Etal ñan katak ko ilo bok in

Etal ñan laajrak in katak ko

Katak ko Relap Jen Book in Aiseia—I

Katak ko Relap Jen Book in Aiseia—I

Nan eo an Jehovah Ej Mour Wõt

Katak ko Relap Jen Book in Aiseia—I

“WÕN eo In jilkinlok e, im wõn eo e kõnan ilok kin Kim?” Ñan nan in kir in jen Jehovah Anij, Aiseia leo nejin Amoz ej uak: “Ña e! Kwon jilkinlok iõ.” (Aiseia 1:1; 6:8) Inem ilo ien eo, ej bõk juõn jerbal einwõt juõn ri kanan. Jerbal in kanan ko an Aiseia emwij jeje kaki ilo book eo ilo Bible eo ej etnake etan.

Ri kanan in make ear je, im book in Aiseia ej kitibuj 46 yiõ ko, jen 778 B.C.E. ñan enañin 732 B.C.E. Meñe book in ej kwalok nan in ekajet ko nae Judah, Israel, im ailiñ ko ibelakiir, unleplep in ejjab ñan ekajet. Ak, ej kin ‘lomor jen Jehovah Anij.’ (Aiseia 25:9) Ãt in Aiseia, ilo mol, ej melelen “Lomor an Jehovah.” Katak in enaj konono kin katak ko relap jen Aiseia 1:1–35:10.

“JUÕN BWEN RI ISRAEL RO RENAJ JEBLAKTOK”

(Aiseia 1:1–12:6)

Nan in kanan eo ej bed ilo chapter ko lalem jinoin ilo book in Aiseia, Bible eo ejjab ba elañe Aiseia ear kwalok kake mokta jen ien eo ear erom juõn ri kanan ke ak elikin. (Aiseia 6:6-9) Ak ej alikar bwe, Judah im Jerusalem rej nañinmij ilo jitõb “jen lobiren ne, aet ñõn moñõn.” (Aiseia 1:6) Kabuñ ñan ekjap ej jededlok. Ri tel ro eankeke air jerbal. Limaro eutiej burueir. Armij ro rejjab karejar ñan Anij ilo wãwen eo ej buñburuen kake. Emwij jitõñ Aiseia ñan an illok im konono “wõt” ñan ro rejjab melele im rejjab bõk jelãlokjen.

Judah ej bõk kauwatata eo jen kajur ko rej koba ibben don an Israel im Syria. An kajerbal Aiseia im ajiri ro nejin einwõt “kakõle im men in bwilõñ,” Jehovah ej kalikar bwe kajur kein, Syria im Israel rejamin lo tõbrak. (Aiseia 8:18) Bõtab, ainemõn eo ejelok jemlokin, enaj itok ikijen wõt iroij eo an “Iroij in Ainemõn.” (Aiseia 9:6, 7) Jehovah enaj bareinwõt ekajete Assyria, ailiñ eo ej kajerbale einwõt “alal in [An] illu.” Ejjab to Judah enaj illok ñan kamakoko, ak “eiet wõt re naj jeblaktok.” (Aiseia 10:5, 21, 22) Ekajet eo emol enaj jejjet iumin iroij eo an eo ilo kõkkar “juõn ãjib e naj walok jen kejinelap in Jesse.”—Aiseia 11:1.

Emwij Uaki Kajitõk ko Rej Bedbed ion Bible:

1:8, 9—Ewi wãwen lio nejin Zion “emwij likite einwõt juõn imõn kaber ilo bwil in grep, einwõt juõn im ilo jikin kallip in kukõmber”? Melelen menin bwe ilo ien eo Assyria enaj itok nae Jerusalem, enaj ejelok an maroñ ñan jojomar nae e make, einwõt juõn imõn kabbed ilo bwil in grep ak juõn em ajjur ebidodo an okjak ilo jikin kallip kukõmber. Ak Jehovah ej jibañe im jab kõtlok bwe en einwõt Sodom im Gomorrah.

1:18—Ta melelen nan kein: “Komin itok kiõ, im jen kalomõnlokjen iben dron”? Men in ejjab juõn nan in kir ñan air konono im errã kin juõn men ikijen air bwebwenato kake im bõk an don lemnak. Jen menin, eon in ej jitõñlok ñan juõn karõk in kajutak ekajet wãnik eo im Ri Ekajet eo ewãnik, Jehovah, ej kabellok ñan ailiñ in Israel juõn ien emõn ñan an oktak im karreoik e make.

