1, 2. Ta eo ear jipañ 230 Ri Kõnnaan ro an Jeova ñan el̦l̦ã im mour ilo Pata eo an Lal̦ Kein Karuo?

 KE RI tarin̦ae ro an Hitler rar kile bwe renaaj luuj ilo Pata eo an Lal̦ Kein Karuo, rar kõm̦m̦ane juon pepe ekanooj nana. Rar peek ñan m̦ane to̦ujin im to̦ujin ro me rar pãd ilo jikin kalbuuj ko me rar kaeñtaan er ie. Rar pepe ñan jipede er bwe ren etetal ñan wab ko, im ain er n̦a ioon tim̦a ko im tokãlik katũm̦m̦wilal̦l̦o̦ke tim̦a ko bwe ren mal̦oñ im mej.

² Ilo juon iaan jikin kalbuuj kein etan Sachsenhausen, ekar wõr 33,000 ri kalbuuj ro me ri tarin̦ae ro rar jiped er bwe ren etetal ium̦win 155 m̦ail̦ l̦o̦k ñan juon wab. Im wab in ej pãd ilo bukwõn eo etan Lübeck ilo Jãmne. Ear wõr 230 Ri Kõnnaan ro an Jeova jãn 6 aelõñ ko im rar pãd ibwiljin ri kalbuuj rein. Ri tarin̦ae ro rar ba bwe Ri Kõnnaan rein an Jeova ren aolep etetal ñan wab eo. Aolep ri kalbuuj ro rar lukkuun m̦õjn̦o̦ im m̦õ kõn aer kwõle im nañinmej. Meñe ãindein ak aolep rein jeid im jatid rar el̦l̦ã im mour. Etke? Juon iaaer ej uwaak im ba: “Kõm kar rõjañ im kakajoor doon bwe kõmin kate wõt kõm.” Innem, men ko rar jipañ er ej kajoor eo ‘ekanooj l̦ap jãn Anij’ im aer yokwe doon.​—2 Korint 4:7.

3. Etke jej aikuj kakajoor im jipañ doon?

³ Meñe jejjab pãd ilo wãween in me ro jeid im jatid rar iioone, ak kõj aolep jej iiooni elõñ apañ ko. Ãlikin an kar jutak Kien eo an Anij ilañ ilo 1914, kar jolal̦tak Setan jãn lañ. Kiiõ ej pãd ijin ioon lal̦ im ekanooj illu kõnke ejel̦ã bwe “jidik wõt iien ippãn.” (Revelesõn 12:7-9, 12) Kõnke epaaktok kiiõ Armagedon, Setan ej kõjerbal apañ ko bwe en kajorrããn kõtaan eo ad ippãn Jeova. Ejjab men in wõt, ak jej bar inepata kõn apañ ko jej iiooni aolep raan. (Job 14:1, UBS; Ekklisiastis 2:23, UBS) Jet iien, jekdo̦o̦n ta ko jej kõm̦m̦ani ñan kate kõj, ak jej ebbeer kõn apañ ko jej iiooni. Ñan waanjoñak, eto an juon jeid im jatid em̦m̦aan jipañ elõñ ri tõmak ro m̦õttad im lel̦o̦k naan in rõjañ ñan er bwe ren tiljek wõt ñan Jeova. Bõtab ke l̦ein ear rũttol̦o̦k, erro lio pãleen  rar nañinmej im ear jino lukkuun ebbeer. Ealikkar bwe l̦ein kab kõj aolep jej aikuji kajoor eo “ekanooj l̦ap” jãn Jeova. Bareinwõt, jej aikuj kakajoor im jipañ doon.

