ear jab ebbweer. Ak kõn lañlõñ eo ej pãd im̦aan, ear kõjekdo̦o̦n an jook kõn an naaj mej ioon al̦al̦ in eñtaan eo.’ (Hi. 12:2, UBS) Kõn men in, ewõr unin ad aikuj etale ruo iaan men ko Jesus ear ba kõn m̦oolin lañlõñ.

Juon iien, ke ri-kal̦oor ro 70 an Jesus rar jepl̦aaktok jãn aer kar ilo̦k im kwal̦o̦k naan, rar lukkuun lañlõñ kõn aer kar kõm̦m̦ani menin bwilõñ ko im kajutakl̦o̦k jetõb ko renana. Ak Jesus ear ba ñan er: “Kom̦win jab lañlõñ kõnke jetõb ko renana rej pokake kom̦; em̦m̦anl̦o̦k kom̦win lañlõñ bwe em̦õj jeje etami ilañ.” (Luk 10:1-9, 17, 20, UBS) Innem, alikkar bwe aer kabuñbũruon Jeova ej men eo el̦apl̦o̦k an kar aorõk jãn aer kõm̦m̦ani jerbal ko rel̦l̦ap. An Jeova naaj keememej ri-kal̦oor rein retiljek, eñin ej men eo ej bõktok el̦ap lañlõñ im m̦õn̦õn̦õ.

Ilo bar juon iien, ke Jesus ear kõnono ñan juon jarlepju in ri-Ju, juon kõrã ear nõbar Jesus kõn an wãjepdik an katakin im ear ba bwe joñan in el̦ap an jinen m̦õn̦õn̦õ kake. Bõtab, Jesus ear kajim̦we kõrã eo im ba: “Aet, el̦apl̦o̦k an m̦õn̦õn̦õ ro rej eo̦roñ naanin Anij, im kõjparoke.” (Luk 11:27, 28) An ro jinen im jemãn  m̦õn̦õn̦õ kõn ro nejier emaroñ juon eñjake ekanooj em̦m̦an, bõtab men eo el̦apl̦o̦k an naaj kalañlõñ er ej ñe epaak kõtaan eo an ro nejier ippãn Jeova kõn aer pokake e.

Innem, ad jel̦ã bwe Jeova ej m̦õn̦õn̦õ ippãd ej ki eo ñan ad lukkuun lañlõñ wõt. Apañ im mãlejjoñ ko jej iiooni rejjab kõm̦m̦an ad m̦õn̦õn̦õ, bõtab men kein reban kõm̦m̦an bwe en jako ad lañlõñ kõnke jejel̦ã bwe Jeova ej m̦õn̦õn̦õ ippãd. Jenaaj anjo̦ ioon men kein el̦aññe jej kijenmej im dãpij wõt ad tiljek, im men in enaaj koobrak bũruod kõn lañlõñ im m̦õn̦õn̦õ. (Rom 5:3-5, UBS) Bareinwõt, Jeova ej lel̦o̦k jetõb eo an ñan ro rej lõke e, im lañlõñ ej m̦õttan men ko rej leen jetõb an Anij. (Ga. 5:22) Men in ej jipañ kõj ñan mel̦el̦e etke elukkuun jejjet an Sam 64:10 ba: “Ro rem̦m̦an renaaj m̦õn̦õn̦õ ilo Jeova.”

Eñin unin Diana im John, me kar kwal̦o̦k kake er m̦oktal̦o̦k, rar maroñ m̦õn̦õn̦õ im lañlõñ wõt ke rar iiooni wãween ko reppen. Diana ej ba: “Iar lõke Jeova ãinwõt an juon ajri lõke jemãn ak jinen.” Ewi wãween an jel̦ã bwe Jeova ej m̦õn̦õn̦õ ippãn? Ej ba: “Ij kile an kõjeraam̦m̦an eõ ikijjeen an letok kajoor bwe in maroñ wõnm̦aanl̦o̦k im keini aõ kwal̦o̦k naan im mejãn m̦õn̦õn̦õ wõt.” John, eo im ear kijejeto wõt ilo kwal̦o̦k naan meñe ear bõjrak jãn an kõm̦m̦ane jerbalin lol̦o̦k eklejia, ej kwal̦o̦k ta eo ear lukkuun jipañe. Ej ba: “Jãn iiõ eo 1998, ke kar kããlõt eõ bwe in ri-kaki ñan Jikuul̦in Baibõl̦ eo ñan L̦õm̦aro Me Ejjel̦o̦k Pãleer (MTS), ear m̦wilal̦l̦o̦k aõ katak ippa make jãn kar m̦okta.” Ej kwal̦o̦k kõn e im kõrã eo pãleen ilo an ba: “Wãween am̦ro l̦õmn̦ak kõn am̦ro kar karejar ñan Jeova ium̦win elõñ iiõ ko ilo jabdewõt wãween kõm̦ro maroñ, ear kõm̦m̦an bwe en pidodo am̦ro m̦õn̦õn̦õ wõt kõn oktak in ear wal̦o̦k ñan kom̦ro. Im kõm̦ro ejjab ajl̦o̦k ñan jidik.”

