Etal ñan katak ko ilo bok in

Etal ñan laajrak in katak ko

“Inaj Bed Wõt Ibbemi”

“Inaj Bed Wõt Ibbemi”

“Inaj Bed Wõt Ibbemi”

“Innem Haggai ear kennanik armij ro nan kein an Iroij: ‘Inaj bed wõt ibbemi​—eñin kallimur eo aõ.’”​—HAGGAI 1:⁠13.

1. Jesus ear konono kin kanan et eo me ej jerbal ilo ran kein bareinwõt?

 JEJ bed ilo juõn ien eaorõk ilo bwebwenato in armij. Einwõt an jejjet in kitien kanan ko ilo Bible kamoli, jen 1914 jaar bed ilo “ran eo ran in Iroij.” (Reveles̃õn 1:​10) Bõlen emwij am katak kin kanan in, inem kwojelã bwe Jesus ear keidi “ran ko an Nejin armij” ilo kajur in Ailiñ eo ñan “ran ko an Noa” im “ran ko an Lot.” (Luk 17:​26, 28) Bible eo ej kalikar bwe kanan kein rej jerbal ilo ran kein bareinwõt. Ak, ewõr bar juõn kanan me jej aikwij lukkun lemnak kake bareinwõt.

2. Jerbal et eo Jehovah ear lelok ñan Haggai im Zechariah?

2 Jen lemnak kin wãwen eo ear walok ilo ran ko an Ri Hebrew ri kanan ro Haggai im Zechariah. Ta ennan eo ri kanan rein ruo retiljek rar lelok me ealikar an jerbal ñan armij ro an Jehovah ilo ran kein? Haggai im Zechariah rar ‘ri kanan ro an Jehovah’ ñan Ri Jew ro elikin air kar jeblak jen air jibokwe ilo Babylon. Kar jitõñ ir ñan air kamol ñan Ri Israel ro bwe Anij ear jurake ir ilo air bar kalek temple eo. (Haggai 1:13; Zechariah 4:​8, 9) Meñe ear kadu book ko me Haggai im Zechariah rar jei, rej mõttan “Jeje ko otemjej emwij letok kin kakõrmol an Anij, ej bareinwõt or tokjeir kin katakin, im kowe, im kajime, im kajelaik armij ilo kwojarjar.”​—2 Timote 3:⁠16.

Jej Aikwij Itoklimo Kake

3, 4. Etke jej aikwij itoklimo kin kanan ko ilo Haggai im Zechariah?

3 Emol, ennan ko an Haggai im Zechariah ear wõr tokjeir ñan Ri Jew ro ilo ran ko air, im ear jejjet kitien kanan ko air ilo ien eo. Ak, etke jejelã bwe book kein ruo rej kaitoklimoiir ilo ran kein bareinwõt? Jej lo juõn men in kamol ealikar ilo Dri Hibru 12:​26-29. Ijo ri jilek Paul ej eliji nan ko jen Haggai 2:​6, eo ej konono kin an Anij “kamakitkit lõñ im lõl.” Kamakitkit in enaj jemlok ilo an “kokkure ailiñ ko im kejemlok kajur ko air.”​—Haggai 2:⁠22.

4 Elikin an eliji nan ko an Haggai, Paul ej kwalok kin ta eo enaj walok ñan “ailiñ ko” im ej konono kin utiej eo an Ailiñ eo ekajur me Christian ri kabit ro renaj bõke. (Dri Hibru 12:​28) Kwomaroñ lo jen nan kein an Paul bwe kanan ko an Haggai im Zechariah rejañin kar jejjet kitieir ke kar je book in Dri Hibru ilo ebeben eo kein kajuõn C.E. Ion lal rainin ewõr wõt juõn bwen Christian ri kabit ro, ri jolet ro kin Ailiñ in Messiah eo ibben Jesus. Kin men in, kanan ko ilo Haggai im Zechariah raorõk ñan ran kein ad.

