1, 2. (1) Naan in Hibru eo me kar ukote ñan nõbar ak aiboojoj ej jitõñl̦o̦k ñan ta? (2) Ta kajjitõk ko jenaaj uwaaki ñe jej etale katak in?

 ÑE KWÕJ roñ kõn naan in “nõbar” im naan in “aiboojoj,” ta eo ej jiktok ilo l̦õmn̦ak eo am̦? Bõlen kwõj l̦õmn̦ak kõn an lukkuun aiboojoj menin kõm̦anm̦an ko an Anij. (Sam 19:1) Ak bõlen kwõj l̦õmn̦ak kõn an armej ro me rem̦weiie, remãlõtlõt, im rejeraam̦m̦an bõk nõbar. Ilo Baibõl̦, naan kein nõbar im aiboojoj ilo kajin Hibru rej ãinl̦o̦k wõt juon mel̦el̦eir, im rej jim̦or kwal̦o̦k kõn joñan eddo in juon men. Ilo iien ko etto, rekõn kõm̦m̦an jããn jãn kool̦ ak jelba. Ñe eddo l̦o̦k bo̦un in jããn ko, enaaj l̦apl̦o̦k aer aorõk. Eñin unin naan in Hibru eo me kar ukote ñan nõbar ak aiboojoj emaroñ jitõñl̦o̦k ñan juon men im el̦ap an aorõk im em̦m̦an.

² Ekkã an armej nõbar ro me rebuñbuñ ak rem̦weiie. Ak bwe Anij en lel̦o̦k nõbar im aiboojoj ñan juon armej, ta eo ej lale ippãn armej in? Jabõn Kõnnaan 22:4 ej ba: “On̦ãn ettã bõro im mijak Jeova, m̦weiuk, im nõbar, im mour.” Im rũkal̦oor Jemes ear je im ba: “Kom̦win kõttãik kom̦ im̦aan mejãn Irooj, im Enaaj kautiej kom̦.” (Jemes 4:10) Ewi wãween Jeova ej letok nõbar im aiboojoj ñan kõj? Ta eo emaroñ bõbraik kõj jãn ad bõk nõbar im aiboojoj jãn Jeova? Im ewi wãween jemaroñ jipañ ro jet ñan bõk men in?

3-5. Ewi wãween Jeova ej letok nõbar im aiboojoj ñan kõj?

³ Ri jeje sam eo ear tõmak bwe Jeova enaaj lel̦o̦k nõbar im aiboojoj ñan e. (Riit Sam 73:23, 24.) Ewi wãween Jeova ej lel̦o̦k nõbar im aiboojoj ñan ro rej pokake e? Ej kõm̦m̦ane men in ilo an kwal̦o̦k an buñbũruon ippãer im ilo an kajeraam̦m̦an er ilo elõñ wãween ko. Ñan waanjoñak, ej jipañ er ñan mel̦el̦e kõn ankilaan, im ej kõtl̦o̦k aer ejaake juon jem̦jerã epaak ippãn.​—1 Korint 2:7; Jemes 4:8.

 ⁴ Jeova ej bar letok nõbar im aiboojoj ñan kõj ilo an kabbeik kõj ñan kwal̦o̦k naan kõn nuuj eo em̦m̦an. (2 Korint 4:1, 7) Ñe jej kwal̦o̦k naan, jej nõbar Jeova. Ilo wãween in jej bõk nõbar im aiboojoj jãn e im jej jipañ ro jet. Ilo ad kõm̦m̦ane men in, Jeova ej kallim̦uri kõj im ba: “Ro rej kautiej eõ Inaaj kautiej er.” (1 Samuel 2:30) Jeova ej kautiej ak nõbar ro rej kõm̦m̦ane jerbal in kwal̦o̦k naan ilo an kõm̦m̦an bwe en em̦m̦an etaer. Mel̦el̦ein men in bwe ej buñbũruon kake er. Ejjab men in wõt ak ro ilo eklejia eo renaaj bar nõbar rein.​—Jabõn Kõnnaan 11:16, 22:1.

⁵ Ta ilju im jekl̦aj eo an ro rej pokake Jeova? Baibõl̦ ej ba: “Enaaj kautiej eok in jolõt ãneo. Ñe bukwelok ro ri nana kwõnaaj loe.” (Sam 37:34) Kõn men in, ri karejar ro an Anij ewõr aer kõjatdikdik ñan mour indeeo.​—Sam 37:29.

