Iar Lo Kajurin Mol eo ilo Baibel

Ekkar Ñõn Vito Fraese

BWELEN kwojañin kar roñ kin juõn jikin etan Trentinara. Ej juõn bukwon edrik iturõkin Naples ilo ailiñ in Italy. Jema im jinõ im bareinwõt ladrik eo jeiõ eridtotata etan Angelo rar lotak ilo jikin in. Elikin an kar lotak Angelo, rar emakõtlok ñõn Amerika im rar jokwe ilo jikin eo etan Rochester ilo New York, ijo iar lotak ie ilo yiõ eo 1926. Jema ear iion Dri Kennan ro an Jeova ilo yiõ eo 1922. Ejjabto, irro jinõ rar erom Dri Kennan ro an Jeova.

Jema ear juõn eman einemõn im elap an kalomõnlokjen, bõtab ej illu ñe ej lo an walok jerbal ko rejjab jime. Ear lap an abnõnõ kin an dri tel in kabuñ ko kõmõn bwe armij ro ren ruwamaejet jen air jela kin Anij, inem ear kajerbal aolep ien ko rar bellok ñõn an kwalok kin katak ko remol ilo Baibel eo. Ke ear bwijrõk jen an jerbal, ear jino jerbal in kwalok nan full-time mae ien eo ear aikwij bwijrõk ke ear 74 an yiõ kin an kar jab lukkun emõn ejmour eo an, im kin an lap molo ilo ien bio. Meñe eindrein, ear wõnmanlok wõt im kwalok nan iomin 40 im 60 auõ ko kajjojo aliñ mae ien ear 90 jima an yiõ. Joñok eo an jema ear lap an jelet iõ. Meñe ear or ien ko ear kõmõn kejak, ak ear juõn armij elap an kalomõnlokjen kin men ko raurõk. Ekin ba, “Jej aikwij lukkun kaurõk katak ko remol ilo Baibel eo.”

Jema im Jinõ rar kate ir ñõn katakin kimeañ lailim kin Baibel eo. Iar baptais ilo Okõj 23, 1943, im ilo Juun 1944, iar erom juõn pioneer. Ledrik eo jeiõ etan Carmela ear pioneer ilo juõn jikin etan Geneva ilo New York iben Fern, juõn eo emmawiwi. Emõkõj aõ kar kile bwe Fern ej kõra eo im iar kõnan mareiki. Inem ilo Okõj 1946, kimro ear mare.

Jerbal in Mejinede

Jikin ko ruo kimro kar special pioneer ie kar ilo Geneva im Norwich, ilo New York. Ilo Okõj 1948, kimro kar bõk jerammõn eo ñõn ber ilo kilaj eo kein 12 ilo Giliad. Inem kar jilkinlok kimro im bar ruo dri belele etair Carl im Joanne Ridgeway ñõn jerbal einwõt juõn mejinede ilo Naples ilo ailiñ in Italy. Ilo ien eo, armij ro ilo Naples rar kate ir ñõn kakõmõnmõnlok wãwen ko ilo jikin eo elikin jorran eo ear walok kin tõrinae eo. Ear lukkun bin ñõn ellolo im, kin men in iomin jet aliñ ko, kimeañ ar jokwe ilo juõn apartment edrik im ruo wõt rum iloan.

Jen ke iar drik iar roñ an jema im jinõ konono ilo kajin Naples, inem meñe ear abeltak wãwen aõ konono kajin in, ak ear bwe ñõn an armij ro melele. Ear lukkun bin ñõn an Fern katak kajin in, bõtab ejjabto ear lukkun jelalok jen ña.

Ilo jinoin, ekar or juõn wõt baamle ilo Naples im emen uan me rar kwalok air itoklimo. Rein rar wiakaki jikka ko me kien eo ear kemoiki. Kajjojo ran in jerbal, eor juõn men ekabwilõñlõñ ear walok ñõn juõn iair etan Teresa. Ilo jibõñ, ñe armij rej kalimjek e, einwõt ñe ekilep kin an kar bulokwõjkwõj likko eo an kin jikka ko. Im ke  ejota, ear lukkun airik. Mol eo ear kamakõt baamle in ñõn air kõmõn oktõk ko relap. Tokelik, 16 uan baamle in rar erom Dri Kennan ro an Jeova. Kiõ ilo Naples, eor enañin 3,700 Dri Kennan ro an Jeova.

