1, 2. Etke Baibõl̦ ej ba bwe wãween ad kõnnaan ej ãinwõt kijeek?

 ILO iiõ eo 1871, ear ejaak juon kijeek ilo bukun wõjke ko ilo Wisconsin, ilo Amedka. Ear m̦õkaj an ajeeded kijeek in im ear tile enañin 2 bilien wõjke ko. Elõñl̦o̦k jãn 1,200 armej ro rar mej. Ilo m̦ool, elõñl̦o̦k armej rar mej ilo kijeek in jãn kijeek ko jet me rar wal̦o̦k ilo Amedka. Rej ba bwe kijeek in emaroñ kar ejaak jãn urur jiddik ko rej wal̦o̦k jãn train ko me rej ettõr iturin wõjke ko. Men in ej kakeememej kõj kõn eoon eo ilo Baibõl̦ me ej ba: “L̦õmn̦ak m̦õk kõn juon bukun wõjke eo emaroñ bwil kõn juon kijeek jidikdik!” (Jemes 3:5, UBS) Etke Jemes ear ba men in?

² Jemes ear kõmel̦el̦e im ba bwe “lo ej ãinwõt juon kijeek.” (Jemes 3:6, UBS) Naan eo “lo” ej mel̦el̦ein maroñ eo ad ñan kõnono. Men ko jej ba remaroñ kõm̦m̦an el̦ap jorrããn ãinwõt juon kijeek. Naan ko ad remaroñ l̦ap aer jelõt ro jet. Joñan, Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe naan ko jej ba remaroñ kõjparok ak ko̦kkure mour ko an ro jet. (Jabõn Kõnnaan 18:21, UBS) Ak mel̦el̦ein ke bwe jejjab aikuj ba jabdewõt men kõnke emaroñ bõd wãween  ad kõnnaan? Ejjab. Jejjab kabõjrak ad kõjerbal kijeek kõn wõt ad l̦õmn̦ak bwe jemaroñ bwil. Jej wõnm̦aanl̦o̦k im kõjerbal kijeek bõtab jej kõjparok wãween ad kõjerbale. Ñan waanjoñak, jemaroñ kõjerbal kijeek ñan kõmat kijed m̦õñã, kõmmããn̦ãn̦, im kammeramram. Ilo ejja wãween in wõt, ñe jej kõjparok wãween ad kõnnaan, jemaroñ kõjerbal maroñ in ad ñan nõbar Jeova im jipañ ro jet.​—Sam 19:14.

3. Ta men ko jilu renaaj jipañ kõj ñan kakajoor ro jet ñe jej kõnnaan?

³ Jeova ear letok maroñ ñan ad kwal̦o̦k ñan ro jet l̦õmn̦ak ko ad im eñjake ko ad, ilo ad kõnnaanl̦o̦k ñan er ak ilo ad jeknõl̦ kõn peid. Innem, ewi wãween ad maroñ kõjerbal menin letok in em̦m̦an ñan jipañ im kakajoor ro jet? (Riit Jemes 3:9, 10, UBS.) Jej aikuj jel̦ã ñããt eo ekkar bwe jen kõnnaan, jel̦ã ta eo ekkar ñan ba, im wãween ad ba.

4. Iien ta ko jej aikuj ikõñ im jab ba jabdewõt?

⁴ Jet iien em̦m̦an ñan jab kõnnaan. Baibõl̦ ej ba bwe ewõr “iien ikõñ.” (Ekklisiastis 3:7) Ñan waanjoñak, jej ikõñ ñe ro jet rej kõnnaan kõnke wãween in ej kwal̦o̦k kautiej. (Job 6:24, UBS) Bareinwõt, jejjab kõnnaan kõn men ko me ejjab tõllo̦kũn an ro jet jel̦ã kaki. (Jabõn Kõnnaan 20:19) Im ñe juon ej kallu kõj, ej juon menin mãlõtlõt ñe jej kate kõj ñan dãpij ad illu im jab ba jabdewõt.​—Sam 4:4.