6, 7. Etke elõñ rar jab tõmak bwe Jijej ej Messaia eo?

⁶ Ewõr ke juon men emaroñ bõbraik an Jeova letok nõbar im aiboojoj ñan kõj? Aet. Ñan waanjoñak, emaroñ lukkuun l̦ap ad kaorõk l̦õmn̦ak ko an armej ro im rejjab karejar ñan Jeova. Eñin men eo jet iaan ri tõl ro ilo raan ko an Jijej rar kõm̦m̦ane. Rijjelõk Jon ear ba bwe rar tõmak Jijej, ak “kõn Parisi ro rejjab kwal̦o̦k E ñe re ab jol̦o̦k er jãn im̦õn kweilo̦k. Bwe rej yokwe nõbar an armej el̦ap jãn nõbar an Anij.” (Jon 12:42, 43) Ri tõl rein rejjab aikuj in kar lukkuun kaorõk l̦õmn̦ak ko an Parisi ro.

⁷ Jijej ear kaalikkar etke elõñ rar jab tõmak bwe ej Messaia eo. (Riit Jon 5:39-44.) Ium̦win elõñ buki iiõ ko, Ri Israel ro rar reim̦aanl̦o̦k ñan iien eo enaaj itok Messaia eo. Ke Jijej ear jino jerbal in kwal̦o̦k naan eo an, jet remaroñ kar jel̦ã kanaan eo ilo bok in Daniel bwe emoottok Messaia eo. Joñan aer kar tõmak men in, jet allõñ m̦oktal̦o̦k jãn iien in, elõñ rar l̦õmn̦ak bwe Jon Ri Peptaij ej Messaia eo. (Luk 3:15, UBS) Ak ke Messaia eo ear itok, ro rar katakin armej ro kõn kien ko ilo Jeje ko, rar jab tõmak Jijej. Etke? Eokwe Jijej ear kwal̦o̦k unin rar ãindein ke ear jiroñl̦o̦k rein: “Ekõjkan ami maroñ in tõmak, kom̦ij bõk nõbar jãn doon, im jab pukot nõbar jãn Anij E wõt.”

8, 9. Ewi wãween jemaroñ kaorõkl̦o̦k nõbar jãn armej el̦apl̦o̦k jãn nõbar jãn Jeova? Kwal̦o̦k waanjoñak eo kõn l̦ait.

⁸ Emaroñ aorõkl̦o̦k ippãn armej ro ñan bõk nõbar jãn ro jet el̦apl̦o̦k jãn nõbar jãn Jeova. Ewi wãween? Eokwe l̦õmn̦ak m̦õk kõn men in. Iaolepen lañ eobrak kõn meram in iju ko im ilo lal̦ kõn meram in l̦ait ko. Bõlen kwõj keememej juon iien ke kwaar reiliñl̦o̦k ilo boñ im kwõj lo elõñ to̦ujin iju ko rej ebbõl. Kwõmaroñ kar bwilõñ kõn joñan an aiboojoj iju kein. (1 Korint 15:40, 41, UBS) Bõtab ilo jet jikin, joñan an lõñ l̦ait epen ad lo iju ko ilañ. Etke? Ej ke kõn an meram l̦o̦k ak aiboojoj l̦o̦k l̦ait ko ilo ial̦ ko, jikin iukkure ko, im m̦oko rel̦l̦ap jãn iju ko ilañ? Eokwe ejjab. Unin an ãindein ej kõnke l̦ait ko repaake kõj im elukkuun pen ad loe iju ko ilañ. Innem, ñan ad loe joñan an meram im aiboojoj iju ko, jej aikuj etal ñan jikin ko rettol̦o̦k im ejjel̦o̦k l̦ait ie.