Kar Jumae Ar Jerbal in Kwalok Nan

Elikin am kar ber ilo Naples iomin druatimjuõn wõt aliñ ko, dri utiej ro an kien eo rar kadrioijlok kimeañ jen jikin in. Kimar etal ñõn ailiñ in Switzerland im ber ijo iomin juõn aliñ, im jeblak ñõn Italy ilo am kajerbal visa an dri tourist ro. Kar jilkinlok kimro Fern ñõn jikin eo etan Turin. Ilo jinoin, kimro ar rent juõn rum jen juõn kõra, ak kimro kar aikwij kajerbal mõn kapojõk im jikin kõmat eo an. Ke dri belele ro ruo etair Ridgeway rar itok ñõn Turin, kimaeñ ar rent juõn apartment iben dron. Elikin jet ien, kimro im bar drualitõk dri belele ro im rar mejinede, kimar jokwe ilo juõn wõt im.

Ilo 1955, ke dri utiej ro an kien rar jilkinlok kim jen Turin, emwij an or jet brother ro rekajur ilo tõmak ñõn air kajutõk im lolorjaki emen congregation ko rekãl. Dri utiej ro an kien rar jiroñ kim, “Kim jela bwe ñe kom dri Amerika kom naj joko jen ijin, aolep tõbrõk ko komar kõmõni renaj joko.” Bõtab, ilo an kar orlok armij ro rar kobatok, men in ear kalikar bwe tõbrõkin jerbal eo ear wawa ion Anij. Ranin, elõñlok jen 4,600 Dri Kennan ro an Jeova im 56 congregation ko ilo Turin.

Florence, Juõn Jikin Kwelok Ekanuij Aibujuij

Tokelik kar jilkinlok kimro ñõn Florence. Ekkã amro kar roñ kin jikin kwelok in kinke ear jikin eo ledrik eo jeiõ etan Carmela im leo iben etan Merlin Hartzler rar jerbal ie einwõt mejinede. Baj lemnok mõk, jikin ko rebuñbuñ, einwõt Piazza della Signoria, Piazzale Michelangelo, Ponte Vecchio, im Palazzo Pitti, rar kõmõn bwe Florence en juõn jikin kwelok ekanuij aibujuij! Elap an kar emõn ke kimar lo an jet ian armij ro ilo Florence mõnõnõ in roñjake nuuj eo emõn.

Kimro kar katak iben juõn baamle, im jemen im jinen ajiri ro rar baptais. Bõtab, jemen ajiri ro ear juõn dri kõbatat. Juõn ian Imõniaroñroñ ko ilo 1973 ear kalikar bwe kõbatat ej juõn mõnit etton im ear rejañ armij ro ñõn bwijrõk jen air kõmõne mõnit in. Ajiri ro rerittotata rar akwelap ñõn jemeir bwe en bwijrõk. Ear kalimur ñõn ir bwe enaj bwijrõk, bõtab ear jab. Juõn boñ, lio  belen ear ba ñõn bo ro nejiiro im druatimjuõn air yiõ bwe ren etal im kiki, bõtab ejañin kar jar ibeir. Tokelik, kin an nana bõklikõt eo an, ear etal ñõn rum eo air bwe en jar ibeir, bõtab ear rerelok airro jar ibeirro mõke. Ear kajitõk ibeirro: “Ta eo komro kar jar kake?” Irro ar uak: “Jeova, joij im jibõñ Baba bwe en bwijrõk jen an kõbatat.” Inem lio ear kir leo belen, “Itok im roñjake ta eo ajiri ro nejõm rar jar kake.” Ke ear roñ men eo rar jar kake, ear jõñ im ba, “Iban bar kõbatat!” Ear kajejite kalimur eo an, im kiõ elõñlok jen 15 uan baamle in rej Dri Kennan ro an Jeova.

Jerbal ilo Africa

Ilo 1959 kar jilkinlok kimro ñõn juõn jikin etan Mogadishu ilo ailiñ in Somalia iben bar ruo mejinede ro im etair Arturo Leveris im leo jeiõ, Angelo. Ke kimar tõbar ijo, wãwen ko iben kien eo rar lukkun nana. Rolul in United Nations ear kamaroñ kien eo an Italy ñõn an jibõñ ailiñ in Somalia kajutõk juõn air mõke kien, bõtab wãwen ko ikõtair rar nanalok. Jet ian dri Italy ro im kimar katak ibeir rar ilok jen ailiñ in, im kar jab maroñ kajutõk juõn congregation ijo.

