1, 2. (1) Etke elõñ armej rej lo oktak ko ak rejjab mel̦el̦e kõn aer wal̦o̦k? (2) Ta eo jejel̦ã kake kõn Aelõñ eo an Anij?

 ÑE EJ wal̦o̦k juon men, ekkã an armej jaje im mel̦o̦kl̦o̦k tipdikin men ko rar wal̦o̦k ilo iien eo. Ñan waanjoñak, ñe juon taktõ ej kõmel̦el̦eik juon armej kõn nañinmej eo an, emaroñ pen an armej eo keememej aolep men ko taktõ eo ear ba. Jet ekkã aer jaje ia eo remaroñ likũt ki ko aer ak mej ko aer ie meñe bõlen men kein rej pãd wõt im̦aan mejãer. Etke ej ãindein? Ri etale ro rej ba bwe men in ej wal̦o̦k ñe jej kajjioñ in kõm̦m̦ane elõñl̦o̦k jãn juon men ilo juon wõt iien. Mel̦el̦ein bwe kõmãlij eo ad ej m̦ad kõn juon wõt men ilo juon wõt iien.

² Ãindein, meñe elõñ armej rej lo im ba bwe el̦apl̦o̦k oktak ko rej wal̦o̦k jãn kar 1914, ak rejjab mel̦el̦e kõn aer wal̦o̦k. Ak kõj ro im jej katak Baibõl̦, men eo jejel̦ã kake ej bwe Aelõñ ak Kien eo an Anij ear jino wal̦o̦k ilo 1914. Eñin iien eo Jijej ear jino Irooj ilañ. Bõtab jar in an Irooj, “En itok Am̦ aelõñ. Ren kõm̦anm̦an ankil Am̦ ãinwõt ilañ, bareinwõt ioon lal̦” ejjañin lukkuun jejjet kitien. (Matu 6:10) Enaaj lukkuun jejjet kitien jar in ñe naaj jol̦o̦k nana otemjej. Iien eo in Anij  enaaj lukkuun dedel̦o̦k kõm̦anm̦an ankilaan ijin ioon lal̦ ãinwõt an kar kõm̦m̦ane ilañ.

3. Ta eo jejel̦ã kake kõn ad katak Baibõl̦?

³ Kõn ad ekkeini ad katak Naan in Anij, jej lo an kanaan ko jejjet kitieer kiiõ. Ro jet rejjab lo men in! Kõn an l̦ap aer poub kõn kõttõpar ko aer make rejjab lo kakõl̦l̦e ko rej wal̦o̦k im kam̦ool bwe em̦õj an Kũraij jino Irooj jãn kar 1914. Bareinwõt, rejjab lo bwe m̦õttan wõt jidik enaaj jol̦o̦k nana otemjej ilo lal̦ in. Kajjitõk ippam̦ make: ‘Ij tõmak wõt ke bwe epaaktok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in? Ij tõmak wõt ke bwe oktak ko rej wal̦o̦k kiiõ rej kam̦ool bwe epaaktok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in?’ Meñe eto am̦ pãd ilo m̦ool eo ak juon eo ej kab kããltok, ta eo el̦ap am̦ kaorõke ilo mour eo am̦? Jekdo̦o̦n ta uwaak eo am̦, ak em̦m̦an bwe jen etale un ko jilu raorõk kõn unin ad jel̦ã bwe m̦õttan wõt jidik enaaj jejjet ankilaan Anij ijin ioon lal̦.

4, 5. (1) Ta eo Jijej ej kõm̦m̦ane jãn kar 1914 eo? (Lale pija eo jinoin katak in.) (2) Ro rej uwe ioon ors ko jilu im ettõr ilikin Jijej rej kõkkar kõn ta? (3) Elemen an kar jejjet kitien kanaan in?

