1. Ta ko rũtõl ro an Katlik im Bũrotijen rar kõm̦m̦ane ilo iien tarin̦ae ko?

 ANIJ ekõn̦aan ke bwe Kũrjin ro ren etal in tarin̦ae im m̦an armej ro jãn aelõñ ko jet? Ilo 100 iiõ ko remootl̦o̦k, elõñ armej rar ba bwe er Kũrjin ak rar bõk kun̦aaer ilo iien tarin̦ae ko im m̦an doon. RiKatlik ro rar m̦an RiKatlik ro jãn aelõñ ko jet im RiBũrotijen ro rar bar m̦an RiBũrotijen ro jãn aelõñ ko jet. Rũtõl ro an kabuñ kein ruo rar jar im kajeraam̦m̦ane rũttarin̦ae ro im kein tarin̦ae ko aer. Im ilo Pata eo an Lal̦ Kein Karuo, ear ikkutkut an armej ro me rar ba er Kũrjin kõm̦m̦ane men kein renana.

2, 3. (1) Ta ko Ri Kõnnaan ro an Jeova rar kõm̦m̦ane ilo kar Pata eo an Lal̦ Kein Karuo im ãlikin? (2) Etke Ri Kõnnaan ro an Jeova rejjab bõk kun̦aaer ilo tarin̦ae?

² Ta ko Ri Kõnnaan ro an Jeova rar kõm̦m̦ane ilo kar Pata eo an Lal̦ Kein Karuo? Rar m̦akoko in bõk kun̦aaer ilo tarin̦ae im ilo kiojal̦jal̦ ko rar wal̦o̦k ikõtaan aelõñ ko. Etke? Kõnke rar pokake naan ko an Jijej im l̦oore joñak eo an ñan yokwe armej otemjej. Jijej ear ba: “Ilo men in armej otemjej renaaj jel̦ã bwe kom̦ij rũkal̦oora, el̦aññe kom̦ij yokwe doon.” (Jon 13:35) Bareinwõt, Ri Kõnnaan rein an Jeova rar mel̦el̦e kõn naan in kakapilõk ko me Paul ear lel̦o̦k ñan eklejia eo ilo Korint im rar l̦oore naan kein.​—Riit 2 Korint 10:3, 4, UBS.

 ³ Kũrjin ro rem̦ool rej kõtl̦o̦k bwe Baibõl̦ en peek er kõn ta ko rejim̦we im ta ko rejjab jim̦we. Eñin unin rejjab bõk kun̦aaer ilo tarin̦ae ko im rejjab katak kilen ire im tarin̦ae. Kõnke Ri Kõnnaan ro an Jeova rej l̦oor wõt ta ko Baibõl̦ ej ba, armej ro jet rar jum̦ae im kaeñtaan elõñ to̦ujin iaaer. Ñan waanjoñak, kar kalbuuj elõñ em̦m̦aan im kõrã, rũtto ro im jo̦dikdik ro im likũt er ilo jikin kalbuuj ko me rej kaeñtaan armej ro im m̦an er ñan mej. Ear wal̦o̦k men in ilo pata eo kein karuo ke Hitler ear tõl aelõñ in Jãmne im aelõñ ko jet ilo Europe. Jekdo̦o̦n ñe el̦ap aer kar kaeñtaan Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo jekein, ak Ri Kõnnaan rein rar jab mel̦o̦kl̦o̦k eddo eo aer ñan kwal̦o̦k kõn Aelõñ eo an Jeova. Rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kwal̦o̦k naan ilo jabdewõt jikin rar pãd ie, ekoba ilo jikin kalbuuj ko rar likũt er ie. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Im ilo kar iiõ eo 1994 ilo juon aelõñ ilo Africa etan Rwanda, armej ro rar lukkuun kõjdate doon, joñan rar m̦an doon ñan mej. Bõtab, Ri Kõnnaan ro an Jeova rar jab bõk kun̦aaer ilo men in. Bareinwõt, Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo juon aelõñ ilo Europe kar etan Yugoslavia rar jab tarin̦ae ke ear wal̦o̦k juon pata ilo jikin in.

4. Ta ko ekkã an armej ba kõn an Ri Kõnnaan ro an Jeova jab tarin̦ae?

⁴ Elõñ armej rej kile im ba bwe el̦ap an Ri Kõnnaan ro an Jeova yokwe Anij im armej ro. Rej bar kile bwe rej m̦ool in Kũrjin. Unin aer ba men kein ej kõnke Ri Kõnnaan ro an Jeova rejjab bõk kun̦aaer ilo jabdewõt tarin̦ae. Ebar wõr un ko jet unin an armej ro ba bwe Ri Kõnnaan ro an Jeova rej m̦ool in Kũrjin. Jenaaj kiiõ bwebwenato kõn men kein.