4. Bwe jen maroñ kakajoor im jipañ ro jet, ta naan in kakapilõk eo an rijjelõk Paul me jej aikuj l̦oore?

⁴ Bwe jen maroñ kakajoor im jipañ ro jet, jej aikuj l̦oore naan in kakapilõk eo an rijjelõk Paul ñan Kũrjin ro me rar kõnono kajin Hibru. Ear ba: “Jen l̦õmn̦ak kake doon im jipañ doon, bwe jen kwal̦o̦k yokwe ñan doon im kõm̦m̦an em̦m̦an. Jen jab jol̦o̦k ad kweilo̦k ippãn doon, ãinwõt an jet kõm̦m̦an. Innem, en l̦apl̦o̦k ad kakajoor doon, kõnke kom̦ij lo bwe Raan an Irooj epaaktok.” (Hibru 10:24, 25, UBS) Ta ko jemaroñ kõm̦m̦ani ñan pokake naan in kakapilõk in?

5. (1) Ta mel̦el̦ein an eoon eo ba, “Jen l̦õmn̦ak kake doon”? (2) Bwe jen maroñ “l̦õmn̦ak kake doon,” ta ko jej aikuj kõm̦m̦ani?

⁵ Ta mel̦el̦ein an eoon eo ba, “Jen l̦õmn̦ak kake doon”? Eokwe, ej mel̦el̦ein bwe jej l̦õmn̦ak kõn ta ko ro jet rej aikuji. Jeban jel̦ã kõn ta ko ro jeid im jatid rej aikuji el̦aññe jej baj ba “yokwe” ñan er ilo Im̦õn Kweilo̦k eo. Im jeban jel̦ã kõn aikuj ko aer el̦aññe jej baj bwebwenato bajjek ippãer. Em̦ool bwe jekõn̦aan kwal̦o̦k ad jel̦ã m̦anit im jab kajnõt ak bõk kun̦aad ilo men ko me ejjel̦o̦k l̦o̦k ad ie. (1 Tessalonika 4:11, UBS; 1 Timote 5:13, UBS) Meñe ãindein ak jej aikuj kate kõj ñan lukkuun jel̦ã kajjien ro jeid im jatid. Ta ko jej aikuj jel̦ã kaki kõn er? Jekõn̦aan jel̦ã bũrueer im kõn apañ ko rej iiooni. Jekõn̦aan bar jel̦ã kõn men ko rem̦m̦an ippãer kab m̦õjn̦o̦ ko ippãer. Jen bar kate kõj ñan jel̦ã kõn eñjake ko aer kõn Jeova im naan ko an. Ro jeid im jatid rej aikuj jel̦ã bwe jej ro m̦õttaer im bwe jej lukkuun kaorõk er im yokwe er. Bwe ren kile men in, jej aikuj keini ad kõm̦m̦an iien ippãer im ejjab baj iien ko wõt me rej iiooni apañ ko ak ebbeer.​—Rom 12:13, UBS.

6. Ta eo enaaj jipañ em̦m̦aan ro rej lale eklejia bwe en em̦m̦an aer kõm̦m̦ane jerbal eo aer?

⁶ Baibõl̦ ej ba bwe em̦m̦aan ro me rej lale eklejia rej aikuj m̦õn̦õn̦õ in kõm̦m̦ane jerbal eo aer ñan kõjparok im lale aikuj ko an ro uwaan eklejia eo. (1 Piter 5:1-3, UBS) Ta eo enaaj jipañ em̦m̦aan rein bwe en em̦m̦an aer kõm̦m̦ane jerbal in aer? Eokwe, rej aikuj lukkuun jel̦ã kajjien ro jeier im jatier ilowaan eklejia eo. (Riit Jabõn Kõnnaan 27:23.) Em̦m̦aan rein rej aikuj kaalikkar bwe rekõn̦aan jipañ ro jeier im jatier im bwe rem̦õn̦õn̦õ in kõm̦m̦an iien ippãer. El̦aññe rej kõm̦m̦ane men in, ro uwaan eklejia eo reban mijak in kepaake er im kajjitõk jipañ. Bareinwõt, reban jook in kwal̦o̦k bũrueer im inepata ko aer. Innem, em̦m̦aan ro me rej lale eklejia renaaj maroñ jipañ kajjojo armej rein wõj ilowaan eklejia eo.