⁴ Ilo kar 1914, Jijej Kũraij ear bõk kũrawũn eo an ilañ. Ta mel̦el̦ein men in? Mel̦el̦ein bwe ear jino Irooj ilo Aelõñ eo an Anij. Kanaan eo ilo Revelesõn jebta 6 ej kwal̦o̦k kõn an Jijej ettõr kõn juon ors emouj. Ãlikin wõt an kar erom Irooj, ear ilo̦k bwe en anjo̦ ioon jukjukun pãd in. (Riit Revelesõn 6:1, 2, UBS.) Kanaan eo ej ba bwe ãlikin an Aelõñ eo an Anij jino tõl, enaaj m̦õkaj an l̦apl̦o̦k nana ilo lal̦ in jãn kar m̦okta. Enaaj l̦ap tarin̦ae, ñũta, nañinmej im men ko jet renana me rej kõm̦m̦an an armej mej. Kanaan eo ej kwal̦o̦k kõn men kein im kõkkar kaki ñan ro rej uwe ioon ors ko jilu im ettõr ilikin Jijej Kũraij.​—Revelesõn 6:3-8.

⁵ Kanaan eo ej kwal̦o̦k bwe tarin̦ae enaaj bõk “aenõm̦m̦an jãn lal̦.” Ear jejjet men in meñe elõñ aelõñ ko rar kallim̦ur bwe renaaj jipañ doon im kõm̦m̦an aenõm̦m̦an. Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon, ej jorrããn eo kar jinointata iaan aolep jorrããn ko me ear kõm̦m̦an an ejjel̦o̦k aenõm̦m̦an ilo lal̦ in. Meñe ewõr tõprak im wõnm̦aanl̦o̦k ko kõn jããn im kõn kein jerbal ko kõn science jãn kar 1914 eo, ak ejjañin wõr aenõm̦m̦an im jokwane ilo lal̦ in. Etke? Kõnke ej wõr wõt ñũta, im men in ej kõm̦m̦an an l̦ap poktak. Im ilo m̦ool, kajjojo iiõ milien armej rej mej kõn wõt nañinmej ko, l̦añ ko im jorrããn ko jet. Jorrããn kein rekutkut aer wal̦o̦k, el̦apl̦o̦k aer kauwõtata, im el̦apl̦o̦k an armej ro mej jãni jãn kar m̦okta. Kwõjel̦ã ke ejaam̦ ãindein?

6. (1) Wõn ro wõt rar jel̦ã kõn jejjet in kanaan eo ilo Baibõl̦? (2) Ta eo rar kõm̦m̦ane ke rar mel̦el̦e kõn kanaan eo?

⁶ Jãn wõt kar Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon im Spanish flu eo, elõñ rar jino m̦ad im poub. Bõtab, ri kapit ro rar oktak jãn rein. Rar jel̦ã bwe “iien ko an ri aelõñ ko” renaaj jem̦l̦o̦k ilo 1914 im rar kõtmãne bwe enaaj jejjet kitien men in. (Luk 21:24) Ri kapit ro rar jab lukkuun jel̦ã ewi wãween an naaj kanaan eo ilo Baibõl̦ jejjet kitien. Men eo wõt rar jel̦ã ej bwe ilo 1914 enaaj wal̦o̦k juon men eaorõk ilo Aelõñ eo an Anij ilañ. Ilo iien eo me rej kab lukkuun mel̦el̦e kõn wãween an jejjet kitien kanaan eo, rar kiiõ peran im jino kwal̦o̦k ñan ro jet bwe em̦õj an Anij jino tõl. Kõn aer kar kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo, rar iioon el̦ap matõrtõr im jorrããn ãinwõt kar kanaan kake. Ium̦win elõñ iiõ, ro me relukkuun dike armej ro an Anij, rar liaakel̦o̦k rein  ñan kien. Rar bar lãj ñan er, kalbuuji er im m̦an er ñan mej. Rar kõm̦m̦ani men kein ñan kajjioñ kabõjrak jerbal in kwal̦o̦k naan.​—Sam 94:20; Revelesõn 12:15.

