Karejar ñan Jeova Ej Kalañlõñ Eõ

Ekkar Ñan Fred Rusk

Ke iar juon jodrikdrik, iar lo an m̦ool naan ko an Devid ilo Sam 27:10 me ej ba: “Jema im jinõ raar ilo̦k jãn ña, a Jeova enaaj bõk eõ.” In kwal̦o̦k ñan kom̦ etke ij ba men in.

IAR dik im rũttol̦o̦k ippãn l̦al̦l̦ap eo jim̦m̦aõ. Im iar pãd ippãn ilo jikin kallib kotin eo an ilo Georgia ilo Amedka. Ear kanooj pen mour ilo Amedka ilo tõre in ilo 1930 jim̦m̦a ko. Ke jinõ ear keotak l̦addik eo jatũ, erro jim̦or ar mej. Baba ear lukkuun bũrom̦õj kõn men in. Innem ear likũt eõ ippãn jemen im em̦m̦akũt ñan bar juon jikin ettol̦o̦k im jerbal ie. Tokãlik, ear pukot kilen bwe in etal im jokwe ippãn ak ear jab tõprak.

Kõrã ro rerũtto nejin jim̦m̦a rar bõk eddon men otemjej ilo m̦weo. Meñe jim̦m̦a ear jab lukkuun itoklimo kõn kabuñ ak lim̦aro nejin rar kabuñ in Baptist. Ear lukkuun l̦ap aer katõmakmak im kõn̦aan bwe in l̦oor tõmak eo aer. Rar kaamijak eõ im ba bwe inaaj metak ñe ijjab etal im jar aolep Jabõt. Eñin unin jãn ke iar dik, iar jab kanooj itoklimo kõn kabuñ. Bõtab, ear lukkuun em̦m̦an ippa jikuul̦ im iukkure.

Lotok eo an Juon me Ear Ukot Mour eo Aõ

Ilo ãlikin raelepen juon raan ilo 1941, juon l̦al̦l̦ap im lel̦l̦ap eo pãleen rar itok ñan m̦weo imwem. Ilo tõre in, iar 15 aõ iiõ. Ear kwal̦o̦k kajjien im ba bwe etan in Talmadge Rusk im bwe ña bar jibwin. Ikar jaje kõn e m̦okta. Im ilo iien eo iar roñ bwe erro lio ippãn rej Ri Kõnnaan ro an Jeova. Ear kwal̦o̦k bwe Anij ear kõm̦anm̦an armej bwe ren mour ioon lal̦ ñan indeeo. Men in ear kanooj oktak jãn men ko iar roñjaki ilo im̦õn jar eo. Enañin aolepen baam̦le eo aõ rar jum̦ae im dike men ko ear ba. Rar jab bar kõtl̦o̦k aerro del̦o̦ñ ilo m̦weo. Bõtab, Mary, lio edik jãn baba im 3 iiõ rũttol̦o̦k jãn ña, ear m̦õn̦õn̦õ in bõk juon an Baibõl̦ im bok ko rej jipañ kõmel̦el̦eik kobban Baibõl̦ eo.

Mary ear m̦õkaj im kile bwe eñin m̦ool eo im ear peptaij ilo 1942 im erom juon Ri Kõnnaan an Jeova. Ear bar lo an m̦ool naan ko an Jijej ke ear kanaan im ba: “Ro an armej ri kõjdat renaaj ro nukun.” (Matu 10:​34-​36) Ear l̦ap an baam̦le eo jum̦ae. Kõrã eo jein Mary, ebwe an buñbuñ im utiej ippãn ri kien ro ilo bukwõn eo. Ear kõm̦m̦an kon̦ ippãn mayor eo bwe ren kalbuuji jim̦m̦a Talmage. Rar riab im ba bwe ej itoitak im wiakake bok ko ak ejjel̦o̦k an license in peejnej. Eñin unin rar kalbuuji.