6:8a—Etke rar kajerbal nan kein “In” im “kim” ilo eon in? Nan in “In” ej jutak kin Jehovah Anij. Nan eo “kim” ej kalikar bwe ebar wõr juõn armij ibben Jehovah. Emol, ej eo “juõn wõt Nejin E ar keutak.”—Jon 1:14; 3:16.

6:11—Ta melele eo an Aiseia ke ear kajitõk: “Iroij ie toõn?” Aiseia ear jab kajitõk kin ewi toan an naj aikwij bõklok ennan eo an Jehovah ñan armij ro rejjab kõnan roñjake. Jen menin, ear kõnan jelã kin ewi toan an armij rein renañinmij ilo jitõb naj wõnmanlok wõt im katton etan Anij.

7:3, 4—Etke Jehovah ear lomoren King eo enana Ahaz? King ro an Syria im Israel rar bebe ñan air jolok King Ahaz in Judah jen jea in iroij eo an im likit bar juõn eo ewõr air maroñ ion, leo nejin Tabeel—juõn eo ejjab itok jen lain eo an David. Karõk in an Satan Devil enaj kar jelet jerbal eo an bujen Ailiñ eo ibben David. Jehovah ear lelok lomor ñan Ahaz ñan an kejbãrok lain eo me “Iroij in Ainemõn” eo ear kallimur kake enaj kar itok jen e.—Aiseia 9:6.

7:8—Ewi wãwen “naj rupe” Ephraim iumin jiljinoñoul lalem yiõ ko? Ien jibokwe eo an bwij ko joñoul im ien eo ruwamaejet ro rar kobrak ailiñ eo ear jino “ilo ran ko an Pika kiñ in Israel,” elikin wõt ien eo Aiseia ear kwalok kanan in. (2 Kiñ Ro 15:29) Ear wõnmanlok wõt jen ien in mae ran ko an King Esar-haddon, in Assyria, leo nejin Sennacherib eo ear binej jenkwon jemen. (2 Kiñ Ro 17:6; Ezra 4:1, 2; Aiseia 37:37, 38) Im wãwen in Ri Assyria ro rar kõmmane ilo air bõk armij ro jen Samaria im bar kajeblak ir ear wõnmanlok iumin 65 yiõ einwõt kar kwalok kake ilo Aiseia 7:8.

11:1, 10—Ewi wãwen Jesus Christ ej “juõn ãjib e naj walok jen kejinelap in Jesse” bareinwõt “okran Jesse”? (Dri Rom 15:12) Jesus ear “walok jen kejinelap in Jesse” ilo kanniek. Ear itok jen lain eo an Jesse ikijen leo nejin Jesse, David. (Matu 1:1-6; Luk 3:23-32) Bõtab, an bõk kajur in king ej jelet kõtan eo an ibben ro jimman eo ear itok jen lain eo air. Ikijen bedbed in bwe emwij lelok ñan e kajur im maroñ in iroij ñan an lelok ñan armij ro rej bokake mour indio ion lal, Jesus ej erom “Jemen ien in drio.” (Aiseia 9:6) Kin menin, ej bareinwõt “okran” ro jimman, ekoba Jesse.

Tokjen Katak ko ñan Kij:

1:3. Ad makoko in mour ekkar ñan ta eo Anij ekõnan bwe jen kõmmane ej melelen je jajelokjen jen juõn kau ak juõn ass. Ak ijo turãjet, ilo ad kaddek kamolol kin men ko otemjej emwij an Jehovah kõmmani kin kij enaj bõprae kij jen ad jerbal ilo jajelokjen im illok jen e.

1:11-13. Makitkit in kabuñ ko retao im jar ko rej kõmmani einwõt manit rej jab kamõnõnõik Jehovah. Jerbal ko ad im jar ko ad rej aikwij itok jen juõn buru ejimwe.

1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Ri kamakoko ro im jeebeplok eo an Judah rar jemlok ilo ien jeblaktok eo an bwen ri kabit ro rar ukwelok ñan Jerusalem im ien kajeblak tok kabuñ eo emol. Jehovah ej tiriamokake ro rej ukwelok jen bwid ko air.

2:2-4. Ad bõk kunad ilo kijejeto ilo jerbal eo an Ailiñ eo ñan kwalok im kõmman ri kalor ej jibañ kajjojo armij ro jen elõñ ailiñ ko ñan air katak ial in ainemõn im ñan jibadõk ainemõn ibben ro jet.