5. Ewi wãween ad kwal̦o̦k ñan Jeova bwe el̦ap ad kam̦m̦oolol kõn an kar letok ñan kõj maroñ eo ñan kõnono?

⁵ Bõtab ebar wõr iien ko me em̦m̦an ñan kõnnaan. (Ekklisiastis 3:7) Ewõr iien ñan nõbar Jeova, kakajoor ro jet, kwal̦o̦k l̦õmn̦ak im eñjake ko ad, im kwal̦o̦k ñan ro jet kõn aikuj ko ad. (Sam 51:15, UBS) Ñe jej kõjerbal maroñ eo ad ñan kõnono ilo wãween in, jej kwal̦o̦k ñan Jeova bwe el̦ap ad kam̦m̦oolol kõn menin letok in an ñan kõj. Ñe juon m̦õttad ej letok juon menin letok em̦m̦an, jej kõjerbale ilo wãween eo ejim̦we ñan kwal̦o̦k ad kam̦m̦oolol.

6. Etke eaorõk ñan kããlõt iien eo ekkar ñan kõnnaan?

⁶ Etke eaorõk ñan kããlõt iien eo ekkar ñan kõnnaan? Bokin Jabõn Kõnnaan 25:11 ej ba: “Juon naan, ñe ekkar aer kwal̦o̦ke, ej ãinwõt abõl̦ kool̦ ilo nien jelba.” Abõl̦ ko me kõm̦m̦an jãn kool̦ el̦ap aer aiboojoj, bõtab el̦apl̦o̦k aer aiboojoj ñe rej pãd iturin kainõknõk ko me kõm̦m̦an jãn jelba. Ilo ejja wãween in wõt, emaroñ wõr juon men em̦m̦an jej itõn ba ñan juon armej. Bõtab, ñe jej kããlõt iien eo ekkar ñan kwal̦o̦ke, enaaj l̦apl̦o̦k ad jipañ armej eo. Ewi wãween ad maroñ kõm̦m̦ane men in?

7, 8. Ewi wãween an kar ro jeid im jatid ilo Jepaan anõke joñak eo an Jijej?

⁷ Ñe jej kõnnaan ilo iien ko rejjab ekkar, armej ro remaroñ jab mel̦el̦e ak kõn̦aan roñjake ta ko jej ba. (Riit Jabõn Kõnnaan 15:23, UBS.) Ñan waanjoñak, ilo M̦aaj 2011 eo, ear wal̦o̦k juon m̦akũtkũt lal̦ im wal̦o̦k n̦o ko rel̦l̦ap me rar ko̦kkure elõñ iaan bukwõn ko iturear ilo Jepaan. Elõñl̦o̦k jãn 15,000 armej ro rar mej. Elõñ iaan Ri Kõnnaan ro an Jeova ear mej ro uwaan baam̦le ko aer im ro m̦õttaer. Meñe ãindein, ak rar kõn̦aan kõjerbal Baibõl̦ eo ñan jipañ ro jet me rar iioone ejja men in wõt. Bõtab, rar jel̦ã bwe elõñ iaan armej ro rar kabuñ in Buddhism im rejjab lukkuun jel̦ã kõn Baibõl̦. Kõn men in, ijello̦kun an ro jeid im jatid kwal̦o̦k ñan rein kõn iien eo ro remej renaaj bar mour, rar kaenõm̦m̦an er im kõmel̦el̦eik er kõn unin an wal̦o̦k men ko renana ñan armej ro rem̦m̦an.

⁸ Rein jeid im jatid rar anõke joñak eo an Jijej. Jijej ear jel̦ã ñããt eo ej aikuj ikõñ,  im ear bar jel̦ã ñããt eo ekkar ñan an kõnnaan. (Jon 18:33-37; 19:8-11) Ear kõttar iien eo ekkar ñan an katakin rũkal̦oor ro an kõn jet men. (Jon 16:12, UBS) Ro jeid im jatid ilo Jepaan rar mel̦el̦e kõn iien eo ekkar ñan aer kwal̦o̦k ñan armej ro kõn iien eo ro remej renaaj bar mour. Ruo jimattan iiõ ãlikin iien eo me ear wal̦o̦k n̦o ko rel̦l̦ap, rein jeid im jatid rar leto letak tũrããk eo etan Ro Remej Renaaj Ke Bar Mour? Elõñ armej rar bõk tũrããk in im men ko rar riiti jãne rar lukkuun kaenõm̦m̦an er. Kõj bareinwõt jej aikuj l̦õmn̦ak kõn m̦anit im tõmak ko an armej ro ilo jikin ko jej kwal̦o̦k naan ie bwe jen maroñ jel̦ã iien ta ko rekkar ñan kõnnaan ippãer.