5, 6. Ta men ko rar walok mokta jen an Haggai im Zechariah kwalok kin kanan ko air?

5 Book in Ezra ej kwalok kin jet men ko me rar walok mokta lok jen kar jeje kanan ko ilo Haggai im Zechariah. Elikin an kar Ri Jew ro jeblak jen air kamakoko ilo Babylon ilo 537 B.C.E., Governor Zerubbabel im Priest Elap eo Joshua (ak Jeshua) rar lolorjake air kõmmane bedbed in temple eo ilo 536 B.C.E. (Ezra 3:​8-13; 5:⁠1) Meñe men in kar juõn unin lañliñ, ejjabto tokelik Ri Jew ro rar oktak im mijak. Ri kijirãt ro, “armij ro rar jokwe ilo eneo,” Ezra 4:4 ej ba, “rar kajjeoñ kabbwer im kalelñoñ ri Jew ro jen air kalek mweo.” Ri kijirãt rein, elaptata Ri Samaria ro, rar kwalok nan in kinaak ko reriap nae Ri Jew ro. Ri jumae rein rar maroñ kõmman bwe king in Persia eo en kabõjrak jerbal in kalek temple eo.​—Ezra 4:​10-21.

6 Kijejeto eo ilo jinoin kalek temple eo ear mejkunlok. Ri Jew ro rar jeblak ñan air kõmmani kõnan ko air make. Bõtab, ilo 520 B.C.E., 16 yiõ ko elikin air kar kõmmane bedbed in temple eo, Jehovah ear jitõñ Haggai im Zechariah ñan air kamakit buruen armij ro bwe ren bar jino jerbal ilo temple eo. (Haggai 1:1; Zechariah 1:⁠1) Kin air kar bõk kakajur jen ri kanan rein an Anij im ear alikar bwe Jehovah ear rejetake ir, Ri Jew ro rar bar jino air jerbal ilo temple eo im kadedelok air kaleke ilo 515 B.C.E.​—Ezra 6:​14, 15.

7. Wãwen ko ilo ran ko an ri kanan ro rej einlok wõt ta ilo ran kein?

7 Kwojelã ke ewi aorõkin aolep men kein ñan kij? Ewõr juõn jerbal jej aikwij kõmmane ikijen kwalok nan kin “gospel in an ailiñ in lõñ.” (Matu 24:​14) Jerbal in ear laplok kõmmane elikin Bata eo an Lal Kein Ka I. Einwõt kar kanemkwoj Ri Jew ro in etto jen air kamakoko ilo Babylon, eindein kar kanemkwoj armij ro an Jehovah ilo ran kein jen air kamakoko ñan Babylon eo Elap, dolul in kabuñ ko rewan ibelakin lal. Ri kabit ro an Anij rar tiljek in kõmmane jerbal in kwalok nan eo, katakin, im kareilok armij ñan kabuñ eo emol. Jerbal in ej wõnmanlok wõt ilo ran kein ilo juõn wãwen elaplok, im bõlen kwe bareinwõt kwoj bõk kunam ilo jerbal in. Kiõ ej ien ñan kõmmane jerbal in, kinke jemlokin jukjuk im bed in ebak! Jerbal in me Anij ear letoke ej aikwij wõnmanlok mae ien eo Jehovah ej bõk kunan ilo makitkit ko an armij ilo ‘eñtan eo elap.’ (Matu 24:​21) Men in enaj jolok aolep nana ko im kõtlok bwe kabuñ eo emol en jededlok ibelakin lal.