Ear wal̦o̦k ilo nuujpeba bwe mayor eo me ej bar juon ri ekajet, ear jiroñl̦o̦k armej ro ilo jikin ekajet eo: “Bok ko l̦ein ej lito-litak . . . rekauwõtata ãinwõt baijin.” Jim̦m̦a Talmage ear bar  lem̦aanl̦o̦k keej eo an ñan jikin ekajet im ear wiin. Bõtab, ilo tõre eo ear pãd ilo jikin kalbuuj ium̦win 10 raan.

Wãween an kar Jinõ Mary Jipañ Eõ

Mary ear kwal̦o̦k naan ippa kõn tõmak eo an im bareinwõt ear kwal̦o̦k naan ippãn armej ro ilo bukwõn eo. Iar etal ippãn ke ear katak ippãn juon em̦m̦aan. L̦ein ear m̦õn̦õn̦õ in bõke bok eo etan Juon Lal̦ Ekããl. * Kõrã eo pãleen l̦ein ear ba bwe l̦ein ippãn ear emmej aolepen boñõn eo im riiti bok eo. Meñe ekar jab m̦õkaj aõ reel kõn jabdewõt men ko an kabuñ, ak katak ko ij roñjaki rar kaitoklimoik eõ. Bõtab, ejjab katak ko rekar lukkuun kam̦ool ñan ña bwe Ri Kõnnaan ro an Jeova rej lukkuun armej ro doon Anij. Ej kõn an kar armej ro jum̦aeik er.

Ñan waanjoñak, juon raan ke kõmro Mary ar etetal l̦o̦k ñan m̦weo, kõmro ar loe jet iaan bok ko ekoba CD im kããjet ko kar kanne katak ko jãn Baibõl̦ ilo jikin ittil kwõpej eo. Lim̦aro jein Mary rar tili men kein. Iar kanooj illu ak juon iaaer ear kõrraate eõ im ba: “Tokãlik, kwõnaaj kam̦m̦oolol kõm kõn men in kõmar kõm̦m̦ane.”

Ilo 1943, rar jilkinl̦o̦k Mary jãn m̦weo kõnke ear abwin kaarmejjete tõmak eo an im jab bõjrak an kwal̦o̦k naan ippãn armej ro ilo bukwõn eo. Ilo iien in, iar kanooj em̦m̦õn̦õn̦õ kõnke em̦õj kadede aõ jel̦ã bwe etan Anij ej Jeova. Im ej juon Anij el̦ap an yokwe im ejjab tile armej ro ilo hell. Iar bareinwõt jel̦ã bwe ro doon Jeova el̦ap aer kwal̦o̦k yokwe meñe ijañin kar pãd ilo iien kweilo̦k ko aer.

Tokãlik, ke iar l̦o̦o̦nmoore iturin m̦weo, juon wa ear jidik wõt an ettõr tok. Juon iaan em̦m̦aan ro iloan wa eo ear kajjitõk ippa el̦aññe ña Fred. Ke iar jel̦ã bwe erro Ri Kõnnaan ro an Jeova, iar ba, “Ij uwe waj im jen ettõr ñan bar juon jikin em̦m̦an im bwebwenato ie.” Mary ear kõm̦m̦an karõk ippãer bwe ren itok im kwal̦o̦k naan ippa. Juon iaan em̦m̦aan rein ej Shield Toutjian. L̦ein ekõn lol̦o̦k congregation ko im ear letok naan in rõjañ im tõl ko jãn Baibõl̦ eo ilo iien eo iar aikuj jipañ. Kiiõ baam̦le eo aõ ear jum̦aeik eõ kõn aõ tõmak im jojomare katak ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova.

Mary ear jeje tok ñan ña jãn Virginia, ijo ear em̦m̦akũtl̦o̦k ñane. Im ear ba bwe el̦aññe ikõn̦aan kate wõt eõ karejar ñan Jeova, imaroñ etal im jokwe ippãn. Ilo iien eo wõt, iar pepe in em̦m̦akũtl̦o̦k ñan ippãn. Ilo juon joten Bõl̦aide ilo Oktoba 1943, iar ãte jet m̦weiõ ilo juon bo̦o̦k im lukwõje ilo juon wõjke me ejadin ettol̦o̦k jidik jãn m̦weo. Ilo raan eo tok juon, iar bõk bo̦o̦k eo im kũttiliek l̦o̦k ñan m̦weo im̦õn juon ri turũ im etal ñan town. Iar tõkãkl̦o̦k ilo jikin eo etan  Roanoke, im iar lo Mary ilo m̦weo im̦õn Edna Fowlkes.