5. Ta oktak eo rũkal̦oor ro an Jijej rar aikuj kõm̦m̦ane?

⁵ Jãn jinoin an kar Jijej kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo an Anij, ear lukkuun kaalikkare bwe jerbal in eaorõktata jãn aolep jerbal ko jet. Ear jel̦ã bwe jerbal in enaaj ajeededl̦o̦k iaolepen lal̦, innem ear kããlõt 12 rijjilõk ñan jipañe ilo jerbal in. Im tokãlik ear katakin 70 rũkal̦oor ro kõn kilen kwal̦o̦k naan. (Luk 6:13; 10:1) Rein rar pojak in kwal̦o̦k kõn nuuj eo em̦m̦an ñan ro jet. M̦oktata, ear jiroñ er bwe ren kwal̦o̦k ñan RiJu ro wõt. Bõtab, tokãlik ear jiroñ er bwe ren etal im kwal̦o̦k naan ñan riaelõñ ko jet. Rũkal̦oor ro an Jijej me rar RiJu remaroñ kar bwilõñ bwe kiiõ renaaj kar aikuj oktak im kwal̦o̦k naan ñan ro me rejjab RiJu im rejjab m̦wijm̦wij.​—Jerbal 1:8.

6. Ta eo bwe Piter en jel̦ã bwe Jeova ejjab kalijekl̦o̦k?

⁶ Jeova ear jilkinl̦o̦k rijjilõk Piter bwe en etal ñan m̦weo im̦õn Korniliõs, juon em̦m̦aan me ear jab RiJu im ear jab m̦wijm̦wij. Jãn wõt men in, Piter ear kiiõ kile bwe Jeova ejjab kalijekl̦o̦k jekdo̦o̦n er riia. Innem, ealikkar bwe Jeova ekõn̦aan bwe aolep armej jãn jabdewõt aelõñ ren jel̦ã kõn katak ko rem̦ool im tõmaki. Kõn men in, Piter ear jiroñ Korniliõs im baam̦le eo an bwe ren peptaij. (Jerbal 10:9-48) Im jãn kar iien in, Piter im rũkal̦oor ro jet rar kwal̦o̦k naan ñan aolep armej jãn jabdewõt aelõñ.

7, 8. Ta eo Ri Kõnnaan ro an Jeova rar kõm̦m̦ane ñan jipañe armej ro bwe ren jel̦ã kõn nuuj eo em̦m̦an? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

⁷ Ro me rej lale doulul eo an Jeova ilo raan kein relukkuun kate er im kõm̦m̦an laajrak ko bwe en kon̦ jerbal in kwal̦o̦k naan ijoko otemjej. Enañin 8 milien Ri Kõnnaan ro an Jeova ipel̦aakin lal̦ in, im rej niknik in kwal̦o̦k naan ilo elõñl̦o̦k jãn 600 kajin ko. Im ej ãindein wõt an orl̦o̦k oran kajin ko rej kwal̦o̦k naan ñani. Rej kwal̦o̦k naan jãn em̦ ñan em̦, im itõrerein ial̦ ko. Bareinwõt, jet iien rej kajutak tebõl̦ ko im waan bwilbwil ko (cart) im likũt bok ko ilo jabdewõt kajin bwe armej ro ren ebbõk aer. Armej ro rejel̦ã wõn ro rej Ri Kõnnaan ro an Jeova kõnke er wõt rej kwal̦o̦k naan ilo wãween kein.

 ⁸ Bareinwõt, doulul eo an Jeova ear katakin elõñl̦o̦k jãn 2,900 rũttõmak ro ñan ukok Baibõl̦ im bok ko me rej pedped ioon Baibõl̦. Rej ukote bok kein ñan elõñ iaan kajin ko ejeja an armej jel̦ã kaki. Ñan waanjoñak, Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo Jipein kiiõ rej ukote bok ko ilo kajin eo etan Catalan. Jejjo iien remootl̦o̦k, ear jino lõñl̦o̦k armej me rar kõnono kajin in ilo jikin kein Valencia, Alicante, Balearic im ilo Andorra. Kiiõ ilo raan kein, elõñ milien armej rej kõnono kajin Catalan. Armej rein remaroñ riit ilo kajin in aer kõnke Ri Kõnnaan ro an Jeova rej ukot bok ko ñane. Ejjab baj men in wõt, ak remaroñ pãd ilo kweilo̦k ko me rej wal̦o̦k ilo ejja kajin in aer im epidodo aer mel̦el̦e kake im jelõt bũrueer.

