1, 2. Ta eo Anij ekõn kõm̦m̦ane ilo iien ko etto, im ta eo jet iaan ro renañinmej ilo raan kein remaroñ kõn̦aan jel̦ã kake?

 KWÕNAÑIN ke kar lukkuun nañinmej im kwõj kajjitõk ippam̦ make el̦aññe kwõnaaj mour jãn nañinmej eo am̦? Bõlen juon iaan ro ilo baam̦le eo am̦ ak juon m̦õttam̦ ear nañinmej im kwaar kõn̦aan jel̦ã el̦aññe enaaj bar mour jãn nañinmej eo an. Kõj aolep jekõn̦aan bwe jen ãjmour ekoba ro me jej yokwe er. Ilo iien ko etto, Baibõl̦ ej kwal̦o̦k kõn ro me rar kõn̦aan jel̦ã ñe renaaj bar mour jãn nañinmej ko aer. Ñan waanjoñak, ke ear wal̦o̦k juon jorrããn ñan Kiiñ Ehazaia, l̦eo nejin Ehab im Jezebel, ear kõn̦aan jel̦ã el̦aññe enaaj bar em̦m̦an an mour. Tokãlik, kiiñ in Siria eo etan Ben-hedad, ear nañinmej im ear kõn̦aan jel̦ã el̦aññe enaaj bar mour jãn nañinmej eo an.​—2 Kiiñ 1:2; 8:7, 8.

² Baibõl̦ ej bar ba bwe ilo iien ko etto, jet iien Jeova ekõn kõmour ro renañinmej im kõjerkak ro rar mej ilo kabwilõñlõñ. (1 Kiiñ 17:17-24, UBS; 2 Kiiñ 4:17-20, 32-35) Rainin, jet iaan ro renañinmej remaroñ kõn̦aan jel̦ã ñe Anij enaaj bar kõm̦m̦ane men in ñan kõmour er jãn nañinmej ko aer.

3-5. (1) Ta eo ewõr an Jeova im Jijej maroñ ñan kõm̦m̦ane? (2) Ta kajjitõk ko jenaaj etali ilo katak in?

³ Ewõr an Jeova maroñ ioon ãjmour ko an armej. Ñan  waanjoñak, ilo iien ko an Ebream ear kajeik Pero kõn nañinmej im tokãlik Miriam, lio jein Moses. (Jenesis 12:17, UBS; Bõnbõn 12:9, 10; 2 Samuel 24:15, UBS) Bareinwõt, Jeova ear kajeik RiIsrael ro kõn “nañinmej” ke rar jab tiljek ñane. (Duteronomi 28:58-61) Ewõr iien, Jeova ear kõjparok armej ro an bwe ren jab nañinmej. (Exodus 23:25; Duteronomi 7:15) Joñan, ear kõmour jet iaaer jãn nañinmej ko aer. Ñan waanjoñak, ke Job ear lukkuun nañinmej im kõn̦aan mej, Jeova ear kõmouri jãn nañinmej eo an.​—Job 2:7; 3:11-13, UBS; 42:10, 16, UBS.

⁴ El̦ap ad tõmak bwe ewõr an Jeova maroñ ñan kõmour ro renañinmej. Ewõr an bar Jijej maroñ ñan kõmour ro renañinmej. Ke Jijej ear pãd ioon lal̦ in, ear kõmour ro ewõr aer nañinmej in lõba, ro rar pilo, ro riakã, im nañinmej ko jet. (Riit Matu 4:23, 24, UBS; Jon 9:1-7) Menin kabwilõñlõñ kein Jijej ear kõm̦m̦ani, ejipañ kõj bwe jen reim̦aanl̦o̦k ñan men ko enaaj kõm̦m̦ani ilo naaj jukjukun pãd eo ekããl. Aolep armej ro ilo naaj tõre en̦, rejjãmin ba: “Inañinmej.”​—Aiseia 33:24.

⁵ Innem, ñe jelukkuun nañinmej, jemaroñ ke kõtmãne bwe Jeova im Jijej renaaj kõmour kõj ilo kabwilõñlõñ? Ta eo jej aikuj l̦õmn̦ak kake ñe jej kããlõt kilen kõm̦adm̦õd ko ñan nañinmej ko ad?

