1. Ta ko Jijej ear kõm̦m̦ani im rej kaalikkar bwe ear likũt juon joñak em̦m̦an ilo an kar kaarmejjete e make?

 KE JIJEJ ear pãd ioon lal̦ in, ear likũt juon joñak em̦m̦an ilo an kar kaarmejjete e make. Ear kõjekdo̦o̦n kõn̦aan ko an im an em̦m̦an kõjeiien bwe en kõm̦anm̦an ankilaan Anij. (Jon 5:30) Kõn an kar Jijej tiljek wõt ñan iien eo ear mej ioon al̦al̦ in eñtaan eo, men in ear lukkuun kam̦ool bwe ear juon eo im ejjab l̦õmn̦ak kõn e make ñan jidik.​—Pilippai 2:8.

2. (1) Ewi wãween ad kwal̦o̦k bwe jej kaarmejjete kõj make? (2) Etke jej aikuj kõm̦m̦ane men in?

² Kõnke jej rũkal̦oor ro an Jijej, kõj bareinwõt jej aikuj kaarmejjete kõj make. Ta mel̦el̦ein ñe juon ej kaarmejjete e make? Eokwe, ej mel̦el̦ein bwe armej in em̦õn̦õn̦õ in likũt kõn̦aan ko an make ãlik bwe en maroñ jipañ ro jet. Elukkuun oktak jãn juon eo me ej l̦õmn̦ak wõt kõn e make. (Matu 16:24) Ñe jejjab l̦õmn̦ak kõn kõj make jenaaj l̦õmn̦ak kõn eñjake im kõn̦aan ko an ro jet m̦okta jãn kõj. (Pilippai 2:3, 4, UBS) Jijej ear kwal̦o̦k bwe ekanooj aorõk ñan an Kũrjin ro kõm̦m̦ane men in. Etke? Kõnke ad kaarmejjeteik kõj make ej kaalikkar ad yokwe ro jet. Im yokwe ej kakõl̦l̦e eo el̦aptata kakõl̦l̦en Kũrjin ro rem̦ool. (Jon 13:34, 35) Bareinwõt, baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn aolep jeraam̦m̦an im tõprak ko jej loi kõn ad uwaan juon doulul me ro jeid im jatid ipel̦aakin lal̦ rej kwal̦o̦k aer m̦õn̦õn̦õ in kaarmejjete er make!

3. Ta eo emaroñ bõbraik kõj jãn ad kaarmejjeteik kõj make?

 ³ Bõtab, ewõr juon men ej bõbraik kõj jãn ad kaarmejjeteik kõj make. Ta in? Ej kõn̦aan eo ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make. Eñin men eo Adam im Iv rar kõm̦m̦ane. Iv ear l̦õmn̦ak wõt kõn kõn̦aan eo an ñan ãinwõt Anij. Im Adam ear l̦õmn̦ak wõt kõn an kõn̦aan kabuñbũruon kõrã in pãleen. (Jenesis 3:5, 6) Ãlikin an Tepil̦ eo kapoiki Adam im Iv bwe ren ilo̦k jãn kabuñ eo em̦ool, ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kapoiki armej ro jet bwe ren l̦õmn̦ak wõt kõn er make. Ear bar kajjioñ kapoiki Jijej kõn ejja men in wõt. (Matu 4:1-9) Ilo raan kein ad, elõñ armej ro em̦õj an Setan tõlpiloik er ikijjeen an kõm̦m̦an bwe ren l̦õmn̦ak wõt kõn er im kõn̦aan ko aer make ilo elõñ wãween ko. Innem, jej aikuj kõjparok bwe kõn̦aan in enana en jab bar jelõt kõj.​—Epesõs 2:2.

4. (1) Jemaroñ ke lukkuun jol̦o̦k kõn̦aan eo ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make? Kõmel̦el̦e taunin. (2) Ta kajjitõk ko jenaaj etali ilo katak in?