⁹ Ilo ejja wãween in wõt, ad kappok nõbar jãn armej emaroñ kõm̦m̦an bwe nõbar jãn Jeova en dikl̦o̦k tokjãn ñan kõj. Elõñ armej rejjab roñjake nuuj eo em̦m̦an kõnke remijak ta eo ro m̦õttaer im baam̦le ko aer renaaj ba. Meñe ro im rej karejar ñan Jeova ak remaroñ lukkuun inepata kõn ta ko ro jet renaaj ba kõn er. Ñan baj waanjoñak, kar jilkinl̦o̦k juon likao ñan kwal̦o̦k naan ilo juon bukwõn me aolep im jel̦ã kajjien. Ak, ejjab aolep armej rein rejel̦ã bwe ej juon iaan Ri Kõnnaan ro an Jeova. Enaaj ke ãliklik im jab kwal̦o̦k naan ilo bukwõn  in? Bar juon waanjoñak ej kõn juon eo im ekõn̦aan kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aan ilo jerbal eo an Jeova bõtab ro jet rej kajjirere kõn mejãnkajjik ko an. Enaaj ke roñjake rein me ilo m̦ool ren kar bar kaorõk jerbal eo an Jeova? Ak bõlen juon ear kõm̦m̦ane juon jerawiwi el̦ap. Enaaj ke n̦ooje men in enana ear kõm̦m̦ane kõnke ekkõl ñe enaaj luuji eddo ko an ilo eklejia eo ak kõnke ejjab kõn̦aan kabũrom̦õj baam̦le eo an im ro m̦õttan? Eokwe el̦aññe men eo aorõktata ippãn armej in ej kõtaan eo an ippãn Jeova, innem enaaj kappok jipañ ippãn em̦m̦an ro rej lale eklejia.​—Riit Jemes 5:14-16.

10. (1) Ta eo emaroñ wal̦o̦k el̦aññe el̦ap ad inepata kõn ta eo ro jet renaaj ba kõn kõj? (2) El̦aññe ettã bũruod, ta eo enaaj wal̦o̦k ñan kõj?

¹⁰ Bõlen kwõmaroñ ba bwe kwõj lukkuun kate eok ñan kakõm̦anm̦anl̦o̦k wãween mour eo am̦ ãinwõt juon Kũrjin, ak enañin aolep iien juon iaan em̦m̦aan ro ilo eklejia eo ej kajim̦we eok. Kwõmaroñ kããlõt ñan roñjake men eo ej kajim̦we eok kake im lo tokjãn jãn men in. Ak kwõmaroñ kajekdo̦o̦n men in kõn am̦ utiej bõro, el̦ap am̦ inepata kõn ta eo jet renaaj ba kõn kwe, ak kõnke kokõn̦aan kõm̦m̦an jekpen. Ak jen ba bwe ewõr juon jerbal kwõj kõm̦m̦ane ippãn ro jeim̦ im jatim̦ ilo eklejia eo. Kwõnaaj ke inepata el̦aññe renaaj nõbar ro jet meñe kwe eo kwaar kwal̦o̦k kilen kõm̦m̦ane jerbal eo im el̦ap am̦ kar kate eok kake? El̦aññe kwõj iioon wãween kein, keememej bwe “eo ettã bũruon, enaaj jibadek [ak bõk] nõbar.”​—Jabõn Kõnnaan 29:23.

11. Ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane ñe ro jet rej nõbare kõj? Etke?

¹¹ Em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ak ro im rej kate er ñan bõk eddo ko rel̦l̦apl̦o̦k ilo eklejia eo rej aikuj kõjparok bwe ren jab kõn̦aan kappok “nõbar jãn armej.” (1 Tessalonika 2:6; Timote 3:1, UBS) Ta eo juon em̦m̦aan ak likao ej aikuj kõm̦m̦ane ñe ro jet rej nõbare kõn juon men ear kõm̦m̦ane? Eokwe alikkar eban kajutak juon kein kakeememej kõn e make ãinwõt men eo Kiiñ Saul ear kõm̦m̦ane. (1 Samuel 15:12, UBS) Bõtab, ej ke kwal̦o̦k bwe eban kar maroñ lo tõprak el̦aññe Jeova ear jab jipañ e? Im ej ke ba bwe enaaj bar lo tõprak ilju im jekl̦aj el̦aññe Jeova enaaj wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo an jipañe im kajeraam̦m̦ane? (1 Piter 4:11) Wãween ad eñjake ñe ro jet rej nõbare kõj ej kwal̦o̦k el̦aññe jej kappok nõbar jãn armej ak jãn Jeova.​—Jabõn Kõnnaan 27:21, UBS.

12. Etke jet Ri Ju rar jab kõn̦aan roñjake naan ko an Jijej?

¹² Bar juon men im emaroñ bõbraik kõj jãn ad bõk nõbar jãn Jeova ej kõn̦aan ko ad make me rebõd. Men in emaroñ kõm̦m̦an bwe jen jab kõn̦aan roñjake m̦ool eo ñan jidik. (Riit Jon 8:43-47.) Ñan waanjoñak, Jijej ear jiroñl̦o̦k jet iaan Ri Ju ro bwe unin aer jab kõn̦aan roñjake naan ko an ej kõnke rar kõn̦aan l̦oor kõn̦aan ko an Tepil̦ eo jemãer.

