Ium̦win elõñ iiõ ko remootl̦o̦k, milien likao rar em̦m̦akũt jãn aelõñ ko aer bwe ren tõn tarin̦ae. El̦ap an kar armej kautiej aelõñ ko aer, men in ear kõm̦akũt er ñan aer kõn̦aan etal. Juon likao jãn Amedka me ear bõk kun̦aan ilo tarin̦ae eo ilo 1914 eo ear ba: “Iar lukkuun m̦õn̦õn̦õ im reim̦aanl̦o̦k ñan ta eo enaaj kar wal̦o̦k.”

Ejjabto tokãlik, men eo me rar m̦õn̦õn̦õ kake im kijoororetok ear oktak im juon men ekabũrom̦õjm̦õj. Ejjel̦o̦k en̦ ear kõtmãne bwe rũttarin̦ae rein renaaj kar eñtaan ium̦win elõñ iiõ ilo Belgium im France. Ilo iien in armej ro rar n̦aetan, “Tarin̦ae eo El̦ap.” Rainin armej rej n̦aetan, “Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon.”

Elukkuun lõñ armej rar mej im jorrããn jãn kar Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon. Ekkar ñan jet etale ko, ewõr 10 milien rar mej im 20 milien rar jorrããn. Men ko rebõd im nana rar bar wal̦o̦k jãn wõt kar tarin̦ae in. Ekar ejjel̦o̦k an ruutiej ro an kien ilo Europe maroñ ñan bõbrae apañ ko jãn aer l̦apl̦o̦k im jelõt pel̦aakin lal̦ in. Men eo el̦aptata in ej bwe “Tarin̦ae eo El̦ap” ear kõm̦m̦an bwe aolepen lal̦ in en lukkuun jorrããn. Oktak kein me rar wal̦o̦k jãn kar iien in, rej bar jelõt kõj rainin.

Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon ear wal̦o̦k jãn wõt likjab in m̦akũtkũt. Ekkar ñan juon bok (The Fall of the Dynasties—The Collapse of the Old Order 1905-1922) ej ba: “Ruutiej ro an Europe rar jaje ke pepe ko me rar kõm̦m̦ani, renaaj kar bõktok el̦ap jorrããn ñan pel̦aakin lal̦ in.”

Ium̦win jejjo wõt wiik, kõn aer kar m̦ane l̦addik eo nejin kiiñ eo an Austria, men in ekõm̦m̦an an kar kien eo an Europe em̦m̦akũt ilo jidimkij ñan tarin̦ae meñe rar jab kõn̦aan. Kar kajjitõk ippãn em̦m̦aan eo eutiejtata ilo kien eo an Jãmne m̦õjin wõt an kar jino tarin̦ae eo im ba, “Ta eo bwe en kar wal̦o̦k?” L̦ein ear uwaak ilo an bũrom̦õj im ba, “Yokwe bwe en kar wõr juon eo ejel̦ã.”

Ri tõl ro rar kõm̦m̦ani pepe ko me rar tõllo̦k ñan an wõr tarin̦ae, ejjel̦o̦k aer jel̦ã ñan jidik ta eo enaaj kar wal̦o̦k. Ejjabto, rũttarin̦ae ro rar mel̦el̦e ta eo ear wal̦o̦k. Rar jel̦ã bwe ri tõl ro aer ilo kien, ilo kabuñ, im ilo tarin̦ae rar riabe er. Ta ko rar riabe er kaki?

Ri tõl ro an kien rar kallim̦ur bwe tarin̦ae eo enaaj kar kakõm̦m̦anm̦anl̦o̦k men ko ilo lal̦ in. L̦eo eutiejtata ilo kien eo an Jãmne ear ba: “Jej tarin̦ae bwe en wõr aenõm̦m̦an, kõn jolõt ko ad jãn ro m̦okta im kõn juon ilju im jekl̦aj em̦m̦an.” Bũrejtõn eo an kar Amedka etan Woodrow Wilson ear kwal̦o̦k jet naan bwe aolep ren keememeje. Ear ba bwe tarin̦ae eo enaaj “kõm̦m̦an an em̦m̦anl̦o̦k im wõr aenõm̦m̦an ilo aolep aelõñ ko ilo raan ko im̦aan.” Im ilo Britain, armej rar l̦õmn̦ak bwe enaaj kar “juon tarin̦ae ñan kõjem̦l̦o̦k tarin̦ae ko.” Bõtab, l̦õmn̦ak kein aer aolep rar bõd.

Ri tõl ro an kabuñ rar niknik in jipañl̦o̦k tarin̦ae eo. Juon bok (The Columbia History of the World) ej ba: “Ri tõl in kabuñ ro me ren kar katakin armej kõn Baibõl̦ rar oktak im rõjañ armej ñan etal im tarin̦ae. Tarin̦ae eo ear kal̦apl̦o̦k an armej dike doon.” Ri tõl rein rar jab jipañ ñan kadikl̦o̦k nana. Bar juon bok (A History of Christianity) ej ba: “El̦apl̦o̦k an kar ri tõl in kabuñ rein kautiej aelõñ ko aer jãn tõmak ko aer. Eñin unin elõñ iaaer rar kõm̦m̦an bwe yokwe eo aer ñan kabuñ ko aer im aelõñ ko aer ren joñan wõt juon. Ri tõl ro an kabuñ rar rõjañ armej ro ilo kabuñ ko aer me rar bõk kun̦aaer ilo tarin̦ae eo bwe ren m̦an doon ilo etan Anij.”

Ri tõl ro aer ilo tarin̦ae rar kallim̦uri rũttarin̦ae ro bwe enaaj m̦õkaj an jem̦l̦o̦k tarin̦ae im bwe renaaj wiin. Men in ear jab jejjet. Ear to kitien tarin̦ae eo kõnke kumi ko jim̦or rar jab kõn̦aan bõjrak. Juon ri jeje kõn ta ko rar wal̦o̦k iien ko m̦okta, ej kwal̦o̦k kõn tarin̦ae in bwe ej make wõt nanatata. Ej ba: “El̦ap an jelõt rũttarin̦ae ro ekoba eñjake ko aer im men in ejjañin kar wal̦o̦k m̦okta.” Meñe rar iioon men kein ak ri tõl ro aer ilo tarin̦ae rar iuuni er bwe ren tarin̦ae wõt. Eñin unin elõñ iaan rũttarin̦ae ro rar ko ak jum̦ae ri tõl ro aer.

Elemen an kar Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon jelõt elõñ armej? Juon ri jeje bwebwenato ej kwal̦o̦k naan kein an juon rũttarin̦ae ke ej ba: “Tarin̦ae eo ear ko̦kkure l̦õmn̦ak im m̦wil ko m̦wilin armej.” Ilo m̦ool, jãn wõt an kar wal̦o̦k tarin̦ae in ear oktakl̦o̦k wãween ko ippãn aolep armej. Jorrããn in ear wal̦o̦k ej make wõt kar l̦ap m̦anm̦an armej ie. Aolep jikin ej wal̦o̦k jum̦ae im an armej kõm̦m̦an poktak ikijjeen jerbal.

Etke tarin̦ae eo ejaam̦ kar ukot lal̦ in? Ear ke baj juon jorrããn l̦apl̦ap me ear jide im wal̦o̦k? Uwaakin kajjitõk kein rej ke kwal̦o̦k ta ko renaaj wal̦o̦k ilju im jekl̦aj?