7. Ta eo jej aikuj keememeje el̦aññe juon eo me elukkuun bũrom̦õj im ebbeer ej kwal̦o̦k naan ko reddo ãinwõt juon ri “jajel̦o̦kjen̦”?

⁷ Paul ear jiroñ ro ilo eklejia eo ilo Tessalonika im ba: “Kom̦win . . . jipañ ro rem̦õjn̦o̦.” (Riit 1 Tessalonika 5:14.) Ñe eoon in ej ba “ro rem̦õjn̦o̦” ebar kitibuj ro relukkuun bũrom̦õj im ebbeer. Ñe juon armej ej lukkuun bũrom̦õj ak ebbeer, men in emaroñ kõm̦m̦an bwe en ‘m̦õjn̦o̦.’ (Jabõn Kõnnaan 24:10, UBS) Jet iien ñe armej ro rej bũrom̦õj ak ebbeer, remaroñ kwal̦o̦k naan ko reddo ãinwõt juon ri “jajel̦o̦kjen̦.” (Job 6:2, 3) Innem, jen keememej bwe kõn aer inepata im bũrom̦õj remaroñ oktak im eddo aer kõnnaan. Juon kõrã, etan in Rachelle ear iioone men in kõnke jinen ear juon eo me el̦ap an bũrom̦õj im ebbeer. Rachelle ej ba: “Ekkã an m̦am̦a ba naan ko relukkuun eddo. Ilo kar iien kein iar kate eõ ñan keememej bwe ejjab ãindein m̦am̦a. Ilo m̦ool, ej juon eo me em̦m̦an bũruon, ejouj im el̦ap yokwe ippãn. Iar kile bwe unin an eddo an ro rebũrom̦õj kõnnaan ej kõnke relukkuun bũrom̦õj im ebbeer. Innem ñe rej kõnnaan rot kein im jej ukok naan ak ukotl̦o̦k kõn nana, eokwe jeban jipañ er ñan jidik.” Bok in Jabõn Kõnnaan 19:11 ej ba: “Jel̦ãl̦o̦kjen̦ an juon armej ej kõm̦m̦an bwe en rum̦wij an illu; im ej menin kaiboojoj ñan e bwe en kõjekdo̦o̦n juon bõd.”

8. Wõn ro rej aikuj “jel̦ã” bwe jej yokwe im kaorõk er, im etke?

 ⁸ Juon eo me ear kõm̦m̦an bõd m̦okta im em̦õj an ukel̦o̦k emaroñ jab jako an jook kõn bõd eo an. Men in emaroñ kõm̦m̦an an bũrom̦õj im ebbeer. Ta eo jemaroñ kõm̦m̦ane ñan kwal̦o̦k bwe jej “l̦õmn̦ak kake” armej in? Ke rijjelõk Paul ear je juon lõta ñan eklejia eo ilo Korint, ear kwal̦o̦k kõn juon em̦m̦aan me ear ukel̦o̦k jãn juon bõd el̦ap ear kõm̦m̦ane. Lale m̦õk ta eo Paul ear jiroñ er ñan kõm̦m̦ane. Ear ba: “Kom̦win jol̦o̦k an bõd im kakajoore, bwe en jab kanooj in l̦ap an bũrom̦õj innem lukkuun ebbeer. Innem, ij akwel̦ap ñan kom̦, bwe kom̦win kõm̦m̦an bwe en jel̦ã ke em̦ool ami yokwe e.” (2 Korint 2:7, 8, UBS) Bwe juon en jel̦ã bwe em̦ool ad yokwe e, jej aikuj kaalikkare ilo naan im kõm̦m̦an ko ad. El̦aññe jejjab, eokwe armej in eban jel̦ã bwe jej yokwe im kaorõk e.

