1. Ta l̦õmn̦ak eo an jet armej kõn ro rej kabuñ ñan Anij?

 ELÕÑ armej ilo raan kein rej ba bwe kabuñ ko rel̦l̦ap ilo pel̦aakin lal̦ in rejjab lukkuun jipañ armej. Jet rej l̦õmn̦ak bwe Anij ejjab m̦õn̦õn̦õ kõn kabuñ kein kõnke rejjab katakin armej ro kõn m̦ool eo kõn Anij, im bareinwõt rej kõm̦m̦ani men ko renana. Jet rej bareinwõt l̦õmn̦ak bwe Anij ej buñbũruon ippãn armej ro rem̦m̦an jekdo̦o̦n kabuñ ta eo aer. Ak m̦ool ke men in? Anij ekõn̦aan ke bwe armej ro rej kabuñ ñane ren kõjenolo̦k er jãn kabuñ ko reriab? Jen lale uwaak eo ilo ad etale ta eo Baibõl̦ ej ba kõn rũkarejar ro rem̦ool an Jeova jãn iien ko etto.

2. Wõn ro rar erom armej ro an Jeova, im ta kakõl̦l̦en bujen jem̦jerã eo aer ippãn Jeova? (Lale pija eo itulõñ.)

² Enañin 4,000 iiõ ko remootl̦o̦k, Jeova ear kããlõt juon kumi in armej bwe ren erom ro doon. Baibõl̦ ej ba bwe Ebream ej “jemãn ro otemjej rej tõmak.” Ej bar kwal̦o̦k bwe ear rũtõl ñan baam̦le eo an me ear lõñ uwaaer im rijerbal ro an me ear lõñ bukwi uwaaer. (Rom 4:11; Jenesis 14:14) Armej in Kenean ro rar watõk Ebream bwe ej juon “irooj eo ekajoor.” (Jenesis 21:22; 23: 6, UBS) Jeova ear kõm̦m̦ane juon bujen ak kallim̦ur ippãn Ebream im ro bwijjin. (Jenesis 17:1, 2, 19, UBS) Anij ear ba ñan Ebream: “Eñin bujen eo Aõ, eo kom̦ naaj kõjparok, Ippa im ippam̦, im ippãn ro ineem̦ ãlikũm̦: ren m̦wijit l̦addik otemjej ippemi. . . . im enaaj kakõl̦l̦en bujen eo ikõtaad.” (Jenesis 17:10, 11) Kõn men in, Ebream im aolep em̦m̦aan im l̦adik ro jãn baam̦le eo an rar m̦wijm̦wij. (Jenesis 17:24-27) An kar Ebream im ro bwijjin m̦wijm̦wij, ear juon kakõl̦l̦e me ej kaalikkar bwe ewõr juon aer bujen jem̦jerã ippãn Jeova.

3. Ewi wãween an kar jino lõñl̦o̦k uwaan ro bwijjin Ebream?

³ L̦adik eo jibwin Ebream etan Jekob, ak Israel, ear wõr 12 nejin l̦addik. (Jenesis 35:10, 22-26) Im tokãlik, l̦adik rein nejin rar erom jemãn bwij ko 12 an Israel. (Jerbal 7:8) Juon iaan l̦adik ro nejin Jekob, etan Josep rar bõke ñan Ijipt. Im ke ear pãd ilo Ijipt, Pero ear lel̦o̦k el̦ap maroñ ñane im kõm̦m̦an bwe en kein karuo jãne. Im juon iien ke ear l̦ap ñũta, Josep ear bõk eddon lale aolep m̦õñã ko ilo aolepen aelõñ eo. Kõn an kar l̦ap ñũta, Jekob im baam̦le eo an rar em̦m̦akũtl̦o̦k ñan Ijipt. (Jenesis 41:39-41, UBS; 42:6, UBS) Ear jino lõñl̦o̦k uwaan ro bwijjin Jekob.​—Jenesis 48:4; riit Jerbal 7:17, UBS.

4. Ilo kar jinoin, ewi wãween kar jem̦jerã eo an RiIjipt ro ippãn ro bwijjin Jekob?

⁴ Ro bwijjin Jekob rar mour elõñl̦o̦k jãn 200 iiõ ilo juon jikin ilo Ijipt etan Goshen. (Jenesis 45:9, 10) Kõn an kar Pero lukkuun jel̦ã kajjien Josep im l̦ap an kautieje, ear kamãlim an RiIsrael ro em̦m̦akũtl̦o̦k ñan Ijipt im mour ie. (Jenesis 47:1-6) Enañin 100 iiõ in aer kar mour ilo aenõm̦m̦an ippãn RiIjipt ro. RiIsrael ro rar mour ilo bukwõn ko reddik im rar rũlale menninmour. Meñe RiIjipt ro rar matõrtõre armej ro me rej rũlale jiip, ak rar aikuj pokake wõt Pero ilo aer kõtl̦o̦k bwe RiIsrael rein ren jokwe ilo Ijipt.​—Jenesis 46:31-34, UBS.

