1, 2. Ta eo ej kõm̦m̦an bwe armej ro ren oktak jãn menninmour ko?

 KÕMÃLIJ eo an juon armej elukkuun kabwilõñlõñ. Ñan waanjoñak, ewõr an armej ro maroñ ñan katak bar juon kajin. Ad jel̦ã kõn kajin ej kamaroñ kõj ñan riit, jeje, kõnono, im mel̦el̦e ta ko jej roñjaki. Bareinwõt, ej letok ñan kõj maroñ eo ñan jar im al im kaiboojoj Jeova. Aolep men kein rej kõm̦m̦an bwe jen oktak jãn menninmour ko. Rũmmãlõtlõt ro rejjab maroñ mel̦el̦e elemen an kõmãlij eo ad maroñ kõm̦m̦ani men kein rekabwilõñlõñ.

² Maroñ eo ad ñan jel̦ã kajin ko ej juon menin letok jãn Jeova. (Sam 139:14; Revelesõn 4:11) Ear bar letok ñan kõj menin letok eo ñan kõm̦m̦an bwe jen oktak jãn menninmour ko. Kar kõm̦anm̦an armej ro “ilo wãween Anij.” Jej anemkwõj ñan kõm̦m̦an ad make pepe ilo mour ko ad. Im jemaroñ kõjerbal kajin ko ñan karejar im kaiboojoj Jeova kake.​—Jenesis 1:27.

3. Ta eo Jeova ear letok ñan kõj bwe jen mãlõtlõt?

³ Jeova ear letok Baibõl̦ eo ñan kwal̦o̦k ñan kõj wãween ad karejar ñane im kaiboojoje. Ewõr kiiõ ukokin aolepen Baibõl̦ eo ak jimattanin ilo elõñl̦o̦k jãn 2,800 kajin ko. Ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko Baibõl̦ ej ba, jenaaj jino l̦õmn̦ak ãinwõt an Anij  l̦õmn̦ak. (Sam 40:5; 92:5; 139:17) Im naan ko an Jeova rej kõm̦m̦an bwe jen mãlõtlõt im rej tõll̦o̦k kõj ñan mour indeeo.​—Riit 2 Timote 3:14-17.

4. (1) Ta mel̦el̦ein kõl̦mãnl̦o̦kjen̦? (2) Ta kajjitõk ko jenaaj etali?

⁴ Ta mel̦el̦ein kõl̦mãnl̦o̦kjen̦? Mel̦el̦ein ej ñan lukkuun etale im l̦õmn̦ak kõn juon men. (Sam 77:12, UBS; Jabõn Kõnnaan 24:1, 2) Enaaj l̦apl̦o̦k ad bõk tokjãn ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko jej katak kaki kõn Jeova im Jijej. (Jon 17:3) Ilo katak in, jenaaj uwaaki kajjitõk kein: Ewi wãween ad maroñ riit ilo juon wãween me enaaj kõm̦m̦an bwe en pidodo ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake? Ta eo jemaroñ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake? Im ta eo emaroñ jipañ kõj bwe jen m̦õn̦õn̦õ im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ aolep iien?

5, 6. Ta eo emaroñ jipañ eok ñan mel̦el̦e im keememeji men ko kwõj riiti?

⁵ Kwaar jel̦ã ke bwe elõñ jet men kwõmaroñ kõm̦m̦ani ilo am̦ jab l̦õmn̦ak bwe kwõj kõm̦m̦ani? Ñan waanjoñak, ñe kwõj menono, etetal, ak ñe kwõj baajkõl̦ kwõj jab l̦õmn̦ak kõn am̦ kõm̦m̦ani men kein. Bõlen jet iien kwõmaroñ riit ak kwõjjab lukkuun l̦õmn̦ak kõn ta eo kwõj riiti. Im ilo iien eo kwõj riit, kwõmaroñ jino l̦õmn̦ak kõn men ko jet. Ta eo kwõmaroñ kõm̦m̦ane ñan kõjparok eok jãn men in? Elukkuun aorõk ñan l̦õmn̦ak kõn men eo kwõj riiti im kõn ta mel̦el̦ein. Innem, ñe kwõj tõpar jem̦l̦o̦kin juon pãrokõrããp ak taitõl̦ jiddik ko ilo juon bok, bõjrak jidik im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn ta eo kwõj riiti. L̦õmn̦ak kõn men eo kwaar riiti im kate eok ñan jel̦ã ta mel̦el̦ein.