6. Ilo iien ko an rijjilõk ro, ta eo Baibõl̦ ej kwal̦o̦k kõn menin bwilõñ ko Kũrjin ro rar kõm̦m̦ani?

⁶ Ilo iien ko an rijjilõk ro, Jeova ear kapit Kũrjin ro kõn kajoor eo an im kamaroñ jet iaaer bwe ren kõm̦m̦ani menin bwilõñ ko. (Jerbal 3:2-7; 9:36-42, UBS) Ñan waanjoñak, rar maroñ kõmour armej ro jãn nañinmej ko aer im kõnono ilo kajin ko jet. (1 Korint 12:4-11, UBS) Bõtab tokãlik, ear bõjrak aer kõm̦m̦ani menin bwilõñ kein ãinwõt an kar Baibõl̦ ba. (1 Korint 13:8) Rainin, jejjab maroñ kõtmãne bwe Anij enaaj kõmour kõj ak ro el̦ap ad yokwe er ilo kabwilõñlõñ.

7. Ewi wãween an bokin Sam 41:3 maroñ kakajoor kõj?

⁷ Bõtab ñe kwõnañinmej, kwõmaroñ tõmak bwe Jeova enaaj kaenõm̦m̦an im jipañ eok ãinwõt an kar kõm̦m̦ane ñan rũkarejar ro an ilo iien ko etto. Kiiñ Devid ear je im ba: “Em̦õn̦õn̦õ eo ej lale ro rejeram̦õl; Jeova enaaj lo̦mo̦o̦ren ilo raan in jorrããn. Jeova enaaj kõjparok e im kaetokl̦o̦k an mour.” (Sam 41:1, 2) Jejel̦ã bwe armej ro me rar lale ro rejeram̦õl ilo tõre ko an Devid rar jab mour ñan indeeo. Ejjab kar mel̦el̦e eo an Devid in bwe juon armej em̦m̦an enaaj mour ñan indeeo ñe ej lale ro rejeram̦õl. Innem, ewi wãween an naaj Jeova jipañ armej rot in em̦m̦an? Devid ear kõmel̦el̦e ilo an ba: “Irooj enaaj jipañe ilo iien an nañinmej im bar kãjmouri.” (Sam 41:3, UBS) Jeova ejel̦ã kõn eñtaan ko rũkarejar ro an rej iiooni, im ejjab mel̦o̦kl̦o̦k er. Jeova emaroñ kakajoor er im lel̦o̦k mãlõtlõt ñan er. Bareinwõt, Jeova ear kõm̦anm̦an ãnbwinnid ilo juon wãween me emaroñ make kõmour kõj jãn elõñ iaan nañinmej ko ad.

8. Ekkar ñan Sam 41:4, ta eo Devid ear kajjitõk ippãn Jeova bwe en kõm̦m̦ane ke ear lukkuun nañinmej?

⁸ Ilo Sam jebta 41, Devid ej kwal̦o̦k kõn iien eo ear lukkuun nañinmej im m̦õjn̦o̦ im inepata. Iien in emaroñ kar iien eo me l̦eo nejin etan Absalom ear kajjioñ jum̦aiki bwe en kiiñ. Joñan an kar Devid lukkuun nañinmej, ear jab maroñ kabõjrak Absalom. Devid ear jel̦ã bwe apañ kein rar wal̦o̦k itok wõt jãn an kar jerawiwi ippãn Batshiba. (2 Samuel 12:7-14) Kõn men in, ta eo Devid ear kõm̦m̦ane? Ear jar im ba: “O Jeova Kwõn tũriam̦okake eõ; Kwõn kãjmour eõ, bwe iar jerawiwi n̦ae Eok.”  (Sam 41:4) Devid ear jel̦ã bwe Jeova ear jeorl̦o̦k jerawiwi eo an, im ear atartar ioon Jeova bwe en jipañe ke ear nañinmej. Bõtab, Devid ear ke kõtmãne bwe Jeova enaaj kõmouri ilo kabwilõñlõñ?

9. (1) Ta eo Jeova ear kõm̦m̦ane ñan Kiiñ Hezekaia? (2) Ta eo Devid ear kõtmãne bwe Jeova en kõm̦m̦ane?