⁴ Jemaroñ keidi kõn̦aan eo ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make ñan juon l̦õjo ej jino wal̦o̦k ilo juon wa. Kõn an wa in kar jo̦o̦l̦, emaroñ jino an l̦õjo. Bõtab, men eo el̦apl̦o̦k an nana ej ñe jej kõjekdo̦o̦n l̦õjo eo. El̦aññe jejjab kõm̦m̦an jabdewõt ñan bõbrae an l̦apl̦o̦k l̦õjo eo, emaroñ l̦apl̦o̦k wõt im jujen kajorrããne wa eo. Eñin men eo enaaj wal̦o̦k ñe jejjab kate kõj ñan jol̦o̦k kõn̦aan eo ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make. Jejel̦ã bwe ejjel̦o̦k ad maroñ ñan lukkuun jol̦o̦ke kõn̦aan in enana kõnke jejjab weeppãn im ej juon men jaar jolõte. Ak jemaroñ bõbrae an wal̦o̦k im wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo ad kate kõj ñan tarin̦aeiki kõn̦aan in enana. (1 Korint 9:26, 27, UBS) Elemen ad kile bwe jej l̦õmn̦ak kõn kõj make? Im ta eo jemaroñ kõm̦m̦ane ñan kal̦apl̦o̦k ad kaarmejjeteik kõj make?

5. (1) Ewi wãween an Baibõl̦ eo ãinwõt juon kilaaj? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.) (2) Ñe jej lale Baibõl̦ ñan jããke kõj make, ta eo jejjab aikuj in kõm̦m̦ane?

⁵ Ekkã wõt ad lale kõj make ilo juon kilaaj ñan jel̦ã ñe jejejjet im ewõr men jej aikuj kakõm̦anm̦ane. Eokwe ejjel̦o̦k oktak, jemaroñ lale Baibõl̦ ñan jããke ñe em̦m̦an bũruod im ñan kajim̦we jabdewõt likjab ko ewõr ippãd. (Riit Jemes 1:22-25.) Bõtab, wãween eo wõt bwe kilaaj eo en jipañ kõj ñan jel̦ã ñe ewõr men jej aikuj kakõm̦anm̦ane ej ñe ejejjet im jim̦we ad kalimjeke. Kõnke ñan waanjoñak, el̦aññe jej baj kalimjek kilaaj eo im m̦õkaj ad etal, jemaroñ jab lo bwe ettoonon jidik turin mejãd. Ak el̦aññe jej ettol̦o̦k jidik im baj reilo̦k wõt, jemaroñ lo jekjekin bar juon armej ewal̦o̦k ilo kilaaj eo. Ãindeinl̦o̦k wõt, jekõn̦aan bõk ad iien im riiti Baibõl̦ im kõjerbale ñan lale el̦aññe jej armej rot eo me ej l̦õmn̦ak wõt kõn kõn̦aan ko an make. Bõtab, eban jipañ kõj el̦aññe jej m̦õkaj ad riiti ak lale ñan lo bõd ko an ro jet.

6. Ñe jej “pãd im liñõri kien” eo ak Naan in Anij, ta eo jej kõm̦m̦ane?

⁶ Jekdo̦o̦n ñe jemaroñ keini ad riiti Naan in Anij raan otemjej ak jemaroñ jab kile bwe ejino l̦apl̦o̦k ad l̦õmn̦ak kõn kõj make. Etke? Eokwe l̦õmn̦ak m̦õk kõn men in: Ke Jemes ear kwal̦o̦k kõn waanjoñak eo kõn kilaaj eo, ear kwal̦o̦k bwe armej eo ear “make lale e” ilo kilaaj eo. Naan in Grik eo me kar ukote naan kein jãne ej mel̦el̦ein lukkuun etale im bar lale. Ak kiiõ ta likjab eo an armej in? Jemes ear wõnm̦aanl̦o̦k im ba: “Ej ilo̦k im em̦õkaj an mel̦o̦kl̦o̦k ewi wãween.” Eñin kar likjab eo an. Ej baj etal wõt jãn kilaaj eo ak ejjab kakõm̦anm̦ane likjab eo ear loe. Bõtab, armej eo juon me ear “pãd im liñõri kien in anemkwõj eo eweeppãn” ej lo jeraam̦m̦an im tõprak ilo mour eo an. Etke? Kõnke armej in ejjab baj riiti wõt Naan in Anij ak ej “pãd im liñõri,” im ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo an l̦oore naan ko ie. Jijej ear bar kwal̦o̦k kõn ejja men in wõt ke ear ba: “El̦aññe kom̦ij pãdwõt ilo Aõ in naan innem kom̦ rũkal̦oora rem̦ool.”​—Jon 8:31.