13, 14. (1) Ta eo ri mãlõtlõt ro rar ekkatak im loe kõn wãween an kõmãlij ko ad maroñ roñjake ñe armej rej kõnono? (2) Ewi wãween jej kããlõt wõn armej eo jenaaj roñjake?

¹³ Jet iien jej roñjake wõt men ko im jekõn̦aan roñ. (2 Piter 3:5) Ke Jeova ear kõm̦anm̦an kõmãlij ko ad, ear kõm̦m̦an bwe en wõr ad maroñ ñan jab roñjaki men ko jejjab kõn̦aan roñ. Bõjrak m̦õk im lale jete men kwõmaroñ roñjaki kiiõ. Bõlen jet iaan men kein kwaar jab roñ ekkein l̦o̦k. Etke? Kõnke meñe kwõmaroñ roñ aolep ainikien ko reoktak jãn doon, ak kõmãlij eo am̦ ej jipañ eok ñan lukkuun roñjake juon wõt iaan men kein. Bõtab, epenl̦o̦k an kõmãlij eo ad kõm̦m̦ane men in ñe jej roñjake an elõñ armej kõnnaan. Ri mãlõtlõt ro rar ekkatak im lo bwe jemaroñ roñjake wõt juon armej ilo juon wõt iien. Mel̦el̦ein men in  bwe ñe ruo armej rej kõnono waj ñan kwe ilo ejja iien eo wõt, kwõnaaj aikuj lale wõn iaerro kwõnaaj roñjake. Alikkar kwõnaaj kããlõt armej eo kokõn̦aan roñjake. Ri Ju ro ilo raan ko an Jijej rar kõn̦aan kõm̦m̦ani kõn̦aan ko an eo jemãer, Tepil̦ eo. Eñin unin rar kããlõt ñan jab roñjake Jijej.

¹⁴ Baibõl̦ ej ba bwe wãween in ej ãinl̦o̦k wõt ñe “mãlõtlõt” im “jajel̦o̦kjen̦” rej kajjioñ kõm̦m̦an bwe jen roñjake er. (Jabõn Kõnnaan 9:1-5, 13-17) Ewõr ad maroñ ñan kããlõt. Ak wõn eo jenaaj roñjake? Eokwe, ej wawa wõt ioon wõn eo jekõn̦aan kabuñbũruon. El̦aññe jej jiip ro an Jijej, innem jenaaj roñjake im l̦oore Jijej. (Jon 10:16, 27) Jijej ej ba bwe rũkal̦oor ro an rej “pãd ilo m̦ool.” (Jon 18:37, UBS) “Rejamin l̦oor eo ekããl ñan er, a renaaj ko jãn e, bwe rejaje ainikien ri kããl.” (Jon 10:5) Ro rettã bũrueer im rej l̦oore Jijej renaaj bõk nõbar im aiboojoj jãn Anij.​—Jabõn Kõnnaan 3:13, 16; 8:1, 18.

15. Etke Paul ear ba bwe men ko ear eñtaan kaki rej ñan aiboojoj eo an ro ilo Epesõs?

¹⁵ Ewi wãween jemaroñ jipañ ro jet bwe ren bõk nõbar im aiboojoj jãn Anij? Juon wãween jemaroñ kõm̦m̦ane men in ej ilo ad likũt juon joñak em̦m̦an kõn kijenmej ium̦win apañ ko. Paul ear jeje ñan eklejia eo ilo Epesõs: “Ij kajjitõk bwe in jab kijel̦o̦k ilo eñtaan ko aõ kõn kom̦, ko ami menin aiboojoj.” (Epesõs 3:13) Etke Paul ej ba bwe men ko ear eñtaan kaki rej ñan aiboojoj eo an ro ilo Epesõs? Kõn an kar Paul jerbal ñan rein jein im jatin ilo tõmak meñe ear iioon elõñ apañ ko, ilo wãween in ear kwal̦o̦k ñan er bwe karejar ñan Anij ej aikuj men eo eaorõktata ñan juon Kũrjin. El̦aññe Paul ear ebbeer im bõjrak ke ear iioon eñtaan, innem ri tõmak rein remaroñ kar l̦õmn̦ak bwe ejjab aorõk kõtaan eo aer ippãn Jeova, im jerbal in kwal̦o̦k naan eo aer, kab kõjatdikdik eo aer. Kõn an kar Paul kijenmej, ear kwal̦o̦k ñan ro jein im jatin ilo tõmak bwe ewõr tokjãn an juon erom rũkal̦ooran Kũraij.

