Etal ñan katak ko ilo bok in

Etal ñan laajrak in katak ko

Kamolol kin Aõ Jerbal ñan Jeova Meñe Iomin Melejoñ ko Rebin

Kamolol kin Aõ Jerbal ñan Jeova Meñe Iomin Melejoñ ko Rebin

Kamolol kin Aõ Jerbal ñan Jeova Meñe Iomin Melejoñ ko Rebin

Ekkar Ñan Maatje de Jonge-van den Heuvel

KIÕ ej 98 aõ yiõ. Ij mõnõnõ bwe iomin 70 yiõ ko in aõ karejar ñan Jeova, bõtab iar iion elõñ men ko im rar melejoñwe tõmak eo aõ. Ilo kar Bata eo an Lal in Kein Karuo, iar bed ilo kalbuj, ijo im iar jino ebwer im juõn ien men in ear kamakõt iõ ñan kõmmane juõn jokãlet elap aõ kar ajlok kake tokelik. Jet yiõ tokelik, iar bar iion juõn melejoñ elap an kar bin. Meñe iar iion men kein, elap aõ kamolol Jeova bwe iar maroñ bõke wõt jerammõn eo ñan karejar ñan e, meñe iomin elõñ ijjibed ko.

Mour eo aõ ear oktak ilo kar Oktoba 1940. Iar jokwe ilo Hilversum, juõn bukwon 15 mail turõk turear in Amsterdam ilo ailiñ in Netherlands. Ailiñ in ear bed iomin kien eo an dri Nazi ro. Kimro leo beleiõ etan Jaap de Jonge ar mare iomin lalem yiõ ko, im ear wor juõn nejimro ledrik jilu yiõ drettan etan Willy. Kimar jokwe iturin juõn baamle im elap air kar jeramel, im ear bin air najirik ajiri ro drualitõk nejier. Bõtab, baamle in ear bareinwõt kabwe aikwij ko an juõn likao im ear jokwe ibbeir. Iar lemnak ibbã make, ‘Etke rekõnan kõmmane men in meñe ebin ñan ir?’ Ke iar bõklok kijeir mõñã, iar kiõ jelã bwe likao in ear juõn pioneer. Ear jiroñ iõ kin Ailiñ eo an Anij im jerammõn ko enaj bõktok. Men ko iar roñ rar lukkun kamakõt buruõ, im iar mõkaj in kile mol eo. Ilo ejja yiõ eo wõt, iar wujleplok mour eo aõ ñan Jeova im baptais. Juõn yiõ tokelik, leo beleiõ ear bareinwõt kãlet mol eo.

Meñe ear drik jelãlokjen eo aõ kin Baibel eo, iar jelã bwe ilo aõ erom juõn Dri Kennan an Jeova, inaj kiõ mõttan juõn dolul im rar kamoiki makõtkit ko air. Iar bar jelã bwe elõñ Dri Kennan ro an Jeova rar jilkinlok ir ñan jikin kalbuj ko kin air kwalok nan kin Ailiñ eo. Mekarta, iar jino aõ kwalok nan jen em ñan em, im komro leo ibbã ar kebellok mweo imõmro bwe en jikin jokwe ñan pioneer ro im brother ro rej itoitak im lolok congregation ko. Mweo imõmro ear bar juõn jikin kakon book ko me brother im sister ro rar bõktok jen Amsterdam. Wa ko wair rar obrak kin book ko, im rar kalibubuiki book kein kin tabolõn. Elap yokwe im beran eo an rein im rar bõktok book kein! Rar likit mour ko air ilo kauwatata kin ro jeier im jatier.​​​—1 Jon 3:​16.

“Mama, Kwonaj Ke Bar Roltok?”

Jiljino aliñ elikin aõ kar baptais, jilu policeman rar itok ñan mweo imõmro. Rar dreloñe mweo im kabuk book. Meñe rar jab loe closet eo eobrak kin book ko, rar lo jet book im kimar noji iomin beet eo kiniem. Ilo ejja ien eo wõt, rar jiroñ iõ bwe in etal ibbeirlok ñan imõn policeman eo ilo Hilversum. Ke iar jiburlepe ledrik eo nejũ mokta jen aõ kar etal, Willy ear kajitõk, “Mama, kwonaj ke bar roltok?” Iar uak im ba, “Aet, mama enaj bar roltok.” Bõtab, iar jab maroñ jiburlepe ledrik nejiõ mae 18 aliñ ko tokelik. Ilo tõrein, iar iion elõñ wãwen ko rebin.