9, 10. Etke jejel̦ã bwe doulul eo an Jeova ekõn̦aan bwe aolep ren jel̦ã kõn katak ko rem̦ool?

⁹ Ri Kõnnaan ro an Jeova rej ukot bok ko im kõm̦m̦ani kweilo̦k ko ilo elõñ kajin ko ipel̦aakin lal̦. Jet iaaer ej wal̦o̦k ilo aelõñ in Mexico im ilo aelõñ in Nepal ilo Esia. Ñe baj ñan Mexico, enañin aolep rejel̦ã kajin Spanish. Bõtab, elõñ iaaer ewõr aer bar make kajin me rar kõjerbale jãn ke rar dik. Ñan waanjoñak, juon iaan kajin ko ej kajin Maya. Ewõr juon kumi in ukok ñan kajin in im rekar em̦m̦akũtl̦o̦k im jokwe ilo jikin eo me armej ro rej kajin Maya. Kõn men in, epidodo an armej ro me rej kajin Maya mel̦el̦e bok ko ad kõnke rej ukoti ilo wãween an armej kõnnaan. Ak ilo aelõñ in Nepal, ewõr tarrin 120 kajin ko im oran armej ro ie elõñl̦o̦k jãn 29 milien. Bõtab, elõñl̦o̦k jãn 10 milien armej ro rej kajin Nepal. Im ro jet ilo jikin in, kajin Nepal ej kajin eo aer kein karuo. Innem, ewõr bar juon tiim in ukok me rej ukoti bok ko ñan kajin Nepal.

¹⁰ An Ri Kõnnaan ro an Jeova ukok ñan elõñ kajin ko ej kwal̦o̦k bwe doulul eo an Jeova ej lukkuun kõm̦m̦ane eddo eo aer. Ta eddo in? Ej ñan kwal̦o̦k naan kõn Aelõñ eo an Anij ijoko otemjej. Rar kõm̦m̦an elõñ milien tũrããk kab bok ko im kajeededi ñan aolep armej. Rejjab wiakake bok kein ak rej bõk jipañ ikijjeen jaba an ro rej m̦õn̦õn̦õ in jabawõt. Ri Kõnnaan ro an Jeova rej m̦õn̦õn̦õ in l̦oore naan kein an Jijej: “Em̦õj lewaj kõn ejjel̦o̦k on̦ãn, innem kom̦win lel̦o̦k im jab bõk on̦ãn.”​—Matu 10:8, UBS.

11, 12. Ta eo armej rej ba kõn ad kwal̦o̦k naan im katakin armej ipel̦aakin lal̦?

¹¹ Ri Kõnnaan ro an Jeova rej lukkuun tõmak bwe katak ko aer rem̦ool. Joñan aer  tõmak rar kõm̦m̦an oktak ko ilo mour ko aer bwe ren maroñ kwal̦o̦k naan ñan armej ro jãn aelõñ ko jet im eoktak m̦anit ko aer. Elõñ rar ukot wãween aer mour, katak bar juon kajin, im l̦oore m̦antin bar juon aelõñ bwe armej ro ie ren m̦õn̦õn̦õ in eo̦roñ nuuj eo em̦m̦an. Kõn ad kwal̦o̦k naan im katakin armej ipel̦aakin lal̦, elõñ armej rej ba bwe Ri Kõnnaan ro an Jeova rej m̦ool in Kũrjin.

¹² Unin an Ri Kõnnaan ro an Jeova m̦õn̦õn̦õ in kwal̦o̦k naan ej kõnke rej tõmak bwe em̦ool kabuñ eo aer. Ak ta eo ear kõm̦m̦an bwe elõñ iaan ro jeid im jatid ren tõmak bwe em̦ool kabuñ in ad? Eokwe jenaaj kiiõ etale ta ko rar ba.​—Riit Rom 14:17, 18, UBS.

13. Ta eo Ri Kõnnaan ro an Jeova rej kõm̦m̦ane bwe en erreo wõt doulul eo an Jeova?

¹³ Ro jeid im jatid rej kwal̦o̦k ta ko rar kõm̦m̦an aer tõmak bwe em̦ool kabuñ eo ad. Juon em̦m̦aan me eto an karejar ñan Jeova ej ba: “Aolep rej kate er ilo elõñ wãween ko bwe doulul eo an Jeova en erreo wõt. Im jekdo̦o̦n wõn ej kõm̦m̦an bõd, ak enaaj bõk kaje im kajim̦we.” Ta eo rej kõm̦m̦ane bwe en erreo wõt doulul eo an Jeova? Aolep rej kate er ñan pokake naan ko ilo Baibõl̦ im l̦oore joñak ko an Jijej im rũkal̦oor ro an. Ewõr jet wõt rar m̦akoko in pokake im kõn men in kar aikuj bukwel̦o̦k er. Bõtab, enañin aolep Ri Kõnnaan ro an Jeova rej kõm̦m̦ani men ko me rej kam̦õn̦õn̦õik Jeova. M̦okta elõñ iaaer rekõn kõm̦m̦ani men ko rejjab jim̦we ak rar oktak im pokake kien ko an Anij.​—Riit 1 Korint 6:9-11.