9. Ilo wãween et jemaroñ “jipañ doon bwe jen kwal̦o̦k yokwe ñan doon im kõm̦m̦an em̦m̦an”?

⁹ Paul ear ba: “Jen l̦õmn̦ak kake doon im jipañ doon, bwe jen kwal̦o̦k yokwe ñan doon im kõm̦m̦an em̦m̦an.” Ilo wãween et jemaroñ kõm̦m̦ane men in? Ej ilo ad jipañ ro jeid im jatid ñan kwal̦o̦k yokwe im bwe ren kõm̦m̦ani men ko rem̦m̦an. L̦õmn̦ak kõn waanjoñak in: El̦aññe kokõn̦aan bwe juon kijeek en kajoor wõt, ta eo kwõnaaj kõm̦m̦ane? Eokwe, kwõnaaj poktake kijeek eo im deele. (2 Timote 1:6) Ilo ejja wãween in wõt, elõñ men ko jemaroñ kõm̦m̦ani ñan jipañ ro jeid im jatid bwe ren kijejeto wõt ilo aer karejar ñan Jeova. Juon iaan men kein ekanooj in aorõk. Ta in? Ej bwe jen nõbar im kam̦m̦oolol ro jeid im jatid kõn men ko rem̦m̦an rej kõm̦m̦ani.

10, 11. (1) Wõn ro rej aikuj naan in kam̦m̦oolol im nõbar? (2) Naan in nõbar ko rej jipañ armej ro ñan oktak im bar kõm̦m̦ani men ko rejim̦we. Jouj im kwal̦o̦k waanjoñak eo me ej kaalikkar men in.

¹⁰ Kõj aolep, jekdo̦o̦n ñe jej ebbeer ak jab, jej aikuji an armej ro letok naan in kam̦m̦oolol im nõbar. Juon iaan ro jeid im jatid em̦m̦aan ear je im ba: “Ejjañin kar wõr juon iien me jema ear nõbar ak kam̦m̦oolol eõ kõn men ko rem̦m̦an iar kõm̦m̦ani.” Eñin unin, ke l̦ein ear dik im rũttol̦o̦k ear l̦õmn̦ak bwe ejjel̦o̦k tokjãn jabdewõt men ko ear kõm̦m̦ani. Kiiõ, 50 an iiõ im ej juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia. Meñe erũtto kiiõ ak  ej ba bwe em̦m̦an an mour ñe ro jet rej kam̦m̦oolol im nõbar e kõn men ko rem̦m̦an ej kõm̦m̦ani. Men eo ear iioone ear katakin e bwe elukkuun aorõk ñan lel̦o̦k naan in nõbar ko ñan ro jet. Kõn men in, aolep iien ej pukot wãween ko ñan an kõm̦m̦ane men in. Ñe ro jet rej kam̦m̦oolol kõj ak nõbar kõj kõn men ko rem̦m̦an me jej kõm̦m̦ani, men in ej kakajoor kõj im el̦ap ad m̦õn̦õn̦õ. Men in ej wal̦o̦k ñan aolep ekoba pioneer ro, rũtto ro kab ro me rej ebbeer.—Rom 12:10.

¹¹ Ta eo enaaj jipañ em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo bwe en em̦m̦an aer kakajoor juon eo me ear kõm̦m̦an bõd? Ej ñe rej nõbare armej in kõn men ko rem̦m̦an ekõn kõm̦m̦ani. Ñe rej kõm̦m̦ane men in enaaj jipañe armej eo ñan ukõt wãween an l̦õmn̦ak im bar kõm̦m̦ani men ko rejim̦we. (Galetia 6:1) Eñin ej men eo me ear jipañ juon jeid im jatid jiroñ etan Miriam. Ear je im ba: “Juon iien, iar iioone apañ ko relukkuun pen ñan ña. Jet iaan ro m̦õtta ilo eklejia eo aõ rar ilo̦k jãn Jeova im ilo ejja iien eo wõt jema ear lukkuun nañinmej kõn juon nañinmej ekauwõtata. Men in ear lukkuun jelõt eõ im kõm̦m̦an aõ bũrom̦õj im ebbeer.” Tokãlik, liin ear jerãik juon likao me ejjab Ri Kõnnaan ro an Jeova kõnke ear l̦õmn̦ak bwe men in enaaj kam̦õn̦õn̦õik e. Bõtab, men in ear jab kam̦õn̦õn̦õiki ak ear kõm̦m̦an an l̦õmn̦ak bwe Jeova ear jab yokwe e im bwe em̦m̦anl̦o̦k ñe enaaj bõjrak jãn an karejar ñan E. Ak ke juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ear kakeememeje kõn men ko rem̦m̦an ear kõm̦m̦ani ilo an kar karejar ñan Jeova, im bwe el̦ap an Jeova yokwe e, men in ear tõpar bũruon. Kõn men in, ear bar kajoor im epaake Jeova. Ear kam̦õje ijo aerro l̦eo im ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im karejar ñan Jeova.