9. Iien ta ko jet me ejjab ekkar ñan ad kõnnaan?

⁹ Iien ta ko jet me ejjab ekkar ñan ad kõnnaan? Bõlen juon ej ba juon men me ekõm̦m̦an ad illu ak l̦õkatip. Ijello̦kun ad m̦õkaj im ukotl̦o̦k men eo ej ba, em̦m̦an ñe jej bõjrak im l̦õmn̦ak: ‘Ear ke ba men eo kõnke ekõn̦aan kõmetak eõ? Ij aikuj ke kõnnaan ñane kõn men eo ear ba?’ Emaroñ em̦m̦an ñe jejjab ba jabdewõt. Bõtab, ñe jej kile bwe jej aikuj kõnnaan ippãn, jej aikuj kõttar m̦ae iien eo edikl̦o̦k ad inepata. (Riit Jabõn Kõnnaan 15:28, UBS.) Bõlen jekõn̦aan jipañ ro uwaan baam̦le eo ad me rejjab Ri Kõnnaan ro an Jeova bwe ren jel̦ã kõn Jeova. Ñe ãindein eñjake eo ad, eokwe jej aikuj kijenmej. Jej aikuj lukkuun l̦õmn̦ak kõn ta ko jenaaj ba ñan er im l̦õmn̦ak kõn iien ta ko me renaaj m̦õn̦õn̦õ in roñjake.

10. (1) Etke jej aikuj kõjparok bwe en em̦m̦an im ekkar men ko jej ba? (2) Ñe jej kõnnaan, ta eo jej aikuj kõjparok bwe jen jab kõm̦m̦ane?

¹⁰ Men ko jej ba remaroñ kõm̦m̦an bwe en em̦m̦anl̦o̦k an ro jet mour, ñe eaab, kõm̦m̦an bwe en nanal̦o̦k aer mour. (Riit Jabõn Kõnnaan 12:18, UBS.) Elõñ armej ro ilo jukjukun pãd in an Setan rej kõjerbal “naan ko rellãj” me rej ãinwõt “m̦ade” ak “jãje” kõnke rekõn̦aan kõmetak ak kallu ro jet. (Sam 64:3, UBS) Elõñ rej katak kõnnaan ilo wãween in jãn pija ko im bũrookraam̦ ko rej alwõji ilo tipi. Kũrjin ro rejjab aikuj ba jabdewõt men ko me rekõmmetak im rejjab jouj ñan ro jet, meñe rej lel̦o̦k ilo kõm̦m̦an kõjak. Ejjab nana ñan kõm̦m̦an kõjak kõnke emaroñ kõm̦m̦an bwe en kãitoktoklimo men ko jej ba. Bõtab, jejjab aikuj kõjerbal kõm̦m̦an kõjak ilo wãween eo ejekkar ñan kajook ro jet ak kananaik bar juon armej bwe ro jet ren ettõñ. Baibõl̦ ej jiroñ Kũrjin ro bwe ren “jab kõjerbal naan ko reddo.” Ej bar ba: “Kõjerbal wõt naan in jipañ, ko remaroñ kalõk im jipañ aikuj an armej, bwe men ko kom̦ij ba ren em̦m̦an ñan ro rej roñjake kom̦.”​—Epesõs 4:29, 31, UBS.

11. Ta eo enaaj jipañ kõj ñan kõjerbal naan ko rem̦m̦an im rekkar?

¹¹ Jijej ear ba: “Lo̦ñi ej kõnono kõn men ko bõro eobrak kake.” (Matu 12:34, UBS) Mel̦el̦ein men in bwe men ko jej ba rej kwal̦o̦k ta ko rej pãd ilo bũruod. Kõn men in, ñe jej yokwe armej im jej lukkuun kea kake er, jenaaj kõjerbal naan ko rem̦m̦an im rekkar ñe jej kõnnaan ippãer. Men ko jenaaj ba renaaj jipañ im kakajoor er.

