Etal ñan katak ko ilo bok in

Etal ñan laajrak in katak ko

Kanan Eo An Hosea Ej Jibañ Kij Ñan Etetal Ibben Anij

Kanan Eo An Hosea Ej Jibañ Kij Ñan Etetal Ibben Anij

Kanan Eo An Hosea Ej Jibañ Kij Ñan Etetal Ibben Anij

“Armij ro droõ renaj lor iõ.”​—HOSEA 11:10.

1. Ta tieta in kõkkar eo ej bed ilo book in Hosea ilo Bible eo?

 KWOJ mõnõnõ ke in aluiji tieta ko reobrak kin ri ikkure ro im bwebwenato ko rekaitoktoklimo? Ilo Book in Hosea ilo Bible eo ewõr juõn tieta in kõkkar. * Tieta in ej ikijen makitkit ko an family eo an ri kanan eo an Anij Hosea im ej kõkkar kin belele eo ikõtan Israel eo etto im Jehovah ikijen bujen Kien eo Moses ear bõk jen Anij.

2. Ta eo jejelã kake kin Hosea?

2 Jemaroñ konono kin unin an tieta in walok ilo Hosea chapter 1. Hosea ear jokwe ilo juõn jikin ilo ene eo enen bwij ko joñoul bwijin Ailiñ in Israel (ear naetan Ephraim bareinwõt, kinke ear kajur jen bwij ko jet). Ear jerbal einwõt ri kanan iumin iroij eo an King ro jiljilimjuõn eliktata an Israel, im ke King Uzziah, Jotham, Ahaz, im Hezekiah rar iroij ilo Judah. (Hosea 1:1) Inem Hosea ear jerbal einwõt ri kanan iumin 59 yiõ ko ak elõñlok. Meñe book eo an ear dedelok je elikin 745 B.C.E., ej jerbal wõt ñan ran kein, ñe elõñ million armij rej lore nan kein: “Armij ro droõ renaj lor iõ.”​—Hosea 11:10.

Ta eo juõn Kamelele Ekadu kin Kanan eo Ej Kalikare

3, 4. Joij im kamelele ilo tukadu kin kobban Hosea chapter 1 ñan 5.

3 Juõn kamelele ilo tukadu kin Hosea chapter 1 ñan 5 enaj kakajur bebe eo ad ñan etetal ibben Anij ilo ad jerbale tõmak im jibadõk juõn ial ekkar ñan ankil an. Meñe ro rar jokwe ilo ailiñ in Israel rar lũñ ilo jitõb, Anij ear bojak in tiriamokake ir elañe rar ukwelok. Hosea ear kalikar men in ilo wãwen an kar jerbal ibben Gomer, lio belen. Elikin an keotak juõn nejin, ear lũñ im keotak bar ruo nejin. Ak, Hosea ear bar bõk e, einwõt Jehovah ear mõnõnõ in tiriamokake Ri Israel ro rej ukwelok.​—Hosea 1:1–3:5.

4 Jehovah ear ekajete Israel kinke mol, yokwe ilo tiljek, ak jelãlokjen kin Anij ear jab bed ilo ene eo. Israel eo im ear kabuñ ñan ekjap ko im ailiñ in Judah eo ear jebwãbwe rar aikwij jimor uak ñan e. Bõtab, ke armij ro an Anij rar bed ilo “iñtan,” rar bukõt Jehovah.​—Hosea 4:1–5:15.

Tieta eo Ej Jinoe

5, 6. (a) Kar ewi joñan an lap mour in lũñ ilo bwij ko joñoul ilo ailiñ in Israel? (b) Etke nan in kakkõl eo ñan Israel eo etto ej aorõk wõt ñan kij?

5 “Kwon ilok,” Anij ear kaiñi Hosea, “im bõk juõn belem. Lio belem ejamin mol ñõn yuk, im ajiri ro nejũm renaj einwõt jineir. Ejja ilo wãwen in wõt, armij ro droõ rar ellok jen iõ im jab mol ñõn iõ.” (Hosea 1:2) Kar ewi joñan an lap mour in lũñ ilo Israel? Ear jiroñ kij im ba: “[Armij ro ilo bwij ko joñoul bwijin in Israel] rar ellok jen iõ; rar ajelok ir make ñõn anij ko jet einwõt juõn kõrã ekijoñ. . . . Jiroñ ro nejimi rej jerbal einwõt kõrã ro rekijoñ, im kõrã ro belen lõma ro nejimi rej lejen. . . . [Ñan maan ro] komij bareinwõt etal ibben kõrã ro rekijoñ ilo jikin kabuñ ko, im komij jimor katok einwõt ri pagan.”​—Hosea 4:12-14.