Aõ kar Wõnm̦aanl̦o̦k, Peptaij, im Jerbal ilo Betel

Edna ear juon kõrã ejouj im juon iaan ri kabit ro. Ej ãinwõt Lidia ilo Baibõl̦. Ear rent juon em̦ kileplep im kadel̦o̦ñ Mary, lio pãleen l̦eo jein im leddik ro ruo nejierro bwe ren jokwe ippãn. Tokãlik, leddik rein me etaer Gladys im Grace Gregory rar erom mejinede. Gladys ej jerbal wõt ilo ra eo ilo Japan im ewõr 90 an iiõ kiiõ.

Ke iar jokwe ilo m̦weo im̦õn Edna, iar kweilo̦k aolep iien im katak kilen kwal̦o̦k naan. Kõnke iar jab iion jum̦ae kõn aõ katak Baibõl̦ im kweilo̦k, ear em̦m̦an aõ wõnm̦aanl̦o̦k im lukkuun jel̦ã kõn Jeova. Ilo Juun 14, 1944, iar peptaij. Mary im Gladys im Grace rar jino pioneer im rar jilkinl̦o̦k er bwe ren etal im kwal̦o̦k naan ilo bukwõn ko itueañ ilo Virginia. Rar lo tõprak ilo aer kar kajutak juon congregation ilo Leesburg. Ilo allõñ ko tu jinoin 1946 eo, iar jino pioneer ilo juon bukwõn epaakel̦o̦k ijo erjil ej kwal̦o̦k naan ie. Ilo iiõ in 1946, kõmar etal ippãn doon ñan juon kweilo̦k el̦ap ilo Cleveland, Ohio me ear wal̦o̦k ilo Okõj 4-​11. Ear juon iien iban mel̦o̦kl̦o̦ke.

Ilo kar kweilo̦k el̦ap in, Nathan Knorr, eo im ear tõl doulul in ilo tõre ko, ear kwal̦o̦k ta ko renaaj kõm̦m̦ani ñan kal̦apl̦o̦k Betel eo ilo Brooklyn ilo New York. Renaaj kalõk juon im̦õn jokwe im kal̦apl̦o̦k jikin kõm̦m̦an bok eo. Kõn men in, ear l̦ap aer aikuj likao ro. Innem iar peek ippa make bwe eñin ijo ikõn̦aan jerbal ñan Jeova ie. Kõn men in, iar kanne juon application kõn jerbal in. Jejjo wõt allõñ tokãlik ilo Tijemba 1, 1946, iar etal im jerbal ilo Betel.

Juon iiõ tokãlik, Max Larson, eo im ej loloorjake jikin kõm̦m̦an bok eo, ear bõjraktok ilo jikin eo ij jerbal ie. Iar jerbal ilo jikin mail bo̦o̦k ko. Ear kõjjel̦ãik eõ bwe em̦õj aer kããlõt eõ bwe in etal im jerbal ilo jikin eo rej loloorjake aolep men ko rej ekkejell̦o̦k ñan jerbal in kwal̦o̦k naan. Ke iar jerbal ijin, elõñ men ko iar katak kõn kilen jerbali naan in kakapilõk ko ilo Baibõl̦ im wãween an doulul eo an Anij jerbal. El̦aptata, elõñ men iar katak ke iar jerbal ippãn T. J. (Bud) Sullivan, eo ear tõl im loloorjake jerbal jab in.