16. Ta eo ear wal̦o̦k ñan Paul ilo Listra?

¹⁶ Baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn wãween kijejeto eo an Paul im an kar kijenmej ar lukkuun jipañ ro jein im jatin ilo tõmak. Jerbal 14:​19, 20 ej kwal̦o̦k ta eo ear wal̦o̦k ñan Paul ilo jikin kweilo̦k in Listra. Ej ba: “Jet ri Ju rej itok jãn Antiok im Aikoniõm, rej kareel jar ko, im ke em̦õj aer kade Paul, rej iper e jãn jikin kweilo̦k, im rej l̦õmn̦ak emej. A ke rũkal̦oor rej jutak im kaapool̦ e, ej jerkak im del̦o̦ñ ilowaan jikin kweilo̦k eo. Im ke ilju, e kab Barnebas rar ilo̦k ñan Derbe.” L̦õmn̦ak m̦õk kõn joñan an pen an Paul etetal ium̦win 60 m̦ail̦ ilo raan eo tok juon ãlikin aer kar kade im ebaj wõt mej!

17, 18. (1) Ewi wãween an kar Timote maroñ jel̦ã bwe Paul ear eñtaan ilo Listra? (2) Ewi wãween joñak eo an Paul kõn kijenmej ear jipañ Timote?

 ¹⁷ Timote ear ke pãd ilo iien eo rar kade Paul? Bõlen. Bwebwenato eo ilo bok in Jerbal ejjab kwal̦o̦k. Ak Timote ear jel̦ã ta eo ear wal̦o̦k ñan Paul. Ke Paul ear je lõta eo an kein karuo ñan Timote, ear ba: “Kwaar l̦oor katak ko aõ, im kõm̦m̦an ko aõ.” Timote ear jab baj jel̦ã wõt kõn aer kar kade Paul ilo Listra ak ear bar jel̦ã bwe Ri Ju ro rar jilkinl̦o̦ke jãn Antiok im bwe jet rar kajjioñ kade ilo Aikoniõm.​—2 Timote 3:10, 11, UBS; Jerbal 13:50, UBS; 14:5, 19.

¹⁸ Timote ear jel̦ã bwe Paul ear kijenmej ium̦win apañ kein reppen. Elõñ men ko Timote ear katak jãn joñak eo an Paul. Ke Paul ear jepl̦aak ñan Listra, ear roñ bwe Timote ear juon joñak em̦m̦an ilo eklejia eo, im bwe el̦ap an ro ‘jemjein jemjaten i Listra im Aikoniõm nõbar e.’ (Jerbal 16:1, 2) Tokãlik, Timote ear maroñ bõk eddo ko rel̦l̦apl̦o̦k.​—Pilippai 2:19, 20; 1 Timote 1:3, UBS.

19. Ewi wãween jej jipañ ro jet ñe jej kijenmej ium̦win apañ ko?

¹⁹ El̦aññe jej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõm̦anm̦an ankilaan Anij, joñak eo ad emaroñ jipañ jodrikdrik ro ñan erom ri karejar ro an Jeova im el̦ap kun̦aaer. Jodrikdrik ro rej lale kõj im katak jãn wãween ad kwal̦o̦k naan ippãn armej ro im el̦aptata jãn wãween ad kõm̦adm̦õdi apañ ko jej iiooni. Paul ear ba bwe ear kijenmej ium̦win elõñ apañ ko bwe en maroñ jipañ ro jet ñan bõk mour indeeo.​—2 Timote 2:10.

20. Etke jej aikuj wõnm̦aanl̦o̦k im pukot nõbar jãn Anij?

²⁰ Elõñ un ko rem̦m̦an unin ad wõnm̦aanl̦o̦k im “pukot nõbar jãn Anij.” (Jon 5:44; 7:18) Jeova ej lel̦o̦k mour indeeo ñan ro “rej pukot aiboojoj im nõbar” jãn e. (Riit Rom 2:6, 7, UBS.) Bareinwõt, ad kijenmej emaroñ jipañ ro jet ñan dãpij wõt aer tiljek im bõk mour indeeo. Kõn men in, jen jab kõtl̦o̦k bwe jabdewõt men en bõbraik an Anij letok nõbar im aiboojoj ñan kõj.