8. Etke jemaroñ liki bwe Anij enaj rejetak jerbal eo ad?

8 Einwõt an kanan ko an Haggai im Zechariah kwalok, jemaroñ liki bwe Jehovah enaj rejetak im kajerammõn kij ilo ad bõk kunad ilo jerbal in kin aolepen buruõd. Meñe jet rej kate ir ñan kabõjrak ri karejar ro an Anij ak kemoik jerbal eo Anij ear letoke ñan ad kõmmane, ejelok juõn kien ear maroñ lo tõbrak ilo an kabõjrak wõnmanlok eo kin jerbal in kwalok nan. Lemnak kin wãwen eo Jehovah ear rejetak ri karejar ro an, im men in ear walok ilo laplok ko ilo jerbal in Ailiñ eo ilo yiõ ko elikin Bata eo an Lal Kein Ka I im tok ñan ien kein ad. Ak, elap wõt men ko jej aikwij in kõmmani.

9. Ta wãwen eo ilo ien ko etto jej aikwij lemnak kake, im etke?

9 Ewi wãwen men eo jej katak jen Haggai im Zechariah emaroñ kamakit kij ñan bokake kien eo an Anij ñan kwalok nan im katakin armij? Eokwe, jen lale ta jet ian men ko jemaroñ katak jen book kein ruo ilo Bible. Ñan wanjoñok, lemnak kin jet men ko me rej kitibuj jerbal in kalek temple eo me Ri Jew ro rar jeblak ñan Jerusalem rar kõmmani. Einwõt kar ba mokta, Ri Jew ro me rar jeblak ñan Jerusalem jen Babylon rar jab kate ir ilo jerbal eo air ñan kalek temple eo. Elikin air kõmmane bedbed eo, rar kadiklok air jerbal ilo temple eo. Ta lemnak eo ebwid rar bõke? Im ta eo jemaroñ katak jen men in?

Bõk Juõn Lemnak Ejimwe

10. Ta lemnak eo ebwid ear bed ibben Ri Jew ro, im ta eo ear walok?

10 Ri Jew ro me rar jeblak rar ba: “Ejjañin jejjet ien.” (Haggai 1:⁠2) Ke rar jino jerbal in kalek temple eo, im kõmman bedbed eo ilo 536 B.C.E., rar jab ba “ejjañin jejjet ien.” Ak ejjabto rar kõtlok bwe jumae eo jen ri ailiñ ko ibelakiir im kemo eo jen kien eo en jelet ir. Ri Jew ro rar jino lemnak kin moko imwiir im mweiuk ko air make elaplok jen mweo imõn Anij. Ñe keidi moko remõn imõn armij im temple eo ejañin dedelok, Jehovah ear kajitõk: “Etke komij jokwe ilo moko remmõn ak Temple eo aõ ej jorrãn wõt?”​—Haggai 1:⁠4.

11. Etke Jehovah ear aikwij lelok nan in kakabilek ko ñan Ri Jew ro ilo ran ko an Haggai?

11 Aet, Ri Jew ro rar ukõt lemnak eo air kin ta eo ear aorõktata. Jen air kõmman bwe karõk eo an Jehovah ñan bar kalek temple eo en moktata, armij ro an Anij rar lemnak kin ir make im jikin jokwe ko air. Rar jerwane jerbal eo ilo imõn kabuñ eo an Anij. Nan ko an Jehovah ilo Haggai 1:5 rej rejañ Ri Jew ro ñan ‘lemnak kin men kein rej walok ñõn ir.’ Jehovah ear jiroñ ir ñan kalmenlokjen kin ta eo rej kõmmane im ewi wãwen ear jelet ir ke rar jab kõmman bwe jerbal in kalek temple eo en moktata ilo air mour.

12, 13. Ewi wãwen Haggai 1:6 ej kwalok kin wãwen eo ear bed ibben Ri Jew ro, im ta melelen eon in?

12 Kwomaroñ lemnak bwe, kinke ear bwid men ko Ri Jew ro rar likit bwe ren moktata, men in ear jelet ir kajjojo. Lale kin ta kar lemnak eo an Anij einwõt Haggai 1:6 ej kwalok kake: “Komar kalbwin elõñ wheat, ak jidrik wõt men eo komar madmide. Eor kijimi ak ejjab bwe ñõn ami mat. Eor limemi wine, ak ejjab bwe ñõn ami kadrek. Eor ballimi ak rejjab bwe ñõn kemãnãn kom.”