7. Elemen ad kõjerbale Baibõl̦ ñan jããke kõj im lale ñe jej l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make?

⁷ Kõn men in, ñan jipañ kõj tarin̦aeiki kõn̦aan eo ñan l̦õmn̦ak kõn kõj make, m̦okta jej aikuj bõk ad iien ñe jej riiti Naan in Anij. Men in enaaj jipañ eok ñan kile ta ko kwõj aikuj kakõm̦anm̦anil̦o̦k. Innem, wõnm̦aanl̦o̦k im kappok mel̦el̦e ko jet. Ilo  am̦ riiti im etale juon bwebwenato ilo Baibõl̦, kiiõ kwõmaroñ kajjitõk ippam̦ make: ‘Ñe en kar ña eo ij iioone apañ in, ta eo inaaj kar kõm̦m̦ane? Inaaj ke kar kõm̦m̦ane men eo ejim̦we im̦aan mejãn Jeova?’ Men eo el̦ap an aorõk ej bwe ãlikin wõt am̦ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn bwebwenato eo kwaar riiti, kwõn kate eok ñan l̦oore. (Matu 7:24, 25, UBS) Jen kiiõ katak kõn bwebwenatoon Kiiñ Saul im rijjilõk Piter. Bwebwenato kein ruo renaaj jipañ kõj ñan jel̦ã ta eo jen kõm̦m̦ane bwe jen jab l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make.

8. (1) Kar kain armej rot Saul ilo jinoin an kar kiiñ? (2) Ta ko ear kõm̦m̦ani ñan kaalikkar bwe ilo jinoin ear jab juon armej me ej l̦õmn̦ak wõt kõn e make?

⁸ Joñak eo an Kiiñ Saul ej juon kein kakkõl ñan kõj. Etke? Kõnke ej kwal̦o̦k kõn ewi wãween kõn̦aan eo ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make emaroñ bõbraik ad kaarmejjete kõj make. Ilo jinoin an kar Saul kiiñ, ear juon armej me ettã bũruon im ear l̦õmn̦ak bwe ettãl̦o̦k jãn ro jet. (1 Samuel 9:21, UBS) Im ke jet Ri Israel rar jum̦aiki im dike an kiiñ, ear jab kajeiki rein. Meñe ear wõr an jim̦we im maroñ ñan jojomare jerbal in me Anij ear lel̦o̦k ñane, ak ear jab kõm̦m̦ane men in. (1 Samuel 10:27) Bareinwõt, Kiiñ Saul ear pokake naan in tõl ko an Anij ilo an kar tõl Ri Israel ro ñan ilo̦k im tarin̦ae ippãn Ri Amon ro. Im ãlikin aer kar anjo̦ ilo tarin̦ae eo, ear nõbar Jeova.​—1 Samuel 11:6, 11-13.

9. Ta eo ear kõm̦m̦an bwe Saul en oktak im l̦õmn̦ak wõt kõn e make?

⁹ Bõtab, tokãlik Saul ear jino an utiej bũruon im l̦õmn̦ak wõt kõn e make. Im ear jab m̦õkaj im bõbrae men kein ak ear kõtl̦o̦k bwe ren l̦apl̦o̦k wõt. Ear ãinwõt an l̦õjo eo ilo juon wa l̦apl̦o̦k im ko̦kkure wa eo. Ke Saul ear anjo̦ ioon jarin tarin̦ae eo an Ri Amelek ro, ear likũt kõn̦aan ko an m̦okta ijello̦kun an pokake Jeova. Saul ear kwal̦o̦k an kũbbon̦, im ear bõk men ko rem̦m̦antata an Ri Amelek ro meñe Anij ear kakien bwe en ko̦kkure men otemjej. Im kõn an utiej bũruon, ear kajutak juon kein kakeememej e make. (1 Samuel 15:3, 9, 12) Innem, ke ri kanaan Samuel ear jiroñl̦o̦k Saul bwe Jeova ear jab m̦õn̦õn̦õ kõn men ko ear kõm̦m̦ani, ear kajjioñ jojomare e make. Ear kwal̦o̦k wõt men ko me ear pokake Anij kaki im ear n̦aruon ro jet. (1 Samuel 15:16-21) Bareinwõt, joñan an utiej bũruon, el̦apl̦o̦k an kar l̦õmn̦ak kõn an armej ro kautieje jãn an kabuñbũruon Anij. (1 Samuel 15:30) Ewi wãween jemaroñ kõjerbale bwebwenato in kõn Saul ñan etale kõj im jel̦ã ta eo jen kõm̦m̦ane bwe jen jab l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make?

10, 11. (1) Ta eo jej katak jãn bwebwenato eo an Saul? (2) Ta ko jemaroñ kõm̦m̦ani bwe jen jab anõke joñak eo enana an Saul?