7. Etke elõñ rejjab kile unin an wal̦o̦k jorrããn ko ilo lal̦ in?

⁷ Elukkuun lõñ kein kam̦ool ko rej kaalikkar bwe Aelõñ ak Kien eo an Anij em̦õj an bõk jikin im jino tõl ilañ. Elõñ iiõ in an armej ro an Anij kwal̦o̦k bwe unin an wal̦o̦k jorrããn ko ilo lal̦ in ej ñan kajejjet kanaan ko ilo Baibõl̦. Ak etke enañin aolep rejjab kile men in? Ej ke kõn an l̦ap wõt aer l̦õmn̦ak kõn men ko rej loi kõn mejãer ak men ko rekõn̦aan? (2 Korint 5:7, UBS) Ej ke kõn aer poub wõt kõn m̦akũtkũt ko ilo mour ko aer joñan rejjab kile men ko Anij ej kõm̦m̦ani? (Matu 24:37-39) Ej ke kõn an jet m̦ad im poub wõt kõn kõttõpar ko an jukjukun pãd in an Setan? (2 Korint 4:4, UBS) Bwe jen maroñ mel̦el̦e kõn ta eo Aelõñ eo an Anij ej kõm̦m̦ane, ej aikuj kajoor tõmak eo ad. Bareinwõt, jej aikuj kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko jejjab maroñ loi kõn mejãd. El̦ap ad m̦õn̦õn̦õ bwe jemel̦el̦e kõn unin an wal̦o̦k jorrããn ko ilo lal̦ in!

8-10. (1) Elemen an jejjet kitien kanaan eo ilo 2 Timote 3:1-5? (2) Etke jemaroñ ba bwe el̦apl̦o̦k nana jãn kar m̦okta?

⁸ Ta un eo kein karuo unin ad tõmak bwe m̦õttan wõt jidik Aelõñ eo an Anij enaaj tõl armej ro ilo lal̦ in? Ej kõn an l̦apl̦o̦k nana jãn kar m̦okta im ej nana l̦o̦k wõt. Enañin 100 iiõ kiiõ in ad loe an jejjet kitien kanaan eo ilo 2 Timote 3:1-5. Men ko me eoon kein rej kwal̦o̦k kaki jej loi ippãn armej ro ipel̦aakin lal̦ in. Kwõj ke kile men in? Jen etale jet waanjoñak ko.​—Riit 2 Timote 3:1, 13.

⁹ Keidi m̦õk 1940 ak 1950 jim̦a ko ñan raan kein, elukkuun l̦ap oktak. Etke jej ba men in? Kõnke men ko rar nana ippãn armej ro ilo kar iiõ kein, ippãn armej in raan kein, rejjab watõk bwe men kein renana. Oktak kein rej wal̦o̦k ilo jikin jerbal, ilo kein kam̦õn̦õn̦õ ko, iukkure ko im wãween an armej tõreejab. Jej lo an l̦apl̦o̦k lãj im mour  ettoon ilo aolep jikin. Pija ko me rekar nana ippãn armej ro ilo 1950 jim̦a ko rejjab nana ippãn armej in raan kein, im rej watõki rem̦m̦an ñan baam̦le. Elõñ armej rej kile bwe el̦apl̦o̦k wõt an pija ko im men ko jet kwal̦o̦k kõn em̦m̦aan ñan em̦m̦aan im kõrã ñan kõrã. Bareinwõt, elõñ rekõn̦aan anõk kilen aer tõreejab im wãween aer mour. Bõtab, elukkuun em̦m̦an bwe jejel̦ã kõn l̦õmn̦ak eo an Anij kõn men kein.​—Riit Jud 14, 15, UBS.

¹⁰ Keidi m̦õk m̦antin jodrikdrik ro ilo raan kein ñan jodrikdrik ro jem̦aan. Ilo 1950 jim̦a ko, rũtto ro rekõn inepata ñe ajri ro nejier renaaj kõbaatat, kadek ak tuuj ilo jekkar. Bõtab raan kein ekkã ad roñ kõn nuuj ko rekabwilõñlõñ. Ñan waanjoñak, juon ri jikuul̦ 15 an iiõ ear buki ri jikuul̦ ro jet ilo kilaaj eo an, 13 rar jorrããn im 2 rar mej. Bar juon nuuj ej kwal̦o̦k kõn jet jodrikdrik rar kadek im m̦ane juon leddik 9 an iiõ, im m̦aijeke jemãn kab juon iaan l̦addik ro nukũn. Bar juon, ej kwal̦o̦k bwe enañin aolep jorrããn ko rar wal̦o̦k ium̦win 10 iiõ ko remootl̦o̦k ilo juon iaan aelõñ ko ilo Esia rej itok jãn jodrikdrik ro. Ejjel̦o̦k pere bwe elukkuun l̦apl̦o̦k nana jãn kar m̦okta.