Elõñ iien jema ear lotok eõ ilo Betel. Tokãlik, ear wõr an make kabuñ. Ilo iien eo ãliktata ear lotok eõ ilo 1965, ear ba: “Kwõmaroñ jam̦botok im lotok eõ bwe ijamin bar lotok eok ilo jikin in.” Ewõr jet iien iar lol̦o̦k e m̦okta jãn an kar mej. Ear lukkuun tõmak bwe enaaj wanlõñl̦o̦k ñan lañ ñe emej. Ij kõjatdikdik bwe Jeova enaaj keememeje ñe enaaj bar kõmour ro remej. Im el̦aññe enaaj bar mour, ñe enaaj jerkak eban  pãd ilo jikin eo ear tõmak enaaj mour ie. Ak enaaj mour ilo Pedetaij eo ioon lal̦ ñan indeeo.

Kweilo̦k ko Jet Rel̦ap im Jerbal in Ekkal

El̦ap tõprak ko rekõn wal̦o̦k jãn kweilo̦k ko rel̦ap. El̦aptata ilo kar kweilo̦k ko kar kõm̦m̦ani ilo New York Yankee Stadium im rar wal̦o̦k ilo 1950 jim̦a ko. Ilo juon kweilo̦k el̦ap ilo 1958, ear obrak loan Yankee Stadium eo im jikin iukkure eo ie etan Polo Grounds. Ear wõr 253,922 armej jãn 123 aelõñ ko. Juon men ear wal̦o̦k ilo kweilo̦k el̦ap in im iban mel̦o̦kl̦o̦ke. Ke iar jipañ ilo opij eo ej loloorjake kweilo̦k el̦ap eo, Brother Knorr ear jibadektok eõ. Ear ba, “Fred, iar likjab in kajjitõk ippãn juon brother bwe en kwal̦o̦k juon katak ñan aolep pioneer ro. Rej pãd ilo juon em̦ jaar rent im epaake m̦wiin. Kwõmaroñ ke kaiurl̦o̦k ñan ippãer im kwal̦o̦k juon katak em̦m̦an kõn jabdewõt men kwõj l̦õmn̦ake ilo ial̦ eo am̦ l̦o̦k?” Iar kanooj ikũmkũm. Im iar buul̦ jar m̦okta jãn aõ tõparl̦o̦k ijo.

Ke ear lõñl̦o̦k congregation ko ilo New York ilo 1950 im 1960 jim̦a ko, ear jabwe m̦oko kõmar rent ñan kweilo̦k ie. Kõn men in, jãn 1970 ñan 1990, kar wiaiki jilu m̦oko rel̦ap ilo Manhattan im kõkããli bwe ren jikin kweilo̦k. Innem, iar tõl jerbal in ekkal kein im elõñ men ko rem̦m̦an iban mel̦o̦kl̦o̦ki kõn wãween an Jeova kar kajeraam̦m̦an congregation ko ilo aer bõrokuk ippãn doon ñan kõl̦l̦ãik mõkein im kadedel̦o̦ki. Ñan rainin rej wõnm̦aanl̦o̦k im kõjerbal mõkein ñan kabuñ ñan Jeova.

Oktak ko Rar Jelõte Mour eo Aõ

Juon raan ilo 1957, ke iar etal ilo mel̦aaj eo ikõtaan Betel im jikin kõm̦m̦an bok ko ñan jerbal, ear jino wõt. Iar lo juon rũkããl jiroñ in Betel ej pãd im̦aanũ ak ejjel̦o̦k an am̦bwidilã. Kõn men in, iar ba en itok kõmro am̦bwidilã ippãn doon. Eñin kar wãween eo iar jino jel̦ã kajjien Marjorie. Im ilo 1960, kõmro kar m̦are. Jãn iien in, kõmro kar etetal wõt ippãn doon im jerbal ñan Jeova ilo iien ko rem̦m̦an im renana jim̦or. Ilo iiõ eo l̦o̦k ilo Jeptõmba 2010, kõmro kar keememeje kwõjkwõj in m̦are eo am̦ro kein ka 50.