⁶ Rũmmãlõtlõt ro rar ekkatak im lo bwe epidodo ad maroñ keememej juon men ñe jej riit im kwal̦o̦k ainikied. Rũkõm̦anm̦an eo ad ejel̦ã men in. Eñin unin ear jiroñ Joshua ñan “kõl̦mãnl̦o̦kjen̦” kõn bokin Kien eo. Ilo kajin Hibru, naan in “kõl̦mãnl̦o̦kjen̦” ej bar mel̦el̦ein “riit ippam̦ make ilo juon ainikien edik.” (Riit Joshua 1:8.) Ilo am̦ riiti Baibõl̦ eo ilo juon ainikien edik enaaj jipañ eok ñan lukkuun kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ im jab m̦ad. Men in enaaj bar jipañ eok ñan keememeji men ko kwõj riiti.

7. Ñããt eo em̦m̦antata ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko jej riiti ilo Baibõl̦? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

⁷ Ebõk iien ñan lukkuun kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko kwõj riiti. Eñin unin elukkuun aorõk ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ ilo iien eo me kwõjjab m̦õk im ilo juon jikin ejjel̦o̦k keroro ie, ijo me ejjel̦o̦k men enaaj kõm̦ad eok. Devid ear kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ ilo iien an babu ilo peet eo an in boñ. (Sam 63:6, UBS) Jijej eo me eweeppãn, ear pukot jikin ko ejjel̦o̦k keroro ie bwe en kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ im jar.​—Luk 6:12, UBS.

8. (1) Ta ko jemaroñ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki? (2) Ewi wãween an Jeova l̦õmn̦ak ñe jej kõnnaan kõn e ñan ro jet?

⁸ Ijello̦kun men ko kwõj riiti ilo Baibõl̦, ebar wõr jet men kwõmaroñ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki. Ñan waanjoñak, ñe kwõj loe juon iaan menin kõm̦anm̦an ko an Jeova, bõjrak im kajitũkin eok make im ba: ‘Ta eo men in ej katakin eõ kõn Jeova?’ L̦õmn̦ak rot in enaaj kõm̦akũt eok ñan kam̦m̦oolol Jeova ilo jar. Im ñe kwõnaaj pãd ippãn ro jet, kwõnaaj kõn̦aan kõnnaan ippãer kõn eñjake ko am̦. (Sam 104:24; Jerbal 14:17, UBS) Jeova ej roñjake im m̦õn̦õn̦õ ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦, jar, im kõnnaan kõn e ñan ro jet. Baibõl̦ ej kallim̦uri kõj im ba: “Rar je juon bok in keememej im̦aan kõn ro rar mijak Jeova im l̦õmn̦ak [kõl̦mãnl̦o̦kjen̦, NW] kõn Etan.”​—Malakai 3:16.

9. (1) Ta eo Paul ear ba ñan Timote bwe en kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake? (2) Ta ko jemaroñ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki ñe jej kõppojakl̦o̦k im̦aan ñan kwal̦o̦k naan?