14. (1) Ta eo elõñ rar kõm̦m̦ane ãlikin aer kar bukwel̦o̦k? (2) Im kõn men in, ta eo ej wal̦o̦k?

¹⁴ Baibõl̦ ej ba bwe ro rejjab kõn̦aan pokake Anij, aikuj bukwel̦o̦k er. Em̦m̦an bwe elõñ to̦ujin ro me rekar bukwel̦o̦k rar bũrom̦õj im ajl̦o̦k tokãlik. Innem, rar bar jepl̦aak ñan doulul eo an Jeova. (Riit 2 Korint 2:6-8, UBS.) Ri Kõnnaan ro an Jeova rej mour ekkar ñan naan ko ilo Baibõl̦. Eñin unin doulul eo an Jeova erreo. Im kõn men in, rejel̦ã bwe rej pãd ilo kabuñ eo em̦ool. Kabuñ ko jet rej kõtl̦o̦k an armej ro aer anemkwõj im kõm̦m̦an ekkar ñan kõn̦aan ko aer make. Bõtab, Ri Kõnnaan ro an Jeova rej mour ekkar ñan kien ko an Jeova. Elõñ armej rej kile men in, eñin unin rej tõmak bwe Ri Kõnnaan ro an Jeova rej m̦ool in Kũrjin.

15. Ta ko rej kõm̦m̦an an juon jeid im jatid em̦m̦aan tõmak bwe em̦ool kabuñ eo an Ri Kõnnaan ro an Jeova?

¹⁵ Etke rũttõmak ro jet m̦õttad rej tõmak bwe rej pãd ilo kabuñ eo em̦ool? Eokwe, ewõr juon jeid im jatid em̦m̦aan me 54 an iiõ im ear karejar ñan Jeova jãn ke ear jo̦dikdik. Em̦m̦aan in ej ba bwe tõmak eo an ej pedped ioon men kein jilu: (1) ewõr Anij, (2) Baibõl̦ eo ej an Anij, im (3) Ri Kõnnaan ro an Jeova wõt rej kõm̦m̦ani men ko Anij ekõn̦aan. Em̦m̦aan in ej ba: “Aolep iiõ ko tok ñan kiiõ ij katak im kanooj etale el̦aññe men kein 3 rem̦ool. Innem, kajjojo iiõ ej kajoorl̦o̦k wõt aõ tõmak bwe em̦ool kabuñ eo ad.”

16. Ta eo ej kõm̦m̦an an juon jeid im jatid kõrã tõmak bwe em̦ool kabuñ eo an Ri Kõnnaan ro an Jeova?

 ¹⁶ Ebar wõr juon jeid im jatid kõrã im ej jerbal ilo ra eo ilo New York. Ej kwal̦o̦k ta eo ej kõm̦m̦an an tõmak bwe em̦ool kabuñ eo an Ri Kõnnaan ro an Jeova. Kõrã in ej ba bwe doulul eo wõt an Jeova ej kwal̦o̦k bwe etan Anij ej Jeova, im enañin 7,000 alen an wal̦o̦k ilo Baibõl̦. Bareinwõt, el̦ap an eoon eo ilo 2 Kronikel 16:9 kakajoore im kapen an tõmak. Eoon in ej ba: “Mejãn Jeova rej ettõrl̦o̦k im ettõrtok ilo aolepen lal̦, im make kwal̦o̦k E kajoor in jipañ ro bũrueer reweeppãn ñan E.” Kõrã in jeid im jatid ej ba: “Doulul in em̦ool an Jeova ear katakin eõ kilen karejar ñan e kõn juon ‘bõro eweeppãn’ bwe Jeova en maroñ kwal̦o̦k an kajoor ñan ña. El̦apl̦o̦k aõ kaorõk jem̦jerã in aõ ippãn Jeova jãn jem̦jerã eo aõ ippãn jabdewõt armej. Im ij kile wãween ko me Jeova ear kõjerbal Jijej ñan katakin kõj kõn E, im men in ej kakajoor eõ.”