Ilo ien in, zone overseer eo ear rejañ iõ bwe in jerbal einwõt dri jibõñ eo an. Inem kimar jino lolok ene ko ibelakin Somalia. Jet ian ro im kimar katak ibeir rar kõmõn wõnmanlok ko, bõtab rar aikwij ilok jen kabijukneir kin air kar iion jumae. Ro jet rar berwõt meñe rar aikwij kijenmij iomin iñtan ko relap. Ñõn kiõ, ñe kimij lemnok kin yokwe eo air ñõn Jeova im men ko rar aikwij kijenmij kaki ñõn drebij wõt air tiljek, men in ej jelet wõt buruem.

Ekkã an kar lap an bwil im ñũlñũl ilo ailiñ in Somalia im Eritrea. Jet mõña ko im rebwil ilo ailiñ kein rar kalaplok am bwil. Ien eo moktata kimar mõña juõn ian mõña kein kar ilo mweo imõn dri katak Baibel eo am, im lio iba ear kõmõn kejak im ba bwe lojiliñin ebbõl einwõt juõn tõma ebũrõrõ!

Ke kar jilkinlok Angelo im Arturo ñõn bar juõn jikin, kimro wõt lio iba ar ber ijo. Men in ear jab biruru kinke ear ejelok juõn ñõn kõkãtõk kimro. Meñe eindrein, wãwen in ear jibõñ karuaklok kimro ñõn Jeova im kalaplok liki eo am ilo E. Im amro kar lolok ailiñ ko me ear mo kõmõne jerbal in kwalok nan ie, ear juõn menin kõkãtõk elap ñõn kimro.

Ilo Somalia, kimro ar iion elõñ kain wãwen ko rebin. Kinke ear ejelok amro ice box, kimro ar aikwij wia wõt mõña ko kim naj mõña ilo kajjojo ran, meñe men in ear melelen mõtõn in kõniekin bako ak leen wijki ko einwõt mango, keinabbu, grapefruit, ni, ak binana. Bareinwõt ekkã amro kar aikwij kijenmij kin menin mour jidrik ko rej ekãke. Jet ien rej jok ion kenwam ke kimij katak Baibel iben armij ro. Kimar jab aikwij etetal elõñ auõ ko iomin det kinke ear or waamro scooter.

 Jeblak ñõn Italy

Kin joij im jibõñ eo an ro mõtam, kimro ar maroñ iuwe ñõn Italy ilo juõn tima im ej bõkto bõktak binana ko bwe kimin maroñ ber ilo international convention eo ilo Turin ilo yiõ eo 1961. Kar kajelaik kimro bwe naj jilkinlok kimro ñõn bar juõn jikin. Ilo Jeptõmba 1962, kimro ar jeblak ñõn Italy, ijo iar jino jerbal einwõt circuit overseer. Kimro ar wia juõn wa jidrikdrik, im iomin lailim yiõ ko kimro ar kajerbale ñõn itoitak ñõn elõñ congregation ko.

Elikin amro kar jokwe ilo Africa, ijo elukkun bwil, kiõ kimro ej aikwij kijenmij ilo juõn jikin elap an molo. Ilo ien bio eo moktata, ke kimro ar lolok juõn congregation tulõlin tol ko etair Alps, kimro ar kiki ilo juõn bo ejelok kein kõmãnãn ie im ej ber ilõñin jikin kakonkon ujoij ko kijen menin mour ko. Joñõn an kar lukkun molo, kimro ar kiki kin kobe ko am. Ilo boñin eo, emen lolo im ruo kiru rar mij kin an kar lukkun molo!

Tokelik, iar bareinwõt jerbal einwõt juõn district overseer. Iomin yiõ kein, kimar itoitak ilujen aolepen Italy. Elõñ alen kimar lolok jet jikin ko, einwõt Calabria im Sicily. Kimar rejañ jodrikdrik ro ñõn air kõmõn wõnmanlok ko ilo mol eo im jibarek jerbal ko einwõt elder ro ilo congregation ko, overseer ro rej itoitak, im jerbal ilo Betel.