Juõn policeman ear bõk iõ ilo juõn train ñan Amsterdam bwe ren kajitõkin iõ. Ro rar kajitõkin iõ rar kajeoñ kõmman bwe in kwalok kajen jilu brother jen Hilversum. Iar jiroñ ir: “Ijaje kajeir, ak juõn wõt ijelã kajen. Ekkã an bõktok milk ñan kimro leo beleiõ.” Im emol men in, lein ej juõn dri bõkto bõktak milk. Im iar wõnmanlok wõt im ba, “ak meñe ej juõn ian Dri Kennan ro an Jeova, kwoj aikwij kajitõk ibben, im jab kajitõk ibbã.” Ke iar makoko in ba jabrewõt men, rar jeptake iõ im likit ña ilo juõn rum in kalbuj iomin ruo aliñ. Ke leo beleiõ ear jelã ia eo iar bed ie, ear bõktok aõ nuknuk im kijiõ mõñã. Inem, ilo Okõj 1941, kar jilkinlok iõ ñan Ravensbrück, juõn jikin kalbuj an kõrã im elukkun buñbuñ kin joñan an nana. Ej bed 50 mail iturinlok Berlin, ilo Germany.

“Enaj Emmõn, Jab Inebata”

Ke kimar tõbarlok, kar jiroñ kim bwe renaj kõtlok kim elañe kim naj jaini juõn peba im ej kalikar bwe kimij bwijrõk jen am juõn Dri Kennan an Jeova. Ak iar jab jaini peba eo. Kin men in, rar bõki aolep men ko mweiõ im rar kõmman bwe kimin kelwan ilo jikin tutu eo, ijo iar iione jet sister jen Netherlands. Rar letok am nuknuk in kalbuj im ewor juõn kakõle in triangle kar kiji na iubõn. Rar letok juõn pileij, juõn kõp, im juõn jibuun. Ilo boñin eo moktata, rar likit kim iloan jet rum ko redrik im robrak kin armij. Ij kab jino jañ ien in jen jinoin aõ kar bed ilo kalbuj. Iar mõtato ke ij kajitõk ibbã mõke, “Ta eo enaj walok? Ewi toõn aõ naj bed ijin?” Ilo mol, ien in kõtan eo aõ ibben Jeova ear jab lukkun kajur, kinke iar jelã mol eo jejjo wõt aliñ. Ear lõñ wõt men ko iar aikwij katak kaki. Ilo ien ikkir eo ran eo tok juõn, juõn sister jen Netherlands ear kile aõ buromõj im ear ba: “Enaj emmõn, jab inebata. Ejelok men emaroñ kokkure kij!”

Elikin ikkir eo, rar bar bõk kim ñan bar jet rum ko redrik im robrak. Elõñ buki sister ro jen Germany im Netherlands rar karuwaineneik kim ilo ijin. Jet ian sister rein jen Germany eto air kalbuj ilo ijin elõñlok jen juõn yiõ. Air bed ibbã ear lukkun kakajur iõ, im men in ear lukkun kamõnõnõik iõ. Iar bareinwõt bwilõñ bwe ear laplok an erreo mõn kalbuj in sister rein rar bed ie jen mõn kalbuj ko jet. Ijellokin wõt an baj erreo, imõn kalbuj in ear bareinwõt buñbuñ kin an ejelok kwot, kanõjnij, ak ire ie. Ijellokin wãwen ko renana kimar iioni, imõn kalbuj eo kimar bed ie ear einwõt juõn ene erreo im ej bed iolapen juõn lomalo eobrak kin etton.

Wãwen Mour ilo Jikin Kalbuj

Ilo jikin kalbuj, ear lap jerbal ak edrik mõñã. Kimar aikwij ruj lalem awa kajjojo jimmarok, im pojõk ñõn ien air ikkir etan aolep dri kalbuj ro. Ilo ien ikkir in, aolep rar aikwij jutak inabõj iomin juõn awa jekron ne ewõt. Elap am kar iñtan ilo jikin jerbal ko am, bõtab elikin jerbal, rar bar ikkir kajjojo jota otemjej ilo lalem awa. Inem kimar mõñã jidrik juup im bilawã, inem ilok im kiki. Kimar lukkun mõk.