Kõmij kab jepl̦aaktok jãn honeymoon eo am̦ro, ak Brother Knorr ear ba ñan ña bwe em̦õj aer jitõñ eõ bwe in rũkaki in Jikuul̦ in Mejinede eo. Ear juon jeraam̦m̦an el̦ap! Jãn 1961 ñan 1965, ekar wõr l̦alem kilaaj ko raitokl̦o̦k jãn l̦alem allõñ ko im rar kõm̦m̦ani ñan katakin ro im rej loloorjake ra ko. Ilo Oktoba 1965, kilaaj ko rar bar ro̦o̦l ñan l̦alem allõñ ñan jikuul̦ in mejinede.

 Ilo 1972, kar kõm̦akũt eõ jãn Jikuul̦ in Mejinede eo ñan opij in jeje eo me rej uwaaki kajjitõk ko an armej ro, ijo iar loloorjake jerbal in ie. Kõnke iar aikuj kõm̦m̦an etale ko ñan pukot uwaak ko ñan kajjitõk ko im apañ ko an ro jet, men in ear kal̦apl̦o̦k aõ mel̦el̦e katak ko jãn Naan in Anij im wãween jerbale naan in kakapilõk ko ie ñan jipañ ro jet.

Tokãlik ilo 1987, kar jilkinl̦o̦k eõ ñan opij eo ekããltata me ej loloorjake apañ ko Ri Kõnnaan ro an Jeova rej jelm̦aiki ikijjeen taktõ. Kar kõm̦m̦an kilaaj ko ñan katakin elder ro wãween kepaak taktõ ro, ri ekajet ro, im ri jerbal ro rej bõk eddon apañ ko an jukjuk im pãd eo im kõmel̦el̦eik er kõn unin jejjab bõk bõtõktõk. Apañ eo in ej bwe taktõ ro rejjab bõk mãlim jãn jinen im jemen ajri ro ñan lel̦o̦k bõtõktõk im ekkã aer liaakel̦o̦k er ñan jikin ekajet ko.

Ñe rej kwal̦o̦k ñan taktõ ro kõn kõm̦adm̦õd ko jet ijello̦kun bõk bõtõktõk, ekkã aer uwaak im ba ejjel̦o̦k ak el̦ap on̦aer. Ñe rej ba men in ekkã aõ uwaak im ba ñan juon taktõ in m̦wijm̦wij, “Jouj im kwal̦o̦k m̦õk peim.” Ke ear kõm̦m̦ane men in, iar ba, “Kwõjel̦ã bwe epãd ippam̦ kõm̦adm̦õd eo em̦m̦antata ijello̦kun kõjerbal bõtõktõk.” Naan in nõbar in kõn kapeel eo an ri m̦wijm̦wij eo ear kakeememej e bwe en kanooj kõjparok wãween an m̦wijiti ri nañinmej eo bwe en jab l̦ap an to̦o̦r bõtõktõk.

Ium̦win 20 iiõ ko remootl̦o̦k, Jeova ear lukkuun kajeraam̦m̦ane kakkõt ko ad ñan katakin taktõ ro im ri ekajet ro. Ear lukkuun oktak l̦õmn̦ak ko aer ãlikin aer mel̦el̦e kõn tõmak eo ad. Rar mel̦el̦e bwe elõñ ekkatak ko rar kam̦oole bwe kõm̦adm̦õd ko jet ijello̦kun bõk bõtõktõk el̦apl̦o̦k aer em̦m̦an. Kõn men in, elõñ taktõ ro im aujpitõl̦ ko me rem̦õn̦õn̦õ in bõk ri nañinmej ro rejjab kõn̦aan bõk bõtõktõk.

Jãn 1996, kõmro Marjorie ej jerbal ilo Watchtower Educational Center eo ilo bukwõn in Patterson ilo New York, me 70 mail ettol̦o̦k jãn irear in Brooklyn. Ium̦win jidik iien, iar jerbal ilo opij eo ej loloorjake aolep men ko rej ekkejell̦o̦k ñan jerbal in kwal̦o̦k naan ilo jikin in. Tokãlik, iar katakin ro rej loloorjake ra ko im bareinwõt ro rej lol̦o̦k congregation ko. Jãn 12 iiõ ko remootl̦o̦k, iar bar jerbal ilo opij in jeje eo me rej uwaaki kajjitõk ko an armej ro. Kar kõm̦akũt tok opij in jãn Brooklyn ñan Patterson.