12. Bar ta eo juon emaroñ jipañ kõj bwe en em̦m̦an im ekkar naan ko jej kõjerbali?

¹² Ejjab pidodo ñan pukot naan ko rekkar ñan ba. Meñe Kiiñ Solomon ear mãlõtlõt, ear “kõl̦mãnl̦o̦kjen̦” im kappok mel̦el̦e bwe en jim̦we men ko enaaj jei im em̦m̦an an ro jet riiti. (Ekklisiastis 12:9, 10) Ta eo emaroñ jipañ kõj bwe jen jel̦ã ta ko jen ba? Jemaroñ riiti im etale Baibõl̦ eo im bok ko ad ñan kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã im mel̦el̦e kõn naan ko ie bwe en em̦m̦an ad kõjerbali. Jemaroñ bareinwõt etale waanjoñak  eo an Jijej im katak wãween ad maroñ kõnnaan ilo juon wãween me enaaj jipañ ro jet. Jijej ear jel̦ã ta ko en ba ñan armej ro kõnke Jeova ear katakini bwe en “maroñ jipañ juon armej eo em̦õk.” (Aiseia 50:4, UBS) Ebar aorõk bwe jen l̦õmn̦ak kõn wãween an naan ko ad maroñ jelõt ro jet. (Jemes 1:19) Jemaroñ kajjitõk ippãd make: ‘Ñe inaaj ba men in, armej in enaaj ke mel̦el̦e ta e ij kajjioñ ba ñane? Enaaj ta wãween an eñjake?’

13. Etke jej aikuj kõnnaan ilo juon wãween me epidodo ñan mel̦el̦e?

¹³ Ilo iien ko etto, ear wõr mel̦el̦ein ainikien jilel ko ñan armej ro ilo Israel. Juon iaan ainikien ko ej ñan karoñ armej ro bwe rej aikuj kweilo̦k ippãn doon. Bar juon iaan ainikien ko ej ñan karoñ rũttarin̦ae ro bwe eiien aer tarin̦ae. Baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn ta eo enaaj kar wal̦o̦k ñan jarin tarin̦ae eo ñe ainikien jilel eo ejjab lukkuun alikkar! Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe an alikkar ainikien jilel eo ej ãinwõt naan ko me repidodo ñan mel̦el̦e. Ñe ejjab lukkuun alikkar ad kõmel̦el̦eik jet men ñan armej ro, remaroñ pok ak tõmake juon men me ejjab m̦ool. Jekõn̦aan bwe en alikkar ad kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko ad ñan ro jet. Bõtab, jej aikuj kõjparok bwe men ko jej ba ren jab kajju im kwal̦o̦k ad jab kautiej.​—Riit 1 Korint 14:8, 9, UBS.

14. Ta waanjoñak eo ej kwal̦o̦k bwe Jijej ear kõnnaan ilo juon wãween me epidodo an armej ro mel̦el̦e?

¹⁴ Bokin Matu jebta 5 ñan 7 ej juon waanjoñak em̦m̦an kõn wãween an kar Jijej kõjerbal naan ko me repidodo ñan mel̦el̦e. Ilo katak eo an ioon tol̦ eo, ear jab kajjioñ kabwilõñ armej ro ilo an kõjerbal naan ko reppen ak naan ko ejjab menin aikuj ñan an ba. Ear jab ba men ko remaroñ kar kõmetak ro jet. Katak ko an Jijej ñan armej ro rar lukkuun aorõk im m̦wilal̦. Bõtab, wãween an kar Jijej katakin er kaki ear lukkuun pidodo ñan aer mel̦el̦e. Ñan waanjoñak, Jijej ear kõn̦aan jipañ rũkal̦oor ro an ñan lõke bwe rejjab aikuj inepata kõn ta eo renaaj m̦õñã kajjojo raan. Kõn men in, ear kõmel̦el̦eik er bwe aolep iien Jeova ej naajdik bao ko. Innem, ear kajjitõk ippãer im ba: “Kom̦ jab aorõk jãn er ke?” (Matu 6:26) Naan kein an Jijej rar lukkuun pidodo ñan mel̦el̦e. Rar jipañ rũkal̦oor ro an ñan mel̦el̦e juon katak eaorõk im men in ear lukkuun kakajoor er.

15. Etke jej aikuj kõnnaan ilo jouj?

¹⁵ Wãween ad kõnnaan ñan ro jet elukkuun aorõk. Armej ro rar m̦õn̦õn̦õ in roñjake Jijej kõnke ear kõnnaan ilo “jouj.” (Luk 4:22) Ñe jej kõnnaan ilo jouj, armej ro rem̦õn̦õn̦õ in roñjake kõj im l̦oore ta ko jej jiroñ er bwe ren kõm̦m̦ani. (Jabõn Kõnnaan 15:4) Enaaj pidodo ad kõnnaan ilo jouj ñan ro jet ñe jej kautiej er im l̦õmn̦ak kõn eñjake ko aer. Eñin men eo Jijej ear kõm̦m̦ane. Ñan waanjoñak, ke ear loe an juon jarlepju in armej kõn̦aan roñjake an katakin, ear lukkuun m̦õn̦õn̦õ in jol̦o̦k iien ippãer im katakin er. (Mark 6:34) Bareinwõt, meñe armej rar kõnono n̦ae Jijej, ak ear jab kõnono n̦ae armej ro.​—1 Piter 2:23.