4:4. Jehovah enaj jolok, ak karreoik mour etton im ruõn kin bõtõktõk.

5:11-13. Ad kajekdon jatõr im jab jokkin wõt juõn ilo kãlet ko ad kin menin kamõnõnõ ko ej melelen jej makoko in jerbal ekkar ñan jelãlokjen.—Dri Rom 13:13.

5:21-23. Christian elder ro, ak overseer ro, rej aikwij kejbãrok ir jen air “meletlet ilo mejeir wõt.” Rej bareinwõt aikwij jerbale jokkin wõt juõn ilo “irak wain” im aikwij debij ir jen air kwalok kalijeklok.

11:3a. Joñok im katak ko an Jesus rej kwalok bwe ewõr mõnõnõ ilo mijak Jehovah.

“JEOVA E NAJTIRIAMOKAKE JEKOB”

(Aiseia 13:1–35:10)

8Chapter 13-23 rej nan in ekajet ko nae ailiñ ko. Bõtab, “Jeova e naj tiriamokake Jekob” ikijen an kõtlok bwe aolep bwij ko an Israel ren jeblak ñan kabijukneir. (Aiseia 14:1) Ennan eo kin jeebeplok eo ñan Judah ilo chapter 24-27 ej itok ibben tok kallimur eo kin an naj bar jeblak. Jehovah ej kwalok an illu nae “dri karek in Ipreim [Israel]” kin air kajutak juõn kõtan ibben Syria im ej illu nae “pris im dri kanan eo” an Judah kin air bukõt juõn kõtan ibben Assyria. (Aiseia 28:1, 7) Wo ej itok ion “Eriel [Jerusalem]” kin an “jino air wõnlõllok ñõn Ijipt” in bukõt kejbãrok ak jibañ. (Aiseia 29:1, footnote; 30:1, 2) Ak, kar kanan kin lomor ñan kajjojo ro rej likit air liki ilo Jehovah.

Einwõt ‘juõn laion ej ñõrñõr ion men in jibwe eo an,’ Jehovah enaj kejbãrok “Tol Zaion.” (Aiseia 31:4) Ebar wõr juõn kallimur: “Lo, juõn kiñ e naj iroij ilo wãnik.” (Aiseia 32:1) Meñe nan in kalelñoñ eo an Assyria nae Judah ej kõmman bwe “ro dri keañ kin ainemõn” ren kanuij jañ, Jehovah ej kallimur bwe armij ro an naj kejmour ir, ‘naj jolok bwid ko air.’ (Aiseia 33:7, 22-24) “Jeova eor illu nae dri ailiñ otemjej, im illu e bwil nae aolepen air jar in tõrinae.” (Aiseia 34:2) Judah ejamin bedwõt einwõt juõn ene jemaden im ejelok armij ie. “Ene jemaren im eo e mõra re naj mõnõnõ; im ene jemaren e naj lõñliñ, im ebul einwõt mãr ros.”—Aiseia 35:1.

Emwij Uaki Kajitõk ko Rej Bedbed ion Bible:

13:17—Ilo wãwen et Ri Mede ro rar watõk silver einwõt ejelok tokjen im jab mõnõnõ kin gold? Ri Mede ro im Ri Persia ro rar watõk aibujuij eo ej walok jen air bõk anjo ion juõn ailiñ elaplok jen men in rakim ko rej bõk jen ien tarinae ko. Menin ear mol ibben Cyrus, eo im ear lelok ñan ri jibokwe ro gold im silver ko me Nebuchadnezzar ear bõki jen temple eo an Jehovah.

14:1, 2—Ewi wãwen armij ro an Jehovah “re naj kajebokweik ro rar kajebokweik ir” im “iroij ion ro rar kamakokoik ir”? Menin ear jejjet kitien ibben armij ro einwõt Daniel, eo ear bõk juõn jea eutiej ilo Babylon iumin kajur eo an Ri Mede ro im Ri Persia ro; Esther, eo ear erom juõn leroij in Persia; im Mordecai, eo kar jitõñe bwe en bõk jea eo eutiej ilo Ailiñ in Persia.

20:2-5—Aiseia ear lukkun kelwan ke im etetal iumin jilu yiõ ko? Aiseia emaroñ kar wutik kobe eo an itulik im etetal.—1 Samuel 19:24.