¹⁰ Kein kajuon, bwebwenato eo kõn Saul ej katakin kõj bwe jen jab kõjatdikdik im l̦õmn̦ak bwe aolep iien jenaaj m̦õn̦õn̦õ in kaarmejjete kõj make im l̦õmn̦ak kõn ro jet m̦okta. Jen jab l̦õmn̦ak bwe kõnke jaar maroñ kõm̦m̦ane men in m̦okta, innem enaaj baj ãindein wõt aolep iien. (1 Timote 4:10) Keememej bwe Saul ear em̦m̦an ilo jinoin im Anij ear m̦õn̦õn̦õ ippãn. Ak ke ear jino an l̦õmn̦ak kõn e make, ear jab kate e ñan jol̦o̦ke men in enana jãn bũruon. Innem, tokãlik ear jako an Jeova kajeraam̦m̦ane Saul kõn an kar jab pokake.

¹¹ Kein karuo, jen kõjparok bwe jen jab lale ak kalimjek wõt men ko rem̦m̦an jej kõm̦m̦ani, bõtab jej kõjekdo̦o̦ni likjab ko ad me jej aikuj kõm̦m̦an oktak ie. Enaaj ãinl̦o̦k wõt ñe jej lale kõj ilo kilaaj eo im m̦õn̦õn̦õ kõn ad jejjet kõn nuknuk ko jej kõn̦aki ak jejjab loe ettoon eo iturin mejãd. Meñe jemaroñ jab ãinwõt Saul ak jekdo̦o̦n jej aikuj kate kõj ñan bõbrae jabdewõt men me enaaj tõll̦o̦k kõj ñan ad l̦oore joñak eo an enana. Ñe juon ej letok naan in kauwe ñan kõj, jen jab ãinwõt Saul ilo ad jekpen kõn bõd ko ad ak n̦aruon ro jet. Em̦m̦anl̦o̦k jen m̦õn̦õn̦õ in roñjake ñe juon ej kauwe ak kajim̦we kõj.​—Riit Sam 141:5.

12. El̦aññe jejjab l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make, ewi wãween men in enaaj jipañ kõj ñe jaar kõm̦m̦ane juon bõd ekanooj l̦ap?

¹² Ak ta el̦aññe bõd eo jaar kõm̦m̦ane ekanooj l̦ap? Eokwe, Saul ear jab kwal̦o̦k bõd eo an kõnke ear jab kõn̦aan bwe armej ro ren l̦õmn̦ak bwe enana. Im men in ear bõbrae an em̦m̦an kõtaan  eo an ippãn Jeova. Bõtab, el̦aññe jejjab l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make, jenaaj kõjekdo̦o̦n ad jook im kappok jipañ ippãn em̦m̦aan ro rej lale eklejia bwe ren jipañ kõj kõn men eo enana jaar kõm̦m̦ane. (Jabõn Kõnnaan 28:13; Jemes 5:14-16) Ñan waanjoñak, ewõr juon jeid im jatid em̦m̦aan me ear jino an alwõji pija ko renana ke ear 12 an iiõ. Im ear wõnm̦aanl̦o̦k im n̦ooje an alwõji men kein elõñl̦o̦k jãn joñoul iiõ. Ej ba: “Ear kanooj pen aõ kwal̦o̦k ñan lio ippa im em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo kõn men in enana iar kõm̦m̦ane. Ak ãlikin aõ kar kwal̦o̦ke, ear em̦m̦anl̦o̦k aõ mour im jako aõ eddodo kake. Jet iaan ro m̦õtta ilo eklejia eo rar inepata ippa ke ear jako aõ ri jipañ ilo eklejia. Bõtab, ijel̦ã bwe el̦apl̦o̦k an Jeova m̦õn̦õn̦õ kiiõ ilo aõ karejar ñane jãn iien eo iar alwõji pija ko renana. Im eaorõktata l̦õmn̦ak eo an jãn ro jet.”

13, 14. Elemen an kar Piter kwal̦o̦k bwe ear l̦õmn̦ak wõt kõn e make?