⁹ Em̦ool bwe ewõr iien Anij ear kõmour armej ro jãn nañinmej ko aer. Ñan waanjoñak, ke Kiiñ Hezekaia ear lukkuun do̦o̦lol, Jeova ear kõmouri jãn nañinmej eo an. Kõn men in, Hezekaia ear maroñ mour m̦aanl̦o̦k ium̦win 15 iiõ. (2 Kiiñ 20:1-6) Ak Devid ear jab kõtmãne bwe Anij enaaj kõmouri ilo kabwilõñlõñ. Bwebwenato in ej kaalikkar bwe Devid ear kajjitõk ippãn Jeova bwe en jipañe ilo ejja wãween eo wõt me ej jipañe juon eo ej “lale ro rejeram̦õl.” Kõn an kar epaak jem̦jerã eo an Devid ippãn Jeova, ear maroñ kajjitõk ippãn Jeova ñan kaenõm̦m̦ane im lale ilo iien an nañinmej. Ear bar kajjitõk bwe en ãjmourl̦o̦k. Ãindeinl̦o̦k wõt, jemaroñ bar kajjitõk ippãn Jeova bwe en jipañ kõj.​—Sam 103:3.

10. Ta eo ear wal̦o̦k ñan Tropimõs im Epaprodaitõs, im ta eo men in ej katakin kõj kake?

¹⁰ Ilo iien ko an rijjilõk ro, ejjab aolep Kũrjin ro rar maroñ mour jãn nañinmej ko aer ilo kabwilõñlõñ meñe rijjilõk Paul im ro jet rar maroñ kõmour ro renañinmej. (Riit Jerbal 14:8-10, UBS.) Ke jemãn Põbliõs ear nañinmej in piba im ilo̦k lo̦jien, Paul ear “jar, im likũt pein ioon, im kõmouri.” (Jerbal 28:8) Bõtab, Paul ear jab kõmour aolep ro me ear jel̦ã kajjier. Juon iaan ro m̦õttan Paul, etan in Tropimõs, ear itoitak ippãn ilo juon iaan tũreep in mijinede ko an. (Jerbal 20:3-5, 22; 21:29) Ke Tropimõs ear nañinmej, Paul ear jab kõmouri jãn nañinmej eo an. Kõn men in, Tropimõs ear bõjrak jãn an itoitak ippãn Paul im ear pãdwõt ilo Mailitõs bwe en ãjmourl̦o̦k. (2 Timote 4:20) Bar juon iaan ro m̦õttan Paul, etan in Epaprodaitõs, ear nañinmej im ebaj wõt mej. Bõtab, Baibõl̦ ejjab ba bwe Paul ear kõmouri jãn nañinmej eo an.​—Pilippai 2:25-27, 30, UBS.

11, 12. Ta eo jejel̦ã kake kõn Luk, im ewi wãween an kar jipañ Paul?

¹¹ Luk ear juon taktõ im ear juon iaan ro rar itoitak ippãn Paul. (Jerbal 16:10-12; 20:5, 6; Kolosse 4:14, UBS) Ejjel̦o̦k pere bwe ear jipañ Paul im ro jet ke rar nañinmej ilo iien ko rar itoitak im kõm̦m̦ane jerbalin mijinede. (Galetia 4:13, UBS) Ãinwõt an kar Jijej ba, “ro rãjmour rejjab aikuj taktõ, ak ro wõt renañinmej.”​—Luk 5:31, UBS.

¹² Luk ear juon taktõ. Ear jab baj juon eo ej lel̦o̦k naanin rõjañ ko kõn ãjmour ko an armej ro. Baibõl̦ ejjab kwal̦o̦k ia eo im ñããt eo Luk ear jikuul̦in taktõ. Bõtab, ej kwal̦o̦k bwe ke Paul ear je lõta eo an ñan ro ilo Kolosse, ear ba ñan er bwe Luk ej lel̦o̦k an yokwe er. Kõn men in, Luk emaroñ kar jikuul̦in taktõ ilo Leodisia, juon jikin epaake Kolosse. Bareinwõt, ke Luk ear je bokin Luk im bokin Jerbal, ear kõjerbal jet naan ko me ekkã an taktõ ro kõjerbali. Kõnke Luk ear juon taktõ, ear je elõñ bwebwenato ko kõn iien ko Jijej ear kõmour armej ro jãn nañinmej ko aer.