21:1—Ta jikin eo kar naetan “ene jemaren i lometo”? Meñe Babylon ear jab bed ebake lojet, kar jitõñlok ñan e ilo wãwen in. Unin ej kinke den ej lutõklok jen river kein Euphrates im Tigris im rej kaibwijleplep jikin in yiõ otemjej, im kõmman juõn “lomalo” in bedkat.

24:13-16—Ewi wãwen Ri Jew ro rej “iben ro dri ailiñ ko, einwõt ke rej dreñdreñ juõn wijki oliv, einwõt men in kõlõruk ko ke emwij kõmõnmõn leen vain”? Einwõt jet leen ko rej bed wõt ion wijki eo ak ion vine eo elikin ien madmõd, jet wõt renaj ellã im mour ilo ien jeebeplok eo an Jerusalem im Judah. Jekdon ia eo renaj bõklok rein rar mour wõt ñane, meñe ñan “i rear [Babylon]” ak ñan “ailiñ in lometo [Mediterranean],” rein renaj kaibujuij Jehovah.

24:21—Wõn “jar an ro dri utiej ilõñ” im “kiñ ro in lõl ion lõl”? “Jar an ro dri utiej ilõñ” emaroñ jitõñlok ñan jitõb ro renana. Inem, “Kiñ ro in lõl ion lõl,” rej ri tel ro ijin ion lal, ro im elap kilan demon ro ioir.—1 Jon 5:19.

25:7—Ta eo “ken libo in jar an armij otemjej, im veil eo emwij erlokwe ion ro dri ailiñ ko otemjej”? Men in ej jitõñlok ñan ri kijirãte ro ruo relap an armij: jerawiwi im mij.

Tokjen Katak ko ñan Kij:

13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Nan in kanan eo an Jehovah ien otemjej ej jejjet im mol, einwõt ear walok ñan Babylon.

17:7, 8. Meñe elõñ ilo Israel rar jab roñjake, ewõr jet armij ro rar reilok ñan Jehovah. Eindein bareinwõt, jet ilo Christendom rej eoroñ im emmakit ñan ennan eo an Ailiñ eo.

28:1-6. Israel enaj buñ jen Assyria, ak Anij enaj lale bwe kajjojo ro rej tiljek ren ellã im mour. Ekajet eo an Jehovah ejjab kõtlok bwe ro rewãnik en ejelok air kejatdikdik.

28:23-29. Jehovah ej kajimwe ro emol burueir ekkar ñan aikwij ko air kajjojo im wãwen ko ibbeir.

30:15. Ñan ad bõk lomor jen Jehovah jej aikwij kwalok tõmak ikijen “kakije,” ak kejbãrok, jen ad bukõt lomor jen kõtõbar ko an armij. Ikijen ad “tõt,” ak jab mijak, jej bareinwõt kwalok ad liki ilo maroñ eo an Jehovah ñan kejbãrok kij.

30:20, 21. Jej ‘lo’ Jehovah im “roñ” ainikien lomor eo an ikijen ad jerbale ta eo ej ba ilo Nan eo an ekakõrmol, Bible eo, im ikijen “dri korijer e tiljek im meletlet.”—Matu 24:45.

Kanan eo an Aiseia ej Kakajur Liki eo Ad ilo Nan in Anij

Elap ad kamolol kin ennan eo an Anij ilo book in Aiseia! Kanan ko emwij air jejjet kitieir rej kakajurlok liki eo ad bwe ‘nan eo ej walok jen loñin Jehovah ejamin jeblak ñan ibben im ejelok tokjen.’​—Aiseia 55:11.

Ta kin kanan ko kin Messiah eo, einwõt ko im jej loi ilo Aiseia 9:7 im 11:1-5, 10? Rejjab kakajurlok ke tõmak eo ad ilo menin letok eo an Jehovah kin lomor eo ad? Book in bareinwõt iloan elõñ kanan ko me rej jejjet kitieir ilo ran kein ad ak mõttan jidik renaj jejjet kitieir. (Aiseia 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Emol, book in Aiseia ej kobaiktok ibben kein kamol eo bwe “nan in Anij ej mour”!​—Dri Hibru 4:12.

[Pija eo ilo peij 28]

Aiseia im ajiri ro nejin kar “juõn kakõle im menin bwilõñ ilo Israel”

[Pija eo ilo peij 28, 29]

Jerusalem ear bojak in erom “einwõt juõn imõn kaber ilo bwil in grep”

[Pija eo ilo peij 30]

Ewi wãwen armij ro jen ailiñ ko naj jibañ ir ñan air “wure jãji ko air ilo plau ko”?