Kajjojo ran, ijellokin Jabõt, iar jerbal ilo jikin menin mour im jikin kallip ko. Iar jek wit ko, karreoik roñ ko ikõtan jikin kallip ko, im bareinwõt karreoik worwor in piik ko. Meñe jerbal eo ear lukkun eddo im etton, ak iar maroñ kõmmane aolep ran kinke iar drik wõt im ikajur. Bareinwõt, iar kakajur iõ make ilo aõ al kin al in kwelok ñe ij jerbal. Bõtab, aolep ran iar lukkun oñ kake ajiri eo nejũ im leo beleiõ.

Rar letok jidrik kijim mõñã, bõtab kimeañ aolep sister ro, kimar kajeoñ kakon jidrik bilawã kajjojo ran bwe en maroñ wor kijim ilo ran in Sabat ilo ien eo kimar koba ibben dron im konono kin katak ko ilo Baibel eo. Ear ejelok book in katak Baibel ko ibbem, ak iar lukkun mõnõnõ in roñjake ke sister ro reritto im retiljek jen Germany ke rar kwalok kin Baibel eo. Kimar bareinwõt kõmmane Kwojkwoj in kememeje ran in mij eo an Kraist.

Buromõj, Ajlok, im Bõk Kõketak

Jet ien, rar kakien kim ñan kõmmani jerbal ko rej rejetake jar in tõrinae eo an Nazi. Aolep sister ro rar makoko in kõmmani jerbal kein kinke rar kõnan jutak bin im jab bõk kwonair ilo makõtkit ko an kien, im iar lor joñok eo air ñan beran wõt. Kin men in, rar kaje kim im jab letok kijim mõñã iomin elõñ ran ko im kõmman bwe kimin jutak iomin elõñ awa ko elikin air ikir dri jerbal. Juõn ien ilo ien molo, rar kalbuji kim ilo jet rum ko redrik im robrak iomin 40 ran im ear ejelok kein kõmãnãn.

Einwõt Dri Kennan ro an Jeova, elõñ alen rar jiroñ kim bwe renaj kadrioij kim im bwe kim maroñ rol ñan ijo kabijuknem elañe kimij jaini juõn peba ñan kalikar bwe ejako am juõn Dri Kennan an Jeova. Elikin aõ kar bed ilo Ravensbrück iomin elõñlok jen juõn yiõ, iar jino ebwer. Joñan aõ kar lukkun kõnan loe leo beleiõ im ledrik eo nejimro, iar etal ñan ibben dri waj ro im kajitõk bwe ren letok peba in, inem iar jaini.

Ke sister ro rar roñ kin men eo iar kõmmane, jet iair rar jino kejekron iõ. Bõtab, ruo sister ro reritto etair Hedwig im Gertrud rar bukottok iõ im kakajur iõ im kalikar bwe rej yokwe wõt iõ. Ke kimar jerbal ibben dron ilo worwor in piik ko, rar kemeleleik iõ ilo joij kin aurõkin ad drebij wõt tiljek eo ad ñan Jeova im bwe jej kwalok ad yokwe e ilo ad jab ebbururu kin tõmak eo ad. Air lukkun kwalok itoklimo im yokwe ear lukkun jelet buruõ. * Iar jelã bwe men eo iar kõmmane ebwid, im iar kõnan jolok peba eo iar jaini. Juõn joten, iar ba ñan juõn sister kin bebe eo aõ ñan kajitõk bwe ren jolok peba eo. Juõn dri waj ilo jikin kalbuj eo emaroñ kar roñ amro bwebwenato kinke ejja boñin eo wõt, rar kamakõt iõ jen jikin kalbuj eo im rar karol iõ ilo juõn train ñan Netherlands. Juõn ian ro rej lolorjake jikin kalbuj eo im ij kememej e wõt ear ba ñan iõ: “Kwoj juõn ian Dri Katak Baibel ro, im kwonaj ñan indrio.” Iar ba: “Aet inaj, elañe ej ankilan Jeova.” Bõtab, iar lemnak, ‘Ewi wãwen imaroñ jolok peba eo iar jaini?

Ilo peba eo iar jaini, ewor juõn jikin ej ba: “Ij kalimur bwe ijamin bar bõk kwonaõ ibben Kumi in Dri Katak Baibel Ro.” Iar jelã ta eo ij aikwij kõmmane! Ilo Jãnwõde 1943, elikin aõ kar tõbarlok bukwon eo aõ, iar bar jino bõk kwonaõ ilo jerbal in kwalok nan. Emol, elañe Nazi ro renaj bar lo aõ kwalok kin nuuj eo emmõn kin Ailiñ Eo, enaj laplok air kaje iõ.