13. Ta eo jej aikuj keememej m̦okta jãn ad lel̦o̦k ak l̦oore juon naanin rõjañ kõn kilen kõm̦adm̦õd ko ñan nañinmej ko?

¹³ Rainin, rũttõmak ro jeid im jatid rejjab maroñ kõmour kõj ilo kabwilõñlõñ. Bõtab, kõnke rein rekõn̦aan jipañ kõj, remaroñ letok naanin rõjañ ko kõn kilen kõm̦adm̦õd ko meñe jejjab kajjitõk jipañ ippãer. Ilo m̦ool, jet iien naanin rõjañ ko aer remaroñ jipañ kõj. Ñan waanjoñak, ke ear  metak lo̦jien Timote, Paul ear rõjañe bwe en idaak jidik wain. Bõlen emaroñ kar metak lo̦jien Timote kõnke dãn ko ear idaak jãni remaroñ kar ettoon. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) (Riit 1 Timote 5:23.) Bõtab, jej aikuj in kõjparok. Juon iaan rũttõmak ro jeid im jatid emaroñ kajjioñ kareel kõj bwe jen idaake juon kain uno ak jab m̦õñã jet kain m̦õñã. Emaroñ jiroñ kõj bwe men in ear jipañ juon iaan ro ilo baam̦le eo an me ear bõk ejja nañinmej eo wõt ad. Bõtab, ejjab mel̦el̦ein bwe ñe men in ear jipañe, eokwe enaaj bar jipañe kõj. Jej aikuj keememej bwe meñe elõñ armej rej idaaki uno ko ak bõk juon kilen kõm̦adm̦õd ñan nañinmej ko aer, emaroñ naaj baj lõñ wõt apañ ko rej wal̦o̦k.​—Riit Jabõn Kõnnaan 27:12.

14, 15. (1) Wõn ro jej aikuj kõjparok kõj jãn er? (2) Ta eo jemaroñ katak jãn bokin Jabõn Kõnnaan 14:15?

¹⁴ Kõj aolep jejjab kõn̦aan nañinmej kõnke jekõn̦aan m̦õn̦õn̦õ ilo mour ko ad im kate kõj jerbal ñan Jeova. Bõtab, kõnke jejjab weeppãn, jenaaj baj nañinmej wõt. El̦aññe jenañinmej, emaroñ lõñ kilen kõm̦adm̦õd ko im enaaj ad make pepe ñan kããlõt ta eo jen kõm̦m̦ane. Jet armej im kom̦bani ko rej ba bwe em̦õj aer lo kilen kõm̦adm̦õd ko rem̦m̦antata im remaroñ kõmour nañinmej eo ad. Rej ba men in kõnke rekõn̦aan kõm̦m̦an jããn. Remaroñ ba bwe elõñ armej rar kajjioñe men in im rar mour jãn nañinmej ko aer. Kõn men in ñe jenañinmej, jemaroñ kõn̦aan kajjioñe jabdewõt men me emaroñ jipañ kõj bwe en em̦m̦anl̦o̦k ad mour im en tol̦o̦k ad mour. Bõtab, jejjab aikuj mel̦o̦kl̦o̦k naanin rõjañ kein ilo Naanin Anij me rej ba: “Juon rũjajel̦o̦kjen̦ ej tõmak men otemjej, ak ro rũmmãlõtlõt rej kõjparok aer m̦akũtkũt.”​—Jabõn Kõnnaan 14:15, UBS.

¹⁵ Ñe jemãlõtlõt, jenaaj kõjparok bwe jen jab tõmak jabdewõt naanin rõjañ jãn armej ro jet, el̦aptata ñe ejjel̦o̦k an armej ro jel̦ã kõn kilen kõm̦adm̦õd ko im uno ko. Jej aikuj kajitũkin kõj make im ba: ‘Ej ba ñan ña bwe õn, uno, ak m̦õñã kein rar jipañ armej ro, ak ilukkuun jel̦ã ke bwe men in ear jipañ er? Meñe men in ear jipañ ro jet, ewi wãween aõ jel̦ã ke enaaj jipañ eõ? Ij aikuj ke kõm̦m̦an etale ko ak kõnnaan ippãn ro me el̦apl̦o̦k aer jel̦ã im remaroñ jipañ eõ kõn nañinmej e aõ?’​—Duteronomi 17:6, UBS.