Ebar wõr ro jet me rar loe an m̦ool naan ko ilo Sam 64:10. L̦õmn̦ak m̦õk kõn waanjoñak eo an ruo rippãlele me elõñl̦o̦k jãn 30 iiõ in aerro kar jerbal ilo Betel̦ eo ilo Amedka. Kar kajjitõk bwe erro en bõjrak bwe ren jipejel̦ bainier. Ilo m̦ool, erro ej ba: “Kõm̦ro ar bũrom̦õj kõnke ãindein ñe jej bõjrak jãn ad kõm̦m̦ane men eo elukkuun em̦m̦an ippãd.” Ak erro ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ba: “Bõtab jejjab maroñ bũrom̦õj wõt ñan indeeo.” Rar m̦õkaj im bõk kun̦aaerro ilo aer kwal̦o̦k naan ippãn eklejia eo. Rippãlele rein rej bar ba: “Ke kõm̦ro ar jar ñan Jeova kõn jet men, kom̦ro ar lukkuun kaalikkari ilo jar ko am̦ro. Innem ke kõm̦ro ar loe an uwaaki jar ko am̦ro, men in ear kõkajoor im kalañlõñ kõm̦ro. Ãlikin wõt am̦ro kar tõparl̦o̦k jikin eo kõm̦ro ej jipeel̦ bainier ie, ro jet ilo eklejia eo rar jino aer bainier, im Jeova ear kõjeraam̦m̦an kom̦ro kõn ruo rũkkatak Baibõl̦ me em̦m̦an aer kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k.”

Ilo m̦ool, ejjab aolep iien epidodo ñan lañlõñ im m̦õn̦õn̦õ wõt. Ewõr iien jenaaj m̦õn̦õn̦õ im ewõr iien jenaaj bũrom̦õj. Bõtab, Jeova ear kõm̦akũt ri-jeje sam bwe en je naan ko ilo Sam 64:10 me el̦ap aer kõkajoor kõj. Meñe ilo iien ko jej bũrom̦õj im ebbweer, ak jemaroñ lõke bwe ñe jej kam̦ool bwe jej “ro rem̦m̦an” ikijjeen ad tiljek wõt ñan Jeova meñe jej iiooni wãween ko reppen, jenaaj “m̦õn̦õn̦õ ilo Jeova.” Bareinwõt, jemaroñ reim̦aanl̦o̦k ñan iien eo enaaj jejjet kallim̦ur eo an Jeova kõn “lañ ko rekããl im lal̦ ekããl” im enaaj jako ad jab weeppãn. Aolep armej ro an Anij renaaj ‘m̦õn̦õn̦õ im lañlõñ ñan indeeo’ kõn men ko ej kõm̦m̦ani im litoki.​—Ais. 65:17, 18.

Baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn ad naaj lukkuun ãjmour im emmourur aolep jibboñ ñe jej rujtok. Jabdewõt men ko me jaar rup bũruod im metak kaki m̦okta, jeban bar keememeji. Jeova ej kallim̦uri kõj bwe ‘jejãmin keememej men ko m̦okta.’ Menin kabwilõñlõñ eo kõn jerkakpeje enaaj bar kakobaik kõj ippãn ro rejitõnbõro ippãd me em̦õj aer jako. Elõñ milien ro renaaj bõk ejja eñjake eo wõt an kar jinen im jemãn ledik eo 12 an iiõ me Jesus ear kõjerkakpejeiki. Baibõl̦ ej ba: “Ke men in ear wal̦o̦k rar kanooj in bwilõñ [im ear l̦ap aer m̦õn̦õn̦õ, NW].” (Mark 5:42, UBS) Ejjabto, aolep armej renaaj lukkuun oktak im erom armej “ro rem̦m̦an” im renaaj lañlõñ im “m̦õn̦õn̦õ ilo Jeova” ñan indeeo.