11. Etke jet armej rejjab kile bwe el̦apl̦o̦k nana jãn m̦okta?

¹¹ Elukkuun jejjet an kar rijjilõk Paul ba: “Ilo raan ko ãliktata, jet armej renaaj wal̦o̦ktok, ro m̦õm̦ ko an kanniõk rej irooj ioon mour ko aer. Renaaj kajjirere kake kom̦ im ba, ‘Ta ear jab kallim̦ur bwe enaaj itok, ke? Epãd ia? Etto wõt ke ro jemãd rar mej, ak men otemjej rejja ãindein wõt jãn kar jinoin kõm̦anm̦an lal̦.’” (2 Piter 3:3, 4, UBS) Etke jet rej l̦õmn̦ak rot in? Kõnke ñe ej ikkutkut ad loe juon men edikl̦o̦k ad l̦õmn̦ak kake. Ñan waanjoñak, ñe juon m̦õttad ejidimkij an oktak m̦antin ekkã ad ilbõk kõnke em̦õkaj ad kile. Bõtab, ñe ej jidik kõn jidik oktakl̦o̦k l̦õmn̦ak im kõm̦m̦an ko an armej, eokwe jemaroñ jab lukkuun bwilõñ kõnke jejjab kile. Bõtab, ejjab mel̦el̦ein bwe ejjab kauwõtata.

12, 13. (1) Etke jejjab aikuj ebbeer kõn oktak ko rej wal̦o̦k ilo lal̦ in? (2) Ta eo enaaj jipañ kõj bwe jen kijenmej wõt ilo ‘iien kein renana’?

¹² Rijjilõk Paul ear kakkõl kõj bwe ilo raan ko ãliktata, “iien ko renana renaaj wal̦o̦ktok.” (2 Timote 3:1) Meñe jej mour ilo raan kein renana ak jemaroñ tiljek wõt ñan Jeova. Ewi wãween? Jeova enaaj kõjerbal kajoor eo an im eklejia eo ñan jipañ kõj bwe jen jab mijak. Bareinwõt, bwe jen jab kõm̦m̦an jabdewõt men jenaaj bũrom̦õj kake tokãlik. Anij enaaj letok ñan kõj “maroñ eo ekanooj l̦ap.”—2 Korint 4:7-10.

¹³ Ke Paul ear kanaan kõn raan ko ãliktata, ear ijjino kõn naan kein “kwõn jel̦ã men in.” Naan kein rej kaalikkar bwe kanaan in enaaj jejjet kitien. Eban bõjrak an l̦apl̦o̦k nana ilo lal̦ in m̦ae iien Jeova enaaj kõjem̦l̦o̦ki. Ekkar ñan jet etale ko ilo iien ko m̦okta, ear wõr iien jet aelõñ rar jorrããn kõn wõt an m̦õjn̦o̦ kakien ko aer kõn men ko rejim̦we im rebõd. Kiiõ, ej wal̦o̦k men in ilo aolep aelõñ ko ipel̦aakin lal̦. Aolep oktak kein jãn kar 1914 eo, ren kar kõm̦akũt kõj ñan tõmak bwe m̦õttan wõt jidik Aelõñ eo an Anij enaaj kõjem̦l̦o̦k nana otemjej ak elõñ armej rej kõjekdo̦o̦n men in.

14-16. Ta un eo kein kajilu unin ad tõmak bwe m̦õttan wõt jidik Aelõñ eo an Anij enaaj “itok” ak tõl?

¹⁴ Ta un eo kein kajilu unin ad tõmak bwe m̦õttan wõt jidik eitok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in? Ej kõn bwebwenatoun armej ro an Anij. Ñan waanjoñak,  m̦okta jãn an kar Kien eo an Anij jino irooj ilañ, ekar wõr juon kumi in ri kapit ro me retiljek im rar karejar ñan Anij. Ta eo rar kõm̦m̦ane ke ear jab jejjet kitien men eo rar kõtmãne bwe enaaj wal̦o̦k ilo 1914? Elõñ iaaer rar tiljek wõt ñan Jeova, im jutak pen ium̦win apañ im mãlejjoñ ko rar iiooni. Ri kapit rein rar tiljek ñan mej.