 ⁹ Rijjilõk Paul ear ba ñan Timote bwe en kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn wãween an kõnnaan, kõm̦m̦an, im wãween an katakin ro jet. (Riit 1 Timote 4:12-16.) * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Kwõmaroñ bareinwõt kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men kein. Ñan waanjoñak, ej aikuj wõr am̦ iien kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ ñe kwõj kõppojakl̦o̦k im̦aan ñan am̦ kõm̦m̦an rũkkatak. L̦õmn̦ak kõn rũkkatak eo am̦ im kajjioñ pukot juon kajjitõk ak waanjoñak me enaaj jipañe ñan kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k. Ñe kwõnaaj kõm̦m̦ani men kein, tõmak eo am̦ enaaj kajoorl̦o̦k im kwõnaaj jel̦ã kilen katakin ro jet kõn Baibõl̦ im lo tõprak. Kwõnaaj bar bõk tokjãn ñe kwõj kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ m̦okta jãn am̦ etal in kwal̦o̦k naan. (Riit Ezra 7:10.) Ak bõlen kwõmaroñ riiti juon jebta jãn bokin Jerbal ñan jipañ eok bwe kwõn kijejeto ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. Kwõmaroñ bareinwõt kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn eoon ko kwõj l̦õmn̦ak in kõjerbali ak bok ko kwõj l̦õmn̦ak in lil̦o̦ki ñan armej ro. (2 Timote 1:6) L̦õmn̦ak kõn armej ro ilo teretore eo kwõj jerbal ie im kõn ta eo kwõnaaj ba me renaaj itoklimo kake. Ñe kwõnaaj pojakl̦o̦k im̦aan ilo wãween in, enaaj em̦m̦anl̦o̦k wãween am̦ kõjerbal Baibõl̦ eo ñan kwal̦o̦k naan ñan armej ro.​—1 Korint 2:4, UBS.

10. Ta jet iaan men ko rem̦m̦an jemaroñ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki?

¹⁰ Bar ta ko jet jemaroñ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki? Eokwe, ñe kwõj je boin ko ilo iien public talk ko ak kweilo̦k ko rel̦l̦ap, bõk iien  ñan bar ãliji im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki. Ilo am̦ kõm̦m̦ane men in, kajjitõk ippam̦ make: ‘Ta eo iar katak jãn Naanin Anij im doulul in an?’ Kwõmaroñ bar kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn mel̦el̦e ko ilo kajjojo allõñ ilo Naan in Keeañ ko ak Awake! ko im bok ko rar kõjjel̦ã kaki ilo iien kweilo̦k ko rel̦l̦ap. Ñe kwõj riiti Yearbook ko ad, bõjrak jidik ãlikin am̦ riiti juon bwebwenato im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake im kõtl̦o̦k bwe en tõpar bũruom̦. Im ñe kwõj riiti bok ko ad, em̦m̦an ñe kwõj kakõl̦l̦eiki boin ko raorõk ak jei boin ko ilo iturin pãrokõrããp ko ilo kajjojo peij. Men in enaaj jipañ eok ñe kwõnaaj jepl̦aak ippãn ro kwaar lel̦o̦k aer bok, ñe kwõj lol̦o̦k ro jeid im jatid, ak ñe kwõnaaj kõm̦m̦an am̦ katak. Bõtab, men eo el̦aptata an aorõk ej ñe kwõj bõjrak im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men eo kwõj riiti. Ilo am̦ kõm̦m̦ane men in, kwõj kõtl̦o̦k bwe men eo kwõj riiti en tõpar bũruom̦ im ewõr am̦ iien ñan jar im kam̦m̦oolol Jeova kõn men ko rem̦m̦an kwõj katak kaki.

11. Bok ta eo eaorõktata me jej aikuj kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake, im ewi wãween an men in naaj jipañ kõj? (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.)

¹¹ Alikkar bwe Baibõl̦ ej bok eo eaorõktata jej aikuj riiti im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake. Bõtab, ta el̦aññe juon iien naaj bõk Baibõl̦ eo am̦ jãn kwe im kamo an wõr Baibõl̦ ippam̦? * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Eokwe, ejjel̦o̦k juon enaaj kabõjrak am̦ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko em̦õj am̦ keememeji, ãinwõt eoon ko rem̦m̦antata ippam̦ ak al in kweilo̦k ko ad me rem̦m̦an ippam̦. (Jerbal 16:25) Bareinwõt, kajoor eo an Anij enaaj jipañ eok ñan keememeji men ko kwaar katak kaki me renaaj jipañ eok ñan tiljek wõt.​—Jon 14:26.