6 Mour in lũñ ilo kanniek im jitõb ear lukkun lap ilo Israel, kin men in Jehovah ear “kajeik” Ri Israel ro. (Hosea 1:4; 4:9) Nan in kakkõl in eaorõk ñan kij kinke Jehovah enaj kajeik aolep ro rej lũñ im bed ilo kabuñ eo etton rainin. Ak ro rej etetal ibben Anij rej lor kien ko an kin kabuñ ilo erreo im rej jelã bwe “ejelok dri lũñ . . . eor an jolit ilo ailiñ an Kraist im an Anij.”​—Dri Epesõs 5:5; Jemes 1:27.

7. Ke Hosea ear mareiki Gomer ta eo ear kõkkar kake?

7 Ke Hosea ear mareiki Gomer, ear juõn virgin, im ear tiljek ke ear “keotak ladrik eo nejierro.” (Hosea 1:3) Einwõt ear alikar ilo tieta in kõkkar eo, ejjabto elikin an kanemkwoj Ri Israel ro jen air kamakoko ñan Egypt ilo 1513 B.C.E., Anij ear kõmman juõn bujen ibbeir einlok wõt juõn bujen mare erreo. Ilo air errã kin bujen eo, Israel ear kallimur bwe renaj kar tiljek ñan “leo” belen, Jehovah. (Aiseia 54:5) Aet, mour in belele eo an Hosea ñan Gomer ear kõkkar kin kõtan eo an Israel im Anij. Ak wãwen ko rar oktak ilo mõkaj!

8. Ewi wãwen an kar bwij ko joñoul bwijin Israel jutak, im ta eo kwomaroñ ba kin kabuñ eo an?

8 Lio belen Hosea “ear bar bõroru im keotak juõn leddrik.” Ledik in im ajiri eo juõn Gomer ear keotake tokelik rar lotak ilo lũñ. (Hosea 1:6, 8) Kinke Gomer ear kõkkar kin Israel, kwomaroñ kajitõk, ‘Ewi wãwen Israel ear lũñ?’ Ilo 997 B.C.E., bwij ko joñoul bwijin Israel rar jebel jen bwij ko ruo bwijin Judah im Benjamin. Bwij ko joñoul bwijin Israel rar kajutak kon in cow ko ñan air kabuñ bwe armij ro air ren jab aikwij etal ñan Judah ñan air kabuñ ñan Jehovah ilo temple eo an ilo Jerusalem. Kabuñ ñan anij wan eo Baal, eo me ewõr manit ko retton kin mour in ejej, ear jededlok ilo Israel.

9. Einwõt an kar Hosea 1:6 kanan kake, ta eo ear walok ñan Israel?

9 Ilo ien eo ajiri eo kein karuo nejin Gomer ear lotak, Anij ear jiroñ Hosea: “Kwon naetan ‘Jab Tiriamo [Lo-ruhamah],’ kinke ijamin bar tiriamokake armij in Israel im jolok bwid ko air.” (Hosea 1:6) Jehovah ear ‘jolok’ ir ke Ri Assyria ro rar kajibokweik Ri Israel ro ilo 740 B.C.E. Bõtab, Anij ear tiriamokake bwij ko ruo bwijin Judah im lomoren ak jab kin libbon, jãje, tarinae, horse, ak ro rej uwe ion horse. (Hosea 1:7) Ilo juõn wõt boñ ilo 732 B.C.E., juõn wõt enjel ear mõn 185,000 ri tarinae ro an Assyria me rar kalelñoñ ro rar jokwe ilo jikin kwelok eo ilo Jerusalem, ilo Judah.​—2 Kiñ Ro 19:35.

Ien Ekajet eo an Jehovah Nae Israel

10. Mour in lũñ eo an Gomer ear pijaik ta?

10 Gomer ear jebel jen Hosea im erom “juõn ri lũñ,” kin an belele ibben bar juõn emaan. Wãwen in ear kõkkar kin wãwen an kar ailiñ in Israel kõmman bujen ibben kien ko an lal im atartar ioir. Jen air kautiej Jehovah kin an kajerammõn ir ilo kanniek, Israel ear kamolol anij ko an ailiñ ko im kokkure kõtan eo air ibben Anij ilo air kabuñ ñan anij wan. Kin men in Jehovah ear ekajete ailiñ in enana!​—Hosea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Ta ear walok ñan bujen Kien eo ke Jehovah ear kõtlok bwe Israel im Judah ren bed ilo kamakoko?