¹⁵ Ikijjeen raan ko ãliktata an jukjukun pãd in an Setan, Jijej ear ba: “Epepen in ejãmin jako ñan tõr eo naaj jejjet men kein otemjej.” (Riit Matu 24:33-35.) Ke Jijej ear ba “epepen in,” jejel̦ã bwe ear jitõñl̦o̦k ñan ruo kumi in ri kapit ro. Wõn ro ilo kumi eo kein kajuon? Ej ri kapit ro ilo kar 1914 me rar mel̦el̦e bwe Kũraij ear jino Irooj ilo iiõ in. Rein rar jab baj mour wõt ilo iiõ eo 1914, ak kajoor eo an Anij ear jitõñ er ilo iiõ in im iiõ ko m̦oktal̦o̦k jãn 1914 bwe ren ri kapit.​—Rom 8:14-17.

¹⁶ Wõn ro ilo kumi eo kein karuo? Ej ro me kajoor eo an Jeova ear jitõñ er bwe ren ri kapit ilo tõre ko me jet iaan ri kapit ro ilo kumi eo kein kajuon rar mour wõt. Innem, ejjab aolep ri kapit ro raan kein rej uwaan ro ilo “epepen” eo Jijej ear kõnono kake. Ri kapit ro ilo kumi eo kein karuo rej bwijwol̦ãl̦o̦k. Bõtab, jej lukkuun tõmak im lõke naan ko an Jijej ilo Matu 24:34 me ej ba bwe jet iaan rein ilo ‘epepen in rejãmin jako’ m̦okta jãn an jino eñtaan eo el̦ap. Kõn men in, en kar l̦apl̦o̦k wõt ad tõmak bwe m̦õttan wõt jidik eo ej Irooj ilo Aelõñ eo an Anij enaaj jol̦o̦k nana otemjej, im bõktok lal̦ eo ekããl.​—2 Piter 3:13.

17. Ta ko jemaroñ katak jãn kanaan ko ej kab m̦õj ad katak kaki?

¹⁷ Ta ko jemaroñ katak jãn kanaan ko ej kab m̦õj ad katak kaki? Jijej ear kakkõl kõj bwe jejjab jel̦ã raan im awa ta eo enaaj itok jem̦l̦o̦kin. (Matu 24:36; 25:13) Ak Paul ear ba bwe jejel̦ã “bwe awa in ruj jãn kiki emoottok.” (Riit Rom 13:11.) Jej mour ilo raan ko ãliktata kiiõ. Ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn kanaan ko ilo Baibõl̦ im men ko Jeova Anij im Jijej Kũraij rej kõm̦m̦ani, jenaaj tõmak aolep kein kam̦ool ko me rej kaalikkar bwe epaaktok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in enana.

18. Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan ro me rejjab kõn̦aan pãd ium̦win tõl eo an Jijej Kũraij?

¹⁸ M̦õttan jidik ro me rejjab kõn̦aan pãd ium̦win tõl eo an Jijej Kũraij, eo im ej ettõr kõn juon ors emouj, renaaj kile bwe relukkuun bõd. Reban el̦l̦ã jãn iien ekajet eo. Ñe enaaj jejjet iien in, elõñ renaaj lõl̦ño̦ñ im lam̦õj im ba: “Wõn emaroñ jutak n̦ae” ak el̦l̦ã? (Revelesõn 6:15-17, UBS) Ilo Revelesõn jebta 7 ej jipañ kõj ñan jel̦ã uwaakin kajjitõk in. Ri kapit ro im “jarlepju” in armej ro renaaj “jutak n̦ae” ak el̦l̦ã kõnke Anij ej buñbũruon ippãer. Innem, tokãlik “jarlepju” in armej ro renaaj mour im el̦l̦ã jãn eñtaan eo el̦ap im pãd ilo naaj jukjukun pãd eo ekããl an Anij.​—Revelesõn 7:9, 13-15, UBS.

19. Kõnke kwõj tõmak bwe epaaktok jem̦l̦o̦kin, ta eo kwõj kijooror in naaj loe ak kõm̦m̦ane?

¹⁹ Ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn kanaan ko ilo Baibõl̦ me rejejjet kitieer kiiõ, jeban m̦ad ilo lal̦ in an Setan. Im jenaaj jel̦ã im mel̦el̦e unin oktak ko rej wal̦o̦k ilo lal̦ in. M̦õttan jidik Kũraij enaaj bõk anjo̦ im kõjem̦l̦o̦k nana otemjej ilo naaj tarin̦ae eo an Anij, Armagedon. (Revelesõn 19:11, 19-21) Pijaikl̦o̦k m̦õk ad naaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ ãlikin iien in!—Revelesõn 20:1-3, 6, UBS; 21:3, 4, UBS.