13 Ri Jew ro rar bed ilo eneo me Anij ear lelok ñan ir, ak ear jab jebar leen joñan wõt air kõnan. Jehovah ear debij jerammõn ko jen ir, einwõt ear kakkõl ir lok iman. (Duteronomi 28:​38-48) Ilo ejelok kajerammõn jen Anij, Ri Jew ro rar jeor ine ko ak jidik wõt air madmõd, ear jab bwe ñan air mõñã im mat. Kin an jab kajerammõn ir, rar jab maroñ kanuknuk ir make kin nuknuk ko remãnãn. Ear einwõt ñe money ko wõnãn air jerbal kar likiti ilo juõn bag elõñ roñ ko ie, im ejelok tokjen ñan ri jerbal ro. Ta kin nan ko “Eor limemi wine, ak ejjab bwe ñõn ami kadrek”? Ejjab melelen bwe kadõk ej juõn jerammõn jen Anij; kinke ej kananaik kadõk. (1 Samuel 25:36; Jabõn Kennan Ko 23:​29-35) Jen an eindein, nan kein rej bar juõn wãwen kalikar bwe Anij ear jab kajerammõn Ri Jew ro. Enaj wõr joñan jabdewõt wine ko rar kõmmani, ejamin bwe ñan kõmman bwe juõn en kadõk. Ukok eo Revised Standard Version ej ukõte Haggai 1:6 einwõt: “Kwonaj idak, ak ejamin bwe ñan am mat kake.”

14, 15. Ta eo jemaroñ katak jen Haggai 1:⁠6?

14 Melele in ejjab katakin kij kin wãwen kõmmane ak kainõknõk juõn em. Elõñ yiõ ko mokta jen kar kajibõkweik ir ñan Babylon, ri kanan Amos ear kauweik ri mweie ro ilo Israel kin “moko emwij kainõknõki kin ivory” im kin air “babu im erloke drier ion bed ko remmõntata.” (Amos 3:15; 6:⁠4) Ear jab to an bed moko im men ko kõbwebweien remõn. Men kein ri kijirãt ro me rar anjo ioir rar rakimi. Ak, elõñ yiõ ko tokelik, elikin air kar jibokwe iumin 70 yiõ ko, elõñ ian armij ro an Anij rejañin kar katak kin men in. Ak ta kin kij? Ekkar bwe kij kajjojo jen kajitõkin kij make: ‘Ilo mol, ewi joñan ij kõmmane im kainõknõk mweo imõ? Ta kin kõmman karõk ko kin school ko reutiejlok, me emaroñ bõk elõñ yiõ ko, im kamad iõ jen wãwen ko raorõk kin mour in jitõb eo aõ?’​—Luk 12:​20, 21; 1 Timote 6:​17-19.

15 Ta eo jej readi ilo Haggai 1:6 en kar kamakit kij bwe jen kile kin aikwij eo ñan ad bõk kajerammõn eo an Anij ilo mour ko ad. Ri Jew ro ilo ien ko remotlok rar likjap in kile men in, im kin men in rar jorrãn. Meñe elõñ men ko mweied ibbed ak jab, elañe jej likjap in bõk kajerammõn eo an Jehovah, emol an naj jelet ilo nana kõtan eo ad ibben Anij. (Matu 25:​34-40; 2 Dri Korint 9:​8-12) Ak, ewi wãwen jemaroñ bõk jerammõn in?

Jehovah Ej Jibañ Kij Ikijen Jitõb eo An

16-18. Ilo ien ko remotlok, ta melelen Zechariah 4:⁠6?