¹³ Ke rijjilõk Piter ear pãd ippãn Jijej, ear jab l̦õmn̦ak wõt kõn e make im kõn̦aan ko an. (Luk 5:3-11) Meñe ear ãindein, ak ear aikuj kate wõt bwe en jab l̦õmn̦ak wõt kõn e make. Ñan waanjoñak, ear illu ke rijjilõk Jemes im Jon rar kajjioñ kõm̦m̦an bwe Jijej en kab lel̦o̦k juon aerro jerbal eutiej ilo naaj Aelõñ eo an Anij. Bõlen Piter ear l̦õmn̦ak bwe e eo enaaj bõk juon iaan jerbal kein kõnke m̦oktal̦o̦k Jijej ear ba ñan Piter bwe enaaj lel̦o̦k juon jerbal eaorõk ñane. (Matu 16:18, 19) Bõtab ilo iien in, Jijej ear kakkõl Jemes im Jon ekoba Piter im rijjilõk ro jet ñan kõjparok bwe ren jab l̦õmn̦ak wõt kõn er make ilo aer kajjioñ in “irooj” ak l̦õmn̦ak reutiejl̦o̦k jãn rũkal̦oor ro jet.​—Mark 10:35-45, UBS.

¹⁴ Meñe Jijej ear kajim̦we l̦õmn̦ak eo an Piter, bõtab ear pen an Piter kõttãiki kõn wãween an watõk e make. Ke Jijej ear ba ñan rijjilõk ro bwe renaaj ko jãne, Piter ear kautieje e make im kananaiki rijjilõk ro jet ilo an ba bwe renaaj ko ak ñe e enaaj tiljek wõt ñan Jijej. (Matu 26:31-33, UBS) Ak Piter en kar kõjparok jãn an lõke e make. Etke? Kõnke ilo ejja boñõn eo wõt, ear kaarmejjete Jijej jilu alen im ba ejaje kajjien. Piter ear jab kõn̦aan bwe en nana etan ippãn armej ro. Ilo wãween in, ear kwal̦o̦k bwe ear l̦õmn̦ak wõt kõn e make.​—Matu 26:69-75, UBS.

15. Ta men ko rem̦m̦an jemaroñ katak jãn joñak eo an Piter?

¹⁵ Meñe jet iien Piter ear likjab, bõtab elõñ men ko rem̦m̦an jemaroñ katak jãn joñak eo an. Kõn  an kar kate e im kõtl̦o̦k bwe kajoor eo an Anij en tõl e, ear maroñ jol̦o̦k an l̦õmn̦ak wõt kõn e make. Im tokãlik ear jel̦ã irooj ioon kõn̦aan ko an im kaarmejjete e make ñan jipañ ro jet. (Galetia 5:22, 23, UBS) Tokãlik, ear kijenmej ium̦win mãlejjoñ ko me el̦apl̦o̦k aer pen jãn men ko m̦okta ear iiooni. Ear kwal̦o̦k an ettã bũruon ke rijjilõk Paul ear kauweiki im̦aan mejãn armej ro. (Galetia 2:11-14, UBS) Im ear jab illu im likũt naan ko an Paul ilo bũruon. Bareinwõt, ear jab l̦õmn̦ak bwe kiiõ enana etan kõn an kar Paul kauweiki. Ak ear wõnm̦aanl̦o̦k im kwal̦o̦k an yokwe Paul. (2 Piter 3:15) Joñak in an Piter emaroñ jipañ kõj ñan kõttãik kõj im jab l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make.

16. Ewi wãween ad kwal̦o̦k bwe jejjab l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make ñe jej iioon wãween ko reppen?

¹⁶ Kiiõ l̦õmn̦ak m̦õk kõn ta eo kwõn kar kõm̦m̦ane ñe en kar kwe eo kwõj iioon wãween ko reppen. Ke rar kalbuuji im deñl̦o̦ke Piter im rijjilõk ro kõn aer kar kwal̦o̦k naan, rein rar “kanooj m̦õn̦õn̦õ kõn an Anij watõk er bwe ren eñtaan im jook ilo etan Jijej.” (Jerbal 5:41, UBS) Kwe bareinwõt, kwõmaroñ watõk bwe am̦ iioon jum̦ae kõn tõmak eo am̦, ej kõpel̦l̦o̦k juon iien ñan am̦ anõke joñak eo an Piter im kwal̦o̦k bwe kwõjjab l̦õmn̦ak wõt kõn kwe make ãinwõt kar Jijej. (Riit 1 Piter 2:20, 21.) Joñak eo an Piter emaroñ bar jipañ eok ñe em̦m̦aan ro rej lale eklejia rej kajim̦we eok. Em̦m̦an kwõn l̦oore joñak eo an Piter im jab illu.​—Ekklisiastis 7:9.