Ñan kwalok ñan Jeova kõnan eo aõ ñan tiljek wõt ñan e, ña im leo beleiõ kimro ar bar kebellok mweo imõmro ñan ro rej bõktok book ko im ro rej jerbal in itoitak im lolok congregation ko. Ear lap aõ mõnõnõ bwe ear bellok juõn ien ñan aõ kamol yokwe eo aõ ñan Jeova im armij ro an.

Juõn Men Ekaburomõjmõj

Jet aliñ mokta jen an kar tõrinae eo jemlok, kimro leo beleiõ kar iion juõn wãwen ekaburomõjmõj. Ilo Oktoba 1944, ledrik eo nejimro ear jidimkij an nañinmij. Ear jorrãn menono eo an Willy. Ear mõkaj an nanalok nañinmij eo an im jilu ran tokelik, ear mij. Ear jiljilimjuõn wõt an yiõ.

Kimro kar lukkun buromõj ke ear mij ajiri eo ej make wõt nejimro. Aet, abañ ko iar iioni ilo jikin kalbuj eo ilo Ravensbrück rar jab joñan wõt aõ kar iñtan ke ledrik eo nejimro ear jako. Mekarta, ilo ien ko kimij iion elap abañ, kimar bõk kainemõn jen nan ko ilo Sam 16:8: “I ar likit Jeova imaõ ien otemjej; kin An ber i anbijmaroñiõ I jamin makõtkit.” Kimro ar leo ibbã lukkun tõmak ilo kalimur eo an Jeova kin jerkakbiji. Kimar kijenmij wõt ilo mol eo im kimro ar jet dri kwalok nan ro rekijejeto kin nuuj eo emmõn. Leo ibbã ear jibañ wõt iõ bwe in jerbal ñan Jeova kin kwalok wõt kamolol kin jerammõn in, mae ien eo ear mij ilo kar yiõ eo 1969.

Jerammõn ko im Men ko Rekalõñliñ

Iomin elõñ yiõ ko, juõn wãwen kimar lo elap lõñliñ ej ilo am bed ebake ro rej jerbal in full time ilo dolul in. Einwõt kar ilo ien tõrinae eo, mweo imõmro ear bellok aolep ien ñan emaan ro rej lolok congregation ko im limaro beleir ilo ien eo rej lotok congregation eo am. Ruo dri belele ro ilo jerbal in, etair Maarten im Nel Kaptein, rar jokwe ilo mweo imõmro iomin 13 yiõ ko! Ke Nel ear lukkun nañinmij, iar maroñ kouki ilo mweo imõmro iomin jilu aliñ mae ien ear mij. Ien ko kimar joloki ibben rein im ro jet jeid im jatid rar lukkun jibañ iõ bwe in mõnõnõ kin kõtan eo eainemõn im eburukuk im ej walok ilo dolul in ad rainin.

Juõn ian ien ko elap an aurõk ilo mour eo aõ ear walok ilo yiõ eo 1995, ke rar kir iõ bwe in ilok ñan juõn ien kememej men ko rar walok ilo Ravensbrück. Ilo ijin, iar iione kõrã ro jeiũ im jatũ im kim kar bed ibben dron ilo kalbuj, im ijañin kar lo ir iomin elõñlok jen 50 yiõ ko! Ke kimar bar koba ibben dron, men in ear lukkun kamakõt im kakajur iõ im ear juõn ien emmõn ñan rejañ dron bwe kimin reimanlok ñan ran eo ñe ro rejitenburu ibbem renaj bar mour.

Dri jilik Paul ear kwalok ilo Dri Rom 15:4 bwe “kin kijenmij, im kin ainemõn jen Jeje ko, en or ar kejatrikrik.” Ij kamolol Jeova kin an letok kejatrikrik in ñan iõ, im ear kamaroñ iõ bwe in jerbal ñan e, meñe melejoñ ko rebin.

[Kamelele eo Itulal]

^ Ilo ien in ke rar jab maroñ tõbar ro rej bed ilo headquarter eo, brother ro rar kate ir joñan wõt air maroñ ñan kamarmire abañ ko rej kitibuj ad jab bõk kwonad ilo men ko an kien. Eñin unin, ear oktak wãwen an kajjojo armij lemnak kin abañ eo.

[Pija ilo peij 10]

Ibben Jaap, 1930

[Pija ilo peij 10]

Willy, ledrik eo nejimro, ke ear jiljilimjuõn an yiõ

[Pija ilo peij 12]

Ilo 1995, ke iar bar iion kõrã ro ilo kar jikin kalbuj. Ij bed ilo lain eo kein kajuõn, kein karuo jen tuanimiñ