16 Ri kanan eo mõttan Haggai, Zechariah, ear kwalok kin wãwen eo Jehovah ear kamakit im kajerammõn ro retiljek ilo ien eo. Men in ej kalikar bwe enaj kajerammõn yuk bareinwõt. Jej konono: “Jerbal ko am renaj tõbrak kin kajur eo ej itok jen ibba, im jab kin kajur eo an ri tarinae, im jab kin kajur eo am,” Jehovah in inelip ear ba. (Zechariah 4:⁠6) Bõlen ekkã am roñjake air eliji nan ko ilo eon in, ak ta melelen nan kein ñan Ri Jew ro ilo ran ko an Haggai im Zechariah, im ta aorõkin ñan yuk?

17 Kememej bwe nan in kakõrmol ko an ri kanan rein ruo, Haggai im Zechariah, ear emõn an kakajur Ri Jew ro retiljek ilo ien eo. Haggai ear jino kanan ilo alliñ eo kein kajiljino ilo 520 B.C.E. Zechariah ear jino ilo alliñ eo kein karualitõk ilo ejja yiõ eo wõt. (Zechariah 1:⁠1) Einwõt kwomaroñ lo jen Haggai 2:​18, bwe jerbal in bar kalek bedbed in temple eo ear jino ilo alliñ eo kein karatimjuõn. Inem kar kamakit Ri Jew ro ñan air emmakit im jerbal, im rar bokake Jehovah im liki bwe enaj rejetak im kajerammõn ir. Nan ko an Zechariah 4:6 ej jerbal ñan jibañ eo an Anij.

18 Ke Ri Jew ro rar jeblak ñan kabijukneir ilo 537 B.C.E., kar ejelok juõn jar in tarinae ibbeir. Bõtab, Jehovah ear kejbãrok im tel ir ilo ial eo air jen Babylon. Im jitõb eo an ear tel men ko ke rar jino jerbal in kalek temple eo ejjabto elikin air kar jeblak. Ke rar bar jino air jerbal kin aolepen burueir, jitõb kwojarjar eo an ear jibañ ir.

19. Ta kilan eo ekajur jitõb eo an Anij ear anjo ion?

19 Ikijen juõn lelkan in ralitõk vision ko, kar kamol ñan Zechariah bwe Jehovah enaj bed ibben armij ro an, ro me renaj tiljek in kamwijlok jerbal in kalek temple eo. Vision eo kein kemen, eo ear je ilo chapter 3, ej kwalok bwe Satan ej kate e ñan jumae jibadbad ko an Ri Jew ro ñan kamwijlok air kalek temple eo. (Zechariah 3:⁠1) Satan ejamin mõnõnõ in lo an Priest eo Elap Joshua kõmmane jerbal ko an ñan tokjen eo an armij ro an ilo temple eo ekãl. Meñe Devil eo ear boub in kabañ Ri Jew ro jen air kalek temple eo, jitõb eo an Jehovah enaj lap an jibañ in jolok im kakajurlok Ri Jew ro ñan air wõnmanlok mae ien ededelok air kalek temple eo.

20. Ewi wãwen jitõb kwojarjar eo ear jibañ Ri Jew ro ñan air kajejjet kitien karõk eo an Anij?

20 Juõn abañ laplap einwõt juõn tol eutiej, ear walok jen ri utiej ro an kien me rar maroñ kabõjrak jerbal in ekkal eo. Ak, Jehovah ear kallimur bwe ‘tol’ in enaj jako im eneo enaj ‘jeban wõt juõn.’ (Zechariah 4:⁠7) Im men ear jejjet kitien! King Darius I ear kõmman juõn etale im lo nan ko an Cyrus me ear kamaroñ Ri Jew ro ñan air kalek temple eo. Inem Darius ear jolok kien eo ñan kabõjrak jerbal in kalek temple eo im ear kamelim air bõk money jen mweiuk ko an king eo bwe ren liloki ñan Ri Jew ro ñan jibañ kõllã kin wõnãn jerbal ko. Ear juõn oktak elap an lap! Jitõb eo an Anij ear jibañ ke ilo men in? Jemaroñ liki bwe ear. Ear mwij air kaleke temple eo ilo 515 B.C.E., yiõ eo kein kajiljino an Darius I iroij.​—Ezra 6:​1, 15.