17, 18. (1) Ta ko jemaroñ kajjitõk ippãd make kaki ñe jej kõn̦aan jibadek mejãnkajjik ko ilo ad karejar ñan Jeova? (2) Ñe jej kile bwe ewõr jidik kõn̦aan ilo bũruod ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make, ta eo jen kõm̦m̦ane?

¹⁷ Joñak eo an Piter emaroñ bar jipañ eok ikijjeen mejãnkajjik ko kwõj kõn̦aan kõttõpari ilo am̦ karejar ñan Jeova. Ilo am̦ jibadek men kein, kwõmaroñ kwal̦o̦k bwe kwõj m̦õn̦õn̦õ in kaarmejjete kwe make im kõjekdo̦o̦n kõn̦aan ko am̦. Ak kõjparok bwe men in en jab oktak im juon kõn̦aan ñan kappok nõbar. Innem, kwõn kajjitõk ippam̦ make: ‘Aõ kõn̦aan kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aaõ ilo jerbal eo an Jeova ej ke ñan kappok nõbar im bwe in utiej? Ij ke ãinwõt kar Jemes im Jon ke rar kajjitõk ippãn Jijej bwe en lel̦o̦k juon aerro jerbal eutiej?’

¹⁸ Ñe kwõj kile bwe ewõr jidik kõn̦aan ilo bũruom̦ ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kwe make, em̦m̦an kwõn kajjitõk ippãn Jeova bwe en kajim̦we l̦õmn̦ak eo am̦. Innem, kate eok ñan kõm̦m̦ani men ko me renaaj bõktok nõbar ñane im jab ñan kwe. (Sam 86:11) Kwõmaroñ bar kõttõpar mejãnkajjik ko me bõlen rejjab alikkar ñan ro jet. Ñan waanjoñak, kwõmaroñ kate eok bwe en l̦apl̦o̦k am̦ kwal̦o̦k yokwe, lañlõñ, aenõm̦m̦an, meanwõd, jouj im ko ãierl̦o̦k wõt. El̦aptata, kwõn kate eok ñan kwal̦o̦k jabdewõt iaan men kein me epen ñan kwe. Ak ñe kwõj loe bwe el̦ap am̦ niknik in kõpooje katak ko am̦ ñan iien kweilo̦k, bõtab kwõjjab lukkuun kõn̦aan karreoiki Im̦õn Kweilo̦k eo, eokwe kwõmaroñ kõm̦m̦an juon mejãnkajjik ñan l̦oore naan in kakapilõk eo ilo Rom 12:16, UBS.​—Riit.

19. Ñe jej lale Naan in Anij im jej loe likjab ko ad, ta eo jemaroñ kõm̦m̦ane bwe jen jab ebbeer?

¹⁹ Ñe jej kalimjek kõj make ilo kilaaj eo ak Naan in Anij, innem jej loe likjab ko ippãd ãinwõt kõn̦aan eo ñan l̦õmn̦ak wõt kõn kõj make, bõlen jemaroñ jino ebbeer. El̦aññe men in ej wal̦o̦k ñan kwe, eokwe kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn armej eo ilo waanjoñak eo an Jemes me ear lo jeraam̦m̦an im tõprak kõn an kar “pãd im liñõri kien” eo. Jemes ear jab kwal̦o̦k el̦aññe ear m̦õkaj an armej in kajim̦we likjab eo ear loe, im ñe ear maroñ kakõm̦anm̦ane aolep likjab ko ear loi. Bõtab, Jemes ear ba bwe armej in ear “pãd im liñõre kien” eo. (Jemes 1:25) Armej in ear keememej likjab eo ear loe ke ear lale e make ilo kilaaj eo, im ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kakõm̦anm̦ane. Kõn men in, jab ebbeer im l̦õmn̦ak bwe kwõj armej nana kõn likjab ko am̦. Ak kwõn keememej bwe kwõj juon armej ejjab weeppãn. (Riit Ekklisiastis 7:20.) Kwõn wõnm̦aanl̦o̦k wõt im lale Naan in Anij im kate eok ñan kwal̦o̦k am̦ kaarmejjete kõn̦aan ko am̦ im jab l̦õmn̦ak wõt kõn kwe make. Jeova ear jipañ elõñ iaan ro jeid im jatid ilo tõmak ñan kõm̦m̦ane men in, im em̦õn̦õn̦õ in bar jipañ eok. Rein me ear jipañ er rejjab weeppãn ãinwõt kwe, bõtab tokãlik Anij ear maroñ buñbũruon ippãer im kajeraam̦m̦ane er.