17. Ta eo juon jeid im jatid em̦m̦aan me ear jab tõmak ilo Anij kar m̦okta ej tõmake kiiõ, im etke?

¹⁷ Juon jeid im jatid em̦m̦aan me ilo kar m̦okta ear jab tõmak bwe ewõr Anij ej ba: “Ke iar kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn menin kõm̦anm̦an ko, iar tõmak bwe Anij ekõn̦aan bwe armej ro ren m̦õn̦õn̦õ. Kõn men in, eban kõtl̦o̦k bwe armej ro ren eñtaan ñan indeeo. Bareinwõt, meñe elukkuun l̦apl̦o̦k nana ak ej l̦apl̦o̦k wõt an Ri Kõnnaan ro an Jeova tõmak, kwal̦o̦k yokwe, im kijejeto ilo aer karejar ñan Jeova. Kajoor eo wõt an Jeova emaroñ kõm̦m̦an bwe ren ãindein.”—Riit 1 Piter 4:1-4, UBS.

18. (1) Etke em̦m̦aan rein ruo jeid im jatid rej tõmak bwe repãd ilo kabuñ eo em̦ool? (2) Ta l̦õmn̦ak eo am̦ kõn naan kein an em̦m̦aan rein ruo?

¹⁸ Bar juon jeid im jatid me eto an karejar ñan Jeova ej bar kwal̦o̦k unin an tõmak bwe em̦ool kabuñ eo an Ri Kõnnaan ro an Jeova. Ej ba: “Men ko iar katak kaki ium̦win iiõ ko rellõñ rar kõm̦m̦an aõ tõmak bwe ejjel̦o̦k oktak Kũrjin ro jinointata im Ri Kõnnaan ro an Jeova. Ke iar itoitak ñan elõñ aelõñ ko ipel̦aakin lal̦, iar lo aer bõrokuk ippãn doon. Im katak ko rem̦ool jãn Baibõl̦ rej kõm̦m̦an bwe in jokwane im m̦õn̦õn̦õ ilo mour eo aõ.” Ebar wõr juon em̦m̦aan jeid im jatid me 60 jim̦a an iiõ im ej ba bwe Ri Kõnnaan ro an Jeova rej lukkuun tõmak ilo Jijej. Ej kõmel̦el̦e im ba: “Ke kõmar katak kõn wãween an kar Jijej mour im kwal̦o̦k naan, kõmar kile joñan an aorõk joñak eo an. Eñin unin kõmar kõm̦m̦an oktak ilo mour ko ammim bwe kõmin maroñ epaake Anij ikijjeen Kũraij Jijej. Kõmar bar katak bwe jemaroñ mour ñan indeeo kõnke Kũraij ear mej kõn kõj. Bareinwõt, kõm jel̦ã bwe Anij ear kõmouri jãn mej im ewõr ro rar loe im kam̦oole men in.”—Riit 1 Korint 15:3-8, UBS.

19, 20. (1) Ta eo Paul ear ba ñan eklejia eo ilo Rom bwe rũkal̦oor ro an Jijej rej aikuj kõm̦m̦ane? (2) Ta eo aolep rũkarejar ro an Jeova rej aikuj kõm̦m̦ane?

¹⁹ Kũrjin ro rem̦ool rej lukkuun yokwe armej ro. Kõn men in, jej aikuj karoñ ro jet bwe ren jel̦ã kõn katak ko rem̦ool me jejel̦ã kaki. Paul ear ba ñan eklejia eo ilo Rom bwe rũkal̦oor ro an Jijej rej aikuj kwal̦o̦k naan. Ear ba: “El̦aññe kwõj kwal̦o̦k kõn lo̦ñiim̦, ‘Jijej ej Irooj,’ im tõmake ilo bũruom̦ bwe Anij ear kõjerkakpeje e jãn mej, kwõnaaj bõk lo̦mo̦o̦r. Bwe jej tõmak ilo bũruod im Anij ej kowãnõk kõj; jej kwal̦o̦k kõn lo̦ñiid im jej bõk lo̦mo̦o̦r.”—Rom 10:9, 10, UBS.

²⁰ Ri Kõnnaan ro an Jeova rej tõmak bwe em̦ool kabuñ eo aer. Im rejel̦ã bwe ej juon jeraam̦m̦an ñan aer katakin ro jet kõn nuuj eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo an Anij. Kõn men in, en am̦ mejãnkajjik ñan katak Baibõl̦ ippãn ro jet. Bareinwõt, kwõn mour ilo juon wãween me enaaj kaalikkar ñan er bwe Ri Kõnnaan ro an Jeova rej m̦ool in Kũrjin.