16. Ta eo jej aikuj lukkuun etale m̦okta jãn ad pepe kõn kilen kõm̦adm̦õd ko ak uno ko jej bũki ñan nañinmej ko ad?

¹⁶ El̦aññe jej pepe ñan bõk kilen kõm̦adm̦õd ko ñan nañinmej eo ad, jej aikuj kwal̦o̦k ‘mãlõtlõt im jel̦ãl̦o̦kjen̦.’ (Ekklisiastis 2:26, UBS) El̦ap an aorõk men in el̦aptata ñe jejjab lukkuun jel̦ã kõn kilen kõm̦adm̦õd ko. Armej eo me ear kwal̦o̦k tok kilen kõm̦adm̦õd eo ñan kõj emaroñ ke kõmel̦el̦eik wãween an men in jerbal? Elukkuun ke alikkar am̦ mel̦el̦e kõn kõmel̦el̦e ko an? Taktõ ro rej ke errã bwe men in emaroñ kõmour armej ro? (Jabõn Kõnnaan 22:29, UBS) Bõlen juon ej ba ñan kõj bwe ewõr juon kilen kõm̦adm̦õd ak uno ekããl rar loe im emaroñ jipañ kõj. Bõtab, ettol̦o̦k ijin rar loe men in ie im taktõ ro rejjañin jel̦ã kake. Ak elõñ ke kein kam̦ool ko rej kwal̦o̦k bwe men in ear jipañ ro jet? Bar jet remaroñ ba ñan kwe kõn jet kain uno ak kein kõm̦adm̦õd ko me kwõjaje ta ko rar kobaiki ak kõjerbali ñan kõm̦m̦ani. Men in emaroñ l̦ap an kauwõtata. Keememej bwe Anij ej kakkõl kõj bwe jen jab anijnij ak m̦adm̦õd.​—Livitikõs 19:26; Duteronomi 18:10-12.

17. Ta eo kõj aolep jekõn̦aan?

¹⁷ Ilo iien ko an rijjilõk ro, kumi eo me ear lale aolep eklejia ko an Kũrjin ro ear je l̦o̦k juon lõta ñan rein im kõnnaanek er kõn ta ko rej aikuj kõjparok er jãni. Ilo jem̦l̦o̦kinl̦o̦k lõta in, kumi in ear je im ba: “El̦aññe kom̦ij kõjparok kom̦ jãn men kein, enaaj em̦m̦an ippemi. Yokwe kom̦.” (Jerbal 15:29) Ilo jet kajin ko, ukok eo aer ñan naan kein ilo jem̦l̦o̦kin eoon in ej ba, “En em̦m̦an ami mour,” im emaroñ bar mel̦el̦ein “kwõn kajoor wõt.” Meñe naan kein rej naanin kõjjem̦l̦o̦k, ak rej kakeememej kõj bwe ejjab nana ñan kõn̦aan bwe en em̦m̦an ãjmour ko ad kõnke jen maroñ karejar ñan Jeova.

18, 19. Ta eo jej reim̦aanl̦o̦k ñane ilo naaj jukjukun pãd eo ekããl?

¹⁸ Kõnke jejjab weeppãn, kõj aolep jeban bõbrae ad nañinmej. Im ñe jenañinmej, jejjab kõtmãne bwe Jeova enaaj kõmour kõj ilo kabwilõñlõñ. Bõtab, jemaroñ reim̦aanl̦o̦k ñan ilju im jekl̦aj ñe Anij enaaj kõmour kõj jãn jabdewõt kain nañinmej im jeban bar nañinmej. Ilo bokin Revelesõn 22:1, 2, rijjilõk Jon ej kõnnaan kõn “dãnnin mour” im “wõjke in mour” eo me enaaj kõmour aolep armej ro. Men kein rejjab jitõñl̦o̦k ñan jet kilen kõm̦adm̦õd ko ak uno ko jej bũki kiiõ ak ilo naaj jukjukun pãd eo ekããl ñan kõmour kõj. Men kein rej kõkkar kõn ta ko Jeova im Jijej renaaj kõm̦m̦ani bwe jen maroñ mour ñan indeeo.​—Aiseia 35:5, 6.

¹⁹ Jej reim̦aanl̦o̦k ñan iien in ekanooj em̦m̦an. Bõtab ilo tõre in kiiõ, jej tõmak bwe el̦ap an Jeova yokwe kõj kajjojo im emel̦el̦e kõn ad eñtaan ñe jej nañinmej. Ãinwõt kar Devid, el̦ap ad tõmak bwe ñe jenañinmej, Jeova eban kõjekdo̦o̦n kõj. Aolep iien Jeova enaaj lale im kõjparok ro rej tiljek ñane.​—Sam 41:12, UBS.