12. Ta ko kwõmaroñ kõm̦m̦ani ilo am̦ riit Baibõl̦ kajjojo raan?

¹² Ta ko kwõmaroñ kõm̦m̦ani ilo am̦ riit Baibõl̦ kajjojo raan? Bõlen, kwõmaroñ kããlõt jet raan ilo juon wiik ñan riit im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn eoon ko jenaaj etali ippãn doon ilo Jikuul̦in Kwal̦o̦k Naan. Im ilo raan ko jet kwõmaroñ riiti bokin Matu, Mark, Luk, im Jon im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko Jijej ear ba im kõm̦m̦ani. (Rom 10:17; Hibru 12:2; 1 Piter 2:21) Ebar wõr juon ad bok me ej kwal̦o̦k kõn mour eo an kar Jijej im men ko rar wal̦o̦k ñane jãn jinoin mour eo an ñan iien eo ãliktata. Bok in enaaj jipañ eok bwe kwõn bõk el̦ap tokjãn jãn am̦ baj riiti wõt bokin Gospel ko.​—Jon 14:6, UBS.

13, 14. (1) Etke elukkuun aorõk ñan ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Jeova im Jijej? (2) Ta eo men in enaaj kõm̦akũt kõj ñan kõm̦m̦ane?

¹³ An juon kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Jeova im Jijej enaaj jipañe bwe jem̦jerã eo an ippãn Jeova en epaakl̦o̦k im en kajoor wõt tõmak eo an. (Hibru 5:14; 6:1) Bõtab, ñe juon edik an kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Anij, jidik kõn jidik enaaj jino m̦õjn̦o̦l̦o̦k jem̦jerã eo an ippãn Anij ak enaaj oktak im jab pokake e. (Hibru 2:1, UBS; 3:12, UBS) El̦aññe jejjab roñjake Naanin Anij kõn juon “bõro em̦m̦an,” jeban jel̦ã “dãpiji” ak l̦oori ta ko Jeova ej ba. Eñin unin Jijej ear kakkõl kõj bwe jen roñjake ak l̦oore Naanin Anij. El̦aññe jeban, enaaj pidodo ad inepata kõn “m̦weiuk ko im m̦õn̦õn̦õ ko an mour in.”​—Luk 8:14, 15, UBS.

¹⁴ Kõn men in, jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn ta ko Baibõl̦ ej ba bwe jen kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kõn Jeova. Ad kõm̦m̦ane men in enaaj kõm̦akũt kõj ñan anõke wãween ko rem̦m̦an ippãn Jeova. (2 Korint 3:18, UBS) Jemaroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt im  kal̦apl̦o̦k ad katak kõn Jemãdwõj ilañ im anõke ñan indeeo. Ejjel̦o̦k bar juon jeraam̦m̦an el̦apl̦o̦k jãn men in!​—Ekklisiastis 3:11, UBS.

15, 16. (1) Ewi wãween am̦ bõk tokjãn jãn am̦ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Jeova im Jijej? (2) Etke jet iien emaroñ pen ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦, ak etke jej aikuj kate kõj ñan kõm̦m̦ane men in?

¹⁵ Ilo ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Jeova im Jijej ej jipañ kõj ñan kijejeto wõt kõn m̦ool eo. Am̦ kijejeto enaaj kakajoor rũttõmak ro jeim̦ im jatũm̦ im ro kwõj iioon er ilo kwal̦o̦k naan. Im am̦ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men eo Jeova ear kõm̦m̦ane ñan kwe ikijjeen an kar letok Nejin bwe en katok kõn mour eo an, men in enaaj jipañ eok bwe kwõn lukkuun kaorõk jem̦jerã n̦e am̦ ippãn Anij. (Rom 3:24, UBS; Jemes 4:8) Juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Mark jãn South Africa ear kalbuuj ium̦win jilu iiõ kõnke ear jab bõk kun̦aan ilo tarin̦ae. Ej ba: “Jemaroñ keidi ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ ñan juon men me jelukkuun itoklimoen kõm̦m̦ane. Ñe enaaj l̦ap ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn jem̦jerã eo ad ippãn Jeova, enaaj l̦apl̦o̦k ad jel̦ã kõn men ko rem̦m̦an kõn e. Jet iien ñe ij jino ebbeer ak inepata kõn ilju im jekl̦aj, ij jibwetok Baibõl̦ eo im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn eoon ko ij riiti. Tokjãn aõ kõm̦m̦ane men in, iar kile aõ aenõm̦m̦an.”