21. (a) Ilo ien ko etto, ewi wãwen an kar Anij ‘kamakitkit kin ailiñ ko’ bwe “men in aurõk ko” ren walok? (b) Ta jejjet in kitien eo ilo ran kein?

21 Ilo Haggai 2:​5, ri kanan eo ear kakememej Ri Jew ro kin bujen eo Anij ear kõmmane ibbeir ilo Tol Sinai ke “aolepen tol eo e ar kanuij bañijñij.” (Exodus 19:​18) Ilo ran ko an Haggai im Zechariah, Jehovah ear karõk ñan bõktok bar juõn bañijñij elap, einwõt kar kwalok kake ilo nan in kõkkar ilo eon 6 im 7. Wãwen eo ilo Ailiñ in Persia enaj bwok, ak jerbal eo ilo temple eo enaj wõnmanlok mae ien ededelok. Ro rejjab Ri Jew, ‘men in aurõk ko an ailiñ ko,’ renaj kaibujuij Anij ibben Ri Jew ro ilo jikin kabuñ eo. Ilo juõn wãwen elap ilo ran kein, ‘kamakitkit kin ailiñ ko’ ear walok ilo an ‘men in aurõk ko an ailiñ ko’ itok im kabuñ ñan Anij ibben bwen Christian ri kabit ro. Emol, ri kabit ro im sheep ro jet rej jimor kobrak imõn Jehovah kin aibujuij. Ri kabuñ rein remol rej kõttar ilo tõmak kin ien eo ñe Jehovah enaj ‘kamakitkit lõñ im lõl’ ilo bar juõn wãwen. Men in enaj walok ñan an kokkure im kajemlok kajur ko an ailiñ ko.​—Haggai 2:⁠22.

22. Ewi wãwen ej ‘kamakitkit’ ailiñ ko, ta eo ear walok, im ta eo enaj walok?

22 Ej kakememej kij kin makitkit eo ear walok ilo men ko emen me kar kõkkar kake kin “lõñ im lõl, im ene im lometo.” Juõn wãwen kin oktak kein kar ien eo kar jolaltak Satan Devil eo im demon ro an ñan lal in. (Reveles̃õn 12:​7-12) Bareinwõt, jerbal in kwalok nan iumin tel eo an ri kabit ro an Anij emol an kar kamakitkit jukjuk im bed in armij. (Reveles̃õn 11:​18) Meñe eindein, juõn “jar elap” in men in aorõk ko jen ailiñ ko otemjej rar koba ibben Israel eo ilo jitõb ilo air karejar ñan Jehovah. (Reveles̃õn 7:​9, 10) Jar eo elap rej jerbal ibben Christian ri kabit ro ñan kwalok kin news eo emõn me mõttan jidik Anij enaj kamakitkit ailiñ ko ilo Armageddon. Men in enaj kõtlok bwe kabuñ eo emol en wãppen ibelakin lal.

Kwoj Kememej Ke?

• Ñããt im iumin wãwen et ko Haggai im Zechariah rar jerbal?

• Ewi wãwen kwomaroñ jerbale nan in kakabilek ko me Haggai im Zechariah rar litoki?

• Etke Zechariah 4:6 ej kõketak yuk?

[Kajitõk ko ñan katak]

[Pija ko ilo peij 22]

Jeje ko an Haggai im Zechariah rej kamol bwe Anij enaj jibañ kij

[Pija eo ilo peij 25]

Kiõ ej ien ke bwe “komij jokwe ilo moko remmõn ak Temple eo aõ ej jorrãn wõt?”

[Pija eo ilo peij 26]

Armij ro an Jehovah rej bõk kunair ñan jibadõk ‘men in aurõk ko an ailiñ ko’