Apañ ko Ij Jelm̦aiki Ke Il̦al̦l̦ap

Kiiõ ke itõpar 80 jim̦a detta, epenl̦o̦k aõ kõm̦m̦ani eddo ko aõ ilo Betel. Elõñl̦o̦k jãn 10 iiõ ko in aõ tarin̦aek nañinmej in cancer. Ij eñjake ãinwõt Hezekaia, eo me Jeova ear kaitokl̦o̦k mour eo an. (Aiseia 38:⁠5) Lio pãleeõ bareinwõt ejjab em̦m̦an ãjmour eo an, im kõmro ej jim̦or jerbal ippãn doon im kijenmej kõn an ebbal̦. Marjorie ear juon ri karejar eo an Jeova ebolemen, im juon eo ejel̦ã jipañ jodrikdrik ro, im juon ri jipañ eo etiljek im m̦ool ñan ña. Ear juon eo eniknik in katak Baibõl̦ im jel̦ã katakin ro jet. Elõñ ro kõm kar katak ippãer im rej ãinwõt ajri ro nejimro im kõmij kõnono wõt ippãer.

Mary, kõrã eo jinõ me jatin jema, ear mej ilo M̦aaj 2010 ke ear 87 an iiõ. Ear kanooj kapeel ilo an katakin Naan in Anij im jipañ elõñ bwe ren jutak pen kõn kabuñ eo em̦ool. Elõñ iiõ ko ear pioneer im kijejeto ilo jerbal in kwal̦o̦k naan. El̦ap aõ lukkuun kam̦m̦oolole kõn an kar jipañ eõ ñan jel̦ã m̦ool eo im joñak eo an em̦m̦an iar anõke bwe in jerbal ñan Jeova, Anij eo ad el̦ap yokwe ippãn. Kar kalibwin Mary iturin l̦eo pãleen, me ear bareinwõt tiljek ke ear juon mejinede ilo Israel. Ejjel̦o̦k pere bwe rej pãd ilo ememej eo an Jeova im kõttar iien eo Jeova enaaj bar kejerkak er jãn mej.

Ke ij reilikl̦o̦k elõñl̦o̦k jãn 67 iiõ in aõ karejar ñan Jeova, el̦ap aõ kam̦m̦oolol Jeova kõn jeraam̦m̦an ko rel̦ap ear kajeraam̦m̦an eõ kaki. Ej menin lañlõñ el̦ap ñan ña bwe ij kõm̦anm̦an ankilaan Jeova! Kõn aõ kar lõke Jeova kõn jouj eo an, ij kõjatdikdik bwe inaaj bõk jinõkjeej in me Nejin ear kallim̦ur kake ke ear ba: “Er otemjej raar ilo̦k jãn m̦oko, ak jeir im jatier m̦aan ak kõrã, ak jemaer, ak jinier, ak ro nejier, ak ãne ko, kõn eta, renaaj bõk jibukwi alen, im renaaj jolõt mour indeeo.”​​—Matu 19:⁠29.

[Kamelele eo itulal]

[Pija ilo peij 19]

Jikin kallib kotin eo an jim̦m̦aõ ilo Georgia, Amedka ilo 1928

[Pija ilo peij 19]

Lio jinõ Mary im jim̦m̦a Talmadge

[Pija ilo peij 20]

Mary, Gladys, im Grace

[Pija ilo peij 20]

Iien peptaij eo aõ ilo Juun 14, 1944

[Pija ilo peij 20]

Opij eo ilo Betel me ej loloorjake aolep men ko rej ekkejell̦o̦k ñan jerbal in kwal̦o̦k naan

[Pija ilo peij 21]

Ippãn Mary ilo kweilo̦k el̦ap eo ilo Yankee Stadium ilo 1958

[Pija ilo peij 21]

Ippãn Marjorie ilo raan in m̦are eo am̦ro

[Pija ilo peij 21]

Kõmro ilo 2008