¹⁶ Rainin elukkuun lõñ men ko jemaroñ m̦ad kaki im remaroñ kõm̦m̦an bwe en ejjel̦o̦k iien ñan ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Baibõl̦. Juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Patrick jãn Africa ej ba: “Kõmãlij eo aõ ej ãinwõt juon jikin me lõta ko im elõñ mel̦el̦e ko rej pãd ie, jet el̦ap aer aorõk ak ko jet kwõjjab aikuji. Im aolep raan kwõj aikuj likũt wõt mel̦el̦e ko raorõk im jol̦o̦k ko kwõjjab aikuji. Ñe ij etale l̦õmn̦ak ko aõ make, ekkã aõ lo bwe ewõr men ko ij ‘inepata’ kaki, im ij aikuj jar ñan Jeova kõn inepata ko aõ bwe en em̦m̦an aõ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦. Meñe emaroñ bõk iien ñan aõ kõm̦m̦ane men in m̦okta jãn aõ jino kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn katak ko ilo Baibõl̦, ak ij kile aõ epaakel̦o̦k Jeova. Aõ kõm̦m̦ane men in, ekõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k aõ jel̦ã kõn katak ko rem̦ool.” (Sam 94:19, UBS) Alikkar bwe jej bõk el̦ap tokjãn ñe jej riit im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn naan ko ilo Baibõl̦ aolep raan.​—Jerbal 17:11, UBS.

17. Ewi wãween am̦ wiaik iien ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦?

¹⁷ Jet rej ruj in jibboñtata im riit, kõl̦mãnl̦o̦kjen̦, im jar. Ak jet rej kõm̦m̦ane men in ilo iien aer m̦õñã in raelep. Ak bõlen em̦m̦an ippam̦ ñan riiti Baibõl̦ eo ilo jota ak m̦okta jãn am̦ kiki. Jet em̦m̦an ippãer ñan riit Baibõl̦ in jibboñ im bar riit m̦okta jãn aer kiki. (Joshua 1:8) Men eo eaorõk in ej ñan “wiaik iien.” Mel̦el̦ein bwe jej aikuj in bõk iien jãn men ko edikl̦o̦k aer aorõk im kõjerbali ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Naanin Anij kajjojo raan.​—Epesõs 5:15, 16.

18. Ta eo Baibõl̦ ej kallim̦ur ñan ro rej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Naanin Anij aolep raan im ro rej l̦oori men ko rej katak kaki?

¹⁸ Baibõl̦ ej kallim̦ur bwe Jeova enaaj kajeraam̦m̦an aolep ro rej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Naan ko an im ro rej kate er ñan l̦oori men ko rej katak kaki. (Riit Sam 1:1-3.) Jijej ear ba: “El̦apl̦o̦k an jeraam̦m̦an ro rej roñjake naan in Anij im pokake!” (Luk 11:28, UBS) Bõtab, men eo el̦apl̦o̦k an aorõk ej ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Naan ko an Jeova aolep raan. Etke? Kõnke men in enaaj jipañ kõj ñan kõm̦m̦ani men ko renaaj bõktok nõbar ñan Jeova. Ñe jenaaj kõm̦m̦ane men in, Jeova enaaj kajeraam̦m̦an kõj kõn juon mour elem̦õn̦õn̦õ kiiõ im mour indeeo ilo naaj jukjukun pãd eo ekããl.​—Jemes 1:25; Revelesõn 1:3, UBS.