5, 6. (1) Ta eo ear wal̦o̦k tokãlik ñan armej ro an Anij ke rar pãd ilo Ijipt? (2) Etke RiIjipt ro rar jab m̦an Moses ke ear niñniñ? (3) Ta eo Jeova ear kõm̦m̦ane ñan armej ro An?

⁵ Elõñ iiõ tokãlik, RiIjipt ro rar kõm̦m̦an bwe RiIsrael ro ren aer rũkõm̦akoko ak kuli. Baibõl̦ ej ba: “Juon kiiñ ekããl, eo ear jab jel̦ã kajjien Josep, ear irooj in Ijipt. Ear ba ñan armej ro doon, ‘Kiiõ RiIsrael rein rekanooj lõñ im kajoor im rekauwõtata ñan kõj.’” Kõn men in, RiIjipt ro rar iuuni RiIsrael ro bwe ren kõm̦m̦an pirõk, jerbal ilo jikin kallib ko, im jerbal ko jet reppen me rej an rũkõm̦akoko ro. Ear lukkuun nana aer kõm̦m̦an ñan RiIsrael ro.​—Exodus 1:8, 9, 13, 14, UBS.

⁶ Kiiñ eo ekããl ear kakien bwe ñe el̦otak niñniñ l̦addik ro nejin RiIsrael ro, ren kab m̦an aolepeer. (Exodus 1:15, 16) Ilo kar tõre eo, ear wõr juon kõrã in Israel etan Jokebed, eo me ear keotake Moses. Ke ear 3 an Moses allõñ, Jokebed ear n̦ooje ilo bul̦õn ujooj aetok ko ilo Reba Nail. Im ejjabto tokãlik, jiroñ eo nejin Pero ear loe Moses im ear bõke bwe en nejin. Ear kõtl̦o̦k bwe kõrã eo lukkuun jinen Moses en lale e. Im ke Moses ear rũttol̦o̦k, ear erom juon rũkarejeran Jeova me etiljek. (Exodus 2:1-10; Hibru 11:23-25) Jeova ear lo bwe armej ro an rar eñtaan im ear pepe in kõjerbal Moses ñan tõl er bwe ren diwõjl̦o̦k jãn Ijipt. (Exodus 2:24, 25; 3:9, 10) An kar Jeova kõm̦m̦ane men in, ear “wiaik” ak kanemkwõj RiIsrael ro jãn aer kõm̦akoko.​—Exodus 15:13; riit Duteronomi 15:15.

7, 8. Ewi wãween an kar Jeova kõm̦m̦an bwe armej ro an ren erom juon aelõñ eokkwõjarjar?

⁷ Jeova ejjañin kar jino karõk bwe  RiIsrael ro ren erom juon aelõñ me ewõr aer bũrij im ewõr kien ko rej aikuj l̦oori. Bõtab, ear m̦okta kããlõt er bwe ren armej ro an. Eñin unin an kar Jeova jiroñ Moses im Aron bwe ren ilen kõnnaanek Pero im ba: “Ãindein an Jeova, Anij in Israel ba, ‘Kwõn kõtl̦o̦k ro Doõ, bwe ren kõm̦m̦an juon kwõjkwõj ñan Eõ ilo ãne jem̦aden.’”​—Exodus 5:1.

⁸ Bõtab, Pero ear jab kõn̦aan kõtl̦o̦k RiIsrael ro. Bwe Jeova en maroñ kanemkwõj armej ro an, ear aikuj jilkinl̦o̦k 10 menin kaeñtaan ko ñan RiIjipt ro, im tokãlik ear m̦an Pero im rũttarin̦ae ro an ilo Lom̦al̦o Ekilmir. (Exodus 15:1-4) Innem enañin 3 allõñ tokãlik, Jeova ear kõm̦m̦ane juon bujen ippãn RiIsrael ro ke rar pãd ilo Tol̦ Sainai. Jeova ear ba: “El̦aññe kom̦ij eo̦roñ ainikiõ im kõjparok bujen eo Aõ, innem kom̦ naaj Aõ m̦weiuk eaorõk, jãn aelõñ ko otemjej.” Armej rein renãj kiiõ erom juon “aelõñ eokkwõjarjar.”​—Exodus 19:5, 6.

9, 10. (1) Ilo Duteronomi 4:5-8, ewi wãween an kar kien ko an Anij kõm̦m̦an bwe armej ro an ren oktak jãn riaelõñ ko jet? (2) Ta eo RiIsrael ro rar aikuj kõm̦m̦ane ñan kaalikkar bwe rar juon ‘aelõñ eokkwõjarjar ñan Jeova’?

⁹ M̦oktal̦o̦k jãn an kar armej ro an Anij erom rũkõm̦akoko ilo Ijipt, ro me rar bõran ak jeban juon baam̦le rekõn tõl armej ro an Jeova. Rein me rar jeban baam̦le ko rar jerbal ãinwõt rũtõl, riekajet, im bũrij. Elõñ bukwi iiõ in an kar rũkarejar ro an Jeova l̦oore karõk in, im ke rar pãd ilo Ijipt rar bar l̦oore m̦ae tõre eo rar erom rũkõm̦akoko. (Jenesis 8:20; 18:19; Job 1:4, 5) Bõtab, ãlikin an kar Jeova kanemkwõj RiIsrael ro jãn aer kõm̦akoko, ear lel̦o̦k kien ko ñan er bwe ren l̦oori, im kien kein rar kõm̦m̦an bwe ren oktak jãn riaelõñ ko jet. (Riit Duteronomi 4:5-8, UBS; Sam 147:19, 20.) Ekkar ñan kien ko Jeova ear lel̦o̦k ñan er, ear ba bwe ren kõjenolo̦k juon kumi bwe ren bõk jerbal in bũrij ñan aelõñ eo. Kien ko rar bareinwõt kaalikkar bwe ro me renãj riekajet ñan aelõñ eo, ej “rũtto ro” me armej ro rar kile im kautiej er kõn aer mãlõtlõt. (Duteronomi 25:7, 8) Ilo kien ko, ear wõr naanin tõl ko kõn wãween aer kabuñ ñan Jeova, im kõn ta ko rej aikuj kõm̦m̦ani ilo mour ko aer kajjojo raan.

¹⁰ M̦oktal̦o̦k wõt jãn an kar RiIsrael ro del̦o̦ñel̦o̦k Ãneen Kallim̦ur eo, Jeova ear bar ãlijil̦o̦k kien ko an ñan er. Im Moses ear ba ñan armej ro: “Jeova ear kwal̦o̦k rainin bwe kwe juon aelõñ ekkar ñan E make, ãinwõt An kallim̦ur ñan kwe, bwe kwõn pokake kien ko An otemjej; Im bwe En kautiej eok jãn ro riaelõñ otemjej Ear kõm̦anm̦ani, ilo nõbar, im ilo ãt, im ilo aiboojoj; im bwe kwõn ro riaelõñ eokkwõjarjar ñan Jeova am̦ Anij.”​—Duteronomi 26:18, 19.

11-13. (1) Wõn ro rar maroñ kobal̦o̦k im kabuñ ippãn armej ro an Anij? (2) El̦aññe armej ro me ejjab er RiIsrael rar kõn̦aan kabuñ ñan Jeova, ta eo rar aikuj kõm̦m̦ane?

¹¹ Meñe Jeova ear kããlõt RiIsrael ro bwe ren armej ro an, ak ear kõtl̦o̦k bwe riaelõñ ko jet ren mour ibwiljier. Ñan waanjoñak, Baibõl̦ ej ba bwe elõñ armej jãn aelõñ ko jet rar etal ippãn RiIsrael ro ke Anij ear kadiwõjl̦o̦k er jãn Ijipt. Armej rein kar kitibuj jet iaan RiIjipt ro. (Exodus 12:38) Im jet iaan RiIjipt rein emaroñ kar kitibuj rijerbal ro an Pero, me rar pokake naanin kakkõl ko an Moses ke ear wal̦o̦k menin kaeñtaan eo kein kajiljilimjuon.​—Exodus 9:20.

¹² M̦oktal̦o̦k wõt jãn an kar RiIsrael ro kijoone Reba Jordan bwe ren etal ñan Kenean, Moses ear ba ñan er bwe rej aikuj “yokwe ruwamãejet” ro me rar mour ibwiljier ak ro me rejjab RiIsrael. (Duteronomi 10:17-19) Anij ear kakien armej ro an bwe el̦aññe juon ruwamãejet ej m̦õn̦õn̦õ in pokake  kien ko ear lil̦o̦k ikijjeen Moses, ãinwõt kien ko 10, eokwe ren kõtl̦o̦k an armej in mour ibwiljier jekdo̦o̦n ñe ejjab juon RiIsrael. (Livitikõs 24:22, UBS) Jet iaan ruwamãejet rein rar erom rũkarejeran Jeova. Ñan waanjoñak, Rut ear juon RiMoab ak ear kõn̦aan karejar ñan Jeova. Rut ear ba ñan kõrã in Israel eo etan Neomi im ba: “Armej ro am̦ renaaj armej ro aõ, im Anij eo am̦ enaaj aõ Anij.” (Rut 1:16, UBS) Ruwamãejet rein me rar erom rũkarejeran Anij meñe ejjab er RiIsrael, kar n̦aetaer proselait. Im ñe er em̦m̦aan ak l̦addik, rar aikuj m̦wijm̦wij. (Exodus 12:48, 49, UBS) Jeova ear m̦õn̦õn̦õ in kõtl̦o̦k bwe rein ren m̦õttan armej ro an.​—Bõnbõn 15:14, 15, UBS.

¹³ Juon iaan jar ko an Solomon ej bar kaalikkar bwe Jeova ej buñbũruon ippãn ruwamãejet ro me rej karejar ñane. Ke Solomon ear ajel̦o̦k tampel̦ eo ñan Jeova, ear jar kõn ruwamãejet ro im ba: “Ñe juon riaelõñ ko ej jokwe ijo ettol̦o̦k ej roñ kõn joñan am̦ buñbuñ im kajoor, im kõn am pojak iien otemjej, im ej jibadektok Tampel̦ in im jar, innem kwõn roñjake jar eo an. Kwõn eo̦roñ jãn ijo kwõj jokwe ie ilañ, im kõm̦m̦an men eo ej kajjitõk ippam̦ kake, bwe armej otemjej ilal̦ in ren jel̦ã kajjiem̦ im pokake eok, ãinwõt RiIsrael ro doom̦. Innem renaaj jel̦ã bwe Tampel̦ in iar kalõke ej ijo ren kabuñ ñan eok ie.” (2 Kronikel 6:32, 33, UBS) Ilo bar tõre ko an Jijej, ro me rar jab RiIsrael im rekõn̦aan kabuñ ñan Jeova rar maroñ kabuñ ñane ilo aer kobal̦o̦k im kabuñ ippãn armej ro an Anij me ear kããlõt er.​—Jon 12:20; Jerbal 8:27.

14-16. (1) Ewi wãween an kar RiIsrael ro erom juon aelõñ me ej rũkam̦ool ak rũkõnnaan an Jeova? (2) Ta eo Anij ej kõtmãne bwe armej ro an ren kõm̦m̦ane ilo raan kein?

¹⁴ RiIsrael ro rar kabuñ ñan Jeova Anij, ak riaelõñ ko jet rar kabuñ ñan anij ko aer make. Kõn men in, kar aikuj jel̦ã uwaakin kajjitõk in: Wõn Anij eo em̦ool? Ilo tõre ko an Aiseia, Jeova ear ba bwe ear aikuj alikkar uwaakin kajjitõk in ãinwõt an juon kajjitõk uwaak ilo im̦õn ekajet ko. Jeova ear ba bwe el̦aññe anij ko an riaelõñ ko jet rar m̦oolin anij, rar aikuj bõktok aer rũkam̦ool. Ear ba: “Ren ãñintok aer  rũkõnnaan, bwe ren kowãnõk er [rũkam̦ool, NW]; ak ren roñjake im ba, ‘Em̦ool men in!’”​—Aiseia 43:9.

¹⁵ Anij ko an riaelõñ ko rar jab maroñ kam̦ool bwe er m̦oolin anij. Etke? Kõnke anij kein aer kar ekjab im rar jab maroñ kõnnaan im m̦akũtkũt. Aer em̦m̦akũt wõt ñe armej ro rej etal im bũki ñan ijoko jet. (Aiseia 46:5-7) Bõtab, Jeova ear jiroñ armej ro an im ba: “Kom̦ rũkõnnaan ro Aõ, . . . im rũkarejera Iar kããlõte; bwe kom̦win jel̦ã im tõmak Eõ, im mel̦el̦e bwe Ña e; m̦okta jãn Ña, ekar ejjel̦o̦k Anij, im naaj ejjel̦o̦k ãlikũ. Ña, aet Ña, Jeova; im ebar ejjel̦o̦k rũlo̦mo̦o̦r ijello̦kũ. . . . kõn men in, kom̦ rũkõnnaan ro Aõ, . . . im Ña Anij.”​—Aiseia 43:10-12.

¹⁶ Armej ro an Jeova rar ãinwõt rũkam̦ool ro ilo im̦õn ekajet ko. Etke? Kõnke ekar wõr ippãer jeraam̦m̦an eo ñan jojomare Jeova im kam̦ool bwe ej Anij eo em̦ool. Jeova ear ba bwe armej ro an rej ‘ro Ear n̦awãweer ñan E make, bwe ren kwal̦o̦k An aiboojoj.’ (Aiseia 43:21) Elõñ rar jel̦ã bwe RiIsrael ro rar armej ro an Jeova. Ke Jeova ear kanemkwõj er jãn Ijipt, ear kõtmãne bwe renaaj kar m̦õn̦õn̦õ in pokake e im nõbare kõnke ej Anij eo aer Eutiej Bõtata. Ejjel̦o̦k oktak ilo raan kein. Jeova ej bar kõtmãne bwe armej ro doon ren m̦õn̦õn̦õ in pokake e im nõbare. Rũkanaan Maika ear kwal̦o̦k kõn wãween an armej ro doon Anij aikuj l̦õmn̦ak kõn e. Ear ba: “Meñe aolep armej rej etal, jabdewõt iaaer, ilo etan anij ro aer; kõj, jenaaj etal ilo etan Jeova, Anij eo ad, ñan indeeo im indeeo.”​—Maika 4:5.

17. Etke Jeova ear watõk RiIsrael ro bwe rej ãinwõt juon wõjke kũreep eo ejettokjãn?

¹⁷ Ekabũrom̦õjm̦õj bwe RiIsrael ro rar jab tiljek ñan Anij eo aer, Jeova. Rar jino kajjioñe riaelõñ ko jet me rar kabuñ ñan anij ko me kar kõm̦m̦an jãn wõjke im dekã, im rar kõm̦m̦an elõñ lokatok ko ñan aer kabuñ ñan anij kein. Enañin 2,800 iiõ ko remootl̦o̦k, rũkanaan Hoseia ear ba bwe RiIsrael ro rar ãinwõt juon wõjke kũreep me ejako an em̦m̦an leen. Ear wõnm̦aanl̦o̦k im ba: “Bũrueer rejjab m̦ool; kiiõ ealikkar rueer.” (Hoseia 10:1, 2) Enañin 150 iiõ ko tokãlik, Jeremaia ear bar keidi RiIsrael ro ñan juon wõjke kũreep kõnke rar jum̦ae Jeova. Ear ba bwe rein rar ãinwõt juon wõjke eo me ear lukkuun em̦m̦an ilo jinoin ak tokãlik ear oktak im juon wõjke eo me ejettokjãn. Jeova ear kõjerbal Jeremaia bwe en ba: “Erki anij ko kom̦ar make ãeiki? Ilo iien ami jorrããn ren lo̦mo̦o̦ren kom̦, el̦aññe remaroñ.” Im ear bareinwõt ba: “Ro doõ rar mel̦o̦kl̦o̦k eõ.”​—Jeremaia 2:21, 28, 32, UBS.

18, 19. (1) Ewi wãween an kar Jeova kanaan bwe enãj kããlõt juon kumi in armej ekããl bwe ren ro doon? (2) Ta eo jenãj katak kake ilo katak eo tok juon?

¹⁸ RiIsrael ro rar kalle leen ko renana ilo kõkkar kõnke ear jab jim̦we wãween aer kabuñ ñan Jeova. Rar jab wõnm̦aanl̦o̦k ilo aer rũkam̦ool ñan Jeova, ak rar jino kabuñ ñan ekjab ko. Eñin unin an kar Jijej jiroñ rũtõl ro an kabuñ eo an RiJu ro ilo tõre ko an im ba: “Naaj bõk aelõñ in Anij jãn kom̦, im lel̦o̦k ñan riaelõñ rej kõm̦m̦an leen kaki.” (Matu 21:43) Ro wõt Jeova ej kããlõt er renaaj m̦õttan aelõñ in ekããl, ak Israel eo ekããl. Im Jeova ear kõm̦m̦ane “juon bujen ekããl” ippãer. Jeova ear ba kõn armej rein bwe ‘enaaj Anij eo aer, im renaaj armej ro doon.’​—Jeremaia 31:31-33.

¹⁹ Ãlikin an kar RiIsrael ro jab tiljek ñan Jeova, Jeova ear kããlõt Israel eo ekããl bwe ren armej ro an ilo tõre ko an rijjilõk ro. Ak ilo raan kein, wõn armej ro an Jeova? Ewi wãween an ro rekõn̦aan karejar ñan Anij jel̦ã kõn wõn ro rej rũkarejar ro an rem̦ool? Eokwe, jenãj katak kõn men in ilo katak eo tok juon.