16, 17. (1) Ñe jej kõnnaan ñan ro ilo baam̦le eo ad ak ro m̦õttad, ewi wãween ad anõke joñak eo an Jijej? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.) (2) Ta tokjãn ko rar wal̦o̦k jãn an kar juon jeid im jatid kõrã kõnnaan ilo jouj?

¹⁶ Meñe jej yokwe baam̦le eo ad im ro m̦õttad, jet iien jej ba men ko rejjab jouj ñan er kõnke jelukkuun jel̦ã kajjier. Jemaroñ l̦õmn̦ak bwe jejjab aikuj kõjparok wãween ad kõnnaan ñan er. Bõtab, ejjel̦o̦k juon iien Jijej ear ba men ko rejjab jouj ñan ro m̦õttan. Ke jet iaaer rar akwããl kõn  wõn eo eutiej iaaer, ear kajim̦we er ilo juon wãween ejouj im kõm̦m̦an waanjoñak kõn juon ajri ñan jipañ er kajim̦we l̦õmn̦ak ko aer. (Mark 9:33-37) Em̦m̦aan ro rej lale eklejia remaroñ l̦oore joñak eo an Jijej ilo aer kajim̦we ro jet ilo jouj.​—Galetia 6:1, UBS.

¹⁷ Meñe juon ej ba juon men me ej kainepataik kõj, elõñ tokjãn ko remaroñ wal̦o̦k ñe jej ukotl̦o̦k ilo jouj. (Jabõn Kõnnaan 15:1) Ñan waanjoñak, ewõr juon jo̦dikdik ear karejar ñan Jeova bõtab enana men ko ear kõm̦m̦ani. Jinen l̦adik in ej juon iaan ro jeid im jatid im ejjel̦o̦k rejetan. Bõtab, juon jeid im jatid kõrã ear jiroñl̦o̦k jinen l̦adik in im ba bwe ebõd wãween an kar katakin l̦adik eo nejin. Jinen l̦adik in ear bõjrak im l̦õmn̦ak m̦okta jãn an uwaake kõrã in. Innem ear ba: “M̦ool bwe ejjab em̦m̦an men ko ej kõm̦m̦ani kiiõ bõtab enaaj etal im em̦m̦an. Kõjro ejjab lukkuun jel̦ã kiiõ, ak ãlikin Armagedon enaaj lukkuun alikkar.” Kõn an kar jinen l̦adik eo jab m̦õkaj an illu im ear kwal̦o̦k wõt jouj ñan kõrã eo juon, erro kar wõnm̦aanl̦o̦k im m̦õttãik doon. Bareinwõt, l̦adik eo ear roñ kõn ta eo jinen ear ba im ear kile an jinen tõmak bwe juon iien enaaj oktak. L̦adik in ear bõjrak an aetõl ro m̦õttan me rar kõm̦m̦ani men ko renana, im ear peptaij. Tokãlik, ear jerbal ilo Betel̦. Jekdo̦o̦n wõn ro jej kõnnaan ñan er, jekdo̦o̦n ñe ñan rũttõmak ro m̦õttad, baam̦le eo ad, ak ro jejaje kajjier, jen aolep iien kõnnaan “ilo jouj, im en em̦õj jo̦o̦l̦e.”​—Kolosse 4:6.

18. Ewi wãween ad maroñ anõke joñak eo an Jijej ñe jej kõnnaan?

¹⁸ Maroñ eo ad ñan kwal̦o̦k kõn l̦õmn̦ak im eñjake ko ad ñan ro jet ej juon menin letok el̦ap an em̦m̦an jãn Jeova. Jen anõke joñak eo an Jijej ilo ad kããlõt iien ko rekkar ñan kõnnaan, kõjerbali naan ko rekkar, im kate kõj ñan kõnnaan ilo jouj aolep iien. Ñe jenaaj kõm̦m̦ane men in, wãween ad kõnnaan enaaj jipañ im kakajoor ro jet, im enaaj kam̦õn̦õn̦õik Jeova.