Elap am kar katak jen ro mõtam retiljek im rar korijer ñõn Jeova kin aolepen burueir. Bareinwõt, kimar lukkun kamolol kin karkar ko rar kwaloki, einwõt tiljek ñõn Jeova, joij, yokwe eo air ñõn ro jeir im jãtir, im air jela ukoktak im kwalok jitõbõn karmijete ir mõke. Kimro ar ber ilo ien mare ko rar walok ilo Imõn Kwelok ko me Dri Kennan ro an Jeova, ro im rar bõk melim jen kien rar kõmõne. Ilo yiõ ko remotlok, kimar jab lemnok bwe men in emaroñ kar walok. Kiõ congregation ko rejjab kõmõni kwelok ko air ilo jikin kõmat ko ilo moko imõn ro jeer im jãter ak jijõt ion rã ko, einwõt air kin kõmõne ilo Turin. Jen men in, enañin aolep congregation ko rej mõnõnõ kin Imõn Kwelok ko raibujuij me rej bõktok nebar ñõn Jeova. Bareinwõt kimij jab kajerbali imõn tieta ko remor im renana ñõn kõmõni kwelok ko relap, jen an eindrein, kimij kajerbal Assembly Hall ko relap. Im elap am lõñliñ in lo an orlok oran dri kwalok ro jen 490 ke kimar itok ñõn Italy, ñõn elõñlok jen 243,000 ranin.

Kimro Ar Kõmõn Jokãlet ko Rejime

Kimro ar iion jet wãwen ko rebin, ekoba am nañinmij im oñkake ro nukim im ro mõtam. Aolep ien ñe Fern ej lo lojit, ej oñkake baamle eo an. Taktõ ro rar aikwij kõmõne jilu mwijmwij ko relap ñõn e. Juõn ien, ke ear etal ñõn mweo imõn dri katak eo an, juõn dri jumae ear wãkare  kin juõn kein jerbal me rej ekwotak ujoij kake im eor jilu bõran. Kin men in kar aikwij bõklok e ñõn aujpitõl.

Meñe jet ien kimar buromõj im kõnan ebwer, ak kimar “kejatdrikdrik” wõt ilo Jeova, ekkar ñõn Liãjlol 3:​24, UBS. Jeova ej Anij in kainemõn. Juõn ien, ke kimro ar lukkun buromõj, jeer im jãter Nathan Knorr ear jilkintok juõn letter ekõkãtõk ñõn Fern. Kinke jeer im jãter Nathan Knorr ear lotak ebake jikin eo etan Bethlehem ilo Pennsylvania, ijo Fern ear jino an pioneer ie, ear je im ba bwe ekanuij jela bwe kõra ro jen ijo, einwõt Fern, relukkun kajur im niknik. Emol an ba men in. Iomin yiõ kein, kimro ar bõk kõkãtõk ilo elõñ wãwen ko im jen elõñ armij ro.

Meñe kimar iion wãwen ko rebin, ak kimar kajeoñ drebij wõt am kijejeto ilo jerbal in kwalok nan. Ke ear keiri jitõbõn kijejeto eo ñõn juõn wain ilo Italy etan Lambrusco me enno im emõrmõr, Fern ear kõmõn kejak im ba, “Einwõt mõrmõrin wain eo, jen jab kõtlok bwe en joko jitõbõn kijejeto eo ar.” Elikin elõñlok jen 40 yiõ ko in am itoitak einwõt juõn circuit im district overseer, kar letok ñõn kimro juõn jerammõn ekãl ñõn lolok im lolorjaki kumi im congregation ko ilo kajin ko jet ijellokin kajin Italy. Kumi kein rar kwalok nan ñõn armij ro jen Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka, im bar ailiñ ko jet. Eban kar bwe juõn buk ñõn am kwalok kin aolep wãwen ko remõn kimar loi kin wãwen kajurin Nan eo an Anij ear ukot mour ko an ro me rar bõk tiriamo jen Jeova.​​​—Maik. 7:​18, 19, UBS.

Kimij jar aolep ran bwe Jeova en wõnmanlok im letok kajur eo kimij aikwiji ilo enbwin im iñjake bwe kimin maroñ wõnmanlok wõt ilo jerbal in kwalok nan. An Jeova lõñliñ kin kim ej kakajur kim. Ej kamõnõnõik kim im kõmõn am liki bwe kimar kõmõn jokãlet ko rejime ilo mour ke kimij kajededlok mol eo ilo Baibel.​​​—Ep. 3:7; Kol. 1:​29.

[Chart/​Pictures on page 27-29]

(For fully formatted text, see publication)

Jema im jinõ ilo Rochester, NY

1948

Kilaj eo kein ka 12 an Giliad ilo South Lansing

1949

Kimro Fern mokta jen amro etal ñõn Italy

Capri, Italy

1952

Ilo Turin im Naples iben mejinede ro jet

1963

Fern im jet ian jet dri katak ro an

“Einwõt mõrmõrin wain eo, jen jab kõtlok bwe en joko jitõbõn kijejeto eo ar”