12. Ta eo emaroñ wal̦o̦k el̦aññe jej kajook, keidi, ak luuki juon jeid ak jatid?

¹² Bwe jen maroñ jipañ armej ro ñan bar kijejeto ewõr jet men ko jen jab kõm̦m̦ani ñan er. Ta kein? Eokwe, jen jab kajook er im keidi er ñan ro jet. Bareinwõt, jen jab luuki er kõn aer jab l̦oore men ko jej l̦õmn̦ak bwe rej aikuj kõm̦m̦ani. Im jen jab kõm̦m̦an an nana aer mour kõn aer jab kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aaer ilo jerbal eo an Jeova. Etke? Kõnke ñe jej kõm̦m̦ani men kein ñan er, bõlen renaaj bar jino kate er, ak eban jipañ er bwe en to aer kate er im jutak pen wõt. Bõtab, ñe jej nõbar ro jeid im jatid im jipañ er ñan kile bwe unin aer kate er ej kõnke rej yokwe Jeova, men in enaaj “jipañ” er bwe ren karejar ñan Jeova ñan indeeo.​—Riit Pilippai 2:1-4, UBS.

13. Etke eaorõk ñan kakajoor ro jet? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

¹³ Rijjelõk Paul ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ba bwe jen “kakajoor doon.” Etke? Kõnke ñe jej kõm̦m̦ane men in, enaaj kaenõm̦m̦an er im jipañ er bwe ren kajoor wõt im wõnm̦aanl̦o̦k ilo aer karejar ñan Anij. Ej ãinwõt ñe juon armej ej anõkkaane juon kijeek bwe en kajoorl̦o̦k wõt. Ta ko jemaroñ kõm̦m̦ani ñan jipañ ro rebbeer? Eokwe, en mera im jouj ad kõnnaan ñan er. (Jabõn Kõnnaan 12:18, UBS) Bareinwõt, en ‘m̦õkaj ad roñjake’ im ‘rum̦wij ad kõnono.’ (Jemes 1:19) Jen roñjake ro jeid im jatid im kate kõj ñan mel̦el̦e kõn eñjake ko aer. El̦aññe jej kõm̦m̦ane men in, bõlen jenaaj kile unin aer inepata im ebbeer im jenaaj jel̦ã ta eo jemaroñ ba ñan jipañ er.

14. Ta ko juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia ear kõm̦m̦ani ñan jipañ juon eo ear ebbeer?

 ¹⁴ Ear wõr juon jeid im jatid em̦m̦aan me ear to an jab kwal̦o̦k naan. Bõtab, juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ear jipañ e. Ke em̦m̦aan in me ej lale eklejia ear roñjake an in ebbeer kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko an, ear kile bwe l̦ein ear yokwe wõt Jeova. Ear bar keini an katak bok eo Naan in Keeañ im ear kate bwe en pãd ilo aolep kweilo̦k ko. Bõtab, jet ilo eklejia eo rar kõm̦m̦ani jet men ko me ear inepata im l̦õkatip kaki. Em̦m̦aan in me ej lale eklejia ear kate e ñan mel̦el̦e kõn eñjake ko an in jeid im jatid. Ear kaalikkar ñan e bwe el̦ap an ro jet yokwe e, im ear jab ekajete. Jidik kõn jidik, em̦m̦aan in me ear ebbeer ear kile bwe ear kõtl̦o̦k an men ko ear l̦õkatip kaki kabõjrak e jãn an karejar ñan Anij. Em̦m̦aan eo me ej lale eklejia ear kajjitõk el̦aññe erro maroñ kwal̦o̦k naan ippãn doon. El̦ap an kar jipañ em̦m̦aan in jeid im jatid me ear ebbeer. Kõn men in, ear bar jino keini an kwal̦o̦k naan im tokãlik ear bar erom juon iaan em̦m̦aan ro me rej lale eklejia.