11 Ta eo walok ñan Israel kin an illok jen Jehovah? Anij ear kõtlok bwe en etal “ñõn ene jemadren” ilo Babylon, ailiñ eo me ear anjo ion Assyria, ijo Ri Israel ro rar bed ilo kamakoko ilo 740 B.C.E. (Hosea 2:14) Ke Jehovah ear kokkure bwij ko joñoul, ear jab kajemlok bujen eo ear kõmmane ibben bwij ko joñoul im ruo an Israel. Emol, ke Anij ear kõtlok bwe Babylon en kokkure Jerusalem ilo 607 B.C.E. im kõtlok bwe armij ro ilo Judah ren bed ilo kamakoko, ear jab kajemlok bujen Kien eo ear kõmmane ibben Moses ilo eo bwij ko 12 an Israel rar deloñ ilo juõn kõtan ebak ibben einwõt juõn leo im lio ri belele. Kõtan in ear jemlok ke ri tel ro an Ri Jew ro rar karmijeteik Jesus Christ im mõn e bwe en mij ilo 33 C.E.​—Dri Kolosse 2:14.

Jehovah Ej Kauweik Israel

12, 13. Ta kobban Hosea 2:6-8, im ewi wãwen nan kein rar jerbal ñan Israel?

12 Anij ear kauweik Israel bwe ren “bwijrak jen an lejen,” ak ear kõnan bukõt wõt leo juõn ear mijkaieiki. (Hosea 2:2, 5) “Innem,” Jehovah ear ba, “inaj worwore kin mar ko relõklõk. Inaj kajutak juõn worwor ibelakin, bwe en jab maroñ in driojlok. Lio enaj lukorkor ri yokwe ro an, ak eban tõbar ir. Enaj kabbukõt ir ak ejamin lo ir. Innem enaj ba, ‘Ij jeblak ñõn ibben leo beliõ - emmõnlok kar kõjeiõ na ibben jen kiõ.’ Ear jab kwalok bwe ña eo iar lelok ñõne bread im wine im oil in olive, bareinwõt silver im gold ko otemjej ear kejerbali ilo an kabuñ ñõn Baal.”​—Hosea 2:6-8.

13 Meñe ailiñ in Israel ear bukõt jibañ jen ailiñ ko jet ear watõki “ri yokwe ro” an, ejelok juõn iair rar jibañ e. Ear einwõt juõn worwor ear kabole, im ejelok juõn emaroñ kar jibañ e. Elikin an Ri Assyria ro nitbwili iumin jilu yiõ ko, jikin kwelok eo an elap, Samaria, ear buñ ilo 740 B.C.E., im bwij ko joñoul an ailiñ in Israel rar jab bar jutak. Jet wõt armij ro me rar bed ibwiljin Ri Israel ro rar bed ilo kamakoko rar kile men ko remõn rar bõki ke ro jimmair rar karejar ñan Jehovah. Bwen armij rein rar karmijeteik kabuñ ñan Baal im rar bukõt kilen air kõkãl kõtan eo air ibben Jehovah.

Bar Lale Tieta eo

14. Ewi wãwen Hosea ear bar bõk Gomer bwe en lio belen?

14 Ñan kalaplok ad melele kin wãwen an makitkit ko an Hosea kõkkar kin kõtan eo an Israel im Jehovah, jej aikwij lemnak kin nan kein: “Iroij ear bar ba ñõn iõ, ‘Kwon ilok im yokwe juõn kõrã eo elõñ an ri yokwe im ej lejen.’” (Hosea 3:1) Hosea ear bokake nan in kaiñi in ilo an bar bõk Gomer jen emaan eo liin ear jokwe ibben. Tokelik, Hosea ear kauweik lio belen: “Iar jiroñe bwe en kõttar iõ iumin juõn ien eo eaitok, im en jab lejen ak wia kin enbwinnin. Innem ilo ien in inaj bareinwõt kõttare.” (Hosea 3:2, 3) Gomer ear bokake nan in kajimwe in, im Hosea ear bar bõk e einwõt lio belen. Ewi wãwen men in ear jerbal ñan jerbal ko an Anij ibben Ri Israel im Judah ro?

15, 16. (a) Ewi wãwen ailiñ eo an Anij ear maroñ bõk tiriamokake jen e? (b) Ewi wãwen an kar Hosea 2:18 jejjet kitien?

15 Ke ri kamakoko ro jen Israel im Judah rar bedwõt ilo Babylon, Anij ear kajerbal ri kanan ro an ñan konono ñan ‘burueir.’ Ñan bõk tiriamo jen Anij, armij ro an rar aikwij ukwelok im jeblak ñan Iroij eo air, einwõt Gomer ear aikwij jeblak ñan leo belen. Inem Jehovah enaj kar bõklok ailiñ eo an jen “ene jemadren” in Babylon im bõklok ir ñan Judah im Jerusalem. (Hosea 2:14, 15) Ear kajejjet kitien kallimur eo an ilo 537 B.C.E.

16 Anij ear bareinwõt kajejjet kitien kallimur in: “Ilo ien eo, inaj kõmmõne juõn bujen ibben bao ko otemjej im menin mour ko rawia bwe ren jab kokkure armij ro droõ. Inaj jolok aoleben kein tarinae ko jen eneo - jãje otemjej im libbon otemjej - im kõmmõn bwe armij ro droõ ren mour ilo ainemmõn im jokane.” (Hosea 2:18) Bwen Ri Jew ro me rar jeblak ñan kabijukneir rar mour ilo ainemõn im jokane, im jab mijake men in mour ko. Kanan in ear bareinwõt jejjet kitien ilo 1919 C.E., ke bwen Ri Israel ro ilo jitõb rar illok jen “Babylon Elap,” kabuñ ko rewan ibelakin lal. Kiõ rej bed ilo jokane ilo juõn paradise ilo jitõb ibben ro mõttair, ro me rej kejatdikdik ñan jokwe ion lal ñan indio. Kadkad ko relej rar jab bed ibben Ri Christian ro remol.​—Reveles̃õn 14:8; Aiseia 11:6-9; Dri Galetia 6:16.

Katak ko Ren Bed ilo Buruõd

17-19. (a) Ta kadkad ko kadkadin Anij jej aikwij kajeoñe? (b) Ewi wãwen tiriamo im yokwe eo an Jehovah jelet kij?

17 Anij ej tiriamokake im joij, inem jen kõmman eindein. Eñin juõn katak ilo chapter ko itujinoin ilo Hosea. (Hosea 1:6, 7; 2:23) Mõnõnõ eo an Anij ñan kwalok tiriamokake ñan Ri Israel ro rar ukwelok ej errã ibben jabõn kennan eo emwij kakõrmole: “Eo ej kalibubu bwir ko an, e jamin jerammõn; a eo ej kwalok im illok jen e, e naj bõk tiriamo.” (Jabõn Kennan Ko 28:13) Bareinwõt ro rar ukwelok rej bõk kainemõn jen nan kein an ri jeje sam: “Jurtak ko an Anij buru erup; buru erup im etã O Anij, Kwo jamin kejekron.”​—Sam Ko 51:17.

18 Kanan eo an Hosea ej kalikar joij im tiriamokake eo an Anij eo jej kabuñ e. Meñe jet armij remaroñ illok jen ial ko an rewãnik, remaroñ ukwelok im oktak. Elañe rej kõmman eindein, Jehovah enaj karuwaineneik ir. Ear tiriamokake ro rar ukwelok ilo ailiñ in Israel eo me ear deloñ ilo juõn bujen einwõt mour in mare ilo kõkkar. Meñe rar jab bokake Jehovah im kaburomõj ‘Eo ekwojarjar an Israel, ear tiriamokake ir im kememej wõt bwe rar jab wãppen.’ (Sam Ko 78:38-41) Tiriamokake rot in en kamakit kij bwe jen etetal wõt ibben Anij in joij eo ad, Jehovah.

19 Meñe bwid ko einwõt uror, kwot, im lũñ rar walok ibelakin Israel, Jehovah ear ‘konono ñan burueir.’ (Hosea 2:14; 4:2) Buruõd en bõk kõketak im en kajurlok kõtan eo ad ibben Jehovah ñe jej kalmenlokjen kin tiriamo im yokwe eo an. Inem jen kajitõkin kij make: ‘Ewi wãwen imaroñ kalaplok aõ kajeoñe tiriamo im yokwe eo an Jehovah ñe ij jerbal ibben ro jet? Elañe juõn Christian mõttad ear kalõkatipe iõ im kajitõk ibba bwe in jolok bwid eo an, ij bojak ke in jolok bwid eo an einwõt Anij ear kõmmane?’​—Sam Ko 86:5.

20. Kwalok juõn wanjoñok kin unin ad aikwij liki wõt ilo kejatdikdik eo Anij ear letok ñan kij.

20 Anij ej letok kejatdikdik eo emol. Ñan wanjoñok, ear kallimur: “Inaj . . . kõmmõn bwe Komlõl in Inebata [ak Achor] en juõn kejemin kejatdrikdrik.” (Hosea 2:15) Dolul eo etto an Jehovah ear einwõt lio belen im ear wõr juõn kejatdikdik emol ñan bar jeblak ñan kabijukneir, ijo “Komlõl in Inebata [ak Achor] eo” ear bed ie. Kallimur in ear jejjet kitien ilo 537 B.C.E., im ej letok juõn bedbed ebin ñan ad lañliñ ilo kejatdikdik eo emol me Jehovah ear likit imad.

21. Ewi wãwen jelãlokjen ej jelet wãwen ad etetal ibben Anij?

21 Ñan etetal wõt ibben Anij, jej aikwij wõnmanlok im bõk jelãlokjen kin e im jerbale ilo mour eo ad. Israel ear likjap in bõk jelãlokjen eo kin Jehovah. (Hosea 4:1, 6) Ak, jet armij rar kautiej jelãlokjen eo jen Anij, jerbale ilo mour eo air, im bõk elap jerammõn. Hosea kar juõn iair. Kar eindein ibben 7,000 armij ro ilo ran ko an Elijah me rar jab kabuñ ñan Baal. (1 Kiñ Ro 19:18; Dri Rom 11:1-4) Kamolol eo ad kin nan in kaiñi ko jen Anij enaj jibañ kij ñan etetal wõt ibben Anij.​—Sam Ko 119:66; Aiseia 30:20, 21.

22. En kar ewi lemnak eo ad kin ro rar illok jen kabuñ eo emol im rej jumae?

22 Jehovah ekõnan bwe maan ro rej tel armij ro an ren karmijeteik ro rar illok jen kabuñ eo emol im rej jumae e. Bõtab, Hosea 5:1 ej ba: “Kom priest rõn, komin roñjake men in! Kom ri Israel, komin bareinwõt roñjake! Kom ro nukin king eo, komin roñjake! Komij kar aikwij ekajete ro jet ilo jimwe - kin men in, ekajet im jorrãn naj buñ iomi. Komij einwõt juõn aujid ilo Mizpah, einwõt juõn ok ej ererak ion Tol Tabor.” Ri tel ro rar illok jen kabuñ eo emol im rej jumae e rar einwõt juõn aujid im ok ñan Ri Israel ro, bwe ren lorak ilo mantin kabuñ ñan ekjap. Tol Tabor im Mizpah kar jikin kwelok ko ñan kabuñ wan.

23 Ñan kiõ, kanan eo an Hosea ear kwalok bwe Jehovah ej juõn Anij in tiriamo im ej kajerammõn ro rej jerbali kien ko an im karmijeteik ro rar illok jen kabuñ eo emol im rej jumae e. Einwõt Ri Israel ro rar ukwelok ilo ien eo etto, jej aikwij bukõt Jehovah im kabuñburuen ien otemjej. (Hosea 5:15) Ilo ad kõmmane menin, jenaj madmõd men eo emõn im bõk lañliñ im ainemõn eo me aolep ro rej etetal ibben Anij ilo tiljek rej loe.—Sam Ko 100:2; Dri Pilippai 4:6, 7.

[Kamelele eo itulal]

^ Tieta in kõkkar eo ej bed ilo Dri Galetia 4:21-26. Ikijen men in, lale book eo Insight on the Scriptures, Volume 2, page 693-4, jeje in Ri Kennan ro an Jehovah.

Ewi Wãwen Kwonaj Uak?

• Mare eo an Hosea ñan Gomer ear pijaik ta?

• Etke Jehovah ear ekajete Israel?

• Ta katak eo ilo Hosea chapter 1 ñan 5 kwar lukkun mõnõnõ kake?

[Kajitõk ko ñan katak]

23. Ewi wãwen am kar bõk tokjen jen Hosea chapter 1 ñan 5?

[Pija eo ilo peij 8]

Kwoj jelã ke wõn eo lio belen Hosea ej kõkkar kake?

[Pija eo ilo peij 9]

Ilo 740 B.C.E.Ri Assyria ro rar kajibokweik ro rar jokwe ilo Samaria

[Pija eo ilo peij 10]

Armij ro rej lañliñ rej jeblak ñan kabijukneir