15. Ta eo jemaroñ katak jãn joñak eo an Jeova im jipañ ro rebbeer?

¹⁵ Meñe jej kajjioñ in jipañ juon me ej ebbeer ak jet iien ejjab m̦õkaj an jako an bũrom̦õj ak ebbeer. Im jet iien ejjab kõn̦aan bwe jen jipañ e. El̦aññe ãindein, ta eo jen kõm̦m̦ane? Eokwe, jen kijenmej ippãn im kate wõt kõj ñan jipañ e. Paul ear ba: “Jipañ ro rem̦õjn̦o̦, im kijenmej ippãn armej otemjej.” (1 Tessalonika 5:14, UBS) Jen jab ebbeer im bõjrak jãn ad jipañ rein rem̦õjn̦o̦. Ilo iien ko etto, Jeova ear kijenmej ippãn ri karejar ro an me rar ebbeer. Ñan waanjoñak, ear meanwõd im kijenmej ippãn Ilaija im ear mel̦el̦e kõn eñjake ko an. Jeova ear jipañ Ilaija im lel̦o̦k ñan e men ko ear aikuji bwe en wõnm̦aanl̦o̦k wõt im karejar ñan E. (1 Kiiñ 19:1-18) Im l̦õmn̦ak m̦õk kõn Devid. Ear lukkuun ajl̦o̦k im bũrom̦õj kõn bõd ko ear kõm̦m̦ani. Ke Jeova ear kile men in, ear m̦õn̦õn̦õ in jeorl̦o̦k an bõd. (Sam 51:7, 17, UBS) Bareinwõt, Anij ear jipañ em̦m̦aan eo me ear je bok in Sam 73 ke ear ebbeer im tin bõjrak jãn an karejar ñan E. (Sam 73:13, 16, 17, UBS) Jeova ejouj ñan kõj im ej kijenmej ippãd, el̦aptata ñe jej ebbeer. (Exodus 34:6) Baibõl̦ ej ba bwe “ejãmin jem̦l̦o̦k” an Jeova tũriam̦o im bwe an tũriam̦o ‘ej kããl jibboñ otemjej.’ (Liaajlo̦l̦ 3:22, 23, UBS) Jeova ekõn̦aan bwe jen l̦oor joñak in an im kwal̦o̦k wõt jouj ñan ro rej ebbeer.

16, 17. Ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane ke epaaktok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in an Setan? Etke?

¹⁶ Iaan aolep ri kalbuuj ro 33,000 me rar etal jãn jikin kalbuuj eo etan Sachsenhausen, elõñ to̦ujin rar mej. Bõtab, ejjel̦o̦k juon iaan aolep 230 Ri Kõnnaan ro an Jeova rar mej. Reban kar maroñ in el̦l̦ã im mour el̦aññe rar jab kakajoor im jipañ doon.

¹⁷ Ilo raan kein, jej etetal ilo “ial̦ eo ej tõll̦o̦k ñan mour.” (Matu 7:14) M̦õttan jidik im aolep ri karejar ro an Jeova renaaj el̦l̦ã im mour ilo jukjukun pãd eo ekããl me ro wõt rewãnõk renaaj pãd ie. (2 Piter 3:13) Epaaktok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in an Setan. Kõn men in, jen jipañ doon bwe kõj aolep jen pãdwõt ilo ial̦ eo ej tõll